Het Marktkwartier. Hengelo, 4 september 2020

Transcriptie

1 Het Marktkwartier Hengelo, 4 september 2020

2 Het gebied AANLEIDING Een onherbergzaam plein dat niet bijdraagt aan een vitale stad Het marktplein in Hengelo is onder bewoners en bestuurders al decennia lang onderwerp van debat. De vraag is hoe het plein een make-over te geven. Na een aantal mislukte pogingen een nieuwe invulling te geven aan het marktplein, heeft het gemeentebestuur recent besloten om het middel van burgerparticipatie, meer specifiek co-creatie genoemd, in te zetten om tot een breedgedragen oplossing te komen. Het proces wordt begeleid door bureau De Rode Wouw. Satellietbeeld van de huidige situatie (boven). Onder: het nog grotendeels bebouwde marktpleingebied in 1946 (links) en het marktplein na de oplevering in Wat is er dan mis met dit plein? Probleemstelling Het plein wordt ervaren als een ongastvrije vlakte, te kaal, te heet op hoogzomerse dagen, met randen bestaand uit gevels die te ver weg staan. Voorgeschiedenis Op het huidige marktplein stond tot in de oorlog bebouwing die bij de bombardementen op Hengelo ernstig beschadigd is geraakt. Als sterkgroeiende stad, zowel qua economie als qua inwoneraantal, voorzag Hengelo op termijn een omvang van inwoners te bereiken. Voor zo n grote stad moest een royaal plein in de binnenstad gerealiseerd worden, was de gedachte reeds voor en ook na de oorlog. Nadat het plein als onderdeel van de herbouwde binnenstad in september 1958 feestelijk was opgeleverd is er op woensdagen en zaterdagen de warenmarkt te vinden. Decennialang fun geerde het op andere dagen als parkeerplaats. Tot de tachtiger jaren had het marktplein 24/7 een functie. Het gevoel dat het plein onaangenaam werd dateert van na die tijd. Waardevol Het is overigens niet alles misère wat de klok slaat. Er valt waardering op te brengen voor elementen die met het huidige marktplein verbonden zijn. Zo is de kiosk een toonbeeld van sobere schoonheid, zeer de moeite waard om te behouden. Ook de warenmarkt waaraan het plein zijn naam dankt, zou in enigerlei vorm met deze locatie verbonden moeten blijven. De Beren zijn een niet meer weg te denken attractie die gewoon weer een plek moet krijgen op het plein. En wat de vergroening betreft is er al een goede aanzet gemaakt met het planten van meer bomen. Een mooie basis om op voort te bouwen. De Brinktoren ten slotte moet ook behouden blijven en verdient een opwaardering.

3 DE OPDRACHT Nieuw Marktplein van en voor de Hengeloërs Via een traject van co-creatie worden inwoners en belanghebbenden nadrukkelijk uitgenodigd ideeën in te brengen. Hieronder wordt dit traject van het vergaren van ideeën en de besluitvorming nader omschreven. Onderaan zijn de beleidskaders, zoals vastgesteld door de gemeenteraad, zo volledig mogelijk samengevat. In juli 2020 heeft het proces een aanvang genomen met de Droomfase. Tot begin september mogen alle betrokkenen hun ideeën inbrengen. Iedereen mag meepraten onder het motto Het marktplein is van ons allemaal. Bovendien zoekt het bureau De Rode Wouw, dat het proces begeleidt, actief contact met verschillende groepen. Die ontmoeting speelt zich uiteraard ook af op de markt zelf, waar de mensen van de Rode Wouw in gesprek gaat met bezoekers van de markt. Twee andere groepen die ook van nature thuis horen op het marktplein zijn de Marktbond en de marktkooplieden. Hun stem wordt gehoord, waarmee de belangen van deze gebruikers een rol spelen in de stapjes die moeten leiden tot een plan. Naast de marktkooplieden worden ook gehandicapten gevraagd naar hun mening en hetzelfde geldt voor de aanwonenden van het marktplein. Inwoners en bezoekers van de binnenstad worden uitgenodigd om bij de belangrijkste tussenstappen hun mening te geven over de plannen die voorliggen. Dit zal zijn tijdens bijeenkomsten, maar ook online wordt die mogelijkheid geboden. Niet onbelangrijk in deze tijden van corona-maatregelen. De huidige situatie op het Marktplein. Uit alle ideeën worden vier scenario s samengesteld die vervolgens weer aan de inwoners worden voorgelegd. De opmerkingen vanuit de Hengelose samenleving worden verwerkt en daarna wordt er één voorlopig ontwerp gemaakt door een landschapsarchitect. Het doel is om het co-creatie proces af te ronden met als resultaat een gezamenlijk gedragen plan voor het marktplein. Het definitieve plan wordt na de herfst aan de gemeenteraad voorgelegd. Uiteindelijk zal het definitieve ontwerp worden behandeld in de gemeenteraad. Na vaststelling wordt het technisch verder uitgewerkt. De uitvoering wordt daarna zo snel mogelijk ter hand genomen. Wanneer dat zal zijn hangt onder andere af van het bestek, materialen, de keuze voor een aannemer en dergelijke. De kaders Gebiedsafbakening Bezie het Marktplein in zijn geheel, samen met de omliggende straten en het Brinkplein. Hou rekening met de raakpunten zoals het achtje, ofwel het winkelachtje, aan de noordzijde. Look & feel Deze sluit aan bij de look en feel zoals die met de Enschedesestraat is ingezet, maar geeft het Marktplein wel een eigen identiteit. Beleven Laat ontmoeting en doen voor de benodigde reuring zorgen, passend in het DNA van de stad. Kiosk De kiosk is onderdeel van de wederopbouwarchitectuur, maar mag een nieuwe invulling krijgen. Evenementen Het marktplein moet geen tweede horeca- en/ of evenementenplein worden. Het moet wel mogelijk blijven om er kleinschalige evenementen te houden. Spelen, beleven en cultuur zijn hierbij trekkers. Toegevoegde culturele voorzieningen moeten een onderdeel van het geheel vormen. Er moeten verschillende activiteiten zijn voor jong en oud. Er moet speciale aandacht zijn voor activiteiten en objecten voor kinderen om te spelen. Duurzaamheid Water en groen krijgen een belangrijke plek op het plein. Het plein kan de longen van de binnenstad worden. GRP (Nov. 17): Bij de herinrichting van het Marktplein moeten klimaat-adaptieve maatregelen gerealiseerd worden die moeten bijdragen aan vermindering van hittestress, droogte en wateroverlast. Functies Het moet een plein blijven. Maximaal 15 % van het totale oppervlak als extra bouwvolume wordt toegestaan. Erfgoed Respect voor de gemeentelijke monumenten en waardevolle panden waarmee de markt wordt omringd. De binnenstad als geheel is door de Rijksdienst aangewezen als aandachtsgebied voor wederopbouw. Het zo mogelijk versterken hiervan is een uitgangspunt voor het ontwerp. Warenmarkt Hoeft niet louter op het Marktplein te blijven. Civieltechniek De meeste kabels en leidingen bevinden zich langs de gevels van de (winkel)panden. Het uitgangspunt is dat deze daar blijven liggen aangezien de (winkel)panden nutsvoorzieningen nodig hebben. Onder het huidige Brinkplein bevindt zich een parkeergarage. Hier moet rekening mee gehouden worden in het ontwerp. Het gehele gebied ligt binnen verdacht gebied voor niet gesprongen explosieven. Graven vereist onderzoek. Toegankelijkheid en bereikbaarheid Er moet rekening gehouden met alle gebruikers incl. minder validen. Het plein moet bereikbaar zijn voor bezoekers, hulpdiensten, fietsers en voetgangers. Bij voorkeur dient er op, onder of nabij het marktplein een fietsenstalling te worden gerealiseerd. Openbare en voor iedereen toegankelijke toiletten moeten op of rond het Marktplein gewaarborgd blijven. Brinktoren De Brinktoren (geen eigendom van de gemeente) moet in het geheel betrokken worden in het plan en een functie gegeven worden. Financieel Het totale gereserveerde investeringsbedrag vanuit het Integraal Actieplan Binnenstad bedraagt 4,2 miljoen. Dit bedrag is inclusief de voorbereidingskosten en exclusief de eventuele fietsenstalling. De afschrijvingstermijn is 20 jaar. Eventuele exploitatielasten zijn niet begroot. Subsidies voor bijv. klimaatdoelstellingen kunnen zorgen voor een extra financiering. 3

4 DE OPLOSSINGEN (1) Het gebouw De Waaier speelt een spel met ondermeer de rooilijnen van de Molenstraat en de Beekstraat. Beleven en wonen in het groene gebouw De Waaier In het plan Marktkwartier wordt een stedenbouwkundig antwoord gegeven op het eerder geformuleerde probleem. Met respect voor de bestaande architectuur en stedenbouw wordt een corrigerende ingreep gedaan die bestaat uit het inpassen van woongebouw De Waaier. Door het situeren van woongebouw De Waaier op het marktplein wordt de ruimte in tweeën gedeeld. Zo ontstaan twee duidelijk afgebakende pleinen met een eigen karakter. De Waaier vervult door zijn vorm en massa een belangrijke rol in de ruimte van het marktplein. Het gebouw speelt een spel met ondermeer de rooilijnen van de Molenstraat en de Beekstraat. De Waaier is een woongebouw specifiek ontworpen voor deze plek. Het gebouw voldoet met zijn vorm en z n groene gevels ruimschoots aan de doelstellingen om reuring en dynamiek te bewerkstelligen. Door de grote vraag naar meer woonruimte bekostigt het gebouw zichzelf. De gemeente kan een belangrijke stimulerende impuls geven door de grond om niet ter beschikking te stellen. Dit maakt het mogelijk het gebouw van hoge kwaliteit met duurzame voorzieningen te realiseren. Duurzaam De Waaier is een energieneutraal groen gebouw. Er is ruimte voor 40 kleine appartementen (50 a 60 m²) of 20 kleine en 10 grote (ca. 110 m²) appartementen. grens parkeergarage De Waaier gezien vanaf de Brinkstraat ter hoogte van de kiosk 3D-impressie van het Martkwartier gezien vanaf de Brinkstraat met het nieuwe woongebouw De Waaier. 4

5 DE OPLOSSINGEN (2) Twee pleinen om te vertoeven, te spelen en reflecteren Aan weerszijden van De Waaier ontstaat een plein met een eigen karakter in maat en schaal. Welkom op het Cosaplein. Het Cosaplein Met de komst van gebouw De Waaier ontstaan een Cosaplein (naar het voormalig restaurant Cosa) dat veel herbergzamer en overzichtelijker is dan het huidige marktplein. Het plein krijgt meer bomen in een nieuwe beplantingsplan dat voortbouwt op de bestaande beplanting. Een waterpartij in de vorm van een vijverbak bepaalt in hoge mate de verbeterde verblijfskwaliteit van het nieuwe plein. Feest Het Cosaplein heeft aan weerszijden platanen, aan de Brinkstraatzijde een dubbele rij en langs de marktgevel een strakke platanenlaan met een gravelpad. Dit betekent de verplaatsing van vier platanen en een verdichting van het groen. Voor het gebouw De Waaier worden twee platanen toegevoegd. Aan de Bisschofzijde komt vanaf de kiosk (McWok) en naast de beren een transparante overkapping, met een pergola-achtig uiterlijk en een glazen plafond. De afmetingen zijn ca. 5 x 30 meter. Een plek om droog te zitten van waaruit je de ene kant naar de beren kijkt en de andere kant naar de vijver. Waterplein van de landschaps architect Dan Kiley. Inzet: overkapping in Marseille, ontwerp Norman Foster. Vijverbak Een grote vijverbak van 30 x 30 meter. De vijverbak heeft een rand om op te zitten. In de vijverpartij komen drie groenblijvende bomen op eilandjes. Deze hebben ieder ook een zitrand, voor als de vijver droog staat. Er is een hellingbaantje zodat de vijvervloer ook voor mindervaliden en mensen met kinderwagens bereikbaar is. De vijverbak heeft een regelbare waterstand. Hierdoor ontstaan meerdere functies: verkoeling aan het water, activiteiten op een droge vloer en schaatsen op een ijsbaan. De vijver krijgt een fontein in de vorm van een plug of zuiger waarmee de bak gevuld of geleegd kan worden. Onder de vijverbak bevinden zich de watervoorraad en de infiltratie voor het regenwater. Het regenwater van omliggende panden wordt gebufferd in een waterbassin dat is voorzien van een overloop om een teveel aan water af te voeren naar het bekensysteem. Verkoeling IJspret 5

6 DE OPLOSSINGEN (2) Het Brinkplein Zitten tussen bomen en een waterval Het Brinkplein Het oer-hengelose Brinkplein wordt gekenmerkt door kleine afstanden en hoge wanden, waaronder de fraaie wederopbouwgevel van het Telgenflat. De ruimte wordt ingevuld met gecultiveerd groen (bomen in potten). Hierdoor ontstaat een meer besloten plein. De waterval in Hengelo wordt bijna twee keer zo hoog als de projectie van een waterval in Rotterdam. Brinktoren De klok van de toren wordt in zijn oude glorie hersteld. Net onder de zwarte kubus met de klokkencijfers ontspringt aan de zijde van het Brinkplein een grote waterval, die van de Brinktoren een attractie maakt. De toren is bekleed met glazen panelen waarlangs het water naar beneden stroomt. Bij de eerste uitbouw op ca. 10 meter hoogte, wordt het water opgevangen. De uitbouw fungeert als een spuwer die het water uitstoot waarop het onderaan de toren in een basin belandt. Naar keuze kan, bij veel wind bijvoorbeeld, het water vanuit de uitbouw opnieuw langs een kleefgevel (die helemaal van boven naar beneden loopt) naar het basin geleid worden. Op die manier is er de keuze om vanaf de uitbouw het water dan wel spetterend, dan wel rustig stromend langs de torenwand naar het basin te brengen. Het water wordt rondgepompt, van beneden naar boven. Hiervoor wordt hetzelfde pompensysteem als bij de vijverbak gebruikt. De functie van de Brinktoren wordt die van een fontein. Iedereen kan hier met het neerdalende water op de foto. Onder de platanen aan de randen van het Cosaplein. 6

7 DE OPLOSSINGEN (3) Groene daken en dakopbouwen In het Marktkwartier is optimaal aandacht voor de kwaliteit van leven en de klimatologische uitdagingen waarvoor we staan. Om die reden willen we stimuleren dat de daken rondom het plein vergroenen. Dat is nu actueler dan ooit. Daarnaast moet een ouder initiatief De top van Bischoff een nieuwe kans krijgen. Het maken van opbouwen verdient het om actief gestimuleerd te worden. Groene daken Zonnepanelen Het platte dak van het voormalige V&D-pand op de Brinkstraat-Beekstraat kan volledig worden bedekt met zonnepanelen waarmee het complex zelf en De Waaier beide energie-neutraal gemaakt worden. Ook het waterbeheer wordt van energie voorzien middels deze oplossing. Dakopbouwen verhogen de gevels en bieden mogelijkheden voor groen (Michiel Blokker, Michael Sontrop). Aanleg van de waterbuffer en het waterinfiltratiesysteem onder de vijverbak. 7

8 Impressie Marktkwartier 8

9 LIGGING Een stadsoase midden in de binnenstad Centraal gelegen in de binnenstad wordt het groene Marktkwartier als een oase voor de stad, een verblijfsruimte van hoog niveau. De kwalitatieve ingrediënten van het Marktkwartier, namelijk het Cosaplein, het woongebouw De Waaier en het Brinkplein, vormen de bouwstenen van een nieuwe dynamische binnenstad. Lopend van het station naar het stadhuis, of fietsend van het ROC naar het Weemenpark, kom je over of langs het Marktkwartier. Het ligt bovendien direct aan het vaak genoemde winkel-achtje (Enschedesestraat, de Nieuwstraat, de Telgen en de Brinkstraat) zodat winkelend publiek ook het Cosaplein zal aandoen. Dit gegeven maakt het noodzakelijk dat ook de randen van hoge kwaliteit zijn. Ze moeten aangenaam zijn om te verblijven, wandelend of zittend op een terras. Leegstaande winkelruimtes kunnen worden ingevuld met exposities, creatieve bedrijfjes en horeca. Een rand op die manier ingevuld en het gezellige plein zullen elkaar dan versterken. Hiermee wordt de markt tot een stadsoase, hoogwaardig van kwaliteit, aangenaam om te verblijven. Het Marktkwartier versterkt de waarde en eigenheid van de binnenstad als geheel. Functies in een open binnenstad De binnenstad van Hengelo kent een groot aantal functies, van bestuurlijk en winkelen tot recreatie. Niet alle inwoners en bezoekers hebben alle functies nodig. Maar een open binnenstad biedt wel ruimte voor iedereen. Met de realisatie van het Marktkwartier wordt de publieke ruimte vergroot en versterkt. De binnenstad moet ook een ruimte zijn die aantrekkelijk is en geborgenheid biedt zonder dat je het doel hebt om geld te uit te geven. Die gastvrijheid vind je bijvoorbeeld in het Prins Bernardplantsoen waar gezinnen met kleine kinderen zich kunnen vermaken, waar grasvelden zijn waar jongeren kunnen samenzijn, maar die vind je evenzeer op de skatebaan op het Industrieplein waar jongeren en jongvolwassenen kunnen spelen en verblijven. Inclusief Het Marktkwartier voegt aan die gastvrije plekken een kwalitatief hoogstaande ruimte toe die bovendien inclusief is. Het Cosaplein is een heerlijke verblijfsplek en dat geldt ook voor het Brinkplein. De woonfunctie op en langs het Marktkwartier bevordert de veiligheid door aanwezigheid en toezicht van binnenstadbewoners zelf. De warenmarkt in de vorm van een lint door de straten rondom het Cosaplein biedt een aangename opstelling die een bezoek nog gezelliger maakt. Met de nieuwe invulling van het oude marktpleingebied neemt de kwaliteit van de binnenstad in alle opzichten toe. Het Marktkwartier is van en voor de Hengeloërs en bezoekers voelen zich er welkom en thuis. 9

10 CONCLUSIE Een toekomstbestendig Marktkwartier dat waarde toevoegt aan de stad Aantrekkelijker, spraakmakender In het nieuwe Marktkwartier wordt een iconisch woongebouw De Waaier gesitueerd. De twee pleinen die hierdoor ontstaan zijn verschillend van karakter, maar beide aangenaam van maat en schaal. Met dit plan wordt de binnenstad aantrekkelijker en spraakmakender. Fietsenstalling Aan de Beekstraat bevindt zich, dicht bij de F35, op de begane grond de ingang van de ondergrondse fietsen stalling met oplaadpunten voor e-bikes. Een groen en duurzaam woongebouw Het woongebouw De Waaier is specifiek ontworpen voor de beoogde plek. Het krachtige gebouw deelt de ruimte in tweeën, waardoor twee karakteris tieke pleinen ontstaan. De Waaier is groen en klimaatneutraal en biedt ruimte voor 30 tot 40 appartementen. Het Telgenflat blijft het hoogste gebouw op het plein. Groen en water In het plan Marktkwartier is veel aandacht besteed aan groen. Het is terug te vinden in een uitbreiding van het aantal bomen maar ook in de begroeiing van De Waaier en op de daken van omliggende panden. Ook het klimaatadaptieve waterbeheer speelt een belangrijke rol in het plan. Het Brinkplein Het Brinkplein bestaat uit gecultiveerd groen in de vorm van bomen in grote potten. Het plein biedt veel plek om te zitten. Het uitzicht op de waterval op de Brinktoren is opzienbarend. Lintmarkt Het Cosaplein in zijn droge vorm vormt de kern van de markt op woensdagen en zaterdagen. Van hieruit strekt de markt zich als een lint uit door de omliggende straten zoals de Telgen, Brinkstraat, Molenstraat en Enschedesestraat. Het multifunctionele Cosaplein Op het Cosaplein zorgt een vijverbak met regelbare waterstand voor drie verschillende verschijningsvormen: een vijver met fontein bij warm weer, een droge vloer bij kleine evenementen, en een bevroren vloer om het plein tot ijsbaan om te toveren. Lange overkapping met zitplek Nabij de fraaie Noordwand van het marktplein staan de vertrouwde beren. Vanuit de kiosk staat parallel aan de gevel een lange overkapping die zitplek biedt, en van waaruit je naar de beren of aan de andere kant naar de vijverbak kijkt. 10 Max. 15% bebouwing De omvang van het woongebouw overschrijdt niet de gestelde voorwaarde dat het plein voor maximaal 15% bebouwd mag worden.

11 AANBEVELINGEN De beelden van Rinus Roelofs; bestrating, cultuur In relatie tot het plan Marktkwartier zijn er goede kansen om Hengelo nog nadrukkelijker op de kaart te zetten, om de stad mooier en interessanter te maken. 1. De beelden van Rinus Roelofs Wat geweldig dat Hengelo, dat mede dankzij de metaalindustrie kon opbloeien, nu weer een kunstenaar als Rinus Roelofs in huis heeft. Deze geboren Hengeloër maakt wereldwijd furore met zijn op de mathematiek gebaseerde metalen beelden. En hoe mooi is het deze beelden tijdelijk op het stationsplein te kunnen zien. Een permanente opstelling van enkele zeer grote beelden van Roelofs op het Stationsplein als toegang tot de stad vanuit de OV-hub, zou direct een onvergetelijke impressie op bezoekers maken. Die kans zou de stad moeten grijpen. De bezoeker ziet een laan van bomen langs de gevels tegenover het station, tot aan de ingang van de Brinkpassage. Tegen die achtergrond verrijzen de werken van Rinus Roelofs als een ode aan de imposante historie van metaalstad en de bedrijvigheid en innovatie van nu. Een perfecte uitwerking van het gemeentelijke dna-stuk Het verhaal van Hengelo (2019). 2. Bestrating Zowel de Telgen als de Brinkstraat krijgen het plaveisel dat op de gerenoveerde Enschedesestraat is gebruikt. De Telgen biedt ruimte voor de plantenbakken die al op diverse plekken langs de as Enschedesestraat-Langestraat staan. Een beeld van de Hengelose kunstenaar Rinus Roelofs. De bestrating van de Enschedesestraat wordt doorgetrokken via Telgen en Brinkstraat naar het Marktkwartier. 3. Cultuur De begane grond van gebouw De Waaier kan als kunstzaal ingezet worden om de cultuurfunctie in de binnenstad te versterken. Een kunstzaal van betekenis, op zo n prominente plek, is aantrekkelijk voor bezoekers van binnen en buiten de regio en staat garant voor extra dynamiek. 11

12 COLOFON Dit projectplan is gemaakt door een Hengelo s gelegenheidsteam bestaande uit Erika Schindler, Paul van der Jeugd, Martin Oostenrijk en Frank & Erik Gigengack. Contact Erika Schindler, interieurarchitect, erika@schindlerinterieurarchitecten, Paul van der Jeugd, architect, paul@vanderjeugd.nl, Martin Oostenrijk, bouwkundig ontwerper, martinoostenrijk@planet.nl, Erik en Frank Gigengack, communicatie, tekst, design, info@bureaugigengack.nl,