De schuingedrukte teksten zijn afkomstig van een artikel in de Volkskrant auteur René Didde.

Transcriptie

1 1 OLIVIJN 2 olivijn-stenen geslepen olivijn De schuingedrukte teksten zijn afkomstig van een artikel in de Volkskrant auteur René Didde. Geo-engineering Emeritus-hoogleraar wil op grote schaal verpulverd gesteente laten uitstrooien om CO 2 vast te leggen. Het klimaatprobleem, zegt de 77-jarige emeritus - hoogleraar geochemie aan de Universiteit Utrecht, kan in vijf à tien jaar opgelost zijn voor een fractie van de kosten van CO 2 opslag. Goed nieuws aan de vooravond van de grote VN-klimaatconferentie in Kopenhagen? Olaf Schuiling bekend geworden door zijn idee om de kuststreek van Nederland op te tillen door zwavelzuur in kalkgesteente te pompen legt het nog maar eens uit. Het laten verweren van olivijn, een natuurlijk helgroen magnesiumijzersilicaat is de sleutel. Normaal gesproken vergaan silicaathoudende gesteenten als olivijn langzaam onder invloed van water en CO 2 uit de lucht. Daarbij wordt het koolzuurgas als bicarbonaat opgelost in water en belandt het uiteindelijk in zeeën en oceanen, waar het na jaren bezinkt en neerslaat als kalksteen, zoals in koralen. Volgens Schuiling kan dit geologische proces worden versneld door het veel voorkomende olivijn tot poeder te verpulveren en met water in contact te brengen. Het werkt, betoogt Schuiling met pretoogjes in een kamertje op de faculteit, waarvoor de studentenvereniging geochemie haar neus zou ophalen. Zelfs het miezerige beekje dat langs olivijnrijke afvalbergen van een verlaten mijn op Cyprus stroomt, bindt jaarlijks 36 ton CO 2. Eén kilo olivijn legt ongeveer 1,25 kilo CO 2 vast. Schuilings gedachte is nu om 7 kubieke kilometer olivijn per jaar te verpulveren en op land en langs de kust te laten reageren met water en koolzuur. Voor deze kolossale hoeveelheid van 20 miljard ton per jaar moeten 50 nieuwe mijnen jaarlijks 400 miljoen ton olivijn leveren. Nieuwe olivijnmijnen het minerale gesteente wordt nu op betrekkelijk bescheiden schaal gedolven als toeslagstof in hoogovens kunnen volgens Schuiling op strategische plekken in de tropen een versnelde verwering bewerkstelligen. opgave olivijn hdefc.doc 1

2 Olivijn, magnesiumijzersilicaat, is een veelvoorkomend groen gekleurd mineraal dat vanwege zijn kleur en hardheid ook gebruikt wordt in sieraden. Olivijn zie je vaak aangeduid met de formule (Mg,Fe) 2 SiO 4 In deze formule geeft de komma aan dat er in olivijn twee soorten positieve ionen aanwezig zijn, magnesium-ionen en ijzerionen. Per silicaat-ion komen twee steeds metaalionen voor. Dat zijn in meestal magnesiumionen, maar minder vaak ook ijzerionen. Afhankelijk van de vindplaats bevat olivijn soms meer en soms minder ijzer. De formule van olivijn zonder ijzer is Mg 2 SiO 4. De formule van olivijn zonder magnesium is Fe 2 SiO 4. Deze olivijn bindt geen koolstofdioxide. Alleen magnesiumhoudend olivijn legt CO 2 vast. 1. Leid uit deze gegevens de lading van het silicaat-ion af. 2. Leg uit of je in tabel 65 B in BINAS aanwijzingen kunt vinden voor de lading van het ijzer-ion in olivijn. 3. Waarom stelt Schuiling voor om het olivijn te verpulveren tot poeder? Bij de reactie tussen olivijn, water een koolstofdioxide ontstaan uitsluitend: opgeloste magnesiumionen - opgeloste HCO 3 ionen ( in de tekst heten deze ionen bicarbonaat) siliciumdioxide (SiO 2 ) moleculen 4. Geef de vergelijking voor de hierboven beschreven reactie. Gebruik voor olivijn de formule Mg 2 SiO 4 In de tekst vind je informatie over de massaverhouding tussen olivijn en koolstofdioxide bij de reactie. 5. Leid uit deze massaverhouding de molverhouding voor de reactie tussen olivijn (Mg 2 SiO 4 ) en kooldioxide af. Het plan is om in Nederland de fijngemaakte olivijn te storten op het strand langs de Noordzee. Uit de regels in bovenstaand tekst kun je aanwijzingen vinden waarom het Noordzeestrand een betere plek is om de reactie snel te laten verlopen dan bijvoorbeeld het strand langs het Veluweweer. 6. Leg uit dat om de reactie snel te laten verlopen het Noordzeestrand een geschiktere plek is dan bijvoorbeeld het strand langs het Veluweweer. Geef ook aan welke aanwijzing(en) uit de tekst je gebruikt hebt. Verderop in het artikel staat de volgende uitspraak van Schuiling: Olivijn is het meest voorkomende mineraal op aarde, bovendien geografisch bijzonder democratisch over de aardkorst verdeeld. Dus je hoeft er ook niet eindeloos mee te slepen. Het gaat om normale mijnen.' opgave olivijn hdefc.doc 2

3 Met ' normale mijnen' bedoelt Schuiling dat de olivijn niet diep onder de grond zit maar (dicht) aan het oppervlak waardoor het gemakkelijk afgegraven kan worden. Daarnaast noemt hij in dit stukje tekst nog twee andere zaken die ertoe bijdragen dat olivijn een duurzame oplossing kan bieden. 7. Noem deze twee zaken en leg uit waarom deze bijdragen aan de duurzaamheid van de oplossing die Prof. Schuiling voor het CO 2 probleem voorstelt. Het Ministerie van Landbouw natuur en voedselkwaliteit is nog niet helemaal overtuigd. Dat blijkt uit onderstaande tekst LNV heeft vragen Minister Gerda Verburg van LNV vindt de voorstellen van Olaf Schuiling de moeite van het onderzoeken waard, maar de bewindsvrouw plaatst wel wat kanttekeningen bij diens geestdrift over olivijn. Volgens een woordvoerster van LNV is uit onderzoek bijvoorbeeld nog niet gebleken dat de voordelen van olivijn groter zijn dan van kalkmeststoffen uit de Dolomieten, een van de alternatieven. Ook is het de bewindsvrouw na overleg met Wageningen Universiteit gebleken dat het malen van olivijn ook leidt tot CO 2 -uitstoot. Het bestrooien van natuurgebieden met olivijnpoeder zou op ecologische bezwaren kunnen stuiten, aldus de minister, die echter wel geïnteresseerd is in de voorstellen van Schuiling. Zij adviseert hem in overleg te treden met het onderzoekscentrum Alterra van Wageningen Universiteit en het EZbureau SenterNovem. Ook zijn er mogelijkheden de olivijnmethode ingang te doen vinden op EU-niveau, opperde Verburg in een brief aan Schuiling. bron 8. Hoe verklaar je dat het fijnmalen van olivijn tot CO 2 uitstoot leidt? De hierboven genoemde kalkmeststoffen uit de Dolomieten ( Noord-Italië ) bevatten voornamelijk dolomiet met formule CaMg(CO 3 ) 2. Dolomiet verweert in aanwezigheid van water en koolstofdioxide. Hierbij ontstaan opgeloste magnesiumionen, opgeloste calciumionen en opgeloste HCO 3 - ionen. 9. Geef de reactievergelijking voor de bovenstaande reactie. Om te beoordelen of olivijn voordelen biedt ten opzichte van dolomiet is onder meer van belang te weten of dolomiet per kilo meer of minder kooldioxide kan binden. 10. Leid af of dolomiet per kilo meer of minder koolstofdioxide bindt dan olivijn. Naast de hoeveelheid CO 2 die per kilo gebonden kan worden kunnen ook andere factoren een rol bij de keuze tussen olivijn of dolomiet. 11. Welke andere factoren zou jij vooraf willen onderzoeken om een betere keuze te kunnen maken tussen olivijn of dolomiet als mogelijke CO 2 bindende stof. Noem minstens twee factoren en geef telkens een korte toelichting. opgave olivijn hdefc.doc 3

4 Antwoorden met suggestie voor normering 1. 2 punten Twee magnesiumionen zorgen voor een 2x 2- = 4+ lading. Het silicaat-ion moet die lading neutraliseren dus 4-. uitleg 1 punt conclusie 1punt 2. 3 punten In BINAS 65B zijn de meeste ionen/stoffen met Fe 2+ groen of lichtgroen. (Opgeloste ijzer(ii) ionen, ijzer(ii)hydroxide, ijzer(ii)sulfaat. de meeste ionen met ijzer(iii) zijn niet groen (maar geel/bruin, alleen ijzer(iii)sulfide is groen.) dus omdat olivijn groen is ligt Fe 2+ meer voor de hand punten (Het olivijn is een vaste stof en kan alleen aan het oppervlak reageren met water en koolstofdioxide.) Verpulvereren vergroot het contactoppervlak en zorgt voor een snellere reactie. 4. Mg 2 SiO CO 2 +2 H 2 O 2Mg HCO SiO 2 correcte formules voor de pijl, 1 pnt 1correcte formules achter de pijl, 1 pnt kloppend 1pnt kilo olivijn: 1000 gram 1000/ 140,7 = circa 7 mol 1 pnt 1,25 kg CO 2 == 1250 gram 1250/44 = 28,4 mol 1 pnt molverhouding olivijn kooldioxide 1 op 4. 1 pnt 6. max 3 punten: voorbeelden van goede argumenten: - een miezerig beekje : water moet blijkbaar stromen, bewegen, zich verversen: dat gebeurt op het Noordzeestrand beter dan op het Veluwemeerstrand. 2 punten - Noordzeestrand dichter bij havens ivm aanvoer 1 punt - het gaat om kolossale hoeveelheden: Noordzeestrand biedt veel meer ruimte 1 punt 7. max 2 punten voorbeelden van goede argumenten: - er is heel veel olivijn beschikbaar. Er is genoeg voor nu en voor volgende generaties 1 punt democratisch verdeeld, niet eindeloos slepen: - De aanvoer hoeft niet over grote afstanden, dus lage vervoerskosten 1 punt - Men is niet van een of een paar leveranciers afhankelijk, (zoals nu bij aardolie) 1 punt opgave olivijn hdefc.doc 4

5 8. 1 punt Voor het malen zijn met fossiele brandstof aangedreven machines nodig 9. 3 punten CaMg(CO 3 ) H 2 O + 2 CO 2 Ca 2+ + Mg HCO 3 correcte formules voor de pijl, 1 pnt 1correcte formules achter de pijl, 1 pnt kloppend 1pnt punten 1 mol dolomiet: 184,3 gram reageert met 2 mol CO 2 : 88 gram : dat is minder dan de helft van de massa van de dolomiet. Massaverhouding dolomiet koolstofdioxide 1 op 0,46 2 punten Olivijn bindt per 1,25 maal zijn eigen massa aan CO 2. Meer dan dubbel Dolomiet bindt veel minder CO 2 per kilo dan olivijn. 11. max 2 punten Goede antwoorden: -is er voldoende dolomiet aanwezig? -wat is de milieuschade door de winning van dolomiet? -wat kost dolomiet per ton/kilo (of per ton gebonden CO 2 ) -kan dolomiet tegelijkertijd dienen als kunstmest en als koolstofdioxidebinder? opgave olivijn hdefc.doc 5

6 De integrale tekst van de artikelen Volkskrant , pagina 1 Geo-engineering Emeritus-hoogleraar wil op grote schaal verpulverd gesteente laten uitstrooien om CO2 vast te leggen Een paar kubieke kilometer olivijn om het klimaat in de hand te houden Ooit wilde hij de Nederlandse bodem optillen met zuur. Nu weet Olaf Schuiling iets tegen CO2. Door René Didde RENé DIDDE Het klimaatprobleem, zegt de 77-jarige emeritus-hoogleraar geochemie aan de Universiteit Utrecht, kan in vijf à tien jaar opgelost zijn voor een fractie van de kosten van CO2-opslag. Goed nieuws aan de vooravond van de grote VNklimaatconferentie in Kopenhagen? Olaf Schuiling bekend geworden door zijn idee om de kuststreek van Nederland op te tillen door zwavelzuur in kalkgesteente te pompen legt het nog maar eens uit. Het laten verweren van olivijn, een natuurlijk helgroen magnesiumijzersilicaat, is de sleutel. Normaal gesproken vergaan silicaathoudende gesteenten als olivijn langzaam onder invloed van water en CO2 uit de lucht. Daarbij wordt het koolzuurgas als bicarbonaat opgelost in water en belandt het uiteindelijk in zeeën en oceanen, waar het na jaren bezinkt en neerslaat als kalksteen, zoals in koralen. Volgens Schuiling kan dit geologische proces worden versneld door het veel voorkomende olivijn tot poeder te verpulveren en met water in contact te brengen. Het werkt, betoogt Schuiling met pretoogjes in een kamertje op de faculteit, waarvoor de studentenvereniging geochemie haar neus zou ophalen. Zelfs het miezerige beekje dat langs olivijnrijke afvalbergen van een verlaten mijn op Cyprus stroomt, bindt jaarlijks 36 ton CO 2. Eén kilo olivijn legt ongeveer 1,25 kilo CO 2 vast. Schuilings gedachte is nu om 7 kubieke kilometer olivijn per jaar te verpulveren en op land en langs de kust te laten reageren met water en koolzuur. Voor deze kolossale hoeveelheid van 20 miljard ton per jaar moeten 50 nieuwe mijnen jaarlijks 400 miljoen ton olivijn leveren. Nieuwe olivijnmijnen het minerale gesteente wordt nu op betrekkelijk bescheiden schaal gedolven als toeslagstof in hoogovens kunnen volgens Schuiling op strategische plekken in de tropen een versnelde verwering bewerkstelligen. Er zijn ook legio andere voordelen, zegt hij. Nieuwe olivijnmijnbouw creëert werkgelegenheid. Ondergeploegd in arme bodems vergroot het mineraal de vruchtbaarheid. En met verweerd olivijnwater als voeding gaan kiezelwieren (diatomeeën) als een gek groeien; uit hun vetzuren kan biodiesel worden gemaakt. opgave olivijn hdefc.doc 6

7 Een extraatje. Snelgroeiende economieën zoals in China, India en Brazilië kunnen hun CO2-emissies volkomen neutraliseren, betoogt Schuiling. Juist die landen hebben enorme olivijnvoorraden. Het wondermiddel kost ongeveer 10 tot 15 euro per ton C02, zegt de geochemicus. Opslag van CO2 zoals in Barendrecht komt op 70 tot 100 euro per ton. Voor ontwikkelingslanden zou de olivijnroute kostenneutraal zijn als ze de CO2-credits toucheren, want de prijs voor 1 ton vermeden ton CO2 is ongeveer 15 euro. En de benodigde mijnbouw? Ik check mijn megalomane ideeën wel, hoor, zegt Schuiling. Olivijn is het meest voorkomende mineraal op aarde, bovendien geografisch bijzonder democratisch over de aardkorst verdeeld. Dus je hoeft er ook niet eindeloos mee te slepen. Het gaat om normale mijnen. Je moet jaarlijks op 2 miljoen vierkante kilometer een laagje van 3,5 millimeter olivijnpoeder aanbrengen. Dat bindt alle CO2. Een stijgende zuurgraad van de oceanen? Daarvan ligt de zee niet wakker, antwoordt Schuiling. De zee verzuurt nu, dus het bicarbonaat is een mooie buffer. Behalve de enorme schaal waarop Schuiling denkt, wordt zijn idee wellicht niet opgepakt vanwege het koppige karakter van de Drent. Hij keerde zich eerder fel tegen de proef met de in zijn ogen peperdure en energieverspillende CO2-opslag in Barendrecht. Daarmee maak je geen vrienden in Den Haag, weet hij. Toch gaat het met olivijn stilaan voorwaarts. Een dakdekker levert olivijnhoudend dakleer, en Shell sponsort een olivijnproef op een stuk land in Flevoland, welwillend ter beschikking gesteld door Marktplaats-miljonair Bob Crébas. Schuiling is net terug uit India. Het staatsoliebedrijf ONCG heeft me gevraagd om het bedrijf CO2-neutraal te maken. Met olivijn. Kan olivijn in Kopenhagen een rol van betekenis spelen? Kopenhagen komt te snel voor olivijn, meldt het ministerie van VROM. We volgen de wetenschap op de voet, maar we weten nog niet goed wat olivijn precies oplevert aan CO2-reductie. Eerst een businessplan, dan zien we verder. opgave olivijn hdefc.doc 7

8 Uit PM UTRECHTSE WETENSCHAPPER BENADERT KABINET MET REVOLUTIONAIR PLAN 'Olivijn beste oplossing voor CO2- problematiek' In plaats van CO 2 onder de grond te stoppen, zoals het kabinet momenteel overweegt, kan het broeikasprobleem veel beter worden aangepakt door gebruik te maken van het mineraal olivijn, zegt de Utrechtse wetenschapper Olaf Schuiling. Hij benaderde zes ministeries met zijn voorstel. DOOR: RENÉ ZWAAP PM19, 21 NOVEMBER 2008 De onzalige gevolgen van de klimaat-verandering als gevolg van de verhoogde CO 2 -uitstoot kunnen zonder enig probleem worden voorkomen met een verstandig gebruik van de mondiale voorraad aan olivijnmineralen. Dat is de strekking van de brief die hoog-leraar geochemie Olaf Schuiling van de Universiteit Utrecht richtte aan de ministers van VenW, LNV, OCW, Buitenlandse Zaken (Ontwikkelingssamenwerking), Economische Zaken en Vrom. Schuiling probeert overheidssteun te genereren voor zijn ambitieuze plan om Nederland een voortrekkersrol te laten spelen bij het gebruik van olivijn in het CO 2 -probleem. Zo is hij van plan om op het terrein van de Universiteit Utrecht een grote olivijnberg te laten aanleggen als symbool van de nieuwe mogelijkheden. Daarnaast heeft hij op een terrein van zakenman Bob Crébas, oprichter van de kringloopwinkels en Marktplaats.nl, in de Flevopolder een testterrein ter grootte van een voetbalveld bedekt met vergruisd olivijn. De divisie Global Solutions van Shell participeert in dat proefproject. Olivijn is het meest voorkomende mineraal op de aarde (zie kader). Ongeveer 50 procent van de aardkorst bestaat uit olivijn, en het komt op veel plaatsen in grote massieven aan het oppervlak. Als olivijn in aanraking komt met CO 2 en water lost het op en wordt het broeikasgas omgezet in het onschuldige bicarbonaat. Olivijn werkt het beste als het vergruisd wordt en in tropische klimaatomstandigheden. Schuiling: 'Het effect is dan honderden malen groter, dus economisch het beste. Dat is ook helemaal geen bezwaar, aangezien CO 2 toch verwaait, dus waar het olivijn ook ligt, heeft het een mondiaal effect. Afrika is rijk aan olivijn, zodat dat ook een forse stimulans zou betekenen voor de werkgelegenheid en de economische ontwikkeling van die landen. Door daar te mijnen, de olivijn te malen en in de buurt uit te strooien voorkom je hoge kosten voor transport.' Qua toepassing in Nederland pleit Schuiling ervoor het mineraal te gebruiken op dakterrassen, in beton, op daken en tal van andere plaatsen. De gerenommeerde tuinarchitect Nico Wissing heeft aangekondigd olivijn te gaan gebruiken in zijn ontwerpen, bijvoorbeeld in de vorm van kiezels. Olivijn is in Nederland vooralsnog alleen te koop bij het bedrijf Greensand in Utrecht, terwijl het bouwconcern Geelen Beton 'groen beton' met olivijn aanbiedt dat tien keer zo veel CO 2 uit de lucht haalt als bij de productie wordt uitgestoten. Woordvoerder Eddy Wijnker van Greensand vertelt dat zijn bedrijf van plan is niet alleen op de Nederlandse maar ook op de Duitse markt te opereren. In de derde week van januari wil Greensand een groot pr--offensief ten bate van olivijn ontketenen, waar onder meer grafisch ontwerper Jaap Drupsteen aan meewerkt. Schuiling publiceerde al in 1964 over de effecten van olivijn, in het tijdschrift Nature, maar toen in de jaren tachtig het CO 2 -probleem manifest werd stortte hij zich op gericht onderzoek naar deze toepassing. 'Ik ging op vakantie naar het Eifelgebergte en vond daar een prima stuk olivijn waarmee ik aan de slag kon.' De in de VS werkzame wetenschappers Peter Kelemen en Jürg Matter presenteerden zich kortgeleden als de ontdekkers van olivijn als CO 2 -vreter, maar boden Schuiling hiervoor hun excuses aan nadat hij het duo op zijn publicaties had gewezen. Hartverwarmend Tot nu toe heeft Schuiling van vier ministeries antwoord gekregen op zijn brief, waarvan vooral opgave olivijn hdefc.doc 8

9 de reactie van OCW in zijn ogen 'hartverwarmend' was. 'Ik had sterk de indruk dat die brief door Plasterk persoonlijk was geschreven.' Schuiling vindt het 'ergerlijk en kortzichtig' dat het kabinet zich op het gebied van de bestrijding van het CO 2 -probleem vooral richt op Carbon Capture and Storage (CCS), het afvangen en onder de grond opslaan van CO 2 waarmee binnen enkele jaren in samenwerking met Shell Pernis grootschalig moet worden begonnen. Schuiling: 'CCS zal zo'n 35 tot 50 euro per ton CO 2 gaan kosten, volgens sommigen zelfs 55 euro per ton. Het zuiveren van rookgassen vergt veel dure technologische poespas, en daarbij komen dan nog alle investeringen in buizenstelsels om CO 2 te transporteren en apparatuur om het onder hoge druk in de bodem te persen. Dit is dan ook niet de meest economische methode om het CO 2 -probleem aan te pakken. En dan praat ik nog niet eens over de potentiële risico's van ondergrondse opslag.' De olivijnmethode is veel duurzamer en goedkoper, aldus Schuiling. 'Op dit moment kost gemalen olivijn in de haven van Rotterdam 23 euro per ton. Zelfs met dit relatief dure olivijn uit Groenland (hoge lonen, kleine mijn en ver transport), zou mijn methode nu al veel voordeliger uitvallen. Omdat 1 ton olivijn 1,25 ton CO 2 bindt, zou dat slechts 18 euro per ton kosten. De vraag is: willen we liever meebetalen aan een methode die 35 tot 55 euro per ton kost, en waarvan de inkomsten voornamelijk naar grote westerse industrieën zullen gaan, of kiezen we voor een methode die 10 euro per ton kost, en waarvan de inkomsten vooral aan mensen in ontwikkelingslanden ten goede zullen komen?' Ook bij het voorkomen van het verzuren van de zee kan olivijn een belangrijke rol spelen, vandaar dat Schuiling het Rotterdams Havenbedrijf heeft benaderd met het voorstel om op de Maasvlakte een betonnen installatie met olivijn te bouwen om de reactie van olivijn met zeewater te bestuderen. Olivijn is ook in Europa in ruime mate voorhanden. Noorwegen heeft al een paar olivijnmijnen, maar ook Finland, Zweden, Spanje, Italië, Oostenrijk, Griekenland, Cyprus, de Balkan-landen en Turkije beschikken over grote voorraden. Wat is olivijn? Olivijn is een nesosilicaat met als chemische formule (Mg,Fe) 2 SiO 4, waarbij de eindleden tussen magnesium en ijzer worden gevormd door de mineralenreeks forsteriet (rijk aan Mg) en fayaliet (rijk aan Fe). Het is ook ontdekt in meteorieten en is op Mars door de Amerikaanse ruimtesonde Mars Odyssey getraceerd. Olivijn reageert relatief snel met het (zure) CO 2 in de atmosfeer. Vergruisd olivijn verweert hierdoor, afhankelijk van de korrelgrootte, in enkele jaren geheel. Om de CO 2 die bij de verbranding van 1 liter olie vrijkomt te neutraliseren is iets minder dan 1 liter olivijn nodig. Wanneer men in staat is de reactie voldoende te versnellen loopt de temperatuur dusdanig op dat er elektriciteit gewonnen kan worden terwijl er CO 2 opgenomen wordt LNV heeft vragen Minister Gerda Verburg van LNV vindt de voorstellen van Olaf Schuiling de moeite van het onderzoeken waard, maar de bewindsvrouw plaatst wel wat kant-tekeningen bij diens geestdrift over olivijn. Volgens een woordvoerster van LNV is uit onderzoek bijvoorbeeld nog niet gebleken dat de voordelen van olivijn groter zijn dan van kalkmeststoffen uit de Dolomieten, een van de alternatieven. Ook is het de bewindsvrouw na overleg met Wageningen Universiteit gebleken dat het malen van olivijn ook leidt tot CO 2 -uitstoot. Het bestrooien van natuurgebieden met olivijnpoeder zou op ecologische bezwaren kunnen stuiten, aldus de minister, die echter wel geïnteresseerd is in de voorstellen van Schuiling. Zij adviseert hem in overleg te treden met het onderzoekscentrum Alterra van Wageningen Universiteit en het EZ-bureau SenterNovem. Ook zijn er mogelijkheden de olivijnmethode ingang te doen vinden op EU-niveau, opperde Verburg in een brief aan Schuiling. opgave olivijn hdefc.doc 9