Twente en Achterhoek in lagere versnelling

Transcriptie

1 Regiovisie Twente en Achterhoek Twente en Achterhoek in lagere versnelling De economie in Twente en de Achterhoek kende sterke groei in 2014 en Dit jaar is de groei stabiel, maar in 2017 wordt gas teruggenomen. De voor de regio belangrijke sectoren zorg en industrie groeien ondergemiddeld. Beide regio s profiteren van toenemende consumentenbestedingen. Niet alleen in de detailhandel, maar ook in horeca en toerisme. De huizenmarkt herstelt, maar minder snel dan elders in het land. De ontwikkeling van het aantal banen kent ups-and-downs. Per saldo is het genoeg om de werkloosheid te laten dalen tot 7,2% in Twente en 6,2% in de Achterhoek. De voor de regio s belangrijke sector industrie ziet complexe veranderingen op zich afkomen door technologische innovatie. Aanpassend vermogen van de regio is belangrijk om deze uitdaging om te zetten in een kans. Twente lijkt hiertoe beter in staat dan de Achterhoek. Doetinchem Enschede Economische groei Achterhoek 2,0% 1,4% Twente 2,2% 1,5% ING Economisch Bureau / april 2016

2 Economische ontwikkeling Twente en Achterhoek in lagere versnelling Ondanks onzekerheden zijn de economische vooruitzichten gunstig... De economische vooruitzichten voor Nederland zijn gunstig met een (bbp) groei van 2,3% in 2016 en 1,9% in Een positieve impuls wordt dit jaar verwacht van lastenverlichting. Consumenten gaan meer besteden. Ook de groei in werkgelegenheid en de lage inflatie zijn in dit kader gunstig. Daar tegenover staat echter wel onzekerheid. Externe risico s zijn de zwakkere groei in China en opkomende markten, onrust door lage olieprijzen, de vluchtelingencrisis, lagere pensioenen en een eventuele Brexit. Het consumentenvertrouwen daalde hierdoor begin dit jaar....maar wat merken ondernemers in Twente en de Achterhoek daarvan? Twente en de Achterhoek blijven iets achter bij de gemiddelde economische groei in Nederland. Naar verwachting komt de groei in Twente uit op 2,2% in 2016 en 1,5% in De Achterhoek moet wat meer toegeven met een groei van 2,0% dit jaar en 1,4% volgend jaar. Beide regio s hadden het gaspedaal (in 2014 en 2015) snel gevonden, maar lijken nu het gas iets eerder te moeten loslaten. Dit heeft alles te maken met de regionale structuur van de economie, die leunt op industrie en zorg. Juist die sectoren presteren qua groei onder het gemiddelde. Lagere groei door druk op zorg en machinebouw industrie. Halverwege 2015 viel met name de machinebouw industrie terug. Hier lijken de eerder genoemde externe risico s toe te slaan. Een andere belangrijke tegenvaller voor de regionale groei is de zorg, die met relatief lage groeit te maken heeft. In zowel Twente als de Achterhoek zijn industrie en zorg samen goed voor ongeveer 1/3 van de totale economie. Economie Twente en Achterhoek na groeispurt nu eerder in de remmen Groei bbp jaar-op-jaar in % 3% 2% 1% 0% -1% -2% Nederland Twente Achterhoek Vooruitzichten Twente en Achterhoek Twente Achterhoek Vooruitzichten Banen en werkloosheid Twente en Achterhoek 0/- 0/+ Dynamiek huizenmarkt 0 0 Economische groei korte termijn 0/- - Innovatie + 0/+ Economisch groeiperspectief lange termijn Bron: 0/+ 0-3% Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau ING Economisch Bureau 2 Regiovisie Twente en Achterhoek / april 2016

3 Consumentenbestedingen Groei in detailhandel, horeca en toerisme De detailhandel groeit, maar faillissementen zorgen voor lege plekken in de winkelstraat Na jaren van dalende consumptie was in 2015 eindelijk weer sprake van groei. De broekriem lijkt iets losser te kunnen nu koopkracht en werkgelegenheid toenemen. In 2016 zal de consumptie, mede dankzij lastenverlichting, verder stijgen. De toename in bestedingen heeft een positieve uitwerking op de retail. De detailhandel herstelde in 2015 met een groei in omzet van 1,4%. Deze stijgende lijn zet in 2016 en 2017 door. Toch blijft het herstel bescheiden en is de sector de klap van de crisis nog niet te boven. Dit kwam de afgelopen maanden tot uiting in faillissementen van diverse grote winkelketens. Kunnen ondernemers toch profiteren van de toenemende consumentenbestedingen? Ook in de regio s Twente en Achterhoek leidt dit tot lege plekken in winkelstraten. Zo moest de V&D in onder andere Enschede en Doetinchem haar deuren sluiten. Inmiddels lijkt voor deze panden interesse aanwezig. Het zal echter tijd kosten voordat een andere keten operationeel is. Het jaar 2016 is daarom voor diverse steden een overgangsjaar. In Enschede heeft men op dit vlak reeds ervaring. De wissel van Bijenkorf, dat haar deuren sloot, naar Primark resulteerde in een groeiend aantal bezoekers voor de binnenstad. Kansen ontstaan dus wanneer aantrekkelijke partijen zich in lege panden vestigen. Volgens cijfers van het CBS nam het aantal (fysieke) winkels in de regio s Twente en Achterhoek in 2015 zelfs licht toe. In de loop van het jaar moet blijken of de in 2016 ontstane lege plekken weer opgevuld worden. Profiteren door sterke positie in binnenlands toerisme uit te nutten Veel meer dan de detailhandel weet de horeca te profteren van de groeiende uitgaven van huishoudens. In 2015 lag de groei in omzet in deze sector op 4,6%. Voor 2016 zijn de verwachtingen iets lager, maar met een toename van 3% nog altijd relatief hoog. Ook in het toerisme gaat het goed. Het aantal overnachtingen van buitenlandse toeristen stijgt in hoog tempo en ook het binnenlands toerisme neemt toe. Dit laatste segment is belangrijk voor de provincies Gelderland en Overijssel, zo bleek onlangs uit de regiovisie van het ING Economisch Bureau (Toerisme groeit in meeste provincies). De twee provincies zijn samen goed voor een kwart van het aantal overnachtingen van binnenlandse toeristen. Gelderland en Overijssel samen goed voor bijna kwart overnachtingen binnenlands toerisme Aandeel in binnenlandse overnachtingen ,3% Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau 15,2% 8,5% Gelderland Overijssel Rest NL ING Economisch Bureau 3 Regiovisie Twente en Achterhoek / april 2016

4 Arbeidsmarkt Ups-and-downs in aantal banen De afgelopen jaren is de arbeidsmarkt flink opgeschud. Wat was de balans voor het aantal banen in het afgelopen jaar? De arbeidsmarkt in Twente profiteerde het afgelopen jaar van economische voorspoed. Het aantal banen nam gedurende 2015 met ruim toe. Een plus van 0,7% ten opzichte van Vooral in zakelijke dienstverlening en detailhandel nam de werkgelegenheid toe. Naast een lichte toename van fysieke winkels steeg het aantal webshops met zo n 20%. In vervoer en opslag en bij de overheid verdwenen banen. Het aantal banen bij de twee belangrijkste werkgevers, de zorg en de industrie, bleef stabiel. De zorg, en met name de thuiszorg, staat echter wel onder druk. Ook zullen bij het ziekenhuis MST in Enschede waarschijnlijk banen verdwijnen. Banenontwikkeling Twente Sectoren met grootste banengroei Zakelijke dienstverlening banen Detailhandel banen Sectoren met grootste banenverlies Vervoer en opslag banen Openbaar bestuur en overheid banen De Achterhoek verging het in 2015 minder goed. Per saldo waren aan het eind van het jaar banen verdwenen. Een verlies van bijna 1% van het totaal. Ook in de Achterhoek is sprake van een relatief forse daling in het aantal banen in vervoer en opslag. Daarnaast viel de werkgelegenheid in het onderwijs terug. Ook bij de voor de Achterhoek belangrijke sectoren zorg en industrie was sprake van een lichte daling va het aantal banen. Banenontwikkeling Achterhoek Sectoren met grootste banengroei Sectoren met grootste banenverlies Horeca Vervoer en opslag banen banen Waterbedrijven en afvalbeheer banen Onderwijs banen Bron: LISA, berekeningen ING Economisch Bureau ING Economisch Bureau 4 Regiovisie Twente en Achterhoek / april 2016

5 Arbeidsmarkt Werkloosheid in 2015 gedaald De Nederlandse arbeidsmarkt herstelde in Wat zijn de vooruitzichten voor Twente en de Achterhoek? Ondanks een verlies aan banen presteert de Achterhoek relatief goed als het gaat om het terugdringen van de werkloosheid. In 2015 daalde het werkloosheidspercentage van 6,9% naar 6,2%. Overigens speelt de vergrijzing hierin een belangrijke rol. Wel moet worden aangetekend dat cijfers van het UWV wijzen op een trendbreuk aan het einde van het jaar. Tot en met september 2015 daalde het aantal WW uitkeringen. Daarna nam de instroom echter weer toe. Dit heeft deels te maken met seizoenswerkloosheid, maar lijkt tevens het resultaat van faillissementen van een aantal grote winkelketens. Ook in Twente is deze ontwikkeling zichtbaar. De regio heeft nog altijd te maken met een bovengemiddeld werkloosheidspercentage van 7,2% in Positief is wel dat dit cijfer gedaald is ten opzichte van 2014 (7,6%). In tegenstelling tot de Achterhoek kent Twente een stijgende beroepsbevolking. Er zijn meer banen nodig om de werkloosheid terug te dringen. Werkloosheid gedaald in Achterhoek 6,9% 6,2% Twente 7,6% 7,2% Nederland 7,4% 6,9% Aantal nieuwe vacatures in 2 jaar tijd verdubbeld in Twente en Achterhoek Aantal nieuwe vacatures (12-maands gemiddelde) Bron: UWV, bewerking ING Economisch Bureau Achterhoek Extra banen om werkloosheid verder terug te dringen Op de voorgaande bladzijde was reeds aangemerkt dat het totaal aantal banen in de regio Twente stijgt. Dit is tevens te zien in het aantal nieuwe vacatures, zoals door het UWV geregistreerd. Over de afgelopen 2 jaar is sprake van een ruime verdubbeling. Ook de Achterhoek kent een dergelijke stijging. De toename in het aantal vacatures zal naar verwachting helpen de werkloosheid verder terug te dringen. Twente Ruime arbeidsmarkt, maar wel tekort aan ICT specialisten Het lijkt er op dat zowel in de Achterhoek als Twente vacatures goed ingevuld kunnen worden. De arbeidsmarkt is ruim tot zeer ruim. Alleen op het gebied van ICT is de markt krap. Er is een tekort aan ICT specialisten, vooral in Twente. De concurrentie om ICT ers is echter groot. Ook in de rest van Nederland is sprake van een tekort. Bron: CBS ING Economisch Bureau 5 Regiovisie Twente en Achterhoek / april 2016

6 Huizenmarkt Huizenmarkt trager dan in rest Nederland Er zijn forse regionale verschillen in het herstel van de huizenmarkt. Hoe zit dat in Twente en de Achterhoek Het aantal verkochte woningen nam in 2015 in Nederland met 16,1% toe. Exacte gegevens voor Twente en Achterhoek ontbreken. Wel is bekend dat de provincies Gelderland (+15,8%) en Overijssel (+14,1%) iets achterblijven bij de landelijke stijging. Ook wat betreft prijzen herstellen de twee provincies minder snel. Prijzen van koopwoningen in Nederland namen in 2015 met gemiddeld 2,8% toe. In Gelderland bedroeg de gemiddelde prijsstijging 2%. In Overijssel was de stijging bescheiden met 0,9%. Alleen Zeeland presteerde minder met 0,4% Gemiddelde verkoopprijs en verkooptijd Gemiddelde verkoopprijs Prijsstijging '15 vs '14 Gemiddelde verkooptijd (dagen) Hengelo-Enschede ,00% 97 Ruurlo - Eibergen ,30% 172 Almelo-Tubbergen ,80% 113 Nederland ,50% 108 Bron: NVM Woningmarkt in Overijssel en Gelderland toont herstel Woningverkopen per jaar Uit cijfers van de NVM over het 1e kwartaal van 2016 blijkt dat de positieve trend in verkoopaantallen en prijsontwikkeling doorzet. Toch zijn er behoorlijke verschillen in het gemiddeld aantal dagen dat woningen te koop staan en de ontwikkeling van prijzen. Zo laat ook de tabel op deze pagina zien Gelderland (PV) Overijssel (PV) Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau ING Economisch Bureau 6 Regiovisie Twente en Achterhoek / april 2016

7 Industrie Met elkaar verweven De industrie is belangrijk voor de economie van Twente en de Achterhoek. Zoals eerder gemeld zijn industrie en zorg de belangrijkste economische sectoren binnen zowel Twente als de Achterhoek. Daarbij spant de industrie de kroon. Deze is in beide regio s goed voor ruim 1/5 van de totaal gegenereerde (economische) toegevoegde waarde. Na de zorg is de industrie in Twente en de Achterhoek de belangrijkste werkgever. In totaal is 1 op iedere 7 banen in Twente een functie in de industrie. In de Achterhoek geldt dit zelfs voor 1 op iedere 6 banen..maar Twente en de Achterhoek zijn ook zeer belangrijk voor de Nederlandse industrie De toegevoegde waarde van de regio s Twente en Achterhoek is van groot belang voor de totale Nederlandse industrie. Zo claimt de Achterhoek een prominente plaats in de voedings en genotmiddelenindustrie. In de elektrotechnische en machine industrie is Twente, na Zuid-Oost Brabant, zelfs de belangrijkste regio. Samen zijn Twente en de Achterhoek goed voor maar liefst 13% van de totale toegevoegde waarde (in NL) van deze subsector. Aangezien de industrie veel exporteert leveren Twente en de Achterhoek ook hier een bijdrage. Verwevenheid met industrie zorgt ook voor innovatief vermogen Wie sterk wil zijn in de industrie moet ook innovatief zijn. Niet vreemd daarom dat de regio Twente/Achterhoek goed scoort in de jaarlijkse Erasmus Innovatie Motor. Zeker als het gaat om disruptieve innovatie; nieuwe producten en diensten die marktverhoudingen in hoge mate beïnvloeden en zelfs verstoren. Denk bijvoorbeeld aan 3d printing. Samen met de regio Midden-/Oost-Brabant scoort Twente/ Achterhoek/Drenthe op dit vlak bovengemiddeld ten opzichte van de rest van Nederland. De aanwezigheid van de TU Enschede speelt hierin een belangrijke rol. 1 op 6 13% 2 e banen in de Achterhoek zijn functies in de industrie van de toegevoegde waarde van de elektrotechnische en machine industrie in NL komt uit Twente en de Achterhoek samen meest innovatie regio als het gaat om disruptieve innovatie ING Economisch Bureau 7 Regiovisie Twente en Achterhoek / april 2016

8 Vooruitzichten Complexiteit verandering neemt toe Industrie staat voor uitdaging Sectoren zien belangrijke veranderingen op zich afkomen. In het rapport Hightech meets business is dit beschreven aan de hand van 7 technologieën, die individueel of in combinatie de komende 10 jaar kunnen leiden tot disruptie. Deze Big 7 bestaat uit Robotica, Internet of Things, computing power (chips/sensoren), big data, alternatieve energie, nieuwe materialen en 3d printing. De industrie, en met name de maakindustrie, zal sterk worden beïnvloed door meerdere van de Big 7 technologieën. De sector krijgt hierdoor te maken met complexe veranderingen. Men moet zich bekwamen in meerdere nieuwe technologieën. Vooral buiten de Randstad is de impact van technologische innovatie, en daarmee gepaard gaande complexe verandering, voelbaar. Alertheid geboden In de vorig jaar verschenen ING Innovatie Index is gemeten welke sectoren het meest te maken krijgen met complexe verandering door nieuwe technologie. Dit is, aan de hand van regionale sectorstructuren, vertaald naar provincies. Daaruit blijkt dat men buiten de Randstad extra alert moet zijn. Dit geldt zowel voor Gelderland als Overijssel. De verwevenheid van deze provincies met de (voor verandering gevoelige) industrie speelt daarbij uiteraard een belangrijke rol. Voor dergelijke regio s bepaalt het vermogen zich aan te kunnen passen of deze verandering zich ontwikkelt tot kans of bedreiging. ING Economisch Bureau 8 Regiovisie Twente en Achterhoek / april 2016

9 Vooruitzichten Disruptie en aanpassend vermogen Hoe sterk is het aanpassend vermogen van de regio s om te kunnen reageren op verandering? Het aanpassingsvermogen van regio s kan aan de hand van een aantal factoren worden berekend. In de ING Innovatie Index zijn hiervoor 5 factoren gebruikt. Met name de Randstad provincies komen hierbij naar voren als regio s met een relatief groot aanpassingsvermogen. Ter vergelijking zijn de verschillende factoren ook berekend voor Twente en de Achterhoek. Op de factor jeugdpotentieel scoort Twente gemiddeld, terwijl de Achterhoek hier een duidelijk probleem kent. Qua competenties (opleidingsniveau) is de score voor beide regio s matig. Het percentage hoog opgeleiden ligt relatief laag. Op de factor bedrijvendynamiek presteert Twente daarentegen goed. De Achterhoek eindigt daarbij in de middenmoot. Bij de factor flexibiliteit zijn de rollen omgedraaid en scoort de Achterhoek bovengemiddeld, waar Twente in de achterhoede eindigt. Op het gebied van innovatieve investeringen daarentegen hoeft Twente alleen Noord-Brabant voor zich te dulden. Hier eindigt de Achterhoek weer in de middenmoot. Bovengemiddeld aanpassingsvermogen Twente. Achterhoek op zoek naar hoogopgeleide jongeren. Overall is het aanpassingsvermogen van Twente gemiddeld tot bovengemiddeld. Belangrijk want de provincie Overijssel ziet in hoge mate complexe veranderingen op zich afkomen. Twente lijkt gepositioneerd om deze veranderingen in kansen om te zetten. In de Achterhoek baart het relatief lage aanpassingsvermogen zorgen. Op termijn kan dit een bedreiging vormen. De regio heeft met name een tekort aan jonge hoogopgeleiden. In Achterhoek 2020 Jong zijn jongereninitiatieven in de regio gebundeld, die de Achterhoek aantrekkelijker moeten maken voor jongeren. Competenties Aanpassingsvermogen provincies... Jeugdpotentieel Bedrijvendynamiek Flexibiliteit Innovatieve investeringen Groningen 1,41 33% 0,18 16,0% Friesland 1,22 26% 0,15 18,2% Drenthe 1,08 29% 0,16 16,1% Overijssel 1,37 31% 0,17 15,2% Flevoland 1,41 29% 0,21 13,4% Gelderland 1,26 34% 0,16 16,8% 89 8 Utrecht 1,50 45% 0,18 17,2% Noord-Holland 1,44 41% 0,19 18,6% Zuid-Holland 1,41 35% 0,19 16,0% Zeeland 1,18 25% 0,15 17,0% Noord-Brabant 1,30 33% 0,17 15,6% Limburg 1,12 29% 0,17 14,8% Twente 1,35 30% 0,20 15,1% 327 Twente 1,35 30% 0,20 15,1% 327 Achterhoek 1,04 29% 0,16 16,7% 228 Achterhoek 1,04 29% 0,16 16,7% 228 Voor de berekening van het aanpassingsvermogen is data gebruikt van het CBS, bewerkingen en berekeningen door ING Economisch Bureau. Jeugpotentieel = binnen werkzame beroepsbevolking verhouding jarigen vs 45+ (hoger cijfer is relatief jongere beroepsbevolking) in Competenties = binnen werkzame beroepsbevolking percentage hoog opgeleid in Rang Bedrijvendynamiek = verhouding oprichtingen en opheffingen vestigingen gedeeld door totaal aantal vestigingen bedrijven (hoger cijfer is meer dynamiek) in Flexibiliteit = aandeel zelfstandigen binnen werkzame beroepsbevolking in Innovatieve investeringen = patentaanvragen per 1 miljoen inwoners in 2010 en 2011 samen o.b.v. european patent office data en eurostat. ING Economisch Bureau 9 Regiovisie Twente en Achterhoek / april 2016

10 Meer weten? Kijk op ing.nl/kennis en volg ons op Twitter Of neem contact op met: Max Erich Regio-econoom Overijssel en Gelderland Martin van den Hemel Regiodirecteur MKB Noord-Oost Corné Pauwels Rayondirecteur MKB Oost-Nederland Erik ten Kate Districtsdirecteur GB&I Oost-Nederland Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 18 april ING Economisch Bureau 10 Regiovisie Gelderland / november 2015