Een sterk staaltje Engels

Transcriptie

1 DOORLOPENDE LEERLIJNEN VO Een sterk staaltje Engels Versterkt Engels in het voortgezet onderwijs Judith Richters Maartje Visser 1

2 Een sterk staaltje Engels Versterkt Engels in het voortgezet onderwijs Judith Richters Maartje Visser

3 Colofon Ten behoeve van de leesbaarheid is in dit boek bij de verwijzing naar personen gekozen voor het gebruik van hij. Het spreekt vanzelf dat hier ook zij gelezen kan worden. CPS Onderwijsontwikkeling en advies, december 2013 Auteurs: Redactie: Vormgeving: Judith Richters, Maartje Visser Imago Mediabuilders, Amersfoort Digitale Klerken, Utrecht CPS Onderwijsontwikkeling en advies Postbus BN Amersfoort Tel: [033] Deze publicatie is ontwikkeld door CPS Onderwijsontwikkeling en advies in opdracht van het ministerie van OCW. CPS vervult op het gebied van research en development (R&D) een scharnierfunctie tussen wetenschap en onderwijsveld. Het is toegestaan om, in het kader van een educatieve doelstelling, niet bewerkte en niet te bewerken (delen van) teksten uit deze publicatie te gebruiken, zodanig dat de intentie en aard van het werk niet worden aangetast. Het is toegestaan om het werk in het kader van educatieve doelstellingen te verveelvoudigen, op te slaan in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar te maken in enige vorm, zoals elektronisch, mechanisch of door fotokopieën. Bronvermelding is in alle gevallen vereist en dient als volgt plaats te vinden: Bron: Richters, J. & Visser, M. (2013). Een sterk staaltje Engels. Versterkt Engels in het voortgezet onderwijs. R&D-project Amersfoort: CPS Onderwijsontwikkeling en advies, in opdracht van het ministerie van OCW. 2

4 Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Versterkt Engels: basisgegevens Tto, vto en vvto Cijfers Engelse taalbeheersing Implementatievragen scholen: resultaten enquête De vragenlijst voor schoolleiders De vragenlijst voor docenten Het invoeren van versterkt taalonderwijs De implementatiestappen Opstellen implementatieplan Het didactisch handelen van de docent Inleiding Visie op versterkt taalonderwijs en handelen van de docent: een opbrengstgerichte werkwijze Belang van de rol van de docent Hoe leert een docent, wat zijn effectieve didactieken Algemene vaardigheden van de docent De vijf (basis)rollen van de docent De vier niveaus in de ontwikkeling van een docent Hoe ziet een goede les er uit? Benodigde kennis en vaardigheden van de vo-docent Engels (in het vto) Wat gebeurt er in tto-scholen? De rol van de mvt-docent De Schijf van Vijf voor het vreemdetalenonderwijs Docentgedrag bij de Schijf van Vijf Praktische uitwerking Schijf van Vijf

5 6 De benodigde ingrediënten van vto toegelicht Doeltaal-voertaal Internationalisering Verschillende vormen van internationalisering Verschillende manieren van contact bij internationalisering Woordenschat Taaltaken Activerende werkvormen Modelling Scaffolding Versterkt Engels: inhoudelijke varianten. Curriculum, streef- en eindniveaus nader uitgewerkt Het reguliere programma Engels in het voortgezet onderwijs Het verplichte curriculum Engels - wat moet in het reguliere onderwijsaanbod? Invoeringsvarianten versterkt taalonderwijs Engels Versterkt Engels 0,5 uur per week extra Versterkt Engels 1 uur per week extra Versterkt Engels 2 uur per week extra Voorbeeld curriculumplanner Voorbeeld agenda ontwikkeloverleg Beschrijving rol mvt-coördinator - sectievoorzitter - middenmanager - schoolleider Toetsing en leermiddelen Overzicht methode-onafhankelijke toetsen Cito ERK-toetsen Cambridge-examens Anglia-examens Voortgang toetsen Leermiddelen Uitwerkingen vto op drie vo-scholen Inleiding Het Commanderij College in Gemert Stella Maris College in Meerssen Het Corlaer College in Nijkerk

6 Bijlage 1 Enquêtes voor schoolleiders en docenten Bijlage 2 Vakinhoudelijke professionalisering Bijlage 3 Voorbeeld functioneringsgesprek: vragen over vakinhoudelijke ontwikkeling Bijlage 4 Didactische categorieën Marzano onderverdeeld in specifieke gedragingen Bijlage 5 Format taaltaak Bijlage 6 Kerndoelen en eindtermen Engels vo Bijlage 7 Voorbeeld ingevulde curriculumplanner Bijlage 8 Leerganganalyse lesmateriaal ten behoeve van versterkt taalonderwijs Engels Literatuur

7 Voorwoord Voor u ligt een publicatie die het product is van het R&D-project Versterkt Engels in het voortgezet onderwijs dat in opdracht van het Ministerie van OCW is uitgevoerd. Deze publicatie wil vo-scholen en -docenten tot gids dienen als zij overwegen versterkt Engels te gaan aanbieden. Waar moeten zij allemaal aan denken en welke invoeringsmogelijkheden zijn er? Wat komt er allemaal bij kijken? Hoewel deze publicatie gebaseerd is op onderzoek naar versterkt talenonderwijs bij het vak Engels, gaat een groot deel van wat in deze publicatie staat ook op voor andere moderne vreemde talen die versterkt aangeboden worden in het vo, zoals Frans en Duits 1. Deze publicatie had er niet kunnen komen zonder de medewerking van twee projectscholen: het Stella Maris College in Meerssen en het Commanderij College die beiden Fast Lane English aanbieden. Met name hun ervaringen zijn van onschatbare waarde geweest voor het toetsen van onze ideeën in de praktijk. Ook willen wij de docenten van het Corlaer College bedanken die ons een kijkje in hun versterkt Engels-keuken hebben gegeven. Een belangrijke bijdrage aan de theoretische achtergronden is geleverd door Marit Sparrenboom die als stage vanuit de bachelor opleiding Taal- en Cultuurstudies: Taal en Cognitie bij CPS een literatuuronderzoek naar versterkt taalonderwijs Engels in het vo heeft uitgevoerd, waarvoor wij haar hartelijk danken. Tot slot bedanken wij Jan van Uum van de British Council en Sander van Haarlem van het Anglia network die ons wegwijs gemaakt hebben in de wereld van onderwijs en toetsing van de Engelse taal en cultuur. 1 Het Europees Platform organiseert het LING-project voor vo-scholen die versterkt Frans en Duits willen aanbieden. Meer informatie is te vinden op projecten/linq 6

8 Inleiding Het vak Engels staat nadrukkelijk in de publieke en politieke belangstelling. Steeds meer basisscholen starten (eerder) met Engels (soms al vanaf groep 1) en in het voorgezet onderwijs wordt op meer dan één op de zes scholen tweetalig onderwijs gegeven. Vo-scholen die invoering van tweetalig onderwijs te vergaand vinden, kiezen steeds vaker voor de invoering van versterkt taal onderwijs Engels (soms ook in combinatie met andere vreemde talen). De afgelopen jaren is het aantal scholen met versterkt taalonderwijs Engels in het vo toegenomen. Scholen zien het aanbieden van versterkt taalonderwijs Engels als middel om leerlingen beter voor te bereiden op een internationale studie en loopbaan 2. Versterkt Engels is daarbij een stap op weg naar invoering van het bredere tweetalig onderwijs. De afgelopen jaren zien we in de praktijk dat vo-docenten behoefte hebben aan een beproefde didactische invulling (didactiek, werkvormen, taaltaken) van een leerlijn versterkt taalonderwijs (vto) Engels, evenals implementatie-ondersteuning voor het invoeringsproces. Het verzamelen, ontwikkelen, uitproberen en bijstellen van deze didactische invulling vto, alsmede de extra tijd voor het geven van correctieve feedback op taalproductie van leerlingen vraagt echter extra tijdsinvestering. Dit is in de reguliere voorbereidingstijd per les onvoldoende begroot, met als gevolg dat docenten vaak regulier beschikbaar lesmateriaal inzetten met onvoldoende leerrendement. Op het gebied van beleid is er enerzijds sprake van kwaliteitsbewaking en niveauhandhaving: Engels is een kernvak geworden in het vo. Het wordt in de diagnostische tussentoets 3 aan het einde van de onderbouw gemeten. Bovendien heeft voormalig minister Van Bijsterveldt naast de exameneisen Nederlands, wiskunde en rekenen ook die voor Engels aangescherpt: leerlingen mogen op havo/vwo nog maar één vijf hebben voor één van deze vakken. Naast kwaliteitsbewaking en niveauhandhaving is er anderzijds ook aandacht voor Engels vanuit het oogpunt van niveauverhoging. In 2008 pleitte de Onderwijsraad in haar advies over Moderne Vreemde Talen om vroeger te beginnen met Engels in het basisonderwijs. Niet in groep 7 (de tot nu toe gebruikelijke start van Engels in het primair onderwijs) maar al in groep 5 of zelfs 2 Zie hoofdstuk 1. 3 Meer informatie over de inhoud van de diagnostische tussentoets is te vinden op 7

9 groep 1 van het basisonderwijs. Door jonger te beginnen en doorlopende leerlijnen Engels van basis- naar voortgezet onderwijs te ontwikkelen, kan een hoger eindniveau Engels bereikt worden. In Nederland bieden diverse basisscholen al vanaf groep 1 Engels aan. Deze doorlopende leerlijnen Engels van primair naar voortgezet onderwijs (en verder) worden ondersteund door in de verschillende onderwijssectoren gebruik te maken van een eenduidige beschrijving van leerdoelen. Het Europees ReferentieKader 4 (ERK) biedt een dergelijke beschrijving. Om de invoering van doorlopende leerlijnen Engels via het ERK mogelijk te maken zijn wel toegespitste opscholingsprogramma s [ ] voor leerkrachten in het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs [nodig] (Onderwijsraad, 2008, p.10). Deze publicatie wil een bijdrage leveren aan de ondersteuning van docenten Engels op vo-scholen die (overwegen om) versterkt Engels (te) gaan invoeren. De publicatie is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 1 wordt een aantal basis gegevens over versterkt Engels in het vo gegeven en de verschillen met het tweetalig onderwijs en vroegtalig vreemdetalenonderwijs toegelicht. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de resultaten van een enquête onder schoolleiders en docenten in het vo met betrekking tot versterkt Engels: wat zijn hun wensen en ideeën hierover? Hoofdstuk 3 draait vervolgens om de invoering van versterkt Engels: wat is daarvoor nodig aan implementatiestappen? In hoofdstuk 4 komt het algemeen didactisch handelen van een docent aan de orde. Hoofdstuk 5 gaat specifieker in op de kennis en vaardigheden waarover een docent Engels (in het vto) moet beschikken. Hoofdstuk 6 behandelt de vakdidactische ingrediënten die onontbeerlijk zijn om goed versterkt talenonderwijs te geven, zoals doeltaal-voertaal, aandacht voor woordenschat et cetera. In hoofdstuk 7 komen de inhoudelijke varianten van versterkt Engels aan de orde: een aantal invoeringsvarianten wordt gepresenteerd. Hoofdstuk 8 is gewijd aan toetsing bij versterkt Engels en hoofdstuk 9 biedt tenslotte een aantal voorbeelden van vo-scholen die met versterkt Engels werken. 4 Meer informatie over het Europees ReferentieKader is te vinden op 8

10 Hoofdstuk 1 Versterkt Engels: basisgegevens Over het hoe en wat van versterkt Engels bestaan vaak nog onduidelijkheden. Vragen die gesteld worden zijn: Wat is versterkt Engels en hoe verhoudt versterkt taalonderwijs (vto) zich tot tweetalig onderwijs (tto) en vroeg vreemde taalonderwijs (vvto)? Hoeveel scholen bieden al versterkt Engels aan? Waarom zou mijn school vto Engels aanbieden? Op deze vragen gaan we in dit hoofdstuk in. 1.1 Tto, vto en vvto Steeds meer scholen bieden andere vormen dan de regulier verplichte uren Engels aan. Maar wat houden die nu precies in? Tweetalig onderwijs (tto) Tweetalig onderwijs houdt in dat een leerling bij minimaal de helft van de vakken in het vo les krijgt in een vreemde taal, zoals Engels. Dus bij wiskunde of geschiedenis wordt een Engelstalige methode gebruikt en de docent spreekt tijdens de les alleen Engels. Verder wordt er van de leerlingen verwacht dat ze ook in de les onderling Engels spreken. Per 1 juli 2013 waren 123 scholen lid van het netwerk tto van het Europees Platform. Het is niet duidelijk of dit alle scholen zijn die tweetalig onderwijs aanbieden. Deelname aan het netwerk tto veronderstelt dat scholen toewerken naar het behalen van een tto-keurmerk. Het kan zijn dat scholen ervoor kiezen om dit niet te doen. Hoewel tto nu vooral nog voorkomt als tweetalig vwo, zijn er nu circa 49 scholen met (ook) een tweetalige havo. Daarnaast zijn er 24 scholen begonnen met het aanbieden van tweetalig vmbo en is een groot aantal scholen bezig met de voorbereiding op het aanbieden daarvan. Het Europees Platform organiseert hiervoor een speciaal t-vmbo netwerk. (Bron: Europees Platform) Versterkt taalonderwijs (vto) Versterkt taalonderwijs houdt in dat een leerling in het vo extra uren vreemde talenonderwijs bovenop de in het curriculum verplichte uren krijgt of taalonderwijs in niet-reguliere talen. Deze extra uren worden benut voor verdieping of verbreding van de lesstof. Het Europees Platform voert al enkele jaren het LINQ-project uit voor vto Frans en Duits. In 2012 waren zo n 70 scholen bezig met vto Frans en/of Duits, 9

11 het streven is zo n 130 scholen te betrekken. 5 Betrouwbare cijfers over het aantal scholen dat vto Engels heeft ingevoerd zijn niet beschikbaar. Op Wikipedia staat bijvoorbeeld een lijst met 22 scholen. Vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto) Vroeg vreemdetalenonderwijs in het po houdt in dat een leerling extra uren taalonderwijs Engels krijgt vanaf de eerste groepen op de basisschool of het aanbieden van een andere taal dan het Engels op de basisschool. Uit recent onderzoek 6 blijkt dat vier- en vijfjarigen goed in staat zijn om Engels te leren (zie ook literatuuronderzoek door Herder & De Bot, 2007). Dat blijkt uit een onderzoek naar de effectiviteit van vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto) Engels op de basisschool en de invloed daarvan op de Nederlandse taalvaardigheid van leerlingen. De leerlingen blijken een hoger niveau voor Engels te halen, terwijl het Nederlands op peil blijft. Het aantal scholen dat vvto aanbiedt, is spectaculair gegroeid van 300 in 2009 tot 1041 in Staatssecretaris Dekker heeft in juli 2013 besloten om in 2014 een experiment te starten op twintig basisscholen met volledig tweetalig basisonderwijs, wat betekent dat procent van de tijd de vreemde taal de instructietaal is 8. In schema: tto (vo) vto (vo) vvto (po) In principe toegankelijk voor alle leerlingen Nederlandse havo/vwo curriculum (nu ook vmbo) Havo- of vwo-diploma aangevuld met IB taalcertificaat Maximaal 50% Engels Ruime aandacht voor het Nederlands Voldoen aan de ttostandaard Extra uren MVT (in dit geval Engels) In KWT/vrije ruimte Nederlandse havo/vwo curriculum Havo- of vwo-diploma aangevuld met taalcertificaat (ERK) Extra taalprogramma naast reguliere taalprogramma (Nog geen vto-standaard 9 ) Geen voorwaarden voor deelname Starten met Engels in groep 1 of 2 van het basisonderwijs tot en met groep 8 Minimaal 60 minuten per week Geen vast uitstroomniveau Voldoen aan de vvtostandaard 5 Bron: Brief aan de Tweede Kamer van de staatssecretaris van OCW: rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2012/12/14/kamerbriefover-european-survey-on-language-competences-2011.html 6 Meer informatie over dit onderzoek is te vinden op 7 Informatie van het Europees Platform, te vinden op vvto/scholen/ Het Europees Platform is bezig met het ontwikkelen van een vto-standaard, i.v.m. het LINQproject voor versterkt Frans en Duits. Op het moment dat dit verschijnt, zal dit op de website van het EP te vinden zijn: 10

12 1.2 Cijfers Engelse taalbeheersing Hoe staat het eigenlijk met de beheersing van het Engels in Nederland? Al in 2006 (zie ook Onderwijsraad, 2008) constateerden Van Onna en Jansen dat uit een steekproef onder Nederlanders in het bedrijfsleven blijkt dat zij te optimistisch oordelen over hun eigen taalvaardigheid Engels (evenals Frans en Duits). Alles opgeteld haalt 72 procent voor schrijfvaardigheid geen hoger niveau dan B1 terwijl ze hun eigen niveau zeker hoger inschatten. Ook voor de andere deelvaardigheden werden soort gelijke verschillen tussen eigen inschatting en feitelijk taalbeheersingsniveau gevonden. Het ESLC-rapport dat in 2012 verschenen is over Engels in het voortgezet onderwijs Europa-breed, laat de volgende gegevens zien: 80 procent van de leerlingen van de Nederlandse 15-jarigen die aan het onderzoek meegedaan hebben, halen een B-niveau (B1 of B2 van het ERK) voor luistervaardigheid Engels, 60 procent haalt een B-niveau voor leesvaardigheid en 60 procent haalt een B-niveau voor schrijven. Dit is in lijn met wat verwacht kan worden als we kijken naar de eindniveaus die bij het examen behaald moeten worden. Waarom zou een vo-school dan toch overwegen om vto Engels aan te bieden? Afgezien van allerlei schooleigen redenen (zie hoofdstuk 2) is een goede kennis van het Engels van belang voor leerlingen die later in het buitenland gaan studeren en voor bepaalde studies in Nederland die Engelstalig worden aangeboden. Versterkt Engels kan leerlingen hier beter op voorbereiden. Het laatste Nuffic rapport Internationalization in education in the Netherlands: Key Figures vermeldt dat: 8 procent van de studenten in het academisch jaar van buitenlandse afkomst was en hoogstwaarschijnlijk deelnam aan één van de 1560 Engelstalige programma s van de Nederlandse universiteiten Nederlandse studenten in het academisch jaar deelnamen aan diverse uitwisselingsprogramma s met het buitenland daarvan gingen naar een Engelstalig land (Engeland kon zich verheugen op 5800 studenten). Hoogstwaarschijnlijk is ook bij de andere uitwisselingen Engels als lingua franca ingezet. Het aantal uitwisselingen blijft vrijwel gelijk, maar het aandeel van de uitwisselingen van Nederlandse studenten naar Engeland en Amerika blijft stijgen (ten koste van andere landen). 11

13 12

14 Hoofdstuk 2 Implementatievragen scholen: resultaten enquête Scholen die willen starten met versterkt taalonderwijs Engels in het vo zoeken een weg om versterkt Engels in te voeren. In opdracht van het ministerie van OCW heeft CPS een aantal invoeringsvarianten ontwikkeld. Via implementatievragenlijsten (zie bijlage 1) heeft CPS vastgesteld welke implementatievragen leven bij enerzijds schoolleiders en anderzijds docenten. 2.1 De vragenlijst voor schoolleiders Het is belangrijk voor geïnteresseerde vo-scholen om te weten wat argumenten kunnen zijn om versterkt Engels in te voeren. De geënquêteerde schoolleiders zeiden daarover het volgende: Vto kan bijdragen aan de profilering van de school via uitbreiding van het onderwijsaanbod (61 procent van de schoolleiders). Vto kan een impuls geven aan het mvt-onderwijs (58 procent). Slechts 27 procent van de schoolleiders geeft aan invoering van vto te overwegen uit concurrentieoverwegingen (omdat scholen in de regio versterkt of tweetalig onderwijs aanbieden). Daarnaast worden nog vele andere redenen genoemd, zoals: De resultaten voor Engels op school vallen tegen (3 schoolleiders). De school wil een betere voorbereiding op het vervolgonderwijs bieden waar veel in het Engels gebeurt (2 schoolleiders). De school wil de leerlingen meer uitdaging bieden (3 schoolleiders). Versterkt Engels kan een voorloper zijn voor eventuele invoering van het tweetalig onderwijs op het vmbo-t. Slechts één schoolleider geeft aan dat de verzwaring van de exameneisen voor onder andere Engels aanleiding is om na te denken over versterkt Engels. 13

15 Er is een duidelijke behoefte aan informatie om versterkt Engels in te kunnen voeren. Die behoefte ligt op de volgende terreinen: 75 procent van de schoolleiders heeft behoefte aan good practice voorbeelden. 63 procent wil graag informatie over de mogelijkheden voor bekostiging van versterkt Engels en deskundigheidsbevordering voor docenten. 53 procent van de respondenten wil informatie over de te behalen leeropbrengsten gekoppeld aan het ERK en over doorlopende leerlijnen Engels van po naar vo naar vervolgonderwijs. 44 procent van de schoolleiders heeft behoefte aan informatie over toetsing en kwaliteitszorg en 35 procent van hen wil informatie over de communicatie omtrent versterkt taalonderwijs. 2.2 De vragenlijst voor docenten Er is bij de docenten een duidelijke behoefte aan informatie om de invoering van versterkt Engels in te voeren. Die behoefte ligt op de volgende terreinen: 81 procent van de docenten heeft behoefte aan good practice voorbeelden. 69 procent wil graag informatie over de mogelijke invulling van de (extra) uren. 56 procent van de respondenten wil informatie over de mogelijkheden om leeropbrengsten te meten. 50 procent van de docenten heeft behoefte aan informatie over verhoogde leeropbrengsten gekoppeld aan het ERK. De docenten geven zelf nog de volgende behoeftes aan: Informatie over subsidies, platforms en instanties die de docenten kunnen ondersteunen. Een samenwerkingsverband van scholen die op dezelfde weg zijn. Scholing over (digitale) leermiddelen. Argumenten om de directie van de school te overtuigen van het nut van de invoering van versterkt Engels. 14

16 Hoofdstuk 3 Het invoeren van versterkt taalonderwijs VO-scholen die staan voor de keuze voor invoering van versterkt of tweetalig onderwijs doen er goed aan om samen met het team een aantal oriëntatieactiviteiten te organiseren. Deze activiteiten ondersteunen docenten bij het vormen van een gedeelde visie op de ontwikkeling van versterkt Engels. Dit is belangrijk bij het ontwikkelen van nieuwe onderwijsconcepten (Runhaar, Sanders & Sleegers, 2009). Runhaar et al. vonden dat een aantal factoren bijdragen aan het ontwikkelen van nieuwe onderwijsconcepten. Vertaald naar het implementeren van versterkt Engels gaat het op schoolniveau om een eenduidige definitie van versterkt Engels en een open organisatieklimaat gericht op leren en ontwikkeling, met een schoolleiding en projectleider die docenten stimuleren een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van versterkt Engels. Op teamniveau is het van belang dat de docenten uit de werkgroep versterkt Engels elkaar nodig hebben om het doel (verzorgen van onderwijs versterkt Engels) te behalen. Dit wordt bereikt door ontwikkeltaken te verdelen en praktijkervaringen uit te wisselen. Hiervoor is een gezamenlijke ontwikkelagenda en ontwikkeltijd nodig. Op docentniveau is voldoende invloed op de ontwikkeling van versterkt Engels (professionele ruimte, autonomie) en een reële werkdruk wel een vereiste. Met name tijdens de start met versterkt Engels is extra tijd nodig voor gezamenlijke visievorming en ontwikkeling. In dit hoofdstuk worden de aandachtspunten beschreven waarmee vo-scholen aan de slag kunnen gaan om hun schooleigen variant van versterkt (of zo mogelijk tweetalig) onderwijs te ontwikkelen. 3.1 De implementatiestappen In deze paragraaf worden de implementatiestappen beschreven die een werkgroep versterkt Engels kan volgen om versterkt taalonderwijs in te voeren. Deze stappen kunnen natuurlijk ook ingezet worden voor de invoering van andere (versterkte) moderne vreemde talen. 15

17 1. Vraag naar verkenning van mogelijkheden versterkt taalonderwijs op school De invoering van versterkt Engels begint met het ontstaan van een behoefte aan extra onderwijsaanbod Engels in de school. Deze vraag kan ontstaan bij de schoolleiding, bijvoorbeeld ter profilering van de school of uit concurrentieoverwegingen. Een schoolleider vraagt in zo n geval de sectievoorzitter of een docent Engels naar de mogelijkheden om extra uren Engels in te vullen. De vraag kan echter ook vanuit de docenten Engels zelf ontstaan. Werken aan versterkt taalonderwijs geeft extra impulsen aan het vak, de vakdidactiek en de professionele ontwikkeling van docenten. Dit draagt bij aan professioneel welbevinden en de motivatie van docenten. Activiteiten Schoolleider stelt vraag aan potentiële kartrekker/sectievoorzitter/docent. Docenten doen een voorstel voor invoering van versterkt Engels aan de schoolleiding. Resultaat Vraag aan sectie(-voorzitter) Engels om versterkt taalonderwijs in de school in te voeren. 2. Oriëntatie op versterkt taalonderwijs De tweede stap houdt in dat de school zich oriënteert op wat versterkt taalonderwijs precies is. Dit kan op verschillende manieren: via online informatie in de vakcommunity Engels, door relevante publicaties te lezen, een workshop te volgen of via een oriënterend gesprek met een ondersteuningsinstelling. In deze stap krijgt de school meer zicht op wat versterkt taalonderwijs Engels kan inhouden, de eigen wensen en mogelijkheden. Activiteiten Docenten verzamelen online informatie over versterkt Engels, lezen publicaties, bezoeken een workshop en brengen verslag uit aan de schoolleiding. Eventueel wordt een verkennend gesprek gevoerd met een externe ondersteuningsorganisatie. Resultaat Concreet beeld over versterkt taalonderwijs Engels en de invoeringsstappen die passen bij de wensen en mogelijkheden van de school. 16

18 3. Oriëntatiebijeenkomst op school Na oriëntatie op versterkt taalonderwijs is de derde stap om deze informatie te delen met collega s in de school. Via een oriëntatiebijeenkomst kan de verzamelde informatie gedeeld worden met docenten en teamleiders. Zo kan draagvlak gecreëerd worden en interesse gepeild worden om mee te werken aan de invoering van versterkt taalonderwijs Engels. Activiteiten Sectievoorzitter of kartrekker organiseert een oriëntatiebijeenkomst versterkt Engels. Collega s stellen verhelderende vragen en geven interesse aan voor deelname aan versterkt Engels. Er wordt een werkgroep ingericht. Deze kan, maar hoeft niet te bestaan uit alle collega s van de sectie Engels. Soms is de keuze afhankelijk van de onderwijsniveaus waarop versterkt Engels aangeboden wordt (vwo-havo-vmbo). Resultaat Draagvlak voor invoering van versterkt taalonderwijs. Werkgroep met gemotiveerde collega s. 4. Haalbaarheidsonderzoek op school In sommige gevallen is nog niet duidelijk of er voldoende draagvlak is voor invoering van versterkt taalonderwijs. Soms is niet nog helder of de school tweetalig of versterkt (taal-)onderwijs kan gaan invoeren. In zo n geval kan de school ervoor kiezen om de haalbaarheid van een aantal varianten te onderzoeken. Na een korte oriëntatiebijeenkomst (stap 3) kunnen dan interviews met de schoolleiding en docenten Engels (en bij tto ook andere vakken) gehouden worden. De uitwerking wordt verwerkt tot een advies met aanbevelingen voor de school, waarmee uiteindelijk de keuze gemaakt wordt voor tto of vto met een eventueel doorgroeiscenario (naar tto) binnen een aantal jaar. Een haalbaarheidsonderzoek is zinvol wanneer er in de onderwijspraktijk belemmerende zaken spelen die niet goed op een andere manier opgelost kunnen worden. Dit kunnen bijvoorbeeld facilitaire zaken zijn (ontwikkeltijd), maar ook een minder goede communicatie tussen schoolleiding en sectie of docenten onderling. Een haalbaarheidsonderzoek kan dan een externe spiegel zijn die het gesprek op gang brengt en helpt kijken naar de situatie en wat er nodig is om dit verder te helpen. 17

19 Activiteiten Ontwikkelen interview en vragenlijst. Uitvoeren interviews (eventueel aangevuld met een digitale vragenlijst) onder relevante actoren in de school. Analyse en rapportage. Presentatie in de school aan betrokkenen. Vervolg bepalen. Resultaat Betrokkenen in de school zijn bevraagd en hun mening is verwerkt in een advies aan de schoolleiding met vervolgstappen. Op basis hiervan kan de schoolleiding bepalen waar zij met de docenten aan willen werken. Er is zicht op ondersteunende en belemmerende factoren die van invloed zijn op invoering van versterkt of tweetalig onderwijs. 5. Schrijven van een implementatieplan versterkt taalonderwijs Na de oriëntatiebijeenkomst en eventueel een haalbaarheidsonderzoek kan de werkgroep versterkt taalonderwijs aan de slag met het schrijven van een implementatieplan. De vorm en inhoud van het implementatieplan komen in paragraaf 3.2 uitgebreider aan bod. Het belangrijkste doel van een implementatieplan is dat de werkgroep een gezamenlijke visie ontwikkelt en activiteiten plant waarmee versterkt Engels wordt ontwikkeld. Dit bereikt de werkgroep door het implementatieplan samen te schrijven en te verkennen hoe de ambities met versterkt taalonderwijs zich verhouden tot de talenten in de werkgroep, de noodzakelijke randvoorwaarden en de schoolcontext waarin het ingevoerd wordt. In paragraaf 3.2 worden de v erschillende stappen uit het implementatieplan toegelicht. Activiteiten De werkgroep schrijft een implementatieplan voor versterkt Engels. Resultaat Er is een gezamenlijke visie geformuleerd voor versterkt Engels. Ambities zijn afgezet tegen talenten in de werkgroep/groep docenten vto. Randvoorwaarden, schoolcontext en opzet vto zijn beschreven. 18

20 6. Goedkeuring implementatieplan door schoolleiding Nadat de werkgroep het eens is geworden over de tekst van het implementatieplan, legt zij die voor aan de schoolleiding ter goedkeuring en om commitment en faciliteiten te krijgen voor de uitvoering van het plan. Er zullen namelijk ontwikkeltijd, overlegtijd en geld voor leermiddelen beschikbaar moeten komen. Het is vervolgens aan de schoolleiding om het middenmanagement op de hoogte te brengen van de plannen, zodat zij daar rekening mee kunnen houden in hun gesprekken met de betrokken docenten Engels. De werkgroep zal de rest van de collega s moeten informeren. Activiteiten De werkgroep legt het implementatieplan aan de schoolleiding voor ter goedkeuring. Resultaat Goedkeuring voor implementatieplan. Ingeplande ontwikkeltijd in de jaaragenda. Ingepland voortgangsoverleg. Beschikbaarheid van financiële middelen voor de aanschaf van leermiddelen. Middenmanagement en niet-betrokken collega s zijn op de hoogte van het implementatieplan. 7. Uitvoeren implementatieplan en tussentijdse evaluatie Nadat het implementatieplan goedgekeurd en besproken is in alle geledingen, gaat de werkgroep aan de slag om de beschreven activiteiten in het implementatieplan (op geplande ontwikkelmomenten volgens de afgesproken taakverdeling) uit te voeren. In de opstartfase van versterkt taalonderwijs Engels is extra ontwikkeltijd nodig om het curriculum voor te bereiden. Gedurende de eigen vto-lessen verzamelen de docenten uit de werkgroep ervaringsgegevens die besproken worden in de werkgroep en eventueel kunnen leiden tot bijstelling van het curriculum. Activiteiten Uitvoering geplande activiteiten uit het implementatieplan. Verzamelen ervaringen in de eigen vto-lessen en tussentijdse evaluatie. 19