Zoeken naar leven. Lesmateriaal, 4-5 VWO Docentenhandleiding. Dit lesmateriaal is voor gebruik in NEMO

Transcriptie

1 Zoeken naar leven Lesmateriaal, 4-5 VWO Docentenhandleiding Dit lesmateriaal is voor gebruik in NEMO Science Center NEMO Oosterdok VX Amsterdam boekingsbureau@e-nemo.nl Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

2 Informatie bij dit lesmateriaal NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief aanbod, waarmee u uw bezoek aan NEMO kunt verdiepen. Al het aanbod sluit aan op de kerndoelen uit het curriculum van het voortgezet onderwijs. Werkbladen in NEMO Zoeken naar leven Voor u ligt het lesmateriaal bij de tentoonstelling Zoeken naar leven in Science Center NEMO. Dit lesmateriaal is geschikt voor 4 en 5 VWO. De tentoonstelling gaat over de definitie van leven, het ontstaan van leven op aarde en de zoektocht naar buitenaards leven. Docentenhandleiding In deze docentenhandleiding zijn instructies opgenomen, die u helpen bij de voorbereiding op het bezoek aan de tentoonstelling Zoeken naar leven. Ook wordt de opbouw van het lesmateriaal kort uitgelegd. Op de laatste pagina s vindt u aanvullende informatie met onder andere praktische informatie bij het bezoek aan NEMO. Wij wensen u en uw leerlingen veel plezier in NEMO. Inhoud In NEMO Werken met het NEMO lesmateriaal - Het materiaal in één oogopslag 3 Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken 5 Een bezoek aan de interactieve tentoonstelling Zoeken naar leven. De leerlingen maken gebruik van de werkbladen in NEMO met het thema Zoeken naar leven die u van de website kunt downloaden. Meer informatie - Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO 18 Meer informatie - Plattegrond NEMO 20 Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

3 Werken met het NEMO lesmateriaal Het materiaal in één oogopslag Dit lesmateriaal bestaat uit twee documenten: een docentenhandleiding en werkbladen voor leerlingen. Docentenhandleiding In de klas Inleidende les Onderzoek aan magneten Lesbeschrijving Uw leerlingen maken in deze les kennis met onderzoek doen en volgen net als wetenschappers verschillende stappen om hun ideeën te testen. In onderstaande opdracht worden deze stappen doorlopen aan de hand van een onderzoek met magneten. Op het werkblad worden de stappen met pictogrammen aangegeven. Opdracht 1 Opdracht 2 Verkennen Op verkenning In opdracht 1 doen de leerlingen de eerste stap uit de onderzoekscyclus: verkennen. De leerlingen komen er in deze stap achter dat een magneet alleen metalen voorwerpen aantrekt en geen voorwerpen die gemaakt zijn van een ander materiaal. In de rest van het onderzoek gaan ze kijken naar magneten en metalen. In deze stap wordt de voorkennis van de leerlingen geactiveerd en komt u erachter wat de leerlingen al weten. Hier kunt u op inspelen. Introduceer het onderwerp magneten door een brainstorm. De centrale vragen: Welke magneten ken je? De leerlingen kennen vaak wel de koelkastmagneet, magneten voor op het bord en magneten in bordspelletjes voor onderweg. Waar worden ze voor gebruikt? Wat doet een magneet? De leerlingen weten meestal wel dat een magneet voorwerpen aan kan trekken. Trekt een magneet alle materialen aan? Dit kunt u op twee manieren aanpakken. Bij beide manieren vullen de leerlingen opdracht 1 op het werkblad Magneten in. De volgende materialen zijn nodig: kurk, kunststof dopje van een pen, potlood, stukje stof, haar elastiekje, spijker, paperclip. 1 Laat het de leerlingen zelf uitproberen. De leerlingen werken in groepjes. Geef elk groepje een magneet en de voorwerpen. 2 Doe dit klassikaal. Conclusie: Een magneet trekt metalen voorwerpen aan, en geen voorwerpen van een ander materiaal. In de klas > werkblad magneten > opdracht 1 Onderzoeksvraag Wat ga je onderzoeken? In deze stap bepaalt u samen met de leerlingen de onderzoeksvraag. Meestal begint een onderzoek met een vraag om de wereld om ons heen beter te begrijpen. Soms alleen om meer kennis te hebben of te begrijpen hoe iets werkt, soms om een probleem op te lossen. Onderzoeksvragen mogen niet te breed zijn en hebben bij voorkeur een gesloten vorm. De onderzoeksvraag: Trekt een magneet alle metalen voorwerpen aan? De leerlingen schrijven de vraag op het werkblad bij opdracht 2. In de klas > werkblad magneten > opdracht 2 Hypothese In deze stap bepaalt u samen met de leerlingen wat jullie denken dat het antwoord op de onderzoeksvraag is. Het is niet goed of fout, het is wat je denkt. Het cijfer geeft aan over welke exhibit (onderdeel van de tentoonstelling) de vragen op het werkblad gaan. Dit cijfer vindt u terug op de plattegrond van NEMO die in het boekje voor de leerlingen is opgenomen. Leerlingmateriaal werkbladen in NEMO Werkblad 1 Vraag Fluisteren op afstand Kun je een zacht geluid over een lange afstand nog horen? Onderzoeken Groep 5-6 Leerkrachtenhandleiding versie Je kunt elkaar wel verstaan als jij in de schotel praat en een klasgenoot aan de andere schotel luistert. Je kunt elkaar niet verstaan als jij in de schotel praat en een klasgenoot aan de andere schotel luistert. Doe deze opdracht met een z n tweeën. Ga ieder bij een schotel staan. De een fluistert kun je mij verstaan? in de ring van een schotel. Kan de persoon bij de andere schotel jou verstaan? Nee, het geluid is te zacht. Ja, ik ben nu duidelijk te verstaan zelfs als ik zachtjes praat. Ja, maar ik moet nog steeds hard praten. Wat doen de schotels? Wat gebeurt er als er iemand tussendoor loopt? Ga verder op de volgende pagina Onderzoeken Groep 5-6 Leerlingen In NEMO versie Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

4 In NEMO Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken U gaat met de klas naar NEMO om de tentoonstelling Zoeken naar leven te bezoeken. In de tentoonstelling ontdekken de leerlingen hoe oud het heelal is, wanneer het eerste leven ontstond en hoe we zoeken naar leven in de rest van het heelal. Ook denken ze na over hoe buitenaards leven eruit zou kunnen zien. Belangrijkste informatie op een rijtje Tijdsduur 45 minuten Lesdoelen Aansluiting bij eindtermen De leerlingen: denken na over de definitie van leven en over leven op andere planeten; maken kennis met de bouwstenen van het leven; krijgen een idee van schaal en afstanden in het heelal; maken kennis met onderzoekstechnieken waarmee astronomen naar leefbare planeten zoeken. ANW Subdomein A2: Reken-/wiskundige vaardigheden 2. De kandidaat kan een aantal voor het vak relevante reken-/wiskundige vaardigheden toepassen om natuurwetenschappelijke problemen op te lossen. Subdomein C1: Kenmerken van leven 11. De kandidaat kan aan leken uitleggen dat levende wezens eigenschappen bezitten om zichzelf en de soort in stand te houden en aangeven op welke manier ze zich kunnen aanpassen aan veranderingen in hun omgeving. Subdomein D1: Kenmerken van de biosfeer 14. De kandidaat kan aan leken uitleggen welke randvoorwaarden met het leven op aarde samenhangen en op welke wijze deze kunnen veranderen. Subdomein F2: Zonnestelsel en heelal in het dagelijkse leven 20. De kandidaat kan de invloed van en de kennis over het zonnestelsel en het heelal op het dagelijks leven aangeven en beschrijven hoe gegevens over het zonnestelsel en het heelal verzameld worden. Subdomein F3: Ontstaan van kennis over het heelal 21. De kandidaat kan de ontwikkeling van kennis en ideeën over de bouw en geschiedenis van het zonnestelsel en heelal beschrijven. Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

5 In NEMO Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken Biologie Subdomein B2: Cellen van planten en dieren 13. De kandidaat kan cellen en delen van cellen herkennen en de functies benoemen, en daarbij de relatie leggen met hogere organisatieniveaus. Subdomein D4: Celprocessen 17. De kandidaat kan verschillende celprocessen, onder andere assimilatie- en dissimilatieprocessen, onderscheiden en in verband brengen met verschillende organisatieniveaus, en aangeven welke factoren daarop van invloed zijn. NLT Subdomein A2-4: Redeneren 8. De kandidaat kan met gegevens van wiskundige en natuurwetenschappelijke aard consistente redeneringen opzetten van zowel inductief als deductief karakter. Subdomein A2-5: Waarderen en oordelen 9. De kandidaat kan een beargumenteerd oordeel over een situatie in de natuur of een technische toepassing geven, en daarin onderscheid maken tussen wetenschappelijke argumenten en persoonlijke uitgangspunten. Voorbereiding Materialen Kopieer voor alle leerlingen Werkbladen in NEMO - Zoeken naar leven. Regel voldoende begeleiders (1 per 10 leerlingen). Kopieer voor elke begeleider de informatie voor begeleiders uit deze handleiding. Voor elke leerling: Werkbladen in NEMO Zoeken naar leven. Deze zijn gratis te downloaden van potlood (liever geen pennen in NEMO). Voor elke begeleider: de informatie voor de begeleiders; de plattegrond van de tentoonstelling Zoeken naar leven. Deze vindt u achterin deze handleiding bij Meer informatie. Organisatie De leerlingen voeren alleen of in groepjes bij verschillende exhibits de opdrachtenop het werkblad uit. Laat ieder groepje bij een andere exhibit beginnen. Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

6 In NEMO Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken Informatie voor de begeleider NEMO gaat om onderzoeken en experimenteren. Het gaat niet om goed of fout. De antwoorden op de volgende pagina s dienen daarom vooral ter ondersteuning. In NEMO spelen leerlingen met exhibits (tentoonstellingsonderdelen) en daarbij doen ze kennis op. Niet iedereen leert daarbij hetzelfde. Als begeleider kunt u dit spel verdiepen. Dit kan bijvoorbeeld door de leerlingen vragen te stellen terwijl ze bezig zijn met een exhibit. Door te verwoorden wat je doet, verwerk je informatie makkelijker. De opbouw van de werkbladen in NEMO In de werkbladen komen de volgende stappen voor: Vraag Ieder werkblad begint met een vraag. De leerling vult in wat hij of zij denkt dat het antwoord op de vraag is; dit is de hypothese. De leerling probeert de exhibit en beantwoordt de vraag. Wat weet je nu? Er wordt een vraag gesteld over de voorgaande stof. Meer weten! Uitleg over de exhibit. Breinbreker Een extra vraag die dieper op de stof ingaat. Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

7 In NEMO Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken Antwoorden op de werkbladen in NEMO Werkblad 1 Kleinste leven Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. Juiste antwoord: Nee, cellen uit verschillende organen van mijn lichaam hebben dezelfde organellen, maar zien er anders uit. Antwoord: Een hersencel bevat acetylcholine, een spiercel niet. kern regelcentrum, bevat het DNA (ruw) endoplasmatisch reticulum Golgi apparaat mitochondrium lysosoom vernietiging afvalstoffen energiecentrale opbouw, vervoer, opslag van stoffen zoals slijm productie en transport van eiwitten In een speekselcel zullen vooral veel Golgi-apparaten voorkomen. In een spiercel zullen vooral veel mitochondria voorkomen. Wat weet je nu? De vorm van de cellen in verschillende organen van mijn lichaam is hetzelfde / verschillend. In cellen van verschillende organen komen dezelfde / verschillende organellen voor. In een levercel en een spiercel komen organellen in dezelfde / verschillende hoeveelheden voor. Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

8 In NEMO Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken Werkblad 2 Oernieuws Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. Antwoord: De leerlingen vullen in wat zij denken. Wat weet je nu? Antwoord: Het rijk van de bacteriën Breinbreker Antwoord: De reporter noemt halverwege het nieuws dat schimmels ook planten zijn. Werkblad 3 Leven maken Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. Antwoord: Methaan: CH4 Ammoniak: NH3 Waterstofgas: H2 Water: H2O Antwoord: Zuurstofatomen worden geleverd door water (H2O) Antwoord: Eiwitten ontstaan doordat meerdere bouwstenen (aminozuren) zich aan elkaar koppelen. Zuurstof gaat deze koppeling tegen door verbindingen tussen losse aminozuren te verbreken. Antwoord: Zuurstof zorgt voor een andere reactie. Namelijk de verbranding van waterstof en methaan. Wat weet je nu? Leerlingen vullen hier in wat er volgens de nieuwste meting ontstaan is. Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

9 In NEMO Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken Werkblad 4 Passende moleculen Levenskenmerken bewegen ademen eten voortplanten groeien uitscheiden reageren op de omgeving Celprocessen met een flagel zwiepen diffusie stoffen de cel in transporteren DNA dupliceren water opnemen en organellen bouwen/herstellen stoffen de cel uit transporteren signalen doorgeven Antwoord: De antistoffen worden door een ander molecuul naar het Golgi apparaat gesleept over een soort rails. Antwoord: Moleculen in een gas(mengsel) die hechten aan receptoren in je neus. Wat weet je nu? Alle drie de antwoorden zijn juist: door een (tijdelijke) binding aan te gaan met elkaar; door chemische reacties waarbij andere stoffen ontstaan; door een vormverandering bij de ander teweeg te brengen; Werkblad 5 De Haarfabriek Antwoord: aminozuren die aan elkaar geplakt zijn. eiwitten die gemaakt zijn in het ruw endoplasmatisch reticulum. De leerlingen spelen hier het spel. Wat weet je nu? Leerlingen vullen de aminozuren waarmee ze het eiwit hebben gemaakt. Breinbreker Leerlingen vullen hier hun eigen mening in. Belangrijk is dat de mening beargumenteerd is. Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

10 In NEMO Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken Werkblad 6 De levende planeet Antwoord: Op Mars is de ozonlaag heel dun. Dus als je op Mars leeft moet je een heel bruine huid hebben. De leerlingen bootsen de omstandigheden op Mars na. Wat weet je nu? Antwoord: Leuk hoor, zo n Marsmens, maar je kunt niet echt voorspellen hoe de mens zich in de loop van generaties aanpast aan zijn omgeving. Wat weet je nu? Antwoord: mensen met veel huidpigment. mensen met veel beharing. Verder eigen (beargumenteerd) antwoord. Werkblad 7 Zijn wij alleen? De leerlingen vullen in wat zij denken. De leerlingen vullen de antwoorden in naar aanleiding van de door hen ingevulde kansen. Wat weet je nu? De leerlingen vullen een eigen beargumenteerde mening in. Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

11 In NEMO Tentoonstelling Zoeken naar leven bezoeken Werkblad 8 Planeet gezocht Hier vullen de leerlingen in wat zij denken. Antwoord: nee, het licht is te fel. Antwoord: Je ziet nu wel een planeet. Antwoord: Als je de lichtsterkte van een ster met regelmaat ziet veranderen, kun je concluderen dat een planeet ervoor langs gaat. Antwoord: De afstand tot de ster, want als je regelmatig een daling van de lichtsterkte ziet, kun je de tijd uitrekenen die nodig is voor de planeet om een heel rondje om de ster te maken. Hoe korter het rondje, hoe dichter de planeet waarschijnlijk bij de ster staat. Breinbreker Antwoord: Waterstof, zuurstof, Koolstof en stikstof. Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

12 Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

13 Meer informatie N Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO 14 Plattegrond van NEMO 16 Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

14 Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO Speciaal schooltarief Leerlingen voortgezet onderwijs 6,50 Begeleiders gratis Betalen met Cultuurkaart is mogelijk. Reserveren kan via het boekingsformulier. U kunt ons natuurlijk ook bellen. Gratis begeleiders mee NEMO vindt het heel belangrijk dat er voldoende begeleiders meegaan met de leerlingen. Begeleiders mogen daarom gratis naar binnen. We hanteren de stelregel: minimaal één begeleider op tien leerlingen, maar liever één begeleider op zes leerlingen. Scholen worden verzocht vooraf te boeken, alleen dan betaalt u ons schooltarief. Een schoolbezoek duurt ongeveer 2-3 uur. Begeleide workshops zijn gratis, mits deze vooraf gereserveerd zijn. Tickets voor schoolbezoek kunt u op de dag zelf afrekenen bij de kassa met pin of contant. Rugzakken, tassen en jassen worden opgehangen in de garderobe. Hier zijn ook kluisjes aanwezig voor waardevolle bezittingen. Voor scholen zijn enkele garderobekisten beschikbaar. Deze zijn geschikt voor jassen / tassen. Gebruik is gratis, u betaalt alleen een borg van 10,00. Vraag ernaar bij de kassa. Iedere dag vindt twee keer een voorstelling Kettingreactie (duur: 15 minuten) plaats, onder voorbehoud om uur en uur. Openingstijden NEMO is van dinsdag t/m zondag geopend van uur. Voor afwijkende openingstijden zie onze website; Eten en drinken Eten en drinken kan op verdieping 2 en verdieping 5. Eigen meegebrachte consumpties kunnen genuttigd worden in de daarvoor geschikte ruimtes of op ons dak. Het is ook mogelijk om vooraf kant-en-klare lunchpakketjes te bestellen bij het boekingsbureau. Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

15 Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO Bereikbaarheid Openbaar vervoer NEMO is het eenvoudigst te bereiken per openbaar vervoer en ligt op nog geen kwartier lopen van Amsterdam CS. Of neem vanaf het station bus 22 en 48 en stap uit bij Halte Kadijksplein. Vanaf hier is het nog een paar minuten lopen. Parkeren NEMO heeft geen eigen parkeerplaatsen. Er zijn verschillende parkeergarages in de buurt. Zie Boekingsbureau Science Center NEMO Oosterdok VX Amsterdam boekingsbureau@ e-nemo.nl Touringcar Touringcars kunnen parkeren op de speciale parkeerplaats voor bussen: P2 aan de Prins Hendrikkade richting Centraal Station. Wilt u de touringcar eerst de leerlingen laten afzetten, dat kan op de westkade naast NEMO, maar niet bij reguliere bushaltes of ergens anders langs de Prins Hendrikkade. Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

16 NEMO Theater Columbus Foyer Plattegrond van NEMO (beperkt open) Vermakelijke Wetenschap Waterrijk Op deze plattegrond zien de leerlingen waar ze moeten zijn om een werkblad te kunnen invullen. De nummers op de plattegrond staan voor de exhibits waarover vragen worden gesteld. Deze nummers staan ook op de bijbehorende werkbladen van de leerlingen. De exhibits die bij de werkbladen horen zijn te vinden op verdieping 2. Water kracht 1 2 Zoom in / Kleinste leven Oernieuws Zoeken naar leven Leven Maken De Haarfabriek Passende moleculen Zijn wij alleen Planeet gezocht De levende planeet Glazen Balzaal bereikbaar via verdieping 1 Café Renzo Piano Science Shop Centrale Kassa Da Vinci Hal Zaal dek 2 Entree verdieping 1 BG Kluisjes Theater Verdieping 1 naar Glazen Balzaal Science Live Workshopruimtes Ruimte douche Codenaam: DNA Fenomena Kettingreactie Kaart controle Fenomena NEMO Theater Columbus Foyer (beperkt open) Vermakelijke Wetenschap Lumière Filmzaal Waterrijk Zoeken naar leven Waterklok Waterwiel Techno Lab Krachtpatsers Ballenfabriek Water kracht verdieping 2 You, Me, Electricity Teen Facts Wonder Lab verdieping 3 Teen Facts Smart Technology Innovatiezaal Reis door de Geest verdieping 4 Fototentoonstelling Café Dakterras Dakpanorama Fototentoonstelling naar de kade verdieping 5 Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie

17 Colofon Science Center NEMO Het is toegestaan om zonder winstoogmerk het materiaal of delen van het materiaal te kopiëren en te distribueren, zolang vermelding van de herkomst van het materiaal goed is aangegeven. Auteurs en redactie Science Learning Center, Science Center NEMO Design management Starkx, Groningen Ontwerp en Grafische vormgeving Bloemvis, Groningen Vormgeving en realisatie Sander Visser, Ligaturen grafisch ontwerp Fotografie Daan van Eijndhoven Illustraties Henk Stolker Zoeken naar leven is mede mogelijk gemaakt door de Europese Ruimtevaart organisatie ESA als onderdeel van hun educatieve missie en programma voor het primair en voortgezet onderwijs. ESA is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van ruimtevaart in Europa. Science Center NEMO Oosterdok VX Amsterdam boekingsbureau@e-nemo.nl Zoeken naar leven 4-5 VWO Docentenhandleiding versie