AFVALWATER IS HET NIEUWE GOUD

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "AFVALWATER IS HET NIEUWE GOUD"

Transcriptie

1 AFVALWATER IS HET NIEUWE GOUD De juridische aspecten van de Grondstoffenfabriek Universiteit Utrecht Water & Infrastructuur Prof. mr. H.F.M.W. van Rijswick Collegejaar 2013/2014, periode 4 R.J.Th. (Remko) Vos juni 2014

2 AFVALWATER IS HET NIEUWE GOUD De juridische aspecten van de Grondstoffenfabriek 1. Inleiding Rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi s) gebruiken grote hoeveelheden fossiele energie voor het zuiveren van afvalwater, en voeren het resterende slib af als afval. Het huidige zuiveringsbeheer levert schoon water op, maar kost ook vooral veel geld en energie. Dat staat op het punt te veranderen. Op dit moment wordt er reeds bij enkele rwzi s energie gewonnen uit afvalwater. De samenwerkende waterschappen zijn in 2010 met een nieuw project gestart: de Grondstoffenfabriek. 1 Afvalwater bevat vele waardevolle grondstoffen, die met behulp van nieuwe technieken uit het water kunnen worden teruggewonnen. Het gaat dan bijvoorbeeld om de steeds schaarser wordende grondstof fosfaat. Ook andere nuttige grondstoffen, zoals cellulose en stikstof, kunnen uit afvalwater worden teruggewonnen. Dit is een positieve ontwikkeling te noemen uit het oogpunt van duurzaam gebruik van grondstoffen. De afzet van grondstoffen op de markt zou tevens een nieuwe inkomstenbron voor het waterschap kunnen genereren. Plas en poep is het nieuwe goud, 2 aldus Dijkgraaf T. Klip-Martin van Waterschap Vallei en Veluwe. Het terugwinnen en op de markt brengen van grondstoffen uit afvalwater roept echter wel de nodige (juridische) vragen op. Hoe passen deze nieuwe werkzaamheden bijvoorbeeld in het wettelijke takenpakket van het waterschap als beheerder van de rwzi? Enkele juridische vraagstukken worden in dit artikel besproken, aan de hand van de volgende onderzoeksvraag en de daarbij behorende deelvragen: Welke juridische aspecten spelen een rol bij het winnen en op de markt brengen van grondstoffen uit afvalwater? In hoeverre kan het winnen en op de markt brengen van grondstoffen uit afvalwater geschaard worden onder de wettelijke taken van het waterschap? In hoeverre belemmert de juridische status van afval(water) de afzet van de daaruit gewonnen grondstoffen op de markt? In hoeverre zijn de regels van mededinging en staatssteun van toepassing op een waterschap dat grondstoffen op de markt afzet? 1 De Grondstoffenfabriek is een samenwerkingsproject van 23 waterschappen en enkele andere organisaties. Voor meer informatie, zie 2 Didde, Waterschappen worden duurzaamheidsfabrieken, Binnenlands Bestuur

3 Om deze vragen te beantwoorden is informatie gewonnen uit algemene waterrechtelijke literatuur, maar ook uit specifiek voor dit onderwerp geschreven onderzoeksrapporten. Daarnaast is gebruik gemaakt van wetgeving, jurisprudentie en parlementaire stukken. Allereest zal in paragraaf 2 de ontwikkeling van de Grondstoffenfabriek worden geschetst. Vervolgens komt de relatie tot de wettelijke taken van de waterschappen aan de orde (paragraaf 3). Paragraaf 4 onderzoekt de juridische status van afvalwater, en de gevolgen daarvan voor het vermarkten van de daaruit gewonnen grondstoffen. Tot slot komen de aspecten van mededinging en staatssteun aan bod (paragraaf 5) en wordt afgesloten met een conclusie. 2. De Grondstoffenfabriek: afval bestaat niet Op de rioolwaterzuiveringsinstallaties worden ruim 23 miljoen vervuilingseenheden per jaar gezuiverd. 3 Jarenlang werd afvalwater beschouwd als product zonder economische waarde. De zuiveringstaak van de waterschappen werd gezien als een grote kostenpost. Dat is tegenwoordig wel anders: innovatie bij waterschappen is aan de orde van de dag, en verduurzaming van het zuiveringsbeheer staat hoog op de prioriteitenlijst. Met de gedachte dat afval niet bestaat (cradle to cradle) is onderzoek gedaan naar de wijze waarop energie en grondstoffen gewonnen kunnen worden uit afvalwater. Dit noemt men ook wel de valorisatie van afvalwater. 4 Naast het duurzaamheidsaspect spelen ook financiële motieven een rol: het vermarkten van energie en grondstoffen kan (veel) geld opleveren. In 2008 is er een project gestart dat tot doel heeft energie uit afvalwater te winnen: de Energiefabriek. 5 Door afvalslib te vergisten tot biogas kan energie worden opgewekt, waarmee de zuiveringsinstallatie zelf in haar eigen behoefte kan voorzien. Bij grootschalige toepassing kan de rwzi zelfs energieleverancier worden. Twee jaar later, in 2010, is er een tweede project bijgekomen: de Grondstoffenfabriek. Onder andere de grondstof fosfaat is aanleiding geweest om na te gaan denken over de terugwinning van grondstoffen uit afvalwater. Een van de grote waterstaatkundige problemen van Nederland is het hoge fosfaatgehalte van oppervlaktewateren, onder andere veroorzaakt door gebruik van (kunst)mest op weilanden en akkers. Hoge concentraties fosfaat in oppervlaktewater zijn zeer onwenselijk met het oog op de ecologische toestand van het water. Behalve in oppervlaktewater is fosfaat ook aanwezig in afvalwater; we plassen per persoon per jaar naar schatting 1 kilogram struviet (een vorm van fosfaat) uit. 6 Fosfaat is een steeds schaarser wordende grondstof. 3 Havekes en Van Rijswick, Waterrecht in Nederland, Deventer: Kluwer 2010, p Gerbrandy e.a., Innovatie en duurzaamheid: valorisatie van afvalwater, De positie van waterschappen in het licht van nationaal en Europees recht, STOWA-rapport 2012, nr. 47, Amersfoort: STOWA 2012, pp Zie voor meer informatie 6 Didde, Waterschappen worden duurzaamheidsfabrieken, Binnenlands Bestuur

4 De stof wordt gebruikt in kunstmest en is essentieel voor de wereldvoedselvoorziening. Het loont dus de moeite om fosfaat niet alleen uit te zuiveren, maar ook terug te winnen. De grondstof wordt dan niet vernietigd, maar wordt weer hergebruikt. Op deze manier ontstaat er een soort kringloop van fosfaat. De eerste grondstoffenfabrieken worden op dit moment gerealiseerd. In Amsterdam wordt fosfaat reeds teruggewonnen en in Amersfoort wordt een rwzi omgebouwd tot een gecombineerde energie- en grondstoffenfabriek. De fabriek gaat ten minste in de eigen energiebehoefte voorzien en zal jaarlijks 900 ton struvietkunstmest produceren. 7 Behalve fosfaat komen nog enkele andere grondstoffen voor terugwinning in aanmerking. Zo is er bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar het winnen en vermarkten van zogenaamd zeefgoed, het overblijfsel van toiletpapier. 8 Andere grondstoffen die in aanmerking komen zijn cellulose, stikstof en alginaat. Niet elke grondstof is geschikt om terug te winnen. Soms heeft dat een technisch reden, soms ligt daar een afweging van kostenefficiency aan ten grondslag. Op dit moment wordt er voor verschillende grondstoffen onderzocht in hoeverre de terugwinning daarvan technisch en financieel haalbaar is Het waterschap als grondstoffenfabrikant De rioolwaterzuiveringsinstallaties waar de valorisatie moet gaan plaatsvinden zijn in beheer van de waterschappen. Waterschappen mogen alleen taken uitvoeren die wettelijk aan hen zijn toebedeeld. In deze paragraaf wordt onderzocht of het terugwinnen en vermarkten van grondstoffen kan worden geschaard onder de wettelijke taken van de waterschappen. 3.1 Wettelijke taken van het waterschap De figuur van het Nederlandse waterschap kent een lange historie en is redelijke uniek te noemen. Waterschappen zijn zogenaamde functionele decentrale openbare lichamen. Dat betekent dat er een aantal specifiek toegewezen overheidstaken worden uitgevoerd op decentraal niveau. Anders dan bijvoorbeeld gemeenten, hebben waterschappen een beperkt takenpakket dat wettelijk is vastgelegd. De waterschappen kennen daardoor een zogenaamde gesloten huishouding. 10 Het waterschap als lichaam van het openbaar bestuur is verankerd in artikel 133 van de Grondwet (Gw). Het is opmerkelijk dat het functionele karakter van het waterschap hier niet is terug te vinden: een taakomschrijving ontbreekt op deze plaats. In artikel 21 Gw wordt de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het 7 Didde, Waterschappen worden duurzaamheidsfabrieken, Binnenlands Bestuur Winters e.a., Vezelgrondstof uit zeefgoed, STOWA-rapport 2013, nr. 21, Amersfoort: STOWA Zie bijvoorbeeld Van Voorthuizen e.a., Verkenning mogelijkheden Grondstof RWZI, STOWA-rapport 2013, nr. 31, Amersfoort: STOWA Havekes en Van Rijswick, Waterrecht in Nederland, Deventer: Kluwer 2010, p

5 leefmilieu wel als overheidstaak aangemerkt. Maar ook hier blijkt niet uit welke taken het waterschap precies heeft. Volgens artikel 133 Gw worden de taken van waterschappen vastgelegd bij wet, en kunnen er bij provinciale verordening aanvullende regels worden gesteld. De wet die hier bedoeld wordt is de Waterschapswet. Artikel 1, eerste lid, van de Waterschapswet (Wsw) omschrijft het doel van de waterschappen in algemene zin: de waterstaatkundige verzorging van een bepaald gebied. De meer specifieke taken van waterschappen staan opgesomd in artikel 1, tweede lid, Wsw. Het betreft met name de zorg voor het watersysteem en de zorg voor het zuiveren van afvalwater. Deze taken moeten in beginsel bij provinciaal waterschapsreglement aan het waterschap worden toegewezen. Daarnaast kan de provincie eventueel extra taken aan het waterschap opdragen, bijvoorbeeld de zorg voor wegen en vaarwegen. 3.2 De reikwijdte van de zuiveringstaak en de ruimte voor marktactiviteiten De zuiveringstaak van de waterschappen is zoals hierboven beschreven als zodanig wettelijk vastgelegd in de Waterschapswet en de provinciale waterschapsreglementen. De Waterwet bevat daarnaast een zorgplicht voor waterschappen voor de zuivering van stedelijk afvalwater. 11 Waterschappen baseren hierop hun bevoegdheid voor het uitvoeren van de zuiveringstaak. Staatrechtelijk gezien moeten taak en zorgplicht echter worden onderscheiden van een publiekrechtelijke bevoegdheid. Het is daarom opmerkelijk te noemen dat een wettelijke bevoegdheid voor het zuiveringsbeheer ontbreekt. 12 Belangrijker is de vraag naar de reikwijdte van de zuiveringstaak. Omvat de zuiveringstaak mede het terugwinnen en vermarkten van grondstoffen uit afvalwater? Uit de genoemde wettelijke bepalingen kan het materiële bereik van de zuiveringstaak niet worden afgeleid. Ook de lijst begripsbepalingen van artikel 1.1 Waterwet bevat geen omschrijving van de reikwijdte van de zuiveringstaak. Voor een antwoord op deze vraag moet dus verder worden gekeken dan de wet. De Universiteit Utrecht heeft samen met de STOWA (Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer) onderzoek gedaan naar de juridische aspecten van de valorisatie van afvalwater. 13 De vraag naar de reikwijdte van de zuiveringstaak komt in dat onderzoek uitgebreid aan de orde. De parlementaire geschiedenis van diverse waterwetten wordt doorgespit op zoek naar een definitie van de zuiveringstaak. Specifiek spitst het onderzoek zich toe op artikel 15a Wet verontreiniging oppervlaktewateren, dat later enigszins gewijzigd is opgenomen in het huidige artikel 3.4 van de Waterwet. De 11 Artikel 3.4, lid 1, Waterwet. 12 Gerbrandy e.a., Innovatie en duurzaamheid: valorisatie van afvalwater, De positie van waterschappen in het licht van nationaal en Europees recht, STOWA-rapport 2012, nr. 47, Amersfoort: STOWA 2012, p Gerbrandy e.a., Innovatie en duurzaamheid: valorisatie van afvalwater, De positie van waterschappen in het licht van nationaal en Europees recht, STOWA-rapport 2012, nr. 47, Amersfoort: STOWA

6 materiële definitie en reikwijdte van de zuiveringstaak komt volgens de onderzoekers maar beperkt naar voren in de wetsgeschiedenis. Allereerst wordt geconstateerd dat de zuivering van het stedelijk afvalwater in de parlementaire stukken wordt aangeduid als een taak die rechtstreeks valt onder de zorg van de overheid: een publieke taak. Voorts moet deze taak op een doelmatige wijze (optimalisatie van de maatschappelijke kosten) worden uitgevoerd. Een duurzaamheidsbelang ligt niet ten grondslag aan de wettelijke taak. Het is wel zo dat doelmatigheid en duurzaamheid vaak samenvallen. Aanverwante marktactiviteiten (bijvoorbeeld de activiteiten van een waterketenbedrijf) vallen blijkens de Memorie van Toelichting buiten de reikwijdte van de zuiveringstaak. 14 Geconcludeerd wordt dat de winning van energie voor eigen gebruik niet op staatsrechtelijke problemen stuit. Voor de overige duurzaamheidsinitiatieven, waaronder het terugwinnen en vermarkten van grondstoffen uit afvalwater, wordt aanbevolen het wettelijk kader zodanig aan te passen dat iedere twijfel omtrent de legitimiteit geheel wordt weggenomen. Daartoe wordt een aantal mogelijke oplossingen aangedragen, zoals het verduidelijken van de reikwijdte van de zuiveringstaak en het opnemen van een duurzaamheidsbelang in de wet. 15 Een ander rapport dat mede ziet op de reikwijdte van de zuiveringstaak, betreft een onderzoek dat in opdracht van Rembrandt Water werd uitgevoerd door Allen & Overy en Rebel. 16 In het rapport wordt grotendeels aangesloten bij het hiervoor genoemde STOWA-rapport. Wel wordt meer nadruk gelegd op de ruimte die waterschappen hebben voor het verrichten van marktactiviteiten. Waterschappen hebben publiekrechtelijke rechtspersoonlijkheid en kunnen daardoor ook privaatrechtelijke bevoegdheden aanwenden. De bevoegdheid tot het verrichten van marktactiviteiten ligt hierin besloten, aldus de onderzoekers. 17 De parlementaire geschiedenis van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren, toont volgens de onderzoekers aan dat er de nodige ruimte bestaat ten aanzien van marktactiviteiten. 18 Vereist is "een zekere relatie ( ) met de uitvoering van de publieke taak en met de aanwezigheid van de daarvoor aanwezige kennis". 19 Voorts wordt gewezen op de zogenaamde twee-wegenleer: Het verrichten van privaatrechtelijke rechtshandelingen is alleen niet toegestaan indien het publiekrecht daardoor op onaanvaardbare wijze zou worden doorkruist. Volgens de 14 Gerbrandy e.a., Innovatie en duurzaamheid: valorisatie van afvalwater, De positie van waterschappen in het licht van nationaal en Europees recht, STOWA-rapport 2012, nr. 47, Amersfoort: STOWA 2012, pp Gerbrandy e.a., Innovatie en duurzaamheid: valorisatie van afvalwater, De positie van waterschappen in het licht van nationaal en Europees recht, STOWA-rapport 2012, nr. 47, Amersfoort: STOWA 2012, pp Gleijm e.a., Rembrandt Water: Expanderen op de internationale markt van geïntegreerde contracten, Amsterdam: Allen & Overy/Rebel Het betreft een onderzoek naar de mogelijkheden en toegevoegde waarde van Rembrandt Water om de internationale marktkansen van Nederlandse bedrijven en instellingen op het gebied van de waterketen te vergroten. In Annex II (Bestuursrechtelijke eisen) komen onder andere de reikwijdte van de zuiveringstaak en de mogelijkheid tot het verrichten van marktactiviteiten aan de orde. 17 Gleijm e.a., Rembrandt Water: Expanderen op de internationale markt van geïntegreerde contracten, Amsterdam: Allen & Overy/Rebel 2013, p Gleijm e.a., Rembrandt Water: Expanderen op de internationale markt van geïntegreerde contracten, Amsterdam: Allen & Overy/Rebel 2013, p Kamerstukken II 2000/01, 27615, 3, p

7 onderzoekers is dat laatste niet het geval. 20 Aan het verrichten van marktactiviteiten zijn volgens de onderzoekers wel enkele aanvullende eisen te stellen. De activiteiten mogen de wettelijk opgedragen taken niet in gevaar brengen en dienen dienstbaar te zijn aan de belangen van het beheergebied. De onderzoekers merken verder op dat de waterschappen ook bij het verrichten van marktactiviteiten gebonden zijn aan de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. 21 Voor de waterschappen zelf is het belangrijk om te weten of hun innovatieve projecten wettelijk gelegitimeerd zijn. Naast het (laten) verrichten van enkele onderzoeken heeft de Unie van Waterschappen daarom ook gevraagd naar de opvatting van de Minister van Infrastructuur en Milieu daaromtrent. In een brief aan de Tweede Kamer van 26 april 2013 heeft de Minister zich positief uitgesproken over innovaties, zoals de levering aan private partijen van reststoffen van het zuiveringsproces die voor hen als grondstof dienen. 22 De Minister zet hiermee het licht op groen: Ik zie voor deze activiteiten geen wettelijke belemmeringen, mits ze plaatsvinden in het kader van de uitvoering van de wettelijke taken van de waterschappen, zoals het zuiveren van afvalwater en watersysteembeheer. Ook moet worden voldaan aan de mededingingsrechtelijke regels Afvalwater: van afval tot grondstof De terug te winnen grondstoffen hebben één gemeenschappelijk kenmerk: ze bevinden zich in het afvalwater. Deze paragraaf bespreekt de juridische status van afvalwater en welke consequenties dat heeft voor het terugwinnen en vermarkten van de daarin aanwezige grondstoffen. 4.1 De juridische status van (afval)water en grondstoffen In Nederland is water dat zich op de grond bevindt en in open gemeenschap met ander water staat van niemand. Dit volgt uit artikel 5:20, lid 1, onder d, van het Burgerlijk Wetboek. Eigendom van water is in die situatie niet mogelijk, en men spreekt dan ook van water als een roerende zaak die aan niemand toebehoord: een res nullius. Dit wordt slechts anders indien iemand het zich toe-eigent, bijvoorbeeld door water uit het oppervlaktewater te onttrekken en op te slaan in een waterreservoir Gleijm e.a., Rembrandt Water: Expanderen op de internationale markt van geïntegreerde contracten, Amsterdam: Allen & Overy/Rebel 2013, p Gleijm e.a., Rembrandt Water: Expanderen op de internationale markt van geïntegreerde contracten, Amsterdam: Allen & Overy/Rebel 2013, pp Kamerstukken II 2012/13, J, 19, p Kamerstukken II 2012/13, J, 19, p Parl. Gesch. Boek 5, p

8 Hoe zit dat met afvalwater? Water komt bijvoorbeeld via de drinkwaterleiding de woning van een particulier binnen en kan daar worden opgevangen in een reservoir. Op dat moment wordt er een hoeveelheid aan drinkwater in rekening gebracht door het drinkwaterbedrijf, en wordt het water in eigendom verkregen. Wanneer vervolgens het toilet wordt doorgespoeld, komt het water in het vuilwaterriool terecht (lozing) om naar de rwzi te worden getransporteerd. Op dat moment wordt afstand gedaan van het eigendomsrecht en krijgt het water de status afvalwater. Afvalwater is volgens artikel 1.1 Wet milieubeheer (Wm) alle water waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te ontdoen of zich moet ontdoen. Het Europees recht kent drie verschillende soorten afvalwater: stedelijk, huishoudelijk en industrieel afvalwater. De definities van deze drie soorten afvalwater staan in artikel 2 van de Richtlijn stedelijk afvalwater. 25 De begripsomschrijvingen in artikel 1.1 Waterwet en artikel 1.1 Wm sluiten hierbij aan. De lozing van afvalwater op een vuilwaterriool valt onder het toepassingsbereik van de Wet milieubeheer en is in onder omstandigheden vergunningplichtig. Lozing van afvalwater direct op de rwzi is behoudens vrijstelling of vergunning verboden op grond van de Waterwet. 26 Voor huishoudens is vooral de wettelijke zorgplicht van belang. Van de lozer wordt verwacht dat hij alles doet wat in redelijkheid van hem kan worden gevergd om nadelige gevolgen voor het milieu door de lozing te voorkomen. 27 Het door de rwzi te zuiveren water wordt dus aangemerkt als afvalwater. Ook de uit het afvalwater gewonnen stoffen worden als afvalstoffen aangemerkt. Afvalstoffen zijn volgens de Wet milieubeheer immers alle stoffen, preparaten of voorwerpen, waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te ontdoen of zich moet ontdoen. 28 Dit is problematisch, omdat deze categorisering de toepassing van de teruggewonnen grondstoffen voor andere industrieën verhindert. Zowel de Wet milieubeheer voor afvalstoffen als de Meststoffenwet voor meststoffen specifiek beperken de mogelijkheden van hergebruik van uit afvalwater gewonnen grondstoffen. Het verhandelen van afvalstoffen is in beginsel niet toegestaan. 29 Voor uit afvalwater gewonnen struviet geldt dat deze stof in sommige gevallen als te verhandelen meststof kan worden aangemerkt. Dat is slechts het geval indien dit specifiek op lijst in Bijlage Aa van Uitvoeringsregeling Meststoffenwet is aangegeven. Generieke opname van struviet op deze lijst lijkt vooralsnog niet mogelijk. 30 Ook voor andere uit afvalwater gewonnen grondstoffen geldt dat het afzetten van deze stoffen op de markt niet mogelijk is zonder de nodige wettelijke aanpassingen. 25 Richtlijn 91/271/EEG van de Raad van 21 mei 1991 inzake de behandeling van stedelijk afvalwater. 26 Artikel 6.2, lid 2, Waterwet. 27 Voor wat betreft de huishoudens is dit bepaald in artikel 4, lid 1, Besluit lozing afvalwater huishoudens. 28 Artikel 1.1 Wm. 29 Artikel 10.1, lid 3 en 4, Wm. 30 Bex en Blank, Wegnemen van belemmeringen in de biobased economy. Voortgangsrapportage naar het wegnemen van belemmeringen in de biobased economy, Nieuwegein: SIRA Consulting 2013, p

9 3.2 De economische waarde van afvalwater We hebben vastgesteld dat het vermarkten van grondstoffen uit afvalwater niet eenvoudig is. Desondanks vertegenwoordigen de stoffen in het afvalwater een zekere waarde. Men zou daarom kunnen betogen dat afvalwater als zodanig ook een economische waarde vertegenwoordigt. De grootste vervuilers worden dan opeens de grootste leveranciers van grondstoffen! In dat geval zou een verplichte lozing op de riolering als ontneming van het eigendomsrecht kunnen worden beschouwd, en daardoor strijdig kunnen zijn met artikel 1 Eerste Protocol EVRM. 31 In Nederland geldt er overigens geen aansluitingsplicht op de riolering; het staat particulieren vrij hun afvalwater zelf te zuiveren. 32 In theorie zou iedereen zijn eigen grondstoffenfabriek kunnen beginnen. Anderzijds geldt dat slechts een beperkt deel van de stoffen in het afvalwater bruikbaar is voor terugwinning, en daardoor economische waarde heeft. Het overgrote deel van het water moet beschouwd worden als afval, en het zuiveren van dit water kost ook geld. De kans dat het afvalwater netto een positieve economische waarde zal gaan vertegenwoordigen lijkt daarom vooralsnog niet groot. 33 Wel zouden de opbrengsten uit de verkoop van grondstoffen verrekend kunnen worden in de hoogte van de zuiveringsheffing. Of waterschappen daar daadwerkelijk toe bereid zijn moet nog blijken. 5. EU-rechtelijke aspecten: mededinging en staatssteun Overheden die actief worden op de markt hebben in algemene zin vaak te maken met (Europese) regelgeving op het gebied van mededinging en staatssteun. In deze paragraaf wordt zeer beknopt weergegeven in hoeverre deze regelgeving van belang is voor de Grondstoffenfabriek. 5.1 Mededinging Zowel op Europees als op nationaal niveau bestaan mededingingsregels. De regels zien primair op ondernemingen, maar ook een overheid kan onder bepaalde omstandigheden als onderneming worden bestempeld. Het Hof van Justitie van de EU heeft bepaald dat er van een onderneming sprake is, indien een entiteit (ongeacht rechtsvorm) een economische activiteit uitoefent, bestaande uit het aanbieden van goederen of diensten op een bepaalde markt. 34 Met name het kartelverbod 35 en het 31 Gerbrandy e.a., Innovatie en duurzaamheid: valorisatie van afvalwater, De positie van waterschappen in het licht van nationaal en Europees recht, STOWA-rapport 2012, nr. 47, Amersfoort: STOWA 2012, pp Sinds 1 april 2012 is de volgens artikel 8 Woningwet (oud) in de bouwverordening op te nemen aansluitplicht op de riolering komen te vervallen. 33 Gerbrandy e.a., Innovatie en duurzaamheid: valorisatie van afvalwater, De positie van waterschappen in het licht van nationaal en Europees recht, STOWA-rapport 2012, nr. 47, Amersfoort: STOWA 2012, pp Zaak C-41/90 Höfner en Elser, Jur. 1991, I-1979; zaak C-35/96 Commissie/Italië Jur. 1998, I

10 verbod van misbruik van een machtspositie 36 kunnen een rol spelen bij het leveren van grondstoffen aan derden. Voor wat betreft het kartelverbod is het van belang dat de waterschappen onderling geen prijsafspraken maken over de te verhandelen waar. Ook productieafspraken (bv. quota) zijn niet toegestaan. De markt mag niet onderverdeeld worden in bijvoorbeeld geografische afzetgebieden, en ook bij het maken van verticale afspraken (tussen leverancier en afnemer) is voorzichtigheid geboden. Een machtspositie is slechts aanwezig als er op een specifiek afgebakende markt (productmarkt en geografische markt) sprake is van een onderneming met een zeer groot marktaandeel (vanaf ca. 35%). 37 Vooralsnog is het niet aannemelijke dat de individuele of gezamenlijke waterschappen een dergelijk groot aandeel op de grondstoffenmarkt zullen verwerven. 38 Indien er sprake is van een overtreding van het kartelverbod of het verbod van misbruik van een machtspositie, bestaan er overigens nog enkele uitzonderingen. 5.2 Staatssteun De regels betreffende staatssteun zijn vastgelegd op Europees niveau. 39 Op grond van deze regelgeving is het verlenen van hetgeen ongeoorloofde staatssteun wordt genoemd verboden. In beginsel vallen alle niet-marktconforme financiële regelingen tussen staten en ondernemingen onder deze regeling. Er is echter wel een bepaalde drempelwaarde en er zijn uitzonderingen mogelijk. 40 In het kader van de Grondstoffenfabriek is het van belang dat zowel het verlenen als het ontvangen van ongeoorloofde staatssteun aan de orde kan zijn. Indien waterschappen voor wat betreft deze taken als onderneming gekwalificeerd worden, kan steun vanuit het Rijk onder omstandigheden ongeoorloofd zijn. Wordt het waterschap ten aanzien van de taken in het kader van de Grondstoffenfabriek echter niet als onderneming, maar als overheid aangemerkt, dan kan levering aan derden mogelijk als staatssteun worden beschouwd. Van groot belang is daarom dat de kosten voor de productie of levering van grondstoffen door het waterschap niet (deels) gecompenseerd worden uit overheidsgelden, zoals de middelen die verkregen zijn uit de zuiveringsheffing. Daarnaast zal de levering van grondstoffen moeten geschieden tegen marktconforme prijzen Artikel 101 VWEU en artikel 6 Mededingingswet. 36 Artikel 102 VWEU en artikel 24 Mededingingswet. 37 Eijsbouts e.a., Europees Recht Algemeen Deel, Groningen: Europa Law Publishing 2010, p Gerbrandy e.a., Innovatie en duurzaamheid: valorisatie van afvalwater, De positie van waterschappen in het licht van nationaal en Europees recht, STOWA-rapport 2012, nr. 47, Amersfoort: STOWA 2012, p Artikel 107 t/m 109 VWEU. 40 Eijsbouts e.a., Europees Recht Algemeen Deel, Groningen: Europa Law Publishing 2010, pp Gerbrandy e.a., Innovatie en duurzaamheid: valorisatie van afvalwater, De positie van waterschappen in het licht van nationaal en Europees recht, STOWA-rapport 2012, nr. 47, Amersfoort: STOWA 2012, pp

11 6. Conclusie Innovatie op het gebied van de afvalwaterzuivering valt zonder meer toe te juichen. De Grondstoffenfabriek is dan ook een project waar waarschijnlijk niemand op tegen zal zijn. Het terugwinnen en op de markt brengen van grondstoffen draagt bij aan een duurzaam beheer van (schaarse) grondstoffen, en uit de verkregen financiële middelen kan de zuiveringstaak (mede) worden bekostigd. Waar innovatie plaatsvindt, komen echter vaak de grenzen van de wet- en regelgeving in zicht. Wetgeving kan soms onbedoeld belemmerend werken, omdat bepaalde ontwikkelingen simpelweg niet zijn voorzien. Innovatie vereist dan ook vaak een aanpassing van de wetgeving. Waterschappen zijn zich van dat gegeven bewust, en doen daarom onderzoek naar de juridische vraagstukken die spelen rondom innovaties als de Grondstoffenfabriek. In dit artikel zijn enkele van deze vraagstukken aangestipt. Het functionele karakter van het waterschap als openbaar lichaam stelt grenzen aan de uit te oefenen activiteiten. Er bestaat enige twijfel over de vraag of de activiteiten in het kader van de Grondstoffenfabriek kunnen worden geschaard onder de zuiveringstaak van de waterschappen. De Minister van Infrastructuur en Milieu heeft echter haar goedkeuring aan het project gegeven. Mijns inziens zou het beter zijn om reikwijdte van de zuiveringstaak te specificeren, en daarbij het duurzaamheidsbelang in de wet op te namen. Naar huidig recht worden uit afvalwater gewonnen grondstoffen in beginsel aangemerkt als afvalstoffen. Dit heeft tot gevolg dat het verhandelen van deze stoffen niet is toegestaan. Het is mijns inziens aan de wetgever om hier verandering in te brengen. Enkele stoffen dienen aangemerkt te worden als een te verhandelen meststof. Voor de niet-meststoffen moet een andere oplossing worden gezocht. Een waterschap dat producten op de markt brengt, wordt voor wat betreft de Europese regels van mededinging en staatssteun als een onderneming bestempeld. Dit heeft tot gevolg dat het waterschap er scherp op dient toe te zien dat het kartelverbod en het verbod van misbruik van een machtspositie niet geschonden worden. Ook bestaat er een risico op het ontvangen of juist verlenen van staatssteun. We kunnen concluderen dat er heel wat juridische vraagstukken spelen bij het verrichten van deze nieuwe activiteiten door waterschappen. De vraagstukken zijn in dit artikel niet uitputtend besproken en een aantal vraagstukken is in dit artikel geheel niet behandeld. Er wordt bijvoorbeeld nog onderzoek gedaan naar de fiscale aspecten en de gewenste organisatievorm. Adviesbureau Berenschot werkt op dit moment aan een praktische juridische handreiking, waarin systematisch alle juridische aspecten van de valorisatie van afvalwater aan de orde komen. Afvalwater mag dan wel het nieuwe goud genoemd worden, maar alvorens waterschappen zichzelf rijk rekenen moeten er nog wel de nodige juridische hobbels worden geslecht. 11

12 Literatuurlijst Bex 2013 P.M.H.H. Bex en R.E. Blank, Wegnemen van belemmeringen in de biobased economy. Voortgangsrapportage naar het wegnemen van belemmeringen in de biobased economy, Nieuwegein: SIRA Consulting Didde 2014 R. Didde, Waterschappen worden duurzaamheidsfabrieken, Binnenlands Bestuur Verkorte versie geraadpleegd via Eijsbouts e.a W.T. Eijsbouts e.a., Europees Recht Algemeen Deel, Groningen: Europa Law Publishing Gerbrandy e.a A. Gerbrandy, H.F.M.W. van Rijswick, R. Nehmelman, T.J.H. Verstappen en S.A. de Vries, Innovatie en Duurzaamheid: valorisatie van afvalwater; De positie van waterschappen in het licht van nationaal en Europees recht, STOWA-rapport 2012, nr. 47, Amersfoort: STOWA Gleijm e.a Gleijm e.a., Rembrandt Water: Expanderen op de internationale markt van geïntegreerde contracten, Amsterdam: Allen & Overy/Rebel Havekes en Van Rijswick 2010 H.J.M. Havekes en H.F.M.W. van Rijswick, Waterrecht in Nederland, Deventer: Kluwer Hennekens 1993 H.Ph.J.A.M. Hennekens, Openbare zaken naar publiek- en privaatrecht, Zwolle: Tjeenk Willink Parl. Gesch. Boek 5 C.J. van Zeben, J.W. du Pon & M.M. Olthof, Parlementaire geschiedenis van het Nieuwe Burgerlijk Wetboek. Boek 5: zakelijke rechten, Kluwer Deventer, Van Voorthuizen e.a E. van Voorthuizen, A. Zilverentant en G. IJpelaar, Verkenning mogelijkheden Grondstof RWZI, STOWA-rapport 2013, nr. 31, Amersfoort: STOWA Winters e.a R. Winters, E. Pijlman, G. Maathuis en I. Dinkla, Vezelgrondstof uit zeefgoed, STOWArapport 2013, nr. 21, Amersfoort: STOWA

Juridische Handreiking Duurzame Energie & Grondstoffen. Workshop 5 maart 2015 Aster Veldkamp

Juridische Handreiking Duurzame Energie & Grondstoffen. Workshop 5 maart 2015 Aster Veldkamp Juridische Handreiking Duurzame Energie & Grondstoffen Workshop 5 maart 2015 Aster Veldkamp Inhoud Workshop Afvalstoffenrecht 1. Introductie 2. Van afvalwaterzuivering naar grondstoffen rwzi 3. Het begrip

Nadere informatie

Waterschap als energieleverancier of als

Waterschap als energieleverancier of als Herman Havekes (UvW) Waterschap als energieleverancier of als grondstoffenproducent Wat mag wel, wat mag niet? 24 mei 2011 1 Juridische context Technische mogelijkheden van energieproductie en grondstoffenwinning

Nadere informatie

De juridische verankering van energieopwekkende waterschappen

De juridische verankering van energieopwekkende waterschappen De juridische verankering van energieopwekkende waterschappen Sander van t Foort 1. Inleiding en probleemstelling Waterschappen hebben ingevolge de Waterwet (Ww) en Waterschapswet (Wsw) als traditionele

Nadere informatie

Welkom! Workshop Juridische Handreiking Duurzame Energie en Grondstoffen. 5 maart 2015

Welkom! Workshop Juridische Handreiking Duurzame Energie en Grondstoffen. 5 maart 2015 Welkom! Workshop Juridische Handreiking Duurzame Energie en Grondstoffen 5 maart 2015 Welkom.het Berenschot-rapport (november 2014) UvW en STOWA; beg. cie en BKG Ondersteuning duurzame ambities waterschappen

Nadere informatie

VERKLARING Green Deal tussen Unie van waterschappen en Rijksoverheid

VERKLARING Green Deal tussen Unie van waterschappen en Rijksoverheid VERKLARING Green Deal tussen Unie van waterschappen en Rijksoverheid Ondergetekenden: 1. De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, en de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, ieder

Nadere informatie

INNOVATIE EN DUURZAAMHEID: VALORISATIE VAN AFVALWATER

INNOVATIE EN DUURZAAMHEID: VALORISATIE VAN AFVALWATER INNOVATIE EN DUURZAAMHEID: VALORISATIE VAN AFVALWATER 1996-2011: De VAN positie EFFL van de waterschappen in het licht van nationaal en Europees recht FFinal l rereport p INNOVATIE EN DUURZAAMHEID: VALORISATIE

Nadere informatie

Datum : 14 september 2004 Nummer PS : PS2004WEM07 Dienst/sector : WEM/Water Commissie : WEM Registratienummer : 2004WEM003832i

Datum : 14 september 2004 Nummer PS : PS2004WEM07 Dienst/sector : WEM/Water Commissie : WEM Registratienummer : 2004WEM003832i S T A T E N V O O R S T E L Datum : 14 september 2004 Nummer PS : PS2004WEM07 Dienst/sector : WEM/Water Commissie : WEM Registratienummer : 2004WEM003832i Portefeuillehouder : J. Binnekamp Titel : wijziging

Nadere informatie

datum ons kenmerk contactpersoon 24 november 2014 75763/IP R.J.J. Lazaroms bijlage(n) uw kenmerk e-mail 2 - rlazaroms@uvw.nl

datum ons kenmerk contactpersoon 24 november 2014 75763/IP R.J.J. Lazaroms bijlage(n) uw kenmerk e-mail 2 - rlazaroms@uvw.nl De leden-waterschappen t.a.v. het dagelijks bestuur datum ons kenmerk contactpersoon 24 november 2014 75763/IP R.J.J. Lazaroms bijlage(n) uw kenmerk e-mail 2 - rlazaroms@uvw.nl betreft Juridische handreiking

Nadere informatie

FOSFAATFABRIEK. Coert Petri (Waterschap Rijn en IJssel) Green Deal en Ketenakkoord Fosfaat

FOSFAATFABRIEK. Coert Petri (Waterschap Rijn en IJssel) Green Deal en Ketenakkoord Fosfaat FOSFAATFABRIEK Green Deal en Ketenakkoord Fosfaat Coert Petri (Waterschap Rijn en IJssel) (Rafaël Lazaroms, coördinator klimaat en energie Unie van Waterschappen) 1 mei 2012 1 Inhoud presentatie Green

Nadere informatie

WATER- SCHAPPEN & ENERGIE

WATER- SCHAPPEN & ENERGIE WATER- SCHAPPEN & ENERGIE Resultaten Klimaatmonitor Waterschappen 2014 Waterschappen willen een bijdrage leveren aan een duurzame economie en samenleving. Hiervoor hebben zij zichzelf hoge ambities gesteld

Nadere informatie

TOILETPAPIER UIT AFVALWATER, EEN WAARDEVOLLE GRONDSTOF

TOILETPAPIER UIT AFVALWATER, EEN WAARDEVOLLE GRONDSTOF TOILETPAPIER UIT AFVALWATER, EEN WAARDEVOLLE GRONDSTOF 19 juni 2014 Yede van der Kooij voorzitter werkgroep Cellulose Yede van der Kooij Studies, consulting and research Sludge Wastewater Waste Bio based

Nadere informatie

Oplegnotitie werkboek Waterschap verkenning mogelijkheden clustering

Oplegnotitie werkboek Waterschap verkenning mogelijkheden clustering Publicatie 15 juli 2015 Oplegnotitie werkboek Waterschap verkenning mogelijkheden clustering Inleiding Waterschappen zijn functionele overheden die het regionaal en lokaal waterbeheer mogen uitvoeren,

Nadere informatie

KLIMAAT, ENERGIE EN GRONDSTOFFEN

KLIMAAT, ENERGIE EN GRONDSTOFFEN KLIMAAT, ENERGIE EN GRONDSTOFFEN AKKOORDEN EN GREEN DEALS Rafaël Lazaroms Coördinator Energie en duurzaamheid Unie van Waterschappen 1. Duurzaamheid en taken waterschappen 2. Duurzame ambities in akkoorden

Nadere informatie

De Veranderende Zorgplicht

De Veranderende Zorgplicht De Veranderende Zorgplicht Ede 23 april 2015 Frans Debets Debets b.v. i.s.m. Een korte versie van een cursus op 14 juni 1- De Veranderende Waterwetwetgeving 1. Achtergronden en betekenis van de veranderingen

Nadere informatie

Officiële uitgave van het dagelijks bestuur van het Waterschap Scheldestromen. Beleidsregels berekening van vervuilingswaarde IBA systemen

Officiële uitgave van het dagelijks bestuur van het Waterschap Scheldestromen. Beleidsregels berekening van vervuilingswaarde IBA systemen WATERSCHAPSBLAD Officiële uitgave van het dagelijks bestuur van het Waterschap Scheldestromen Nr. 7132 2 augustus 2017 Beleidsregels berekening van vervuilingswaarde IBA systemen Artikel 1 Definities In

Nadere informatie

Schriftelijk overleg over het initiatiefwetsvoorstel tot wijziging van de Mededingingswet ter versterking van de positie van leveranciers uit het mkb

Schriftelijk overleg over het initiatiefwetsvoorstel tot wijziging van de Mededingingswet ter versterking van de positie van leveranciers uit het mkb > Retouradres Postbus 20101 2500 EC Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal voor Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 30 2594 AV Den

Nadere informatie

GREEN DEAL DUURZAME ENERGIE

GREEN DEAL DUURZAME ENERGIE GREEN DEAL DUURZAME ENERGIE In kort bestek Rafael Lazaroms INHOUDSOPGAVE 1. Wat houdt het in? 2. Motieven, doelstellingen en ambities 3. Organisatiestructuur GELOOFWAARDIGE BOODSCHAP Waterschappen hebben

Nadere informatie

Activiteitenbesluit milieubeheer

Activiteitenbesluit milieubeheer Activiteitenbesluit milieubeheer Algemene regels en maatwerkbeschikking voor de lozingssituatie van: VOF Hoekstra Lozingsadres: Lisdoddeweg 61 Lelystad Waterschap Zuiderzeeland Team Waterprocedures Postbus

Nadere informatie

grondstof? Afvalwater als Energie winnen uit afvalwater Verwijderen van medicijnen en hergebruik van meststoffen Veel mogelijkheden

grondstof? Afvalwater als Energie winnen uit afvalwater Verwijderen van medicijnen en hergebruik van meststoffen Veel mogelijkheden Afvalwater als grondstof? Energie winnen uit afvalwater Om energie uit afvalwater te winnen wordt het water van het toilet, eventueel gemengd met groente en fruitafval, vergist. Daarvoor worden een vacuümsysteem,

Nadere informatie

Denktank Circulaire Economie Consolidatie 3 maart 2016

Denktank Circulaire Economie Consolidatie 3 maart 2016 Denktank Circulaire Economie Consolidatie 3 maart 2016 1. In de startblokken Wat doen we al rond dit onderwerp We produceren elektriciteit en warmte door middel van gisting van al ons slib en verbranding

Nadere informatie

Waterschappen en Energieakkoord

Waterschappen en Energieakkoord Waterschappen en Energieakkoord Energiekansen in het Waterbeheer Hennie Roorda/Rafaël Lazaroms Unie van Waterschappen mei 5, 2014 1 Waar staan de waterschappen voor? Waterveiligheid (veilig wonen en werken

Nadere informatie

Toelichting op de Keur waterschap Regge en Dinkel 2009

Toelichting op de Keur waterschap Regge en Dinkel 2009 Toelichting op de Keur waterschap Regge en Dinkel 2009 Algemeen Wetgeving en beleid De Keur is gebaseerd op de Waterschapswet, de Waterwet, het Waterbesluit, het Waterbeheerplan en de Provinciale Waterverordening.

Nadere informatie

Aan de commissie wordt advies gevraagd op onderstaand voorstel aan het AB:

Aan de commissie wordt advies gevraagd op onderstaand voorstel aan het AB: Aan commissie Water 9 april 2019 VOORSTEL Portefeuillehouder B.J. van Vreeswijk Documentnr. 1370119/1370120 Programma Waterketen Projectnummer P6107 Afdeling Projectrealisatie Bijlage(n) Vertrouwelijke

Nadere informatie

Datum : 16 maart 2004 Nummer : PS2004WEM01 Dienst/sector : WEM/Water Commissie : WEM

Datum : 16 maart 2004 Nummer : PS2004WEM01 Dienst/sector : WEM/Water Commissie : WEM S T A T E N V O O R S T E L Datum : 16 maart 2004 Nummer : PS2004WEM01 Dienst/sector : WEM/Water Commissie : WEM Registratienummer : 2004WEM000883i Portefeuillehouder: Binnekamp Titel : Wijziging van de

Nadere informatie

Aanleg, wijziging of verplaatsing waterkering: projectplan of watervergunning?

Aanleg, wijziging of verplaatsing waterkering: projectplan of watervergunning? Aanleg, wijziging of verplaatsing waterkering: projectplan of watervergunning? Advies aan de provincie Limburg over de wijziging/verplaatsing van een waterkering in Blerick Prof.mr. H.F.M.W. van Rijswick,

Nadere informatie

Ministerie van Infrastructuur en Milieu

Ministerie van Infrastructuur en Milieu voorkomen. nemen. Alle waterschappen Ministerie van Dagelijks bestuur Infrastructuur en Milieu Plesmanweg 1-6 Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag Contactpersoon T 070-456 0000 F 070-456 1111 Ministerie

Nadere informatie

Ontwerpbesluit inzake de Wet verontreiniging oppervlaktewateren

Ontwerpbesluit inzake de Wet verontreiniging oppervlaktewateren Ontwerpbesluit inzake de Wet verontreiniging oppervlaktewateren Nummer : 2009.09833V Venlo, Bijlage(n) : Het Dagelijks Bestuur heeft op 12 augustus 2009 een aanvraag om vergunning op grond van de Wet verontreiniging

Nadere informatie

CMFB 02-11-2010 Agendapunt: CMFB 12 AAN DE COMMISSIE MIDDELEN EN FINANCIEEL BELEID

CMFB 02-11-2010 Agendapunt: CMFB 12 AAN DE COMMISSIE MIDDELEN EN FINANCIEEL BELEID CMFB 02-11-2010 Agendapunt: CMFB 12 Sittard, 18 oktober 2010 AAN DE COMMISSIE MIDDELEN EN FINANCIEEL BELEID Onderwerp: Wijziging Verordening verontreinigingsheffing, Verordening zuiveringsheffing en Verordening

Nadere informatie

Besluit lozing afvalwater huishoudens

Besluit lozing afvalwater huishoudens Besluit lozing afvalwater huishoudens Ontheffing voor de lozingssituatie van: G.J., G. en R. Luimes Lozingsadres: Bomenweg 20 Emmeloord Waterschap Zuiderzeeland Team Waterprocedures Postbus 229 8200 AE

Nadere informatie

Voordracht van Gedeputeerde Staten aan Provinciale Staten van Groningen over de wijziging van het Waterschapsreglement van het Wetterskip Fryslân.

Voordracht van Gedeputeerde Staten aan Provinciale Staten van Groningen over de wijziging van het Waterschapsreglement van het Wetterskip Fryslân. 13 mei 2014 Corr.nr. 2014-19.288, LGW Nummer 24/2014 Zaaknr. 516732 Voordracht van Gedeputeerde Staten aan Provinciale Staten van Groningen over de wijziging van het Waterschapsreglement van het Wetterskip

Nadere informatie

C-195 Green Deal Energie Unie van Waterschappen - Rijk

C-195 Green Deal Energie Unie van Waterschappen - Rijk C-195 Green Deal Energie Unie van Waterschappen - Rijk Partijen 1. De Minister van Economische Zaken, de heer H.G.J. Kamp en de Minister van Infrastructuur en Milieu, mevrouw drs. M.H. Schultz van Haegen

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 Begripsomschrijvingen. Provinciale Staten van Groningen; Besluiten: Artikel 1 Begripsomschrijvingen. Dit reglement verstaat onder:

Hoofdstuk 1 Begripsomschrijvingen. Provinciale Staten van Groningen; Besluiten: Artikel 1 Begripsomschrijvingen. Dit reglement verstaat onder: Besluit van Provinciale Staten van de provincie Groningen houdende regels voor het waterschap Hunze en Aa's: Reglement voor het waterschap Hunze en Aa s 2008 Provinciale Staten van Groningen; Besluiten:

Nadere informatie

Staatssecretaris van Financiën de heer ir. E.D. Wiebes Postbus 20201 2500 EE DEN HAAG. Raadpleging modernisering vennootschapsbelastingplicht

Staatssecretaris van Financiën de heer ir. E.D. Wiebes Postbus 20201 2500 EE DEN HAAG. Raadpleging modernisering vennootschapsbelastingplicht Staatssecretaris van Financiën de heer ir. E.D. Wiebes Postbus 20201 2500 EE DEN HAAG datum ons kenmerk contactpersoon 16 juni 2014 72678/IP M.H. Koster bijlage(n) uw kenmerk e-mail 1 DB/2014/176M mkoster@uvw.nl

Nadere informatie

Verwaarding van zeefgoed:

Verwaarding van zeefgoed: Verwaarding van zeefgoed: Subtitel Verkenning van afzetmogelijkheden Rik Winters, Amersfoort, 13 maart 2012. Inleiding Bioclear/KNN Zeefgoed Toepassingsmogelijkheden Belemmeringen Conclusies Vervolg Bioclear

Nadere informatie

AFDELING BESTUURSRECHTSPRAAK

AFDELING BESTUURSRECHTSPRAAK E03.97.1813. Datum uitspraak: 26 april 2001 AFDELING BESTUURSRECHTSPRAAK Uitspraak in het geding tussen: en de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid "Moleman Terugwinning B.V.", gevestigd

Nadere informatie

Afvalwater zuiveren Bezoek Wageningse Alumnivereniging 22 april 2014

Afvalwater zuiveren Bezoek Wageningse Alumnivereniging 22 april 2014 Afvalwater zuiveren 1970-2030 Bezoek Wageningse Alumnivereniging 22 april 2014 Even voorstellen: Mathijs Oosterhuis (T32, 1993) Specialisatie: milieutechnologie 1999-2003 TNO-MEP 2003-heden Waterschap

Nadere informatie

Besluit lozing afvalwater huishoudens

Besluit lozing afvalwater huishoudens Besluit lozing afvalwater huishoudens Ontheffing voor de lozingssituatie van: C. Straver Lozingsadres: Ketelweg 34 Dronten Waterschap Zuiderzeeland Team Waterprocedures Postbus 229 8200 AE LELYSTAD telefoon:

Nadere informatie

Workshop Aanbestedingsrecht

Workshop Aanbestedingsrecht Workshop Aanbestedingsrecht Matanja Pinto 5 maart 2015 Inleiding 1. Kern 2. Wettelijk kader 3. Aanbestedingsplicht 4. Relevante uitzonderingen 5. Procedures 6. Criteria 7. Rechtsbescherming 8. Cases Kern

Nadere informatie

gelezen het advies van het dagelijks bestuur over herziening keur voor grondwater van 23 april 2013, nummer 13IT011855;

gelezen het advies van het dagelijks bestuur over herziening keur voor grondwater van 23 april 2013, nummer 13IT011855; Zaaknr. : 13.ZK03656 Kenmerk : 13IT011860 Barcode : 13IT011860 Het algemeen bestuur van waterschap Brabantse Delta; gelezen het advies van het dagelijks bestuur over herziening keur voor grondwater van

Nadere informatie

Hoe groen zijn uw evenementen?

Hoe groen zijn uw evenementen? Even voorstellen... GMB introduceert SaNiPhos : Europa s eerste urineverwerkingsfabriek voor het verwerken en winnen van nuttige meststoffen uit urine. Terugwinning van fosfaat en stikstof uit urine levert

Nadere informatie

DE AMBTENAAR BELAST MET DE HEFFING VAN HET HOOGHEEMRAADSCHAP AMSTEL, GOOI EN VECHT

DE AMBTENAAR BELAST MET DE HEFFING VAN HET HOOGHEEMRAADSCHAP AMSTEL, GOOI EN VECHT DE AMBTENAAR BELAST MET DE HEFFING VAN HET HOOGHEEMRAADSCHAP AMSTEL, GOOI EN VECHT (AH 09/05) Beleidsregels voor de berekening van de vervuilingswaarde van vanuit IBA systemen geloosd afvalwater van huishoudelijke

Nadere informatie

Grondstoffenvisie. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. September 2014 Else Langbroek Marlies Verhoeven DM

Grondstoffenvisie. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. September 2014 Else Langbroek Marlies Verhoeven DM Grondstoffenvisie Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden September 2014 Else Langbroek Marlies Verhoeven DM 851725 Waarom een grondstoffenvisie? Er is een transitie gaande in het denken over afvalstromen:

Nadere informatie

GRONDSTOFFEN UIT RIOOLSLIB. Leon Korving - Milieubeurs 2012-10 oktober 2012

GRONDSTOFFEN UIT RIOOLSLIB. Leon Korving - Milieubeurs 2012-10 oktober 2012 1 GRONDSTOFFEN UIT RIOOLSLIB Leon Korving - Milieubeurs 2012-10 oktober 2012 Inhoud 2 Grondstoffen uit de rioolwaterzuivering Voorbeeld: fosfaat Rol regelgeving RWZI of Grondstoffenfabriek? 3 www.grondstoffenfabriek.nl

Nadere informatie

Duurzame aanbesteding voor Waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Advies voor de fractie van Water Natuurlijk in AGV

Duurzame aanbesteding voor Waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Advies voor de fractie van Water Natuurlijk in AGV Duurzame aanbesteding voor Waterschap Amstel, Gooi en Vecht Advies voor de fractie van Water Natuurlijk in AGV Duurzame aanbesteding voor Waterschap Amstel, Gooi en Vecht Advies voor de fractie van Water

Nadere informatie

Besluit lozing afvalwater huishoudens

Besluit lozing afvalwater huishoudens Besluit lozing afvalwater huishoudens Ontheffing voor de lozingssituatie van: «Naam_SD» Lozingsadres: «Straat» «HuisNrLt» «Woonplaats1» Waterschap Zuiderzeeland Team Waterprocedures Postbus 229 8200 AE

Nadere informatie

Besluit van 15 november 2007, houdende regels met betrekking tot het lozen vanuit particuliere huishoudens (Besluit lozing afvalwater huishoudens)

Besluit van 15 november 2007, houdende regels met betrekking tot het lozen vanuit particuliere huishoudens (Besluit lozing afvalwater huishoudens) (Tekst geldend op: 06-01-2010) Besluit van 15 november 2007, houdende regels met betrekking tot het lozen vanuit particuliere huishoudens (Besluit lozing afvalwater huishoudens) Wij Beatrix, bij de gratie

Nadere informatie

Handreiking Relevante regelgeving bij de toepassing van groenafval

Handreiking Relevante regelgeving bij de toepassing van groenafval Rijnstraat 8 Postbus 20951 2500 EZ Den Haag Handreiking Relevante regelgeving bij de toepassing van groenafval 1 Inleiding In sectorplan 9 van het Landelijk Afvalbeheerplan is aangekondigd dat er een handreiking

Nadere informatie

Afvalwaterplan DAL/W 2 In vogelvlucht. Gemeente Delfzijl Gemeente Appingedam Gemeente Loppersum Waterschap Noorderzijlvest Waterschap Hunze en Aa s

Afvalwaterplan DAL/W 2 In vogelvlucht. Gemeente Delfzijl Gemeente Appingedam Gemeente Loppersum Waterschap Noorderzijlvest Waterschap Hunze en Aa s In vogelvlucht Gemeente Delfzijl Gemeente Appingedam Gemeente Loppersum Waterschap Noorderzijlvest Waterschap Hunze en Aa s watersysteem De afvalwaterketen Wij beschouwen de afvalwaterketen als één geheel,

Nadere informatie

ARTIKEL I Het Kiesreglement voor het waterschap Vallei en Eem in te trekken met ingang van 31 maart 2008.

ARTIKEL I Het Kiesreglement voor het waterschap Vallei en Eem in te trekken met ingang van 31 maart 2008. CVDR Officiële uitgave van Utrecht. Nr. CVDR73950_1 2 augustus 2016 Besluit van provinciale staten van Gelderland van 13 februari 2008 en van provinciale staten van Utrecht van 18 februari 2008, nr. 2008RGW01,

Nadere informatie

Figuur 1 Zuiveringsinstallatie

Figuur 1 Zuiveringsinstallatie Richtlijn 91/271/EEG: Situatierapport ex artikel 16 Nederland, situatie op 31 december 1998 Inzameling, transport en behandeling van afvalwater in Nederland Bij allerlei activiteiten in huis en bedrijf

Nadere informatie

Standpunt Nieuwe Sanitatie

Standpunt Nieuwe Sanitatie Standpunt Nieuwe Sanitatie Vastgesteld door het college van dijkgraaf en hoogheemraden op 12 juni 2012. Inleiding Over de manier van inzameling- en zuivering van huishoudelijk afvalwater ontstaan nieuwe

Nadere informatie

ingezamelde urine (struvietreactor) voor toepassing in de landbouw

ingezamelde urine (struvietreactor) voor toepassing in de landbouw 35 3. Afvalstoffenrecht 3.1 SAMENVATTING Bij waterschappen worden in toenemende mate diverse grondstoffen teruggewonnen en, waar mogelijk, voor diverse toepassingen geleverd aan derden. Hierbij kan gedacht

Nadere informatie

SAMENWERKING OVER TRADITIONELE GRENZEN HEEN. De Energiefabriek en andere voorbeelden uit de praktijk van de waterschappen

SAMENWERKING OVER TRADITIONELE GRENZEN HEEN. De Energiefabriek en andere voorbeelden uit de praktijk van de waterschappen SAMENWERKING OVER TRADITIONELE GRENZEN HEEN De Energiefabriek en andere voorbeelden uit de praktijk van de waterschappen Duopresentatie Hennie Roorda en Tanja Klip 1. Ambities en resultaten waterschappen

Nadere informatie

Internetpublicatiemodel Decentrale Regelgeving. Deel II: Soorten regelgeving

Internetpublicatiemodel Decentrale Regelgeving. Deel II: Soorten regelgeving Internetpublicatiemodel Decentrale Regelgeving Deel II: Soorten regelgeving IPM Decentrale Regelgeving Versie 4.0, Augustus 2008 ICTU / Overheid heeft Antwoord Wilhelmina van Pruisenweg 104 2595 AN Den

Nadere informatie

Het Nieuwe Zuiveren Door: Floris Kets, 3525775

Het Nieuwe Zuiveren Door: Floris Kets, 3525775 Het Nieuwe Zuiveren Door: Floris Kets, 3525775 Al enkele jaren zijn er plannen om bij de grotere Nederlandse waterschappen naast hun klassieke taken rond waterbeheer en zuivering, afvalwater te gebruiken

Nadere informatie

RWZI Tilburg Energie- en grondstoffenfabriek

RWZI Tilburg Energie- en grondstoffenfabriek RWZI Tilburg Energie- en grondstoffenfabriek Waterschap De Dommel Het idee + Afvalwater zuiveringsslib = Waarom RWZI Tilburg? RWZI Tilburg (cap. 350.000 i.e.; 8.000 ton d.s.) alleen aanpassingen in de

Nadere informatie

Met mijn brief van oktober 2013 (kenmerk IenM/BSK-2013/242823) heb ik u bericht over de goedkeuring door de Europese Commissie van de verlenging van

Met mijn brief van oktober 2013 (kenmerk IenM/BSK-2013/242823) heb ik u bericht over de goedkeuring door de Europese Commissie van de verlenging van Ministerie van Infrastructuur en Milieu > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag Waterschappen Dagelijks Bestuur Ministerie van Infrastructuur en Milieu Plesmanweg 1-6 Den Haag Postbus 20901 2500 EX

Nadere informatie

Inspraakverordening Wetterskip Fryslân

Inspraakverordening Wetterskip Fryslân Inspraakverordening Wetterskip Fryslân Begripsbepalingen Artikel 1 In deze verordening wordt verstaan onder: a. Inspraak: een door of namens het dagelijks bestuur geboden gelegenheid voor ingezetenen en

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 1993-1994 23603 Wijziging van de Wet milieubeheer en de Wet verontreiniging oppervlaktewateren Nr. 7 NOTA VAN WIJZIGING Ontvangen 18juli 1994 In het voorstel

Nadere informatie

Versie: 3.0 Status: definitief Datum: 1 juni Marktconsultatie / inspiratiesessie Grondstoffen waterschap Zuiderzeeland

Versie: 3.0 Status: definitief Datum: 1 juni Marktconsultatie / inspiratiesessie Grondstoffen waterschap Zuiderzeeland Marktconsultatie / inspiratiesessie Grondstoffen waterschap Zuiderzeeland Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Marktconsultatie... 4 2.1 Aanleiding... 4 2.2 Doel van de marktconsultatie... 4 2.3 Contactgegevens...

Nadere informatie

FrieslandCampina Domo, De Perk 30 te Beilen. Veranderingsvergunning (nr ) op grond van de Waterwet

FrieslandCampina Domo, De Perk 30 te Beilen. Veranderingsvergunning (nr ) op grond van de Waterwet Ontwerpbeschikking FrieslandCampina Domo, De Perk 30 te Beilen Veranderingsvergunning (nr. 14-02) op grond van de Waterwet FrieslandCampina Domo Beilen, veranderingsverg. nr. 14-02 Inhoud 1. Aanhef...

Nadere informatie

BESLUIT. 2. Bij besluit van 5 februari 2002 is de klacht afgewezen. De essentie van dit besluit wordt hierna onder III weergegeven.

BESLUIT. 2. Bij besluit van 5 februari 2002 is de klacht afgewezen. De essentie van dit besluit wordt hierna onder III weergegeven. Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Nummer 2849-15 Betreft zaak: Allibre/Gemeente Breda Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit tot ongegrondverklaring van het

Nadere informatie

PROVINCIAAL BLAD. Wijziging Reglement waterschap Noorderzijlvest 2008

PROVINCIAAL BLAD. Wijziging Reglement waterschap Noorderzijlvest 2008 PROVINCIAAL BLAD Officiële uitgave van de provincie Drenthe Nr. 6096 27 december 2017 Wijziging Reglement waterschap Noorderzijlvest 2008 GEMEENSCHAPPELIJK BESLUIT Besluit van Gedeputeerde Staten van Drenthe

Nadere informatie

Circulaire economie en duurzaamheid bij Waterschappen. Douwe Jan Tilkema directeur. Innovatie en Ondernemerschap bij Waterschappen

Circulaire economie en duurzaamheid bij Waterschappen. Douwe Jan Tilkema directeur. Innovatie en Ondernemerschap bij Waterschappen Circulaire economie en duurzaamheid bij Waterschappen Douwe Jan Tilkema directeur Innovatie en Ondernemerschap bij Waterschappen Definitie van de competentie ondernemerschap Signaleren van kansen in de

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456 0000

Nadere informatie

Toelichting op de Aansluitverordening Rijn en IJssel

Toelichting op de Aansluitverordening Rijn en IJssel BIJLAGE Het algemeen bestuur van het waterschap Rijn en IJssel; Gelezen het voorstel van het dagelijks bestuur van 23 juni 2015; Gelet op de artikelen 56, eerste lid, en 78, eerste lid, van de Waterschapswet

Nadere informatie

Energie en Grondstoffenfabriek Amersfoort

Energie en Grondstoffenfabriek Amersfoort Energie en Grondstoffenfabriek Amersfoort Amersfoort, 2017 Henry van Veldhuizen https://www.youtube.com/watch?v=5bzezh4xqhu Inhoud Ontwikkelingen Energie en Grondstoffen Landelijke visie en aanpak Visie

Nadere informatie

Antwoordenboekje Lespakket bezoek rioolwaterzuivering Juni 2016

Antwoordenboekje Lespakket bezoek rioolwaterzuivering Juni 2016 Antwoordenboekje Lespakket bezoek rioolwaterzuivering Juni 2016 Vragen/opdrachten voorafgaand aan het bezoek Vraag 1 Grof vuil halen we met een rooster uit het afvalwater. Noem 4 dingen die je verwacht

Nadere informatie

Inventarisatie stand van zaken lozingen huishoudelijk afvalwater op Rijkswateren stand van zaken medio oktober 2005

Inventarisatie stand van zaken lozingen huishoudelijk afvalwater op Rijkswateren stand van zaken medio oktober 2005 Bijlage 2 Datum huishoudelijk afvalwater op Rijkswateren stand van zaken medio oktober 2005 2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Belangrijkste conclusies 3 2 age 4 2.1 Algemene opmerking 4 3 Stand van zaken

Nadere informatie

Inhoud: 1. Interview. Interview met wethouder Alex Langius, gemeente Assen

Inhoud: 1. Interview. Interview met wethouder Alex Langius, gemeente Assen Inhoud: 1. Interview met wethouder Alex Langius 2. Stand van zaken: Samenwerken is must! 3. Uitgelicht: Grondstof-RWZI 4. Ontwikkelingen: Afvalwaterplan DAL/W 2 5. Colofon Wat vindt u van deze nieuwsbrief?

Nadere informatie

Inzameling, transport en behandeling van afvalwater in Nederland. Situatie per 31 december 2012

Inzameling, transport en behandeling van afvalwater in Nederland. Situatie per 31 december 2012 Inzameling, transport en behandeling van afvalwater in Nederland Situatie per 31 december 2012 Inzameling, transport en behandeling van Afvalwater in Nederland Situatierapport 2012 ex artikel 16 van richtlijn

Nadere informatie

Decentrale productie drinkwater

Decentrale productie drinkwater Decentrale productie drinkwater Relevante wet- en regelgeving Wim Heiko Houtsma Projectleider Drinkwater voor later (IenM) Opbouw Decentraal? Prioriteiten drinkwatervoorziening: I. Drinkwater moet gegarandeerd

Nadere informatie

Circulaire economie voor de waterschappen

Circulaire economie voor de waterschappen Circulaire economie voor de waterschappen Inez van Tilburg, 27-9-2018 De waterschappen Voldoende water Schoon water Veilig water Wat is circulaire economie? Minimaliseren van gebruik primaire grondstoffen

Nadere informatie

Besluit mandaat, volmacht en machtiging waterschap Vechtstromen

Besluit mandaat, volmacht en machtiging waterschap Vechtstromen WATERSCHAPSBLAD Officiële uitgave van Waterschap Vechtstromen. Nr. 1289 10 maart 2014 waterschap Vechtstromen Kenmerk: WVS - 131 Het dagelijks bestuur van het waterschap Vechtstromen; gezien het voorstel

Nadere informatie

Besluit lozing afvalwater huishoudens

Besluit lozing afvalwater huishoudens Besluit lozing afvalwater huishoudens Ontheffing voor de lozingssituatie van: W.R. Bouma Lozingsadres: Luttelgeesterweg 21 Luttelgeest Waterschap Zuiderzeeland Team Waterprocedures Postbus 229 8200 AE

Nadere informatie

Thermofiele Slibgisting en Stikstofterugwinning op RWZI Bath

Thermofiele Slibgisting en Stikstofterugwinning op RWZI Bath Openbaar Eindrapport Projectnummer: Projecttitel: DEI1400022 Thermofiele Slibgisting en Stikstofterugwinning op RWZI Bath 1 SAMENVATTING Dit project is een demonstratie van energiewinning uit hernieuwbare

Nadere informatie

De waterbodems in de Waterwet

De waterbodems in de Waterwet De waterbodems in de Waterwet Platform Toezicht Bodembeheer Ede, 13 oktober 2009 Peter de Putter Sterk Consulting, projectleider Invoering Waterwet i.o.v. V&W/DGW Inhoud presentatie 1. Ontwikkelingen en

Nadere informatie

Afwegingen bij Afvalwaterzuivering

Afwegingen bij Afvalwaterzuivering Afwegingen bij Afvalwaterzuivering Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu De uitgangspunten voor de bescherming van het milieu tegen verontreiniging door de lozing van afvalwater zijn

Nadere informatie

Onderwerp Gezamenlijk besluit tot wijziging van het Reglement van Waterschap Vallei en Veluwe

Onderwerp Gezamenlijk besluit tot wijziging van het Reglement van Waterschap Vallei en Veluwe Wijziging Reglement Waterschap Vallei en Veluwe Datum GS-kenmerk Inlichtingen bij 30 juni 2015 2015/0161612 mw. CL. Brunell, telefoon 038 499 78 03 e-mail CL.Brunell@overijssel.nl Aan Provinciale Staten

Nadere informatie

Module A1000 Beleid en regelgeving op hoofdlijnen. Inhoud

Module A1000 Beleid en regelgeving op hoofdlijnen. Inhoud Module A1000 Beleid en regelgeving op hoofdlijnen Inhoud 1 Inleiding 3 1.1 Verantwoording 3 1.2 Wat is veranderd? 5 1.3 Opstellers en begeleidingscommissie 5 1.4 Leeswijzer 6 2 Rioleringszorg in haar beleidscontext

Nadere informatie

DEMONSTRATIEPROJECT D ECENTRALE AFVALWATERZUIVERING

DEMONSTRATIEPROJECT D ECENTRALE AFVALWATERZUIVERING DEMONSTRATIEPROJECT D ECENTRALE AFVALWATERZUIVERING D ECENTRALE AFVALWATERZUIVERING INLEIDING Landustrie Sneek BV bezit een ruime hoeveelheid kennis en ervaring in het transporteren en behandelen van riool-

Nadere informatie

Advies aan de programmadirectie Ruimte voor de rivier van het ministerie van I en M inzake besluitvormingsprocedure project Veessen-Wapenveld.

Advies aan de programmadirectie Ruimte voor de rivier van het ministerie van I en M inzake besluitvormingsprocedure project Veessen-Wapenveld. Advies aan de programmadirectie Ruimte voor de rivier van het ministerie van I en M inzake besluitvormingsprocedure project Veessen-Wapenveld. Mr. A.A.J. de Gier Prof.mr. H.F.M.W. van Rijswick Utrecht,

Nadere informatie

Provinciaal blad van Zuid-Holland

Provinciaal blad van Zuid-Holland Provinciaal blad 3 Uitgegeven 12 januari 2010 Provinciaal blad van Zuid-Holland 3 REGLEMENT VAN BESTUUR VOOR HET HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND Provinciale Staten van Zuid-Holland, gelezen het voorstel

Nadere informatie

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nederlandse mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 1589/4 Betreft

Nadere informatie

Aa & Maas: Afvalwaterstrategie

Aa & Maas: Afvalwaterstrategie 2 Aa & Maas: Afvalwaterstrategie Waarom een afvalwaterstrategie? Aanleiding Ons dagelijks werk is het zuiveren van afvalwater. Hierbij realiseren we, ook in landelijk perspectief, een uitstekende effluentkwaliteit

Nadere informatie

HAMERSTUK AGENDAPUNT 3. Onderwerp: anti-afhaaksubsidie Nummer: 798501-v4. Voorstel

HAMERSTUK AGENDAPUNT 3. Onderwerp: anti-afhaaksubsidie Nummer: 798501-v4. Voorstel HAMERSTUK VOORSTEL AAN HET ALGEMEEN BESTUUR AGENDAPUNT 3 Onderwerp: anti-afhaaksubsidie Nummer: 798501-v4 In D&H: 11-03-2014 Steller: Raymond Plaizier In Cie: BMZ 01-04-2014 Telefoonnummer: (030) 634 5963

Nadere informatie

Essay Water en Infrastructuur, Annelies Wegenwijs, F133290

Essay Water en Infrastructuur, Annelies Wegenwijs, F133290 Essay Water en Infrastructuur, Annelies Wegenwijs, F133290 Vraagstuk: moet de zuivering van afvalwater wel of niet geprivatiseerd worden? Ja, volgens de OESO 1 is nu sprake van een scheefgroei in de heffingsmethodiek

Nadere informatie

Inleiding KNAG 7 december 2012. Dijkgraaf Herman Dijk

Inleiding KNAG 7 december 2012. Dijkgraaf Herman Dijk Inleiding KNAG 7 december 2012 Dijkgraaf Herman Dijk WATERSCHAPPEN IN NEDERLAND 25 GEBIED GROOT SALLAND oppervlakte: 120.000 ha, inwoners: 360.000 26% onder zeeniveau Wanneer geen dijken/duinen: 66% regelmatig

Nadere informatie

Excursie Rioolwaterzuivering van Waterschap Vallei en Veluwe te Apeldoorn. d.d

Excursie Rioolwaterzuivering van Waterschap Vallei en Veluwe te Apeldoorn. d.d Excursie Rioolwaterzuivering van Waterschap Vallei en Veluwe te Apeldoorn. d.d.23-06-2017. We werden rond 14.00 uur verwelkomd door de heren Dick v.d.outenaar, die als spreker optrad, samen met Arjan Buitenhuis

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2008 2009 31 354 Wijziging van de Mededingingswet ter invoering van regels inzake ondernemingen die deel uitmaken van een publiekrechtelijke rechtspersoon

Nadere informatie

Wijzigen van lozingsroutes

Wijzigen van lozingsroutes Wijzigen van lozingsroutes Het wijzigen van voorgeschreven lozingsroutes in het Besluit activiteiten leefomgeving Emma Hoogendijk (3864332) Sterre Pellens (3963128) Universiteit Utrecht Practicum Waterrecht

Nadere informatie

Privaatrechtelijk kostenverhaal door de wegbeheerder

Privaatrechtelijk kostenverhaal door de wegbeheerder Privaatrechtelijk kostenverhaal door de wegbeheerder De Hoge Raad schept duidelijkheid over verhaal van kosten voor opruimwerkzaamheden na een ongeval Hoge Raad van 12 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3594

Nadere informatie

PROVINCIAAL BLAD. Dit besluit treedt in werking op de eerste dag na bekendmaking in het Provinciaal Blad en werkt terug tot en met 1 januari 2019.

PROVINCIAAL BLAD. Dit besluit treedt in werking op de eerste dag na bekendmaking in het Provinciaal Blad en werkt terug tot en met 1 januari 2019. PROVINCIAAL BLAD Officiële uitgave van de provincie Drenthe Nr. 2529 4 april 2019 Algemene subsidieregeling SNN 2019 Besluit van Gedeputeerde Staten van Drenthe van 2 april 2019, kenmerk 5.1/2019000925,

Nadere informatie

PROGRAMMA VOOR AANLEG EN BEHEER VAN IBA'S

PROGRAMMA VOOR AANLEG EN BEHEER VAN IBA'S PROGRAMMA VOOR AANLEG EN BEHEER VAN IBA'S KENMERK : 473629 VV : 25 november 2004 BIJLAGE(N) : 1 AGENDAPUNT : STUKNUMMER : 1 Delft, 19 oktober 2004 AAN DE VERENIGDE VERGADERING VAN DELFLAND, Aanleiding

Nadere informatie

Bijlage 5: Terugwinnen grondstoffen: toepassingsmogelijkheden voor de rwzi Utrecht (DM 842468)

Bijlage 5: Terugwinnen grondstoffen: toepassingsmogelijkheden voor de rwzi Utrecht (DM 842468) Bijlage 5: Terugwinnen grondstoffen: toepassingsmogelijkheden voor de rwzi Utrecht (DM 842468) Datum: 10 juli 2014 Ons kenmerk: 842468 Aan: Algemeen Bestuur Van: Willem de Jager, Marlies Verhoeven Betreft

Nadere informatie

De waterkwaliteitstaak van het waterschap: goed geregeld?

De waterkwaliteitstaak van het waterschap: goed geregeld? De waterkwaliteitstaak van het waterschap: goed geregeld? Een onderzoek naar de toereikendheid van de waterschapsbevoegdheden met betrekking tot indirecte lozingen en directe lozingen afkomstig van het

Nadere informatie

Besluit lozing afvalwater huishoudens

Besluit lozing afvalwater huishoudens Besluit lozing afvalwater huishoudens Algemene regel en beschikking met maatwerkvoorschriften voor de lozingssituatie van: D.H. van den Hul Lozingsadres: Mosselweg 15 Biddinghuizen Waterschap Zuiderzeeland

Nadere informatie