) UITSTOOT VAN STI KSTOFOXI DEN EN FIJNSTOF DOOR DIESELVOERTUIGEN. i nnovation. for life AUTEURS. OATLJM:26mei2015 RAPPORTNUMMER: TNO 2015 R10733

Transcriptie

1 Willar Vonk Robin Vermeulen Jordy Spreen Pim van Mensch Norbert Ligterink Gerrit Kadijk AUTEURS ) UITSTOOT VAN for life i nnovation STI KSTOFOXI DEN RAPPORTNUMMER: TNO 2015 R10733 OATLJM:26mei2015 DIESELVOERTUIGEN EN FIJNSTOF DOOR

2 Uitstoot van stikstofoxiden en fijnstof door dieseivoertuigen TNO 2015 R1O733 TNO-RAPPORT 2015 TNO is toegestaan. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan direct belanghebbenden betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor opdrachten aan TNO, dan wel de Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van TNO. gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar Alle rechten voorbehouden. Ministerie van Infrastructuur en Milieu OPDRACHTGEVER Willar Vonk Robin Vermeulen Jordy Spreen Pim van Mensch Norbert Ligterink Gerrit Kadijk AUTEURS 26 mei 2015 DATUM 2

3 gemiddeld een factor 10 minder stikstofoxiden (NO) uit Moderne zware Euro VI vrachtwagens stoten in de praktijk Wanneer SCR-technologie effectief wordt toegepast, kan het een succesvolle innovatie zijn om voertuigen aanzienlijk functioneren. De NO-emissies zijn nog relatief hoog. genoeg is voor het voldoende verlagen van de NOK-uitstoot. Lagere praktijkemissies zijn mogelijk door aangepaste die momenteel circa 15 tot 25 liter groot zijn, tussen van de geteste voertuigen heeft een AdBluetank die groot dieselpersonenwagens in de praktijk niet optimaal te onderhoudsbeurten door bijgevuld moeten worden. Eén veelal dat de AdBluetanks van dieselpersonenwagens, afstellingen van de EGR- en SCR-systemen. Dit betekent De EGR- en SCR-systemen blijken in de geteste Euro 6 gassen kan afbreken. EGR is een technologie die al langer toegepast. EGR- en SCR-technologie ook in personen- en bestelwagens technologie bereikt. Inmiddels wordt de combinatie van zogenaamde SCR-katalysator in combinatie met EGR vrachtwagens worden voornamelijk met EGR- en SCR Emissiemetingen hebben aangetoond dat de NO-emissies technologie. Een SCR-katalysator is een technische te brengen. De lage praktijkemissies van zware Euro VI door fabrikanten wordt toegepast om de NON-uitstoot terug kunnen worden verlaagd door toepassing van een toevoeging van AdBlue, stikstofoxiden (NOJ in de uitlaat voorziening in de uitlaat van een dieselauto die, onder van personen- en bestelwagens in de praktijk significant belang. de N0-uitstoot van het Nederlandse wegverkeer van groot voor de luchtkwaliteit te voldoen is het terugdringen van schadelijke NO 2 in de lucht. Om aan de Europese normen belangrijke mate aan bij aan de concentratie van het De NON-uitstoot door auto s en vrachtauto s draagt in dieselpersonen- en dieselbestelwagens de afgelopen twee daarmee fors hoger dan de opeenvolgende Euro-limieten blijft namelijk de praktijkuitstoot van NO van nieuwe durende aanscherping van Europese emissielimieten decennia nagenoeg onveranderd. De praktijkuitstoot ligt gesteld in de emissiewetgeving. laten echter een heel ander beeld zien. Ondanks voort De emissies van Euro 6 dieselpersonen- en bestelwagens dan eerdere generaties Euro IV en Euro V vrachtwagens. De fijnstof-emissie door het wegverkeer is de laatste jaren 3 sterk afgenomen. Euro 6 personen- en bestelwagens en modernste wegvoertuigen in de praktijk ruimschoots beneden de limietwaarden van de typekeuring liggen. roetfilter heeft ervoor gezorgd dat fijnstof-emissies van het zeer effectieve gesloten roetfilter. De introductie van dit Euro VI vrachtwagens en bussen zijn allemaal voorzien van lage NON-uitstoot hebben. stedelijke rijomstandigheden te waarborgen. Uit de laatste gebieden, niet alle Euro VI vrachtwagens en bussen een inzichten blijkt namelijk dat, juist in binnenstedelijke vrachtwagens en bussen om een lage NOS-uitstoot onder Dergelijke Europese wetgeving is ook noodzakelijk voor en beoordeeld. meetapparatuur op de openbare weg worden gemeten zogenaamde nieuwe Real Driving Emission test worden aan de NO-emissies in de praktijk. Als onderdeel van de Europese typekeuring van auto s moet namelijk een nieuwe Europese wetgeving noodzakelijk die normen stelt ingevoerd, waarbij de praktijkemissies met mobiele Om ervoor te zorgen dat SCR-katalysatoren bij dieselpersonen- en bestelauto s effectief worden toegepast is van meer dan 10 afgenomen. de uitstoot van vervuilende emissies ook met een factor berizineauto s en het affabriek roetfilter bij dieselauto s, succesvolle innovaties, zoals de driewegkatalysator bij schoner te maken, In het verleden is door invoering van SAMENVATTING MANAGEMENT-

4 INLEIDING In opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu voert TNO sinds 1986 de steekproefcontroleprogramma s voor personen- en bestelwagens en voor vrachtwagens en bussen uit. In deze programma s meet TNO op regelmatige basis de uitlaatgasemissies van deze voertuigen om te onderzoeken of zij aan de EU-typekeuringsnormen voldoen en of zij ook in de praktijk schoon zijn. Eerst geeft het rapport een beknopte uitleg over de uitlaatgasemissies van wegvoertuigen, hoe deze kunnen worden gecontroleerd en hoe deze worden gemeten. Vervolgens behandelt en vergelijkt het de praktijkemissie prestaties van achtereenvolgens zware vrachtwagens, bussen en distributietrucks, en personen- en bestelauto s en gaat het kort in op de uitstoot van fijnstof in de praktijk. De afgelopen twee jaren heeft TNO in dit kader vier rapporten uitgebracht over de uitstoot in de praktijk van vervuilende uitlaatgassen door dieselvoertuigen. Hierbij gaat het om metingen aan in totaal meer dan 20 personenen bestelwagens en 30 zware vrachtwagens en bussen. Dit document is een samenvatting van deze vier rapporten. Het schetst de laatste inzichten op het gebied van vervuilende uitlaatgassen, met name de emissies van NOS, van (1) moderne Euro VI zware vrachtwagens, (2) bussen en distributietrucks, (3) Euro 5 bestelwagens en (4) Euro 6 personenwagens. Ook gaat het kort in op de uitstoot van fijnstof (PM1O) door deze voertuigen. 4

5 dan die van een benzineauto. De uitstoot van stikstof- uitstoot (PM1O) van oude dieselauto s zonder roetfilter De uitlaatgassen van een dieselauto zijn meer vervuilend Ook fijnstof is slecht voor de gezondheid. De fijnstof ZIJN HET MEEST VERVUILEND? WELKE EMISSIES 5 Bron: cortype.com/pics/6975 fult/urea scr-spstem.jpg de hoeveelheid in te spuiten AdBlue. SCR control unit Urea tank NOK-vermindering bepaalt het motomanagementsysteem Afhankelijk van de gewenste en technisch haalbare dient wel een voldoende hoge temperatuur te hebben. wordt met behulp van ammoniak NO omgezet in stikstof voor de katalysator wordt Ingespoten. De katalysator - en water. De ammoniak is afkomstig van AdBlue, die vlak 5CR SELECTIVE CATALYTIC REDUCTION Urca injector SCR converter die achter de motor is geplaatst. In de SCR-katalysator De uitlaatgassen komen terecht in de SCR-katalysator, envîrnnrnent etv-egr-eng t4tn Bron: bepaalt het motomanagementsysteern van de motor de stand van de EGR-klep. uitis b EGR-klep. Afhankelijk van de gewenste en technisch haalbare NOK-vermindering De hoeveelheid uitlaatgas dle wordt gerecirculeerd. wordt geregeld door de Hierdoor is de verbranding minder intens, waardoor minder NO, wordt gevormd. verbrandingsgassen. Als EGR wordt toegepast bevat de inlaatlucht minder zuurstof Luchtvan de motor. Een deel van de inlaatlucht wordt zo vervangen of aangevuld door Inlaat Bij EGR wordt een deel van het uitlaatgas uit de motor teruggevoerd naar de inlaat EGR-klep EGR - EXHAUST GAS RECIRCULATION wordt de temperatuur van het uitlaatgas verhoogd, bijvoorbeeld door extra brandstof in te spuiten. om het roet te verbranden, In dat geval wordt zogenaamde actieve regeneratie toegepast. Bij actieve regeneratie het roet dat is opgevangen in het filter vanzelf, Het kan voorkomen dat de uitlaatgassen onvoldoende warm worden diesel. Een roetfilter is in de uitlaat van een dieselmotor geplaatst. Als de uitlaatgassen heet genoeg zijn, verbrandt Een Diesel Particulate Filter (DPF) is een roetfilter dat de roetdeeltjes opvangt die ontstaan bij de verbranding van DPF - DIESEL PARTICULATE FILTER WELKE SYSTEMEN BRENGEN NOx EN FIJNSTOFEMISSIES OMLAAG? terug te dringen, zijn hieraan Europese eisen gesteld luchtkwaliteit. Om de NON-uitstoot van het wegverkeer (PM1O) daarom geen rol meer. stikstofdioxide (NO middels de zogenaamde Euro limieten. 2) gelden Europese normen voor de af. Bij moderne dieselauto s speelt de uitstoot van fijnstof de gezondheid en leiden tot smog en zure regen. Voor roetfilters vangen nagenoeg alle schadelijke roetdeeltjes samen aangeduid met NOK. Stikstofoxiden zijn slecht voor voorzien van een affabriek gemonteerd roetfilter. Deze voor stikstofmonoxide (NO) en stikstofdioxide (NO 2), vaak limieten van kracht. Daarom zijn moderne dieselauto s benzinepersonenauto. Stikstofoxiden is een verzamelnaam wegverkeer terug te dringen, zijn ook hiervoor Europese kilometer 15 tot 30 keer zo hoog als van een moderne ingespoten) benzineauto. Om de fijnstofuitstoot van oxiden van een moderne dieselpersonenauto is per is 10 tot 25 keer zo hoog als van een moderne (indirect UITSTOOT VAN STIKSIOFOXIDEN EN FIJNSTOF DOOR DIESELVOERTIJIGEN

6 én op de Openbare weg. De metingen in het laboratorium van rollenbankmetingen. Tegenwoordig worden rollenbank TNO meet de emissies van voertuigen in het laboratorium TNO heeft ruimschoots 30 jaar ervaring met het uitvoeren HOE WORDEN Rollenbank Horiba Oberursel, Rollenbank TNO - Wegtransportmiddelen, Delft op de weg met specifieke meetapparatuur nodig. Rollenbanktesten vinden onder zeer goed gecontroleerde standaardisering nodig om resultaten van typegoedkeurings vaststelling van praktijkemissies zijn daarom metingen testen, die op verschillende locaties worden uitgevoerd, emissieprestaties te hebben dan op de rollenbank. Voor moderne voertuigen blijken in de praktijk vaak andere en de meetapparatuur opereren daar onder nauwkeurig omstandigheden in een laboratorium plaats. Het voertuig gespecificeerde omstandigheden. Dit is uit oogpunt van openbare weg blijken echter veel meer te variëren en goed te kunnen vergelijken. De omstandigheden op de LABORATORIUM METINGEN OP DE ROLLENBANK IN HET op de weg worden uitgevoerd onder praktijkomstandigheden herhaalbare, gecontroleerde omstandigheden. De metingen metingen zijn nauwkeurig en worden uitgevoerd onder worden op een rollenbankproefstand uitgevoerd. Deze en leveren inzicht in de praktijkprestaties van voertuigen. 6 vracht wagen. Het PEMS-systeem geïnstalleerd op een Euro VI langeafstands van een PEMS-meting. brengt de importeur van het voertuig altijd op de hoogte krijgt indien nodig vervangend vervoer aangeboden. TNO Nederlandse voertuigvloot. De eigenaar van het voertuig PEMS-meting betrekt TNO doorgaans voertuigen uit de personeel kan worden ingebouwd en gebruikt. Voor een PEMS is een complex systeem, dat alleen door deskundig Brussel onderhandeld. een test op de rollenbank. Over de invoering van een Voor de typekeuring van personenwagens is een meting emissies in binnenstedelijke gebieden te waarborgen. Er zijn nog verbeteringen in de procedure nodig om lage vaste procedure. Deze procedure heeft ervoor gezorgd dat wagens is een meting met PEMS verplicht volgens een met PEMS niet verplicht, maar mag worden volstaan met nauwkeurig vaststellen. Voor de typekeuring van vracht de praktijkemissies van vrachtwagens sterk zijn gedaald. PEMS-test voor personenwagens wordt momenteel in System, kortweg PEMS, kan TNO de praktijkemissies Met het zogenaamde Portable Emission Measurement PEMS met twee verschillende meetsystemen. Metingen op de openbare weg kunnen worden uitgevoerd METINGEN OP DE OPENBARE WEG van Horiba in Duitsland. Infrastructuur en Milieu uitgevoerd bij het testlaboratorium metingen in opdracht van TNO en het Ministerie van EMISSIES GEMETEN?

7 bijvoorbeeld een maand, worden verzameld. meetdata over langere perioden van normaal gebruik, kunnen ook bepaalde emissies van het voertuig op de weg normaal worden ingezet en zo kunnen grote hoeveelheden grove van de inschatting te kunnen maken NO-emissies van voertuig. SEMS is een geen gereglementeerd meetinstrument en is minder nauwkeurig dan PEMS, maar het Een PEMS-systeem geïnstalleerd op een Euro VI stadsbus. SEMS-apparatuur is compact en neemt in het voertuig weinig ruimte in beslag. De eigenaar kan het voertuig tijdens de metingen gewoon blijven gebruiken. Een PEMS-systeem geïnstalleerd op een Euro 6 personenwagen. SEMS Met het Smart Emission Measurement System, of SEMS, worden gemeten. SEMS is door TNO ontwikkeld om snel een kan gemakkelijk worden in- en uitgebouwd. Het voertuig kan Het SEMS-systeem maakt gebruik van Onder meer een of twee NO-sensoren en een NH op de uitlaat van een voertuig. 7 3-sensor, die gemakkelijk zijn aan te brengen

8 prestaties van zware vrachtwagens, bussen en distributie Dit hoofdstuk behandelt achtereenvolgens de emissie- Om aan op de Euro VI normen voor NO voertuigfabrikanten nieuwe motoren ontwikkeld in combinatie 0 te voldoen, hebben test was in de Euro V wetgeving nog optioneel. stemming zijn met de emissielimieten die in het laboratorium gecontroleerd of de emissies van het voertuig in overeen meetapparatuur op de openbare weg gemeten. Zo wordt Naast de emissielimieten zijn in de Euro VI wetgeving ook de aan de Europese typekeuringsprocedure. In deze praktijktest een praktijkemissietest als verplicht onderdeel toegevoegd testprocedures flink aangescherpt. Vanaf Euro VI is namelijk 0- terug te brengen, zijn deze voertuigen voor NO significant geavanceerde SCR-katalysator om de uitstoot van NO schoner dan eerdere generaties vrachtwagens (Figuur 1). Daarnaast zijn zij uitgerust met een roetfilter, waarmee Doordat Euro VI vrachtwagens zijn voorzien van een INVOERING EURO VI WETGEVING stap gezet in het schoner maken van zware vrachtwagens. SCHONE ZWARE VRACHTWAGENS DOOR trucks, dieselbestelwagens en dieselpersonenwagen. vergeleken. Tot slot wordt kort ingegaan op de emissies Vervolgens worden deze emissieprestaties met elkaar van fijnstof door alle bovengenoemde voertuigcategorieën. Met de introductie van de Euro VI wetgeving is een grote ook de emissie van roetdeeltjes flink wordt teruggebracht Voertuigsnelheid (km/u) Euro III, Versit emissiemodel Euro V, 1 generatie, trekker oplegger, n = 5 Euro V, 2 generatie, trekker oplegger, n = 6 Euro VI, trekker oplegger, n 7 Figuur 1. Euro VI vracht wagens voor lange afstand stoten signhticant minder N0 uit dan vorige generaties vrachtwagens (Vermeulen, 2014). worden de emissies van het voertuig gemeten met mobiele zijn gemeten tijdens de typekeurtest. Een praktijkemissie 2- L 14 - >75 1 Vermeulen, Vermeulen. Spreen, Ligterink and Vonk. The Netherlands In-Service Emissions Testing Programme fsr Heavy-Duty May 2014, TNO report TNO 2014 R katalysator, de zogenaamde Selective Catalytic Reduction wordt sterk teruggebracht door toepassing van een speciale (SCR) katalysator, en door Exhaust Gas Recirculation of EGR, een systeem voor uitlaatgasrecirculatie. Zware veel schoner geworden. Dit succes is het resultaat van de Metingen hebben aangetoond dat onder stedelijke de vrachtwagens voor lange afstand nog relatief veel NO en stadsbussen. Onder stedelijke omstandigheden is vaak worden de uitlaatgassen, en daarmee de SCR-katalysator, niet warm genoeg voor het voldoende terugbrengen van de NON-uitstoot. Stedelijke rijomstandigheden vormen daarom TNO testte twee stadsbussen en een distributietruck Een van de geteste bussen liet ook onder zware stedelijke Deze goede emissieprestatie geeft het potentieel aan van de in Euro VI voertuigen toegepaste emissiereductie lieten onder deze omstandigheden echter relatief hoge en bovendien erg wisselende NO De geteste zware vrachtwagens, distributietrucks en stads in de Europese typekeuring, zowel in de laboratoriumtest omgeving dat niet alle voertuigen echt schoon zijn. Dit komt doordat typische stadscondities worden onderbelicht in de huidige Europese typekeuringstesten, zowel in de 8 toegevoegd. Desondanks blijkt met name in een stedelijke als in de praktijktest die aan de Euro VI typekeuring is bussen voldoen allemaal aan de eisen die worden gesteld 0-uitstoot zien. vergelijkbaar met de eerder geteste zware vrachtwagens. omstandigheden een erg lage en stabiele NOK-uitstoot zien, tijdens typisch dagelijkse inzet, zoals Figuur 2 laat zien. technologie. De andere bus en het distributievoertuig grote afstanden op de snelweg afleggen. dan de rijomstandigheden van zware vrachtwagens, die condities sommige Euro VI voertuigen in vergelijking met uitstoten. Het gaat dan met name om distributietrucks een grotere uitdaging voor het reduceren van NON-uitstoot SCHOON NOG NIET ONDER ÂLLE OMSTANDIGHEDEN sprake van een lage belasting van de motor. Hierdoor EURO VI DISTRIBUTIETRUCKS EN BUSSEN inspanningen van wetgevers én voertuigfabrikanten. uitstoot van vervuilende uitlaatgassen. De uitstoot van NO vrachtwagens zijn door invoering van de nieuwe wetgeving met geavanceerde systemen voor het terugbrengen van de NIEUWE DIESELAUTO S UITSTOOT VAN

9 E >75 Voertuigsnelheid (km/u) voertuigen varieerden in de praktijk tussen de 1421 en 1670 mg/km 2 Opvallend was bovendien dat de resultaten laboratorium. Dit onderzoek bevestigt resultaten gevonden naar aanleiding van deze metingen de emissiefactoren gedetailleerd onderzoek op een rollenbank in het van de tien voertuigen relatief weinig spreiding vertoonden: de voertuigen stootten allemaal veel NO voor bestelwagens naar boven bijgesteld. Eén bestelwagen werd onderworpen aan een meer 0 uit. TNO heeft 280 mg/km; deno 0-emissies van de geteste Euro 5 tijdens praktijkritten op de openbare weg gemiddeld vijf tot markt verkrijgbare moderne dieselbestelwagens zijn Euro 5 gecertificeerd; Euro 6 is voor zware bestelwagens pas vanaf Naar aanleiding van berichten over hoge N0-emissies van NO-IJITSTOOT EURO S BESTELWAGENS IN ZES HOGER DAN EURO 5 LIMIETWAARDE PRAKTIJK GEMIDDELD FACTOR VIJF TOT fabrikanten voor de technische uitdaging om een zeer lage balanceren tussen lage schadelijke emissies enerzijds en hebben. stedelijke omstandigheden. Een dergelijke verbetering stelt de typekeurprocedure door voor bussen en distributievoertuigen de testcondities meer toe te spitsten op de optimaal brandstofverbruik en C0 Reductie van de NO-emissies kan een hoger brandstof 2-emissies anderzijds. rijomstandigheden, waarbij de uitlaatgassen van de motor distributietruck niet voldoende op temperatuur komen, laboratoriumtest als in de praktijktest. Typische stedelijke Euro V, 2e generatie, trekker oplegger, n = 6 Euro VI, trekker oplegger, n 7 Euro VI, stadsbus A, n = 1 Euro VI, stedsbus B, n = 1 Euto VI, dmtributiettuck, n = 1 Figuur 2. TNO testte twee stadsbussen en een distributievoertuig onder voor deze voertuigen representatieve condities. Onder stedelijke omstandigheden lieten twee van deze Euro VI voertuigen in vergelijking met Euro VI trekker-opleggers nog een relatief hoge NO-uitstoot zien. Wel ligt de uitstoot in vergelijking met Euro V voertuigen flink lager. Euro VI bussen laten sterk verschillende emissies zien: bus A is in de stad nog niet zo schoon als de gemeten Euro VI trekkers, terwijl bus B laat zien dat dat technisch wel mogelijk is. De emissies van de Euro V voertuigen en Euro VI trekker-opleggers, weergegeven in respectievelijk groen en oranje, komen overeen met dein groen en oranje weergegeven emissies in Figuur 1. en daardoor ook de katalysator van een stadsbus of worden dus nog onvoldoende afgedekt in de typekeuringstest. Deze resultaten pleiten voor een verdere verbetering van NOK-uitstoot alle te realiseren onder rijomstandigheden. De dit mogelijk metingen hebben aangetoond dat technisch is. Daarbij moet worden opgemerkt dat voertuigfabrikanten bij het ontwerp van Euro VI voertuigen zorgvuldig moeten verbruik en bijbehorende hogere C0 zware bestelwagens heeft TNO eind 2014 de N0-emissies van tien Euro 5 bestelwagens gescreend. De huidige op de 1 september 2016 verplicht. De geteste voertuigen stootten 2 Kadijk, 2015b. Kadijk, Ligterink and Spreen. Op-road NO, and C0 investigstions of Euro S Light Commercial Vehicles, 9 Msrch 2015, TNO report TNO 2015 R emissies tot gevolg Brussel wordt ontwikkeld. tijdens typekeurtests is onderdeel van de nieuwe RDE (Real het op de weg meten en monitoren van voertuigen met brengen van de praktijkemissies moet worden gezocht in eisen aan deze praktijkemissies worden gesteld. Euroklassen 1 tot en met 5 stoten ongeveer evenveel NO 0 soort voertuigen. De figuur laat zien dat de invoering van onder stedelijke rijomstandigheden; gezien de inzet vast te stellen. reducties van NO 0-emissies van dieselpersonenauto s aanscherping van d emissielimieten worden beoogde N0-uitstoot vaak echter fors hoger. Ondanks de aan de typekeuringsnorm voldoen; in de praktijk ligt de in eerdere studies: dieselauto s kunnen in het laboratorium en dieselbestelauto s in de praktijk al jaren niet gehaald. Het verschil tussen de typekeuringswaarde en de praktijk groeit, maar de oorzaken hiervan zijn meervoudig en lastig Figuur 3 toont deno van bestelwagens de meest relevante emissies voor dit nieuwe emissienormen niet heeft geleid tot daling van de NO,-praktijkemissies. Zware bestelwagens van de uit ( mg/km). Verbetering van deze emissies is mogelijk. Daarvoor is robuuste wetgeving nodig waarin E 1,8 1,6 1, ,8 0,6 0,4 0,2 0 Euro 1 Euto 2 Euro 3 Euro 4 Euto 5 Limiet Praktijk stad Figuur 3. NO,-emissies van zware bestelwagens in de stad, in vergelijking met de emissielimiet. Een aanpassing van de testcyclus, zoals de nieuwe WLTP-testprocedure, biedt naar verwachting weinig soelaas voor dit probleem. De oplossing voor het onder controle mobiele meetapparatuur. Het op de weg meten van emissies Driving Emissions, zie kader) wetgeving, die momenteel in 9 0-emissies van bestelwagens zes maal meer NO 0 uit dan de Euro 5 limietwaarde van

10 TNO heeft emissiemetingen uitgevoerd aan in totaal zestien bij deze Euro 6 voertuigen. te schrijven aan de aanwezigheid van gesloten roetfilters Euro 6 diesel personenwagens, zowel in het laboratorium Luro 6 dieselvoertuigen uiteen van 150 tot 600 mg/km. ruim beneden de wettelijke norm van 4,5 mg/km. Dit is toe De deeltjesemissies (PM1O) van de voertuigen waren wel Euro 1 Euro 2 Euro 3 Euro 4 Euro 5 Euro 6 Limiet Praktijk stad Figuur 5.N0-praktijkemissies van personenwagens onder stedelijke praktijk lopen de N0 5-emissies van de verschillende typen test aan de Euro 6N0-norm van 80 mg/km voldoen, In de zestien geteste voertuigen op basis van de typekeurings als op de Openbare weg. De testen laten zien dat alle WAGENS ONVERANDERD HOOG NON-UITSTOOT EURO 6 DIESELPERSONEN Euro 1 Euro 2 Euro 3 Euro 4 Euro 5 Euro 6 Limiet Praktijk gemiddeld Figuur 4. Personenwagens stoten in de praktijk nog altijd veel NO uit. Bovendien neemt het verschil tussen norm- en praktijkwaarden toe. De getallen in de figuur geven zogenaamde emissiefactoren voor de stad zijn gewogen tot een gemiddelde waarde voor de NO-uitstoot in gram per kilometer afgelegde afstand. Aan Euro 6 personenwagens wordt nog gemeten. Op het moment van schrijven zijn nog niet van alle voertuigmodellen een Euro 6 variant beschikbaar. De Euro 6 praktijk metingen en zijn daarom gearceerd weergegeven. 3 Kadijk, 2015a. Kadijk, Mensch, van and Spreen. Oetailed investigations and real world emission performance of Esro 6 diesel passenger cars, May 2015, TNO report TNO 2015 R is soms zelfs stijgen, ondanks aanscherping van de emissielimieten voor NO de lucht. voertuigen dragen bij aan de hogen0 2-concentraties in diverse steden in en buiten Nederland nog altijd kampen met luchtkwaliteitsproblemen. Hoge N0-emissies van 0. Praktijkemissies zijn belangrijk omdat Het is duidelijk te zien dat praktijkemissies van dieselpersonenwagens al jaren niet of nauwelijks afnemen en Figuur 5 toont per Euroklasse den0 van personenwagens onder stedelijke rijomstandigheden. 5-praktijkemissies emissies kunnen in de toekomst nog wijzigen op basis van nieuwe het jaar 2015 weer: de emissies op de snelweg, op de buitenweg en in het praktijkgebruik van personenwagens aanzienlijk verschilt van een typekeuringstest. In tegenstelling tot bij geen onderdeel uit van de typekeurprocedure. praktijkuitstoot wordt bovendien groter. Dit komt doordat gesteld in de wetgeving. Het verschil tussen de limiet en de vrachtwagens maakt bij personenauto s een praktijktest dieselpersonenwagens al jaren hoger dan de limieten voor de gemiddelde Nederlandse situatie op de weg van Zoals Figuur 4 laat zien, zijn de praktijk-n0 5-emissies 10 realiseren. Met de huidige grootte van de SCR-katalysatoren Euro 6 dieselpersonenauto s lage N0-praktijkemissie te combinatie van SCR en EGR de potentie heeft om bij alle een N0-reductie van 500 mg/km in het SCR-systeem. Slechts één van de voor fase 3 geteste Euro 6 productievoertuigen liet tijdens de metingen lage N0 de motor, de SCR-katalysator en het EGR-systeem bij dit voertuig zodanig dat de N0-uitstoot ook onder alle de motor van 650 mg/km gerealiseerd, in combinatie met Door de effectieve EGR wordt een lage N0-emissie van praktijkomstandigheden sterk wordt teruggebracht. geteste voertuigen over een combinatie van EGR en SCR. 150 mg/km, beschikte net als de andere voor fase 3 zien. Dit voertuig, dat een praktijk-n0-uitstoot heeft van 5-praktijkemissies 80 mg/km voldeed. Het is opmerkelijk dat den0 gerealiseerd. praktijkrit niet zodanig zijn dat een lage N0 van de motor, de EGR en de SCR tijdens een gecombineerde keuringswaarde. Het verschil toont aan dat de regelingen dan de typekeuring, ruimschoots aan de Luro 6 limiet van van circa 650 mg/km, terwijl dit voertuig in het laboratorium praktijkritten op de weg een gemiddelde N0 tijdens alle rollenbankmetingen, dus ook tijdens andere cycli 5-uitstoot zien 5-uitstoot 5-emissie wordt Bijna alle gemeten Euro 6 voertuigen stoten in een praktijkrit op de weg fors meer NO 0 uit dan tijdens een typekeuringstest Euro 6 auto s. In 2013 (fase 2) zijn zes allereerste productieauto s gemeten en in 2015 (fase 3) zijn zes nu op de markt verkrijgbare productiemodellen met SCR en EGR getest. aan vier voor de Amerikaanse markt bestemde pre-productie Voor het meetprogramma met in totaal zestien Euro 6 dieselpersonenauto s zijn in 2010 (fase 1) metingen uitgevoerd praktijkemissies kunnen in de toekomst nog wijzigen op basis van personenwagens al jaren niet of nauwelijks af. Aan Euro 6 personenwagens wordt nog gemeten. Op het moment van schrijven zijn nog niet van alle voertuigmodellen een Euro 6 variant beschikbaar. 0e Euro 6 nieuwe metingen en zijn daarom gearceerd weergegeven. in het laboratorium. Eén voor fase 3 getest voertuig laat in in de praktijk meer dan acht maal zo hoog is als de type In tegenstelling tot de andere voertuigen is de regeling van Dit ene goed presterende voertuig laat zien dat de rjomstandigheden per Euroklasse. Ondanks aanscherping van de emissielimieten voor N0 nemen deze praktijkemissies van diesel-

11 kan de N0-uitstoot met maximaal circa 500 mg/km worden nodig of moet de huidige AdBluetank tussen de onderhouds reduceren. beschikbare voertuigen een 45 tot 80% grotere AdBluetank Euro 6 limiet van 80 mg/km hebben de meeste nu onderhoud bijgevuld. Om in de praktijk te voldoen aan de circa 15 tot 25 liter groot en wordt meestal tijdens regulier De AdBluetank van dieselpersonenwagens is momenteel N0-uitstoot van dieselpersonenwagens voldoende te Deze wetgeving, ook wel aangeduid met Real Driving voor personen- en bestelwagens. De details van deze overeenstemming bereikt over de invoering van RDE voldoende; ook een effectief EGR-systeem is nodig om de Motorvoertuigen (TCMV) van de Europese Commissie Op 19 mei 2015 is in het Technisch Comité reguleren. teruggebracht. Een SCR-systeem alleen is daarom niet Emîssions of RDE, moet de NON-uitstoot van dieselpersonenauto s onder praktijk-rijomstandigheden het de verwachting dat ook de praktijkemissies van deze Gezien de praktijk bij de reeds geteste Euro 5 voertuigen is Bij kleinere voertuigen kan namelijk met alleen EGR, dus Dit verschil wordt voor het grootste deel veroorzaakt door bij emissiemetingen aan deze voertuigen de komende een dieselmotor nog tegenvallende resultaten ligt de focus Gezien de voor personenwagens en bestelwagens met nog geen sprake van een praktijktest. personenwagens en bestelwagens is momenteel helemaal van de typekeuring uitmaakt. In de Euro 6 wetgeving voor de eerder genoemde praktijktest een verplicht onderdeel het feit dat in de wetgeving voor vrachtwagens (Euro VI) dat deze vrachtwagens 5 tot 10 keer zwaarder zijn. N0-emissies van zware Euro 5 bestelwagens liggen een Euro 6 bij personenauto s zijn echter klein. De stedelijke zin. De geboekte resultaten bij de overgang van Euro 5 naar een grote stap gemaakt; zowel in absolute als in relatieve overgang van Euro V naar Euro VI is bij de zware voertuigen van Euro 6 dieselpersonenwagens (Figuur 6). Bij de met die van vrachtwagens geeft een opvallend beeld: de Een vergelijking van de N0-emissies van personenwagens VRACHTWAG ENS praktijkemissies per gereden kilometer van Euro VI vracht wagens komen dicht in de buurt van de praktijkemissies factor 2-3 hoger dan die van Luro VI vrachtwagens, ondanks VERGELIJKING NOEMISSIES PERSONEN WAGENS EN BESTELWAGENS MET DIE VAN wordt momenteel in Brussel gewerkt aan wetgeving voor die effectief de emissies in op de weg vermindert. Wel aan de praktijkemissies van personen- en bestelwagens, een nieuwe typekeuringstest (zie kader). Tot op heden ontbreekt het aan wetgeving die eisen stelt Het is de verwachting dat de kleinere Euro 6 dieselvoertuigen die in 2015 op de markt komen net als Euro 5 voertuigen zijn uitgerust met alleen EGR-technologie. zonder SCR, aan de Euro 6 norm voor N0 worden voldaan. voertuigen op de weg relatief hoog zullen blijken te zijn. het voldoende verlagen van de N0,-uitstoot. voertuigen heeft een AdBluetank die groot genoeg is voor intervallen door worden bijgevuld. Eén van de geteste 11 afgelegde afstand. emissies ,5 1 0 Personen- Personen- Personen- Personen. Bestel- Vracht- Vracht auto auto auto auto auto zwaar wagen wagen Euro 5 Euro 6 Euro 5 Euro 6 turo 5 Euro V Euro VI benzine benzine diesel diesel diesel diesel diesel Figuur 6. Vergelijking van de NO,-uitstoot van Euro 5/6 benzine- en van een Euro 5 en zelfs Euro 6 personenauto. De getallen in de figuur geven zogenaamde emissiefactoren voor het jaar 2015 weer: de op de snelweg, op de buitenweg en in de stad zijn gewogen tot een gemiddelde waarde voor de N0,-uitstoot in gram per kilometer N0-uitstoot komt vooreen Euro VI zware vrachtwagen op het niveau dieselpersonenwagens en Euro V/VI dieselvra cht wagens. De absolute 0,5 z 2, ,5 van een effectieve wetgeving. zitting in het TCMV en dragen zo bij aan de ontwikkeling van Infrastructuur, de RDW en TNO hebben gezamenlijk de uiteindelijke resultaten in de praktijk. Het Ministerie testprocedures en protocollen van grote invloed zijn op problemen. Bovendien zullen de kwaliteit van deze bijdragen aan oplossingen voor de luchtkwaliteits wetgeving en vooral de kwaliteit van de onderliggende onwaarschijnlijk dat deze als op korte termijn kan invoering van RDE-wetgeving in Het is daarom De Europese auto-industrie heeft echter voorkeur voor te verlenen typegoedkeuringen. Weer een jaar later, doel de gehele wetgeving voor het eind van 2015 vast eind 2018, wordt de procedure voor alle nieuwe auto s verplicht. tijd vastgesteld. De Europese Commissie stelt zich tot praktijkemissies moeten voldoen, worden de komende te leggen, waarna 2 jaar later, eind 2017, de limietwaarden dwingend kunnen worden toegepast op dan RDE-wetgeving, waaronder de limieten waaraan de REAL DRI VING EMISSIONS : WETGEVING VOOR LAGE PRAKTIJKEMISSIES

12 Limiet Praktijk stad UITSTOOT VAN FIJNSTOF (PM) DOOR Euro 1 Euro 2 Euro 3 Euro 4 Euro 5 meetprogramma s om in Brussel te pleiten voor de invoering Milieu en TNO gebruiken de meetresultaten uit de emissie en distributietrucks. Het ministerie van Infrastructuur en kan de goede resultaten consolideren voor de groep vracht van een effectieve praktijktest als onderdeel van de van de eisen voor vrachtwagens. verbetering van de Euro VI wetgeving voor vrachtwagens wagens die nu nog wel eens achterblijft: de stadsbussen typegoedkeuring voor personenwagens en aanscherping 0,05 0,1 O15 S 0,2- jaren op de NON-uitstoot van dieselwagens. Een verdere rond 2010 geïntroduceerd. Bij Euro 5 dieselbestelauto s werden af-fabriek roetfilters Dieselbestelwagens laten een zelfde trend zien (Figuur 8). met een roetfilter. Figuur 7 laat zien dat de uitstoot van introductie van de Euro 5 norm is goed te zien. De praktijk daarom niet te zien in de figuur. emissies van deze voertuigen zijn nauwelijks meetbaar en der jaren flink is afgenomen. De verscherpte afname na fijnstof door dieselpersonenauto s in de stad in de loop door voertuigen affabriek uit te rusten met roetfilters. Ongeveer de helft van alle Euro 4 voertuigen zijn in het autofabrikanten alleen aan de wetgeving konden voldoen kader van een stimuleringsprogramma ook reeds uitgerust nog vijfmaal strengere limiet voor de uitstoot van fijnstof in de fijnstofrtorm voor dieselpersonenwagens. De vervolgens de Euro 5 regelgeving van 2009 heeft ervoor gezorgd dat Met de introductie van de Euro 4 norm in 2005 halveerde nauwelijks meetbaar. De praktijkemissies van deze voertuigen zijn ver onder de norm en van een gesloten roet filter en hebben een zeer lage deeltjesemissie. derjaren fors afgenomen. Euro 5 en 6 personenwagens zijn voorzien Figuur 7. De Uitstoot van fijnstof door personenwagens is in de loop Limiet Praktijk stad Suro 1 Euro 2 Euro 3 Euro 4 Euro 5 Euro 6 0,3- zijn de PM-emissies in de praktijk zeer laag. reductie van fijnstof (PM). Voor deze voertuigcategorieërl Moderne personenauto s, vrachtwagens en bussen op dieselzijn allemaal voorzien van een roetfilter voor de DI ES E LVO E RTU 1 GEN 12 bijvoorbeeld bij een APK-keuring kunnen plaatsvinden. effectief roetfilter een vereiste. Een dergelijke controle kan van de aanwezigheid en een goede werking van een emissies monitoren, In de dagelijkse praktijk is zekerstelling opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu deze Voor handhaving van deze lage fijnstofemissies blijft TNO in vrachtwagens niet in g/km genormeerd omdat voor deze voertuig categorie eisen zijn gesteld aan de motoren van de voertuigen. Daarom vrachtwagens nog niet alle praktijkinzichten bekend zijn, zijn de praktijkemissies voor deze voertuigkiasse gearceerd weergegeven. Euro 1 Euro II Euro II Euro IV Euro V Euro VI zijn in deze figuur geen limietwaarden weergegeven. Omdat van Euro VI flink teruggebracht. PMIO-emissies zijn in de wetgeving voor zware Figuur 9. De uitstoot van fijnstof van zware vrachtwagens in de stad is 0 0,4 0,3 0,2 II 0,5 S 0,6 0,7 0,8 0,9 van fijnstof (Figuur 9). wagens gezorgd voor een scherpe daling van de uitstoot De introductie van roetfilters heeft ook bij zware vracht nauwelijks meetbaar. decennia flink gereduceerd. Euro 5 bestelwagens zijn voorzien van een gesloten roetfilter en hebben een zeer lage deeltjesemissie. De praktijkemissies van deze voertuigen zijn ver onder de norm en Figuur 8. Ook de fijnstofemissies van bestelwagens zijn de laatste 0,25 0,3

13 zware vrachtwagens geleid tot significante verlaging van 500 mg/km in het SCR-systeem. De praktijktest in de Euro VI wetgeving heeft bij van 650 mg/km, in combinatie met een NON-reductie CONCLUSIES 2 Voor bussen en distributievoertuigen lijken de 3 De praktijkemissies van zware Euro 5 bestelwagens 6 worden verwacht. Omdat deze voertuigen vooral in de stad worden ingezet, is het wenselijk dat ook de zijn als op basis van de nieuwe Euro VI limieten mag NO-praktijkemissies niet in alle gevallen zo laag te praktijkemissies van deze voertuigen laag zijn. gerealiseerd. heeft wel lage praktijkemissies. In tegenstelling tot praktijkomstandigheden sterk wordt teruggebracht. gerealiseerd door een lage N0<-emissie van de motor De N0-emissie van 150 mg/km van dit voertuig wordt praktijkrit op de weg fors meer NO uit dan tijdens een de typekeurtest en bevinden zich gemiddeld net onder opmerkelijk dat de N0-uitstoot in de praktijk meer de andere voertuigen is de regeling van de motor, 4 Bijna alle gemeten Euro 6 voertuigen stoten in een NO-emissies niet of nauwelijks zullen afnemen. typekeuringstest in het laboratorium. De NON-praktijk Slechts één van de zes in 2015 geteste huidige productie-dieselpersonenwagens met EGR en SCR het niveau van zware Euro VI vrachtwagens. dan 8 maal zo hoog is als de typekeuringswaarde. niet zodanig zijn dat een lage N0-emissie wordt laboratorium tijdens alle rollenbankmetingen, dus ook zien van circa 65Dm g/km, terwijl dit voertuig in het productie-dieselpersonenauto met EGR en SCR laat in Eén van de zes in 2015 geteste Euro 6 huidige emissies van huidige Euro 6 productie-dieselpersonen aan hogeno moeten voldoen. Zonder wetgeving voor Real Driving Emissies (RDE) is de verwachting dat de praktijk praktijkritten op de weg een gemiddelde NON-uitstoot aan de Euro 6 limiet van 80 mg/km voldeed. Het is 2-concentraties in de lucht. In de komende Zij dragen in de toekomst daarom nog substantieel bij factor 2-3 vervuilender dan zware Euro VI vrachtwagens. jaren zullen bestelwagens aan Euro 6 wetgeving wagens zijn tot 8 keer hoger dan de limietwaarde van tijdens andere cycli dan de typekeuring, ruimschoots norm voor NON. Bestelauto s zijn hiermee voor NO een de EGR en de SCR tijdens een gecombineerde praktijkrit de SCR en de EGR zodanig dat de N0-uitstoot onder van NO-praktijkemissies. liggen een factor 5 â 6 boven de Euro 5 typekeurings Het verschil toont aan dat de regelingen van de motor, UITSTOOT VAN STIKSTOFOXIDEN EN FIJNSIOF DOOR DIESELVOERTUIGEN 13 worden gecontroleerd op aanwezigheid en de juiste werking van het roetfilter. 8 Daarmee is aangetoond dat, net als bij zware vracht huidige wetgeving geen eisen zijn gesteld aan praktijk wordt de procedure voor alle nieuwe auto s verplicht. lage fijnstofemissies in de praktijk dienen deze wagens, de combinatie van SCR en EGR de potentie waarna 2 jaar later, eind 2017, de limietwaarden typegoedkeuringen. Weer een jaar later, eind 2018, typekeuring te liggen. Voor zekerstelling van deze waaronder de limieten waaraan de praktijkemissies moeten voldoen, worden de komende tijd vastgesteld. hebben gezamenlijk zitting in het TCMV en dragen zo ruimschoots beneden de limietwaarden van de maar zelden gerealiseerd. praktijkemissies voor Euro 6 personenwagens, is overeenstemming bereikt over de invoering van emissies wordt gerealiseerd. Op 19 mei 2015 is N0- praktijkemissie te realiseren. Omdat er in de heeft een AdBluetank die groot genoeg is voor het heeft om bij alle Euro 6 dieselpersonenauto s lage emissies, worden lage N0-praktijkemissies momenteel bijgevuld moeten worden. Eén van de geteste voertuigen 10 Voor alle voertuigen die voorzien zijn van een gesloten bij aan de ontwikkeling van een effectieve wetgeving. wetgeving voor het eind van 2015 vast te leggen, dwingend kunnen worden toegepast op dan te verlenen De Europese Commissie stelt zich tot doel de gehele van dieselpersonenwagens, die momenteel circa 15 tot SCR-systemen. Dit betekent veelal dat de AdBluetanks dergelijke wetgeving. De details van de RDE-wetgeving, mogelijk door aangepaste afstellingen van de EGR- en Het Ministerie van Infrastructuur, de RDW en TNO optimaal te functioneren. Lagere praktijkemissies zijn 25 liter groot zijn, tussen onderhoudsbeurten door voldoende verlagen van de N0-uitstoot. noodzakelijk om ervoor te zorgen dat bij alle dieselvoertuigen een aanzienlijke daling van NO-praktijk roetfilter blijken de fijnstofemissies in de praktijk voertuigen met deze roetfiltertechnologie wel te Euro 6 dieselpersonenwagens blijken in de praktijk niet 9 De invoering van RDE-wetgeving, die eisen stelt aan 7 De toegepaste EGR- en SCR-systemen in de geteste

14 Diesel Euro MPV Euro K2 Fase 1 Fase 2 prototypes H testen (#) #) Onderzoeksfase Voertulgtype Voertulgcode Rollenbank- PEMS-testen SEMS-testen Overzicht geteste voertuigen en type emissietesten per voertuig BIJLAGE - LIJST MET GETESTE PERSONENWAGENS (km) Kilometerstand Brandstof Voertulgcode KI. - Fase 3 Selectie van Euro 6 voertuigen uitgerust met een SCR-systeem, getest in 2014 en 2015 Systeem voor reductie van N0-uitstoot - Emissieklasse Kilometerstand Brandstof Voertulgcode 01 Ml Nl Fase 3 selectie van Euro 6 wagens met SCR K1 Totaal aantal testen ii eerste Euro 6 productiemodellen H6 H7 E6 K2 L1 H3 A2 Diesel Diesel LNT SCR Vermogen Motorinhoud Leeggewicht Type voertuig Euro6 Euro Sedan Sedan H6 H7 Diesel Diesel LNT LNT LNT 3) (cm Fase 2 Eerste Euro 6 productiemodellen, getest in 2012 en 2013 Sedan Sedan Sedan >2000 > Euro6 Euro >150 > H3 A2 E4 H4 J2 : Vermogen (kw) >150 Motorinhoud (cm Type voertuig - E4* Diesel Euro 6 SCR Emissieklasse - Leeggewicht (kg) 1700 (km) Kilometerstand Brandstof Systeem voor reductie van N0-uitstoot - Diesel 6 Sedan LNT * Drie voertuigen - H4 (kw) (km) Diesel (kg) Euro6 - Wagon Sedan MPV MPV Euro6 Euro6 Euro6 E6 JI J2 Diesel Diesel Diesel SCR EGR EGR LI Ml. Nl. 01 Vermogen (kw) >150 >150 Motorinhoud (cm Type voertuig - Emissieklasse - Leeggewicht (kg) Diesel Diesel Diesel Diesel Diesel 6 Euro 6 Euro 6 Euro 6 Euro 6 Euro 6 MPV Wagon Sedan MPV Sedan 14 Systeem voor reductie van N0-uitstoot SCR SCR SCR SCR SCR SCR 3) >2000 >2000 >2000 3) >2000 Voertulgcode - H2 Fase 1 Euro 6 prototypes, getest in

15

16 2600 AA Delft Postbus XE Delft Van Mourik Broekmanweg 6 Earth, Life & Social Sciences ) TNO TNO. NL TNO.NL