Date de réception : 11/10/2011

Transcriptie

1 Date de réception : 11/10/2011

2 Resumé C-457/11-1 Zaak C-457/11 Resumé van het verzoek om een prejudiciële beslissing overeenkomstig artikel 104, lid 1, van het Reglement voor de procesvoering van het Hof van Justitie Datum van indiening: Verwijzende rechter: 5 september 2011 Bundesgerichtshof (Duitsland) Datum van de verwijzingsbeslissing: 21 juli 2011 Verzoekende partij en verzoekster in Revision: VG Wort (Verwertungsgesellschaft Wort), München Verwerende partijen en verweersters in Revision: 1. Kyocera Mita Deutschland GmbH, Meerbusch 2. Epson Deutschland GmbH, Meerbusch 3. Xerox GmbH, Neuss Voorwerp van de procedure in het hoofdgeding Betaling van auteursrechten voor printers en plotters Richtlijn 2001/29 Toepassing in de tijd van deze richtlijn Vaststelling van degene die vergoeding verschuldigd is in geval van uit scanners, PC s en printers bestaande apparatuurconfiguratie waarmee reproducties kunnen worden gemaakt Geen vergoedingsplicht indien gebruik kan wordt gemaakt van technische beschermingsvoorzieningen of indien auteursrechthebbenden instemmen met reproductie van hun werk Voorwerp en rechtsgrondslag van het prejudiciële verzoek Uitlegging van het recht van de Unie, artikel 267 VWEU NL

3 RESUMÉ VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-457/11 Prejudiciële vragen Het Hof van de Europese Unie wordt verzocht om uitlegging van richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij (PB L 167, blz. 10; hierna: richtlijn ). Daartoe worden de volgende vragen aan het Hof voorgelegd: 1) Moet de richtlijn bij de uitlegging van het nationale recht reeds worden toegepast op gebeurtenissen die ná het tijdstip van de inwerkingtreding van de richtlijn op 22 juni 2001, maar vóór het tijdstip van de toepasselijkheid van deze richtlijn, op 22 december 2002, hebben plaatsgevonden? 2) Gaat het bij de reproductie met een printer om een reproductie met behulp van een fotografische techniek of een andere werkwijze die een soortgelijk resultaat oplevert in de zin van artikel 5, lid 2, sub a, van de richtlijn? 3) Indien de tweede vraag bevestigend wordt beantwoord, kunnen de voorwaarden waarin de richtlijn met betrekking tot een billijke compensatie voor de beperkingen en de restricties op het reproductierecht krachtens artikel 5, leden 2 en 3 van richtlijn voorziet, tegen de achtergrond van het fundamentele recht op gelijke behandeling volgens artikel 20 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie ook dan vervuld zijn, indien niet de fabrikanten, importeurs en distributeurs van de printer, maar de fabrikanten, importeurs en distributeurs van een ander toestel of van een reeks andere toestellen als schuldenaars van een passende bezoldiging worden aangemerkt, op grond dat zij voor het maken van reproducties geschikte apparatuur vervaardigen? 4) Doet de omstandigheid dat overeenkomstig artikel 6 van de richtlijn gebruik van technische voorzieningen kan worden gemaakt, de bij artikel 5, lid 2, sub b, van de richtlijn betreffende het recht op een billijke compensatie gestelde voorwaarde op zich reeds vervallen? 5) Vervallen de voorwaarde inzake een billijke compensatie (artikel 5, lid 2, sub a en b, van de richtlijn) alsook de mogelijkheid daartoe (zie punt 36 van de considerans van de richtlijn), wanneer de rechthebbenden uitdrukkelijk of impliciet met de reproductie van hun werken hebben ingestemd? Aangevoerde bepalingen van gemeenschapsrecht Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, inzonderheid artikel 20 Richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, inzonderheid artikel 5 2

4 VG WORT Aangevoerde bepalingen van nationaal recht Gesetz über Urheberrecht und verwandte Schutzrechte van 9 september 1965 (Duitse wet op het auteursrecht) (Urheberrechtsgesetz; hierna: oorspronkelijke versie van het UrhG ), inzonderheid 53 en 54a Korte uiteenzetting van de feiten en de procedure in het hoofdgeding 1 Partijen zijn het oneens over de vraag of printers en plotters (toestellen waarmee in het bijzonder grafische voorstellingen kunnen worden weergegeven) 1, tot de reproductieapparatuur behoren waarvoor auteursrechten verschuldigd zijn. 2 Verzoekster is een maatschappij voor collectieve belangenbehartiging. Zij oefent de rechten uit van de bij haar aangesloten auteurs en uitgeverijen. Verweersters verkopen printers, die zij in Duitsland produceren of in Duitsland invoeren uit het buitenland. 3 Verzoekster vordert van verweersters onder meer uitsluitsel over de aard en het aantal van de door hen sinds 1 april 2001 in Duitsland in de handel gebrachte printers. Tevens verzoekt zij vast te stellen dat verweersters voor elk van deze toestellen een bepaald bedrag als vergoeding voor reproductieapparatuur dienen te betalen. Korte uiteenzetting van de motivering van de verwijzing 4 De vergoedingsplicht voor reproductieapparatuur wordt geregeld door het UrhG. In de onderhavige zaak dient daarbij de oorspronkelijke versie van deze wet, die gold voordat de op 1 januari 2008 in werking getreden nieuwe versie ervan, te worden toegepast (oorspronkelijke versie van het UrhG). 5 Volgens 54a, lid 1, van de oorspronkelijke versie van het UrhG kan de auteur van een werk, ingeval het naar de aard van dit werk mogelijk is om het overeenkomstig 53, leden 1 tot en met 3, van de oorspronkelijke versie van het UrhG door het fotokopiëren ervan of via een andere werkwijze die tot een soortgelijk resultaat leidt, te reproduceren, van de fabrikant alsook van de invoerder en de distributeur van toestellen waarmee dergelijke reproducties kunnen worden verwezenlijkt, betaling vorderen van een passende vergoeding voor de mogelijkheid die door de overdracht of door andere wijzen van verhandeling van die toestellen wordt geboden, dergelijke reproducties tot stand te brengen. 1 Hierna is met het oog op een betere leesbaarheid enkel nog sprake van printers, aangezien tussen printers en plotters geen voor de prejudiciële vragen relevante verschillen bestaan. 3

5 RESUMÉ VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-457/11 Toepassing in de tijd van richtlijn 2001/29 (eerste prejudiciële vraag) 6 Verzoekster baseert haar vorderingen op het feit dat verweersters sinds 1 april 2001 printers op de markt brengen. Om te beginnen rijst bijgevolg de vraag of de richtlijn voor de uitlegging van het nationale recht reeds dien te worden toegepast op feiten die zich ná het tijdstip van de inwerkingtreding van de richtlijn, op 22 juni 2001, maar vóór het tijdstip van de toepasselijkheid van deze richtlijn, op 22 december 2002 hebben voorgedaan. 7 Volgens de rechtspraak van het Hof dienen de rechterlijke instanties van de lidstaten zich vanaf het tijdstip van inwerkingtreding van een richtlijn zoveel mogelijk te onthouden van een uitlegging van het interne recht die, na het verstrijken van de omzettingstermijn, de verwezenlijking van de met deze richtlijn nagestreefde doelstelling ernstig in gevaar zou kunnen brengen (arrest van 4 juli 2006, Adeneler e. a., C-212/04, Jurispr. blz. I-6057, punt 123). Overeenkomstig artikel 14 van richtlijn 2001/29 is deze richtlijn in werking getreden op de dag van de bekendmaking ervan in het Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen, te weten op 22 juni Derhalve zou die richtlijn reeds vanaf dat tijdstip voor de uitlegging van het nationale recht in aanmerking moeten worden genomen. 8 Luidens artikel 10, lid 2, laat de richtlijn evenwel alle vóór 22 december 2002 verrichte handelingen en verkregen rechten onverlet. Dat kan erop wijzen dat de richtlijn bij de beoordeling van de gegrondheid van vorderingen die op de verhandeling van printers vóór 22 december 2002 zijn gebaseerd, in casu voor de uitlegging van het nationale recht irrelevant is. Recht op vergoeding in geval van reproducties in de zin van artikel 5, lid 2, sub a, van richtlijn 2001/29 (tweede en derde prejudiciële vraag) 9 a) Vervolgens rijst de vraag of het bij reproducties met een printer om een reproductie gaat met behulp van een fotografische techniek of een andere werkwijze die een soortgelijk resultaat oplevert in de zin van artikel 5, lid 2, sub a, van de richtlijn. 10 Ter beantwoording van deze vraag moet volgens de verwijzende rechter worden uitgemaakt in welke toestellenconfiguratie printers voor het maken van reproducties worden gebruikt. Met printers alleen kunnen immers geen reproducties worden gemaakt. Dat kan enkel in combinatie met andere toestellen, inzonderheid in een apparatuurketen van PC s/printers en scanners/pc s/printers. 11 Met een uit een PC en een printer bestaande toestelcombinatie kunnen alleszins geen fotografische reproducties (fotokopieën) worden gemaakt. Tevens is het niet duidelijk of met deze toestellen reproducties kunnen worden gemaakt met behulp van een andere werkwijze die een soortgelijk resultaat als een fotografische techniek oplevert. Deze onzekerheid vloeit voort uit de omstandigheid dat met een 4

6 VG WORT dergelijke toestelconfiguratie uitsluitend digitale bestanden, bijvoorbeeld teksten en beelden die van internet worden gedownload of op de harde schijf van pc's worden opgeslagen, kunnen worden gereproduceerd. Volgens de verwijzende rechter ziet artikel 5, lid 2, sub a, van de richtlijn echter ook op digitale stukken, aangezien het daarbij vooral moet gaan om een fotografische techniek die een soortgelijk resultaat oplevert, veeleer dan om een soortgelijke werkwijze. 12 Het is evenwel twijfelachtig of om uit te maken of het een werkwijze met een soortgelijk resultaat als een fotografische techniek betreft enkel moet worden vastgesteld of deze werkwijze uiteindelijk tot reproducties op papier of op een soortgelijke drager leidt. Dat artikel 5, lid 2, sub a, van de richtlijn hoe dan ook louter van reproducties op papier of op een soortgelijke drager gewaagt, lijkt op het tegendeel te wijzen. De andere bij deze bepaling vastgestelde voorwaarde, dat het daarbij moet gaan om reproducties met behulp van een fotografische techniek of een andere werkwijze die een soortgelijk resultaat oplevert, zou immers zinloos en overbodig zijn, indien aan die voorwaarde altijd reeds zou zijn voldaan wanneer reproducties op papier of op een soortgelijke drager worden gemaakt. 13 De regeling van artikel 5, lid 2, sub a, van de richtlijn dient mogelijkerwijs dan ook aldus te worden uitgelegd, dat het inzake de andere werkwijze die een soortgelijk resultaat als een fotografische techniek oplevert, moet gaan om een werkwijze waarbij analoge stukken op analoge dragers worden gereproduceerd. Deze bepaling zou dan enkel nog betrekking hebben op werkwijzen die net als de reprografietechniek ertoe leiden dat op basis van een analoog document (bijvoorbeeld een boek) analoge reproductiestukken (meestal op papier) ontstaan. 14 Een aanwijzing in die zin vormt misschien ook de omstandigheid dat het de lidstaten volgens punt 37 van de considerans van de richtlijn, dat artikel 5, lid 2, sub a, betreft, moet worden toegestaan in een beperking of restrictie voor reprografie te voorzien. Punt 38 van de considerans van de richtlijn, dat betrekking heeft op reproductie voor privé-gebruik, preciseert dat het de lidstaten moet worden toegestaan om ten aanzien van bepaalde vormen van reproductie van geluidsmateriaal, beeldmateriaal en audiovisueel materiaal voor privé-gebruik in een beperking of restrictie op het reproductierecht te voorzien, welke gepaard moet gaan met een billijke compensatie. Daarbij dient een onderscheid te worden gemaakt tussen digitale en analoge reproductie voor privé-gebruik, aangezien het analoog kopiëren voor privé-gebruik wellicht geen noemenswaardige gevolgen voor de ontwikkeling van de informatiemaatschappij heeft. Het is daarentegen aannemelijk dat het digitaal kopiëren voor privé-gebruik op grotere schaal zal plaatsvinden en een grotere economische impact zal hebben. Daarom moet terdege rekening worden gehouden met de verschillen tussen digitaal en analoog kopiëren voor privé-gebruik, en moet in bepaalde gevallen een onderscheid tussen beide worden gemaakt. Deze overwegingen kunnen erop wijzen dat onder reprografie, die volgens punt 37 van de considerans de werking van de interne markt niet in noemenswaardige mate belemmert en waarvoor bijgevolg overeenkomstig artikel 5, lid 2, sub a, in beperkingen en restricties op het 5

7 RESUMÉ VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-457/11 reproductierecht kan worden voorzien, de reproductie van analoge gegevens op analoge dragers moet worden verstaan. 15 Aan deze voorwaarde is volgens de verwijzende rechter niet voldaan bij een PC/printer-combinatie. Dat lijkt wel het geval bij het gebruik van een printer in combinatie met een scanner en een PC. 16 Ingeval de vorige vraag bevestigend wordt beantwoord, rijst een volgende vraag, te weten of ook dan aan de bij de richtlijn gestelde voorwaarden betreffende een billijke compensatie voor de beperkingen en de restricties op het reproductierecht volgens artikel 5, leden 2 en 3 van de richtlijn kan zijn voldaan rekening houdend met het fundamentele recht op gelijke behandeling krachtens artikel 20 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie indien niet de fabrikanten, importeurs en distributeurs van de printer, maar wel de fabrikanten, importeurs en distributeurs van een ander toestel of van een reeks andere toestellen als schuldenaars van een passende bezoldiging worden aangemerkt, omdat zij voor het maken van de betrokken reproducties geschikte apparatuur produceren? 17 De verwijzende rechter is er tot hier toe steeds van uitgegaan dat enkel voor het toestel dat het duidelijkst ertoe bestemd is om samen met andere toestellen voor reproductiedoeleinden te worden gebruikt, een vergoedingsverplichting bestaat. In een apparatuurconfiguratie die uit een scanner, een PC en een printer bestaat, gaat het om de scanner. Terwijl nagenoeg elke scanner in het kader van een dergelijke configuratie wordt gebruikt, worden PC s en printers vaak ook zonder scanner gebruikt. 18 De verwijzende rechter is van mening dat deze benadering verenigbaar is met artikel 5, leden 2 en 3, van de richtlijn en artikel 20 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. 19 Volgens de rechtspraak van het Hof dient in beginsel de eindgebruiker als schuldenaar van de billijke compensatie in de zin van artikel 5, lid 2, sub a, van de richtlijn te worden beschouwd. Het staat de lidstaten evenwel vrij om een heffing in te voeren die moet worden betaald door de personen die over installaties, apparaten en dragers voor reproductie beschikken en deze de eindgebruiker ter beschikking stellen, aangezien die personen het bedrag van de heffing voor het kopiëren voor privé-gebruik in de door de eindgebruiker te betalen prijs kunnen doorberekenen (arresten van 21 oktober 2010, Padawan, C-467/08, punten 43-50, en 16 juni 2011, Stichting de Thuiskopie, C-462/09, 18-29). Aangezien de richtlijn niet uitdrukkelijk voorschrijft wie de billijke compensatie moet betalen, hebben de lidstaten een grote mate van vrijheid om te bepalen wie die vergoeding verschuldigd is (arrest Stichting de Thuiskopie, punt 23). 20 Hieruit volgt dat de richtlijn volgens de verwijzende rechter de lidstaten die rechtmatig hebben besloten om de billijke compensatie via een systeem van 6

8 VG WORT vergoedingsplicht per toestel te financieren, er in beginsel niet toe verplicht om alle fabrikanten, importeurs en distributeurs van tot een apparatuurconfiguratie behorende toestellen die worden gebruikt voor het maken van reproducties waarvoor een vergoedingverplichting bestaat, voor de financiering van de billijke compensatie in aanmerking te nemen. Veeleer staat het de lidstaten vrij om in wezen enkel de fabrikanten, importeurs en distributeurs van de toestellen die het duidelijkst ertoe bestemd zijn, samen met andere toestellen als reproductieapparatuur te worden gebruikt, in de financiering daarvan te betrekken. 21 Volgens de verwijzende rechter vloeit evenmin uit het grondrecht op gelijke behandeling de verplichting voort om alle fabrikanten, importeurs en distributeurs van tot een apparatuurconfiguratie behorende toestellen die worden gebruikt voor het maken van reproducties waarvoor een vergoedingverplichting bestaat, bij de financiering van de billijke compensatie te betrekken in de mate dat die toestellen voor dergelijke reproducties worden gebruikt. De praktische moeilijkheden om uit te maken in welke mate het desbetreffende betrokken toestel voor dergelijke reproducties bestemd is en om verschillende schuldenaars in aanmerking te nemen, kan het rechtvaardigen om enkel de fabrikanten, importeurs en distributeurs van het toestel dat het duidelijkst ertoe bestemd is, samen met andere toestellen als reproductieapparaat te worden gebruikt, voor de financiering in aanmerking te nemen. De schuldenaar van de billijke compensatie wordt daardoor niet onredelijk zwaar getroffen, aangezien hij het bedrag van de heffing in de door de eindgebruiker te betalen prijs kan doorberekenen. Deze redenering gaat echter niet op indien de schuldenaar de door hem te betalen vergoeding niet op de gebruiker van de toestellen kan afwentelen en zijn economische vrijheid van ondernemen daardoor in tegenstelling tot de fabrikanten, importeurs en distributeurs van de andere toestellen buitensporig wordt belemmerd. Overige vragen betreffende de hoogte van de vergoeding die moet worden vastgesteld indien wordt aanvaard dat een vergoedingverplichting voor printers bestaat (vierde en vijfde prejudiciële vraag). 22 a) Volgens 53, lid 1, eerste zin, van de oorspronkelijke versie van het UrhG zijn individuele reproducties van een werk voor privé-gebruik op een willekeurige drager door een natuurlijke persoon toegelaten, voor zover daarmee noch rechtstreeks noch onrechtstreeks een winstoogmerk wordt nagestreefd. Deze regeling is gebaseerd op artikel 5, lid 2, sub b, van de richtlijn, volgens welke bepaling de lidstaten beperkingen of restricties op het reproductierecht kunnen stellen ten aanzien van de reproductie, op welke drager dan ook, door een natuurlijke persoon voor privé-gebruik gemaakt, en zonder enig direct of indirect commercieel oogmerk, mits de rechthebbenden een billijke compensatie ontvangen waarbij rekening wordt gehouden met het al dan niet toepassen van de in artikel 6 van de richtlijn bedoelde technische voorzieningen op het betrokken werk of het betrokken materiaal. 7

9 RESUMÉ VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-457/11 23 Aangezien artikel 5, lid 2, sub b, uitdrukkelijk melding maakt van reproducties op welke drager dan ook, ziet het inzonderheid ook op reproducties van digitale stukken. Dan rijst echter opnieuw de vraag of het dan werkwijzen betreft die een soortgelijk resultaat als een fotografische techniek opleveren (zie supra, punten 14 en volgende). 24 Bovendien moet ook worden uitgemaakt of de omstandigheid dat overeenkomstig artikel 6 van de richtlijn gebruik van technische voorzieningen kan worden gemaakt, de bij artikel 5, lid 2, sub b, van de richtlijn gestelde voorwaarde inzake het recht op een billijke compensatie op zich reeds doet vervallen. Volgens de verwijzende rechter dient deze vraag ontkennend te worden beantwoord. Gelet op de bewoordingen van artikel 5, lid 2, sub b, van de richtlijn en punt 35 van de considerans van deze richtlijn dient bij de bepaling van het niveau van de billijke compensatie ten volle rekening te worden gehouden met de mate waarin gebruik van technische voorzieningen wordt gemaakt. Derhalve moet worden geconcludeerd dat de voorwaarde van een billijke compensatie in de zin van artikel 5, lid 2, sub b, van de richtlijn enkel dan vervalt wanneer uit hoofde van artikel 6 van de richtlijn getroffen technische voorzieningen daadwerkelijk beletten dat reproducties worden gemaakt. 25 b) Voorts wenst de verwijzende rechter te vernemen of de voorwaarde inzake een billijke compensatie (artikel 5, lid 2, sub a en b, van de richtlijn) en de mogelijkheid daartoe (zie punt 36 van de considerans van de richtlijn) vervallen wanneer de rechthebbenden uitdrukkelijk of impliciet met de reproductie van hun werken hebben ingestemd. 26 Het Hof heeft in het arrest Padawan (punten 39, 40 en 45) gepreciseerd dat uit de punten 35 en 38 van de considerans van de richtlijn blijkt dat de billijke compensatie tot doel heeft, de auteurs naar behoren te vergoeden voor het gebruik dat zonder hun toestemming van hun beschermde werken wordt gemaakt. 27 Dit dient mogelijkerwijs aldus te worden opgevat dat de voorwaarde of de mogelijkheid van een billijke compensatie niet bestaat wanneer de rechthebbende met het gebruik van zijn werk heeft ingestemd. De reden daarvoor zou kunnen zijn dat de reproductie van een beschermd werk in een dergelijk geval reeds door de instemming van de rechthebbende en niet wegens een door de lidstaten uit hoofde van artikel 5, leden 2 en 3 van de richtlijn vastgestelde beperking of restrictie op het reproductierecht is toegestaan, en de rechthebbende dus geen schade lijdt door het in de nationale wettelijke regeling voorgeschreven beperking van zijn productierecht. 28 Volgens de verwijzende rechter hebben de door de lidstaten krachtens artikel 5, leden 2 en 3 van de richtlijn vastgestelde beperkingen of restricties op het reproductierecht evenwel voorrang boven de uitdrukkelijke of impliciete instemming van de rechthebbende met de reproductie van zijn werk. Voor zover dergelijke beperkingen van het reproductierecht gelden, ontzeggen zij de 8

10 VG WORT rechthebbende de mogelijkheid om reproducties van zijn werk te verbieden dan wel toe te staan. De instemming van de rechthebbende met reeds op grond van beperkingen van het reproductierecht toegelaten reproducties treft geen doel, en laat de voorwaarde of mogelijkheid van billijke compensatie onverlet. 29 Zelfs indien zou moeten geoordeeld dat beperkingen of restricties op het reproductierecht geen voorrang hebben boven de instemming van de rechthebbende met de reproductie van zijn werk, kan de uitspraak van het Hof in het arrest Padawan hoe dan ook niet aldus worden opgevat dat de instemming van de rechthebbende met de reproductie van zijn werk het recht op een billijke compensatie op grond van de richtlijn uitsluit. Punt 38 van de considerans van de richtlijn preciseert louter dat in gevallen waarin de rechthebbenden reeds betaling in een andere vorm hebben ontvangen, bijvoorbeeld als onderdeel van een licentierecht, in voorkomend geval geen specifieke of afzonderlijke betaling meer nodig is. 9