Deutsch-Niederländische Handelskammer Duits-Nederlandse Handelskamer. ECONOMISCH PROFIel DUITSLAND

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Deutsch-Niederländische Handelskammer Duits-Nederlandse Handelskamer. ECONOMISCH PROFIel DUITSLAND"

Transcriptie

1 Deutsch-Niederländische Handelskammer ECONOMISCH PROFIel DUITSLAND

2 ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND Impressum Inhoudsopgave Deutsch-Niederländische Handelskammer () () Postbus NL GM Den Haag Directeur: Günter Gülker Actualisering augustus 2015: Christian Hauska, Jessy Rashed, Ulrike Tudyka, Marte Marie Diewitz, Carina Mijnen Redactie: Joachim Schwichtenberg (verantwoordelijk) T 0031 (0) E j.schwichtenberg@dnhk.org Stand: Juni 2015 Layout: TODOSmedia.com Da Costastraat 2 hs NL ZB Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 1. Algemene informatie 1.1. Cijfers, gegevens, feiten Geschiedenis Economische geografie 5 2. Economisch overzicht 2.1. Economische gegevens Economische ontwikkeling in het kort Buitenlandse handel Belangrijke economische sectoren Macro-economisch toekomstperspectief Groeisectoren Zakendoen in Duitsland 3.1. Handelsagentuur Personeel Nevenvestiging Oprichten van een (dochter)onderneming Ondernemersbelastingen Culturele aspecten 4.1. Duitse zakencultuur Tips en valkuilen voor de omgang met Duitse zakenpartners Belangrijke adressen 18 3

3 1. Algemene informatie ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND 1.1. Cijfers, gegevens, feiten 1.3. Economische geografie Naam: Bondsrepubliek Duitsland Oppervlakte: km2 Staatsvorm: Federale republiek Staatshoofd: Bondspresident Joachim Gauck (sinds 2012) Regeringsleider: Bondskanselier Angela Merkel (sinds 2005) Hoofdstad: Berlijn Regeringszetel: Berlijn Politieke verdeling: 16 gedeeltelijk soevereine deelstaten Officiële taal: Duits Bevolking: 81,1 mln., 227 inwoners per km² Leeftijdsverdeling (in %): < 20 jaar 19,3 % 21,2 % jaar 22,9 % jaar 31,2 % jaar 21,2 % > 80 jaar 6,9 % Bron: Statistisches Bundesamt Deutschland (juli 2014) 1.2. Geschiedenis De Bondsrepubliek Duitsland werd op 24 mei 1949 opgericht. De Duitse economie, die was geruïneerd door de Tweede Wereldoorlog, begon al direct na de geldhervorming van 1948 weer op te bloeien. De werkloosheid daalde gestaag en in 1962 was er zelfs sprake van volledige werkgelegenheid. Deze naoorlogse periode van economische groei staat bekend als het Wirtschaftswunder. Ook de betrekkingen tussen Nederland en Duitsland werden na de oorlog om economische redenen al snel weer aangehaald. Aan het einde van de jaren 80 ging het steeds slechter met de Duitse Democratische Republiek (DDR). De ontevredenheid onder de bevolking steeg en steeds meer mensen vluchtten naar het democratische Westen. De druk op de DDR-regering werd zo groot dat uiteindelijk op 9 november 1989 de Berlijnse Muur viel. Op 3 oktober 1990 werden de beide Duitse staten herenigd. Wat volgde was een economisch aanpassingsproces dat tot op de dag van vandaag nog niet is afgesloten. 31,2 % 6,9 % 19,3% 22,9 % Duitsland ligt in het centrum van Europa en heeft een gemeenschappelijke grens met België, Denemarken, Frankrijk, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Polen, Tsjechië en Zwitserland. In het noorden grenst het land aan Noord- en Oostzee, in het zuiden aan de Alpen. De centrale ligging in Europa maakt Duitsland logistiek gezien tot een ideale locatie om alle Europese regio s te bereiken. Noord-Duitsland Het noorden van Duitsland wordt gevormd door de deelstaten Nedersaksen, Hamburg, Bremen, Sleeswijk-Holstein en Mecklenburg-Voorpommeren. Traditioneel zijn de Duitse kustdeelstaten sterk op het gebied van scheepsbouw en maritieme toelevering. In Nedersaksen speelt bovendien de automobielindustrie een grote rol met bedrijven als Volkswagen en Continental. West-Duitsland Het westen van Duitsland wordt gevormd door de deelstaten Noordrijn-Westfalen, Hessen, Rijnland-Palts en Saarland. Noordrijn-Westfalen (NRW) is economisch gezien voor Nederland en ook voor Duitsland zelf de belangrijkste deelstaat. Het heeft de meeste inwoners (17,8 mln.) en genereert 21,9 procent van het bruto binnenlands product. Bijna alle industriële sectoren zijn in NRW vertegenwoordigd, waarbij de nadruk ligt op technologie en dienstverlening. Andere belangrijke sectoren zijn de chemische industrie, de machinebouw, de staalindustrie, de voedingsmiddelenindustrie, de elektronicabranche, de metaalverwerking, de automobielindustrie en de papier-, uitgeverij- en drukindustrie. Circa 19 van de 50 grootste bedrijven in Duitsland zijn in NRW gevestigd, waaronder E.ON, Deutsche Telekom, RWE, Bayer, ThyssenKrupp, Ford, Deutsche Post, Bertelsmann en Henkel. Zuid-Duitsland Beieren en Baden-Württemberg vormen het zuiden van Duitsland. Naast grote autoproducenten als BMW, Audi, Daimler en Porsche zijn hier de internationale marktleiders in de machinebouw gevestigd. Na de automobielindustrie is deze sector de grootste industriële werkgever in Duitsland. Ook een groot deel van de toeleverindustrie is in Beieren en Baden- Württemberg gevestigd. Het stadje Tuttlingen met slechts inwoners is het wereldwijde centrum voor medische techniek. Hier zijn meer dan 400 bedrijven in de medischtechnische sector gevestigd. Daarnaast bevinden zich in de directe omgeving nog eens bedrijven in aanverwante sectoren. De stad Freiburg is het centrum van de meet- en regeltechniek. Sinds 2000 zijn hier zo n arbeidsplaatsen in deze sector ontstaan, vooral bij mkb-bedrijven. Een groot deel van de Duitse bevolking woont in de metropoolregio s Berlijn/Brandenburg, Frankfurt/Rhein-Main, Hamburg, München, Rhein-Ruhr, Stuttgart en Rhein-Neckar. Belangrijke infrastructurele voorzieningen in Duitsland zijn de internationale luchthavens van Frankfurt am Main, Düsseldorf en München, de zeehavens van Bremen en Hamburg en de haven van Duisburg de grootste binnenhaven van Europa. NOORDRIJN-WESTFALEN DÜSSELDORF KIEL SLEESWIJK- HOLSTEIN HAMBURG HAMBURG BREMEN HESSEN MAINZ WIESBADEN RIJNLAND-PALTS SAARLAND SAARBRÜCKEN STUTTGART BADEN- WÜRTTEMBERG SCHWERIN BREMEN NEDERSAKSEN HANNOVER MAAGDENBURG MECKLENBURG- VOORPOMMEREN SAKSEN- ANHALT ERFURT THÜRINGEN BEIEREN MÜNCHEN BERLIJN BERLIJN POTSDAM BRANDENBURG SAKSEN DRESDEN Oost-Duitsland Berlijn en de nieuwe deelstaten Brandenburg, Saksen-Anhalt, Thüringen en Saksen vormen het oosten van Duitsland. De nieuwe deelstaten hebben sinds de eenwording grote stappen gezet op economisch gebied. In vergelijking met de situatie in de oude deelstaten is er echter nog steeds een behoorlijke inhaalslag te maken. Zo is de werkloosheid in het oosten van Duitsland nog altijd hoger dan in het westen en hebben lokale en regionale overheden te kampen met hoge schulden. Er zijn echter ook veel positieve ontwikkelingen. Zo ontwikkelt de stad Dresden zich steeds meer tot een belangrijke IT-cluster. Ook Berlijn, Erfurt en Leipzig trekken in toenemende mate nieuwe activiteiten aan, die de oude industrieën vervangen. Bovendien profiteren de oostelijke deelstaten van de verschuiving van het economisch zwaartepunt richting het oosten. Thüringen en Saksen zijn tot dusverre het meest succesvol, maar ook Brandenburg doet het goed, mede omdat deze deelstaat profiteert van de aantrekkingskracht van Berlijn. 4 5

4 2. Economisch overzicht ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND 2.1. Economische gegevens BBP Duitsland 2014/2015: 2903 mld. euro (2014) Economische groei: 1,5 procent (2014) Beroepsbevolking: 42,7 mln. (december 2014) Werkloosheidspercentage: 6,4 procent (december 2014) Inflatiepercentage: 0,2 procent (december 2014) Bron: Statistisches Bundesamt Deutschland (juli 2014) 2.3. Buitenlandse handel De belangrijkste handelspartners van Duitsland 2014 IMPORT volume (in mld. euro) EXPORT volume (in mld. euro) 2.2. Economische ontwikkeling in het kort ,3 BBP DUITSLAND 2014/2015 Geheel: 2908,2 mld. euro 1,1 1,1 Nederland China Frankrijk Verenigde Staten Italië Frankrijk Verenigde Staten China Nederland Italië 0,5 0,2 1e K e K e K e K e K Bron: Statistisches Bundesamt Deutschland (juli 2015) Bron: Statistisches Bundesamt (Juni 2015) Goederenimport: 916,64 mld. euro vanuit Nederland: 88,19 mld. euro Goederenexport: 1133,54 mld. euro naar Nederland: 73,13 mld. euro Bron: Statistisches Bundesamt (juni 2015) De Duitse economie heeft zich in 2014 met een groei van 1,5 procent positief ontwikkeld. Dankzij de stijgende lonen en de recordwerkgelegenheid groeide de conjunctuur en de consumptie aanzienlijk. Dat had vooral te maken met de daling van de wereldwijde olieprijs en de revaluatie van de euro in vergelijking met de dollar. Meerdere onderzoeksinstituten verwachten voor 2015 een toename van het BIP van 2,1 procent. Voor 2016 wordt een verdere economische groei verwacht. Hoewel de economische ontwikkelingen in Europa in 2014 moeilijk waren, nam de export met 3,7 procent toe. Ook de import steeg met 3,3 procent aanzienlijk. Bijna alle economische sectoren droegen bij aan de ontwikkelingen. Vooral de bouwsector vermeldde een aanzienlijke toename met 2,7 procent. Dankzij de recordwerkgelegenheid in Duitsland zorgden de optimistisch gestemde consumenten opnieuw voor veel beweging. Voor het lopende jaar zijn de vooruitzichten nog beter. Arbeidsmarkt Duitsland behaalde in 2014 een historisch werkgelegenheidsrecord. Voor 2015 verwacht de Bondsregering dat de werkende bevolking met meer dan personen zal toenemen tot bijna 43 miljoen werknemers. De gunstige groeien winstvooruitzichten van de bedrijven doen niet alleen de werkgelegenheid maar naar verwachting ook de lonen stijgen. Terwijl onder de rood-groene regering van Gerhard Schröder loonmatiging vooropstond, zijn de lonen onder Angela Merkel continu gestegen in 2014 met gemiddeld 3,6 procent. Dit heeft geleid tot duidelijk hogere inkomens voor privé-huishoudens. Omgekeerd moet Duitsland erop letten, zijn concurrentiekracht niet op het spel te zetten. Consumptie Een essentieel kenmerk van de positieve economische ontwikkeling is de consumptie van de burgers. Die steeg vooral vanwege de daling van de olie- en benzineprijs maar ook opgrond van een record van werkgelegenheid die gepaard ging met een stijging van de salarissen. Ook de invoering van het minimumloon had een positief invloed op de consumptiegedrag. De uitgaven van de privé-huishoudens stegen in 2014 met 1,2 procent. Voor 2015 wordt een groei van 2,5 procent verwacht. Vanuit consumentenperspectief is de financiële crisis overwonnen. Dat is ook te merken aan de stabiele arbeidsmarkt. Het aantal werknemers groeide ook door immigratie met 0,8 procent op bijna 43 mln. mensen. Van de hoge consumptie hebben in 2014 vooral het toerisme, het horecabedrijf en de middenstandse ambachtsbedrijven geprofiteerd. In totaal gaven de privé-huishoudens in Duitsland meer dan 1,6 biljoen euro uit, zo n 2,2 procent meer dan in het voorgaande jaar. De Duitse export is ook in 2014 aanzienlijk toegenomen. Na een stijging van 0,6 procent in 2013 steeg de export in 2014 met 3,8 procent duidelijk. De meest gewilde exportproducten waren motorvoertuigen (202,6 mld. euro), machines (166 mld. euro) en chemische producten (107 mld. euro). Het totale Duitse exportvolume lag op 1134 mld. euro. Het totale importvolume naar de Bondsrepubliek steeg in 2014 met 2,4 procent naar 917 mld. euro. De belangrijkste importgoederen waren elektrische apparaten (89,4 mld. euro), automobiel- en voertuigonderdelen (86,9 mld. euro) en brandstoffen (82,6 mld. euro). Tussen Nederland en Duitsland bestaan al van oudsher nauwe handelsbetrekkingen. Duitsland bleef in 2014 met 161 mld. euro met afstand de belangrijkste handelspartner van Nederland en liet daarmee België en Groot Brittannië achter zich. Omgekeerd bleef Nederland de grootste exporteur richting Duitsland, zelfs nog voor China. Als exportmarkt stond Nederland echter achter Frankrijk, de Verenigde Staten en China op plaats vier. De Duitse export naar Nederland bedroeg 73 mld. euro

5 ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND 2.3. Buitenlandse handel Uitvoer naar Nederland naar belangrijkste goederengroepen 2014 NEDERLAND NEDERLAND Invoer uit Nederland naar belangrijkste goederengroepen 2014 Bron: CBS (juni 2015) mld. euro (Verandering t.o.v. het jaar ervoor) Machines en vervoermaterieel mld. euro 18,6 (+1,3%) Chemische (Verandering producten t.o.v. het jaar ervoor) 11,2 (-0,1%) Machines en vervoermaterieel Fabricaten Voeding Chemische en levende producten dieren Diverse gefabriceerde Fabricaten goederen Voeding Minerale en levende brandstoffen dieren Diverse gefabriceerde Grondstoffen goederen Niet afzonderlijk Minerale genoemde brandstoffen goederen Dierlijke en plantaardige oliën Grondstoffen vetten Niet afzonderlijk genoemde Dranken goederen en tabak 8,8 (+0,1%) 7,7 (+0,2%) 11,2 (-0,1%) 7,18,8 (+0,2%) (+0,1%) 5,1 (-0,8%) 7,7 (+0,2%) 2,3 (0,0%) 7,1 (+0,2%) 0,6 (-0,5%) 5,1 (-0,8%) 0,72,3 (0,0%) (0,0%) 0,6 0,7 (-0,5%) (0,9%) 18,6 (+1,3%) Dierlijke en plantaardige oliën en vetten 0 0,7 (0,0%) Dranken en tabak 0,7 (0,9%) mld. euro (Verandering t.o.v. het jaar ervoor) 23,7 (-4,0%) 18,6 (-1,7%) mld. euro Minerale brandstoffen (Verandering t.o.v. het jaar ervoor) Machines en vervoermaterieel 23,7 (-4,0%) 11,1 (-3,8%) Minerale Chemische brandstoffen producten 18,6 (-1,7%) 14,6 (-6,9%) 11,1 (-3,8%) 8,4 (-1,7%) 14,6 (-6,9%) 9,9 (+0,6%) 8,4 (-1,7%) 5,5 (-0,1%) Machines Voeding en en levende vervoermaterieel dieren Chemische Fabricaten producten Voeding Diverse gefabriceerde en levende dieren goederen Fabricaten Grondstoffen 9,9 (+0,6%) 0,6 (-0,5%) Diverse Niet afzonderlijk gefabriceerde genoemde goederen goederentierische und 5,5 (-0,1%) 1,0 (-2,0%) 0,8 0,6 (+0,1%) (-0,5%) Grondstoffen Dierlijke plantaardige oliën en vetten Niet Dranken afzonderlijk en tabakgenoemde goederentierische und ,0 (-2,0%) 5 0 Dierlijke en plantaardige oliën en vetten 0,8 (+0,1%) Dranken en tabak DUITSLAND DUITSLAND 2.4. Belangrijke economische sectoren Drijvende krachten achter de Duitse economie zijn de dienstverleningssector, de industrie, de bouw en de landen bosbouw.met een aandeel van 68,6 procent aan het bruto binnenlands product vormen dienstverlenende bedrijven de grootste economische sector. Bijna drie- kwart van de beroepsbevolking is daarin werkzaam. De sector wordt op de voet gevolgd door de industrie met 25,9 procent, de bouwsector met 4,8 procent en de land- en bosbouw met een aandeel van 0,8 procent aan het bruto binnenlands product. Industrie Duitsland beschikt over een sterke en innovatieve industriesector. Vooral Duitse autofabrikanten, elektrotechnici, machinebouwers en scheikundigen horen internationaal tot de besten van hun branche. In totaal zijn ongeveer 12 miljoen mensen werkzaam in de industrie en aanverwante dienstverleners. In termen van omzet is de Duitse automotiveindustrie met 367,9 mld. euro de belangrijkste industrietak. Dat staat ongeveer gelijk aan een vijfde van de wereldwijde brancheomzet. Ongeveer 5,9 miljoen voertuigen rolden het afgelopen jaar in Duitsland van de band.. Dienstverlening De Duitse dienstverleningssector draagt verreweg de grootste bijdrage aan de inkomsten en werkgelegenheid. Meer dan 80 procent van alle Duitse bedrijven zijn actief in de dienstverleningssector. Banken en verzekeringen, gezondheidsinstellingen, maatschappelijke organisaties en de openbare overheids- en onderwijsinstellingen horen tot de belangrijkste werkgevers van de branche. Bouw Duitse bouwbedrijven vallen op door een hoge mate van specialisering. Vooral in de hoog- en dieptebouw hebben zij veel succes. Over de hele wereld wordt gebruik gemaakt van de diensten van Duitse ingenieurs. Veel bouwbedrijven beschikken daarom over dochterbedrijven of holdings in het buitenland. Per jaar genereert de Duitse bouwindustrie nog circa 20 mld. euro omzet over de grens. Land- en bosbouw Ongeveer de helft van de oppervlakte van Duitsland dient agrarische doeleinden. De belangrijkste gewassen zijn granen en voedergewassen. In totaal zijn ongeveeer bedrijven actief in deze branche. Samen behalen zij een omzet van circa 40 mld. euro per jaar. De houtverwerkende bedrijven bevinden zich over het algemeen in de omgeving van grote bosgebieden. Bijzonder aan de Duitse houtindustrie zijn het grote aantal mkb-bedrijven dat nog als familiebedrijf wordt geleid. De jaarlijkse omzet bedraagt ongeveer 5,8 mld. euro. 8 9

6 ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND 2.5. Macro-economisch toekomstperspectief 2.6. Groeisectoren De economische situatie is in 2014 weer verbeterd. In een moeilijke internationale tijd heeft de Duitse economie de weg naar een gematigde economische groei teruggevonden. Voor 2015 wordt verdere groei van de Duitse economie verwacht. Het Ifo-instituut rekent voor dit jaar op een economische groei van 1,5 procent en een verdere stijging van 1,8 procent voor Ook het consumentenklimaat lijkt momenteel stabiel. De Duitse consument rekent op significante loonsverhogingen en is verder bereid om veel geld te besteden. Op een noemenswaardige terugloop van de werkeloosheid wordt in 2015 vooralsnog niet gerekend. Het is nog niet duidelijk welke effecten het conflict in Oekraïne en de crisis in Griekenland op de Duitse economie zullen hebben. De index voor het vestigingsklimaat steeg in april 2015 desondanks voor de zevende maand op rij. Hoewel de cijfers een positieve indruk geven, vreest het Ifo-instituut dat de internationale spanningen de economische groei van Duitsland in de weg zouden kunnen staan. De EU-sancties tegen Rusland raken veel Duitse exporteurs. Ongeveer arbeidsplaatsen hebben met de Duits-Russische handel te maken. Volgens een Wifo-enquête van juni 2015 zou het conflict het komende half jaar de economische groei met bijna 1 procent kunnen remmen. Digitale economie De ICT-sector is één van de centrale groeisectoren van Duitsland. Ze laat de afgelopen jaren een continue stijging van investeringen en arbeidsplaatsen zien. In 2014 waren in deze sectoor rond werkzaam. De investeringen groeiden met circa 6,5 mld. euro ten opzichte van het jaar ervoor. Circa bedrijven zijn in de ICT-sector actief. Dat zijn ongeveer bedrijven meer dan in De ICT speelt ook in de machinebouw een belangrijke rol. In het kader van de Industrie 4.0-ontwikkelingen (Smart Industry, internet of things) moeten losse productiestappen steeds verder met elkaar verbonden worden, zodat autonome fabrieken ontstaan Machinebouw De Duitse machinebouw rekent voor 2015 op een groei van 2 procent. De productiewaarde komt rond de 205 mld. euro te liggen. Daaraan bijgedragen hebben vooral het herstel in de Eurozone en de twee grote exportmarkten China en de VS. De economische instituten verwachten bovendien een groei van investeringen in de hoogte van vier tot zeven procent. Ook het aantal arbeidsplaatsen stijgt. Het vaste personeelsbestand bestond aan het einde van 2014 al uit werknemers in vaste dienst. Dat is een stijging van medewerkers in vergelijking tot het jaar ervoor. Bouwsector Voor 2015 verwachten de vakverenigingen HDB en ZDB een omzetgroei van 2 procent. De totale omzet van de bouwsector zou dan naar 101 mld. kunnen stijgen. De groei komt vooral voor rekening van de woningbouw, die met 3,0 procent zal toenemen ten opzichte van het jaar ervoor. Het lage renteniveau, stijgende inkomensverwachtingen en toenemende angst voor inflatie wakkerden de bouw aan. Ook bleven de onroerendgoedprijzen in 2014 relatief stabil. De landelijke vereniging van het bouwbedrijf houd rekening met een omzetgroei van 2 procent naar 221 mld. euro. Gezondheidssector De Duitse gezondheidssector is in de afgelopen jaren een drijvende kracht achter de economische groei gebleken. In 2015 zal de omzet volgens het Duitse bureau voor de statistiek bij meer dan 70 mld. euro liggen. Voor 2016 wordt zelfs een omzet van 76,9 mld. euro verwacht. Ongeveer een derde van de omzet is afkomstig uit de medische techniek. Deze sector behaalde in het afgelopen jaar een omzetgroei van 2,3 procent. Ook in 2015 wordt er op een zelfde groeicijfer gerekend. De goede marktpositie in binnenen Buitenland, de sterke innovatiekracht van de Duitse bedrijven en de demografische verandering doen voor de komende jaren een constante groei verwachten

7 3. Zakendoen in Duitsland ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND Ondernemers die in Duitsland zaken willen doen kunnen dit op verschillende manieren aanpakken. Als eerste stap is vaak een handelsagent of een eigen buitendienstmedewerker aan te raden. Bij omvangrijkere activiteiten zal een inschrijving van een filiaal in het Duitse handelsregister 3.1. Handelsagentuur Het Duitse handelsagentuurrecht lijkt op het Nederlandse recht. De wettelijke bepalingen in beide landen zijn namelijk aangepast naar aanleiding van een Europese richtlijn. Het Duitse handelsagentuurrecht is vooral in het Duitse Wetboek van Koophandel (Handelsgesetzbuch) geregeld. Kern van de handelsagentuurovereenkomst is de verplichting van de handelsagent voor zijn principaal overeenkomsten te bemiddelen of aftesluiten in zijn naam. De handelsagent handelt daarbij als zelfstandig ondernemer. De principaal is een provisie verschuldigd voor de bemiddelde overeenkomsten. De overeenkomst kan stilzwijgend worden aangegaan, maar elk van de partijen kan om een schriftelijke vastlegging van de afspraken verzoeken. Bepaalde bedingen, zoals een postcontractueel concurrentiebeding, moeten schriftelijk worden vastgelegd, anders zijn zij niet geldig. Omdat de handelsagent zelfstandig ondernemer is, is hij in principe niet verplicht zijn diensten persoonlijk te verlenen. De handelsagent kan ook een rechtspersoon zijn, bijvoorbeeld een besloten vennootschap naar Duits recht. in aanmerking komen of het oprichten van een eigen vennootschap. Vooral gezien het feit dat Duitse klanten het op prijs stellen om met een Duitse vennootschap zaken te doen. Onderstaand zullen deze verschillende vormen nader worden toegelicht. De vaker voorkomende wens van een principaal de handelsagent sterk aan zijn onderneming te binden, bijvoorbeeld door het uitsluiten van de overname van andere handelsagentschappen, het bepalen van werktijden e.d. kan er toe leiden dat er niet meer sprake is van een zelfstandig handelsagent, maar een werknemer in de buitendienst. De principaal dient hier bij de formulering van de overeenkomst en de feitelijke handhaving goed op te letten. De handelsagent heeft recht op provisie voor overeenkomsten die door zijn tussenkomst zijn bemiddeld. Een recht op provisie kan ook ontstaan voor overeenkomsten die pas na einde van de handelsagentuurovereenkomst tot stand komen of die (zonder bemiddeling) binnen het gebied tot stand komen dat aan de handelsagent is toegewezen. Na einde van de handelsagentuurovereenkomst heeft de handelsagent onder bepaalde voorwaarden recht op klantenvergoeding. Als de handelsagent recht heeft op een klantenvergoeding, dan is deze gemaximeerd op een jaarprovisie van de gemiddelde provisie die de handelsagent heeft ontvangen over de afgelopen vijf jaar Personeel Personeel vinden Personeel kunnen ondernemers via verschillende wegen vinden. Werkgevers kunnen zelf adverteren; er staan verschillende media ter beschikking, zoals regionale kranten en internetsites. Bij het formuleren van vacatures dienen werkgevers wel goed op de wettelijke bepalingen te letten, omdat zij anders snel schadevergoedingsplichtig worden. Werkgevers die liever met een bemiddelaar werken, hebben een grote keus. De Duitse arbeidsbureaus (Arbeitsagenturen) helpen bij de bemiddeling; daarnaast zijn er verschillende andere professionele bemiddelaars op de markt. Ook de Nederlands- Duitse Handelskamer bemiddelt personeel in Duitsland aan werkgevers. Wie zelf geen personeel in dienst wil nemen, kan bij uitzendbureaus terecht. Arbeidsovereenkomsten Het Duitse recht wijkt op het gebied van arbeidsovereenkomsten sterk af van het Nederlandse recht. Zeker voor werkgevers met niet meer dan 10 werknemers biedt het over het algemeen meer flexibiliteit bij het wijzigen en het beëindigen van een dienstverband. Arbeidscontracten voor bepaalde tijd kunnen onbeperkt worden overeengekomen, zolang er sprake is van een objectief aantoonbare reden voor het overeenkomen van een dergelijk contract. Dergelijke redenen kunnen bijvoorbeeld het vervangen van zieke werknemers zijn of een tijdelijk project. Zonder objectief aantoonbare reden mag een contract voor bepaalde tijd in principe hooguit voor de duur van twee jaar worden aangegaan. De afspraak dat het om een arbeidscontract voor bepaalde tijd gaat, moet wel altijd schriftelijk zijn gemaakt. Het Duitse recht kent geen opzegverbod gedurende arbeidsongeschiktheid. De loondoorbetalingverplichting is in het geval van ziekte beperkt tot zes weken per arbeidsongeschiktheid binnen een kalenderjaar. Als een werknemer als gevolg van dezelfde ziekte meer dan zes weken arbeidsongeschikt is bestaan er volgens het EFZG (Entgeltfortzahlungsgesetz) wettelijke uitzonderingen op dit opzegverbod. Bij ontslag dient er geen vergunning van een derde instantie te worden aangevraagd, tenzij er sprake is van een opzegverbod. Opzegverboden zijn bijvoorbeeld van toepassing bij zwangerschap van een werkneemster of ouderschapsverlof van werknemers. Opzeggingen dienen altijd schriftelijk te geschieden, anders zijn zij niet geldig. De opzegtermijn die daarbij in acht dient te worden genomen, is afhankelijk van hetgeen de partijen, bv. in een CAO, zijn overeengekomen, waarbij de Duitse wet minimumopzegtermijnen voorschrijft. De rol van een Duitse ondernemingsraad bij bijvoorbeeld het aangaan en het beëindigen van een dienstverband mag niet worden onderschat. Anders dan naar Nederlands recht mag een werkgever met een Duitse ondernemingsraad in Duitsland geen werknemers te werk stellen, zonder dat de ondernemingsraad heeft ingestemd. Ook bij ontslag heeft de ondernemingsraad medezeggenschap. Werknemers kunnen al een ondernemingsraad oprichten, als het bedrijf waarin zij werken ten minste vijf werknemers heeft. Premies voor sociale verzekeringen De Duitse sociale zekerheid kent verschillende werknemersverzekeringen, bijvoorbeeld: ziektekostenverzekering/zorgverzekering wettelijke pensioenverzekering werkeloosheidsverzekering wettelijke ongevallenverzekering verzekeringen voor loondoorbetaling bij arbeidsongeschiktheid, bij zwangerschaps-/ bevallingsverlof en bij faillissement van de werkgever De premies bedragen overwegend een bepaald percentage van het loon. Daarbij is voor verschillende verzekeringen een maximumloon als heffingsgrondslag van toepassing. De premie voor de wettelijke ongevallenverzekering is afhankelijk van de risicogroep waarin de werkgever is ingedeeld. Loonbelasting Over het loon dient loonbelasting te worden betaald. Werkgevers die een vaste inrichting in Duitsland onderhouden dienen ervoor te zorgen dat de loonbelasting voor hun in Duitsland werkzame werknemers afgedragen wordt. Werkgevers die geen vaste inrichting in Duitsland onderhouden, doen er goed aan om hun werknemers er op te wijzen dat deze zelf de loonbelasting moeten afdragen. Als er sprake is van werknemers die zowel in Nederland als ook in Duitsland werkzaamheden verrichten, dient aan de hand van het Verdrag ter voorkoming van dubbele belasting tussen Nederland en Duitsland worden bepaald, welk land het recht van loonheffing heeft

8 ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND 3.3. Nevenvestigingen 3.5. Ondernemersbelasting Reeds bestaande binnen- of buitenlandse bedrijven kunnen of moeten zelfs soms een nevenvestiging (Zweigniederlassung) in het Duitse handelsregister laten inschrijven. Een nevenvestiging is een van de hoofdvestiging ruimtelijk gescheiden vestiging van waaruit de voor de onderneming kenmerkende activiteiten worden uitgevoerd. De Zweigniederlassung is juridisch gezien niet zelfstandig, maar maakt deel uit van de hoofdvestiging. Daarentegen beschikt zij wel in feitelijk opzicht over een bepaalde mate van zelfstandigheid. Zo dient de leiding van de vestiging tot op bepaalde hoogte over een eigen beschikkingsbevoegdheid te beschikken en dient de hoofdvestiging vermogen aan de nevenvestiging toe te wijzen. Schuldenaar blijft echter de rechtspersoon achter hoofd- en nevenvestiging Oprichten van een (dochter)onderneming Net zoals in Nederland wordt er in Duitsland een verschil gemaakt tussen een naamloze vennootschap (AG= Aktiengesellschaft) en een besloten vennootschap (GmbH= Gesellschaft mit beschränkter Haftung). De GmbH kan in principe worden vergeleken met de Nederlandse BV. De GmbH is de ondernemingsvorm die door de meeste buitenlandse ondernemingen wordt gekozen, wanneer zij een rechtspersoon in Duitsland op richten. Hieronder volgt een overzicht van belangrijke aandachtspunten voor de oprichting van een GmbH: Oprichting Oprichter van een GmbH kunnen zowel natuurlijke personen als rechtspersonen zijn. Daarnaast is iedere oprichter tevens aandeelhouder (Gesellschafter) van de GmbH en neemt door middel van een of meer aandelen deel aan het aandelenkapitaal (Stammkapital) van de GmbH. Alleen natuurlijke personen kunnen bestuurder (Geschäftsführer) zijn. De statuten (Gesellschaftsvertrag) regelen of een bestuurder alleen of slechts samen met anderen vertegenwoordigingsbevoegd is voor de GmbH. De meeste GmbH s worden voor onbepaalde tijd opgericht, maar de statuten kunnen ook bepalen dat de GmbH slechts een bepaalde levensduur kent Aandelenkapitaal Het aandelenkapitaal van een GmbH moet tenminste ,00 euro bedragen. Het minimumbedrag per aandeel bedraagt 1,00 euro. Onder bepaalde voorwaarden is het toegestaan dat de aandeelhouders bij de oprichting slechts ,00 euro volstorten. De rest van het Stammkapital dienen de aandeelhouders dan later vol te storten. Betalingen op het aandelenkapitaal geschieden over het algemeen in geld op een bankrekening van de GmbH. Alle nevenvestigingen moeten in het Duitse handelsregister worden ingeschreven. Aanvullend is een melding bij de desbetreffende gemeente (Gewerbeanmeldung) verplicht. De inschrijving in het Duitse handelsregister is uitsluitend via een Duitse notaris mogelijk. Een bedrijf kan ook vestigingen hebben die niet aan de definitie van een nevenvestiging voldoen, bijvoorbeeld, omdat de vereiste mate van zelfstandigheid ontbreekt. Deze vestigingen mogen niet onder een van de hoofdvestiging afwijkende handelsnaam actief zijn. Zij moeten slechts bij het daartoe bevoegde Gewerbeamt worden ingeschreven, niet in het handelsregister. Naamgeving en adres Voor het oprichten van een GmbH is in ieder geval een adres in Duitsland vereist. Een postbus is in dit geval niet voldoende; wel bestaat de mogelijkheid om een office-service in te schakelen. De naam van een GmbH mag vrij worden gekozen, maar dient wel voldoende onderscheidend vermogen te hebben en de rechtsvorm moet uit de naam blijken. Inschrijving bij de rechtbank Nadat de oprichtingsakte van de GmbH bij de notaris is ondertekend, is er sprake van een GmbH i.g., d.w.z. een GmbH in oprichting. De GmbH i.g. dient daarna nog in het handelsregister te worden ingeschreven en wordt pas na inschrijving bij de rechtbank volledige GmbH. De GmbH i.g. mag zakelijk actief zijn. Degene die namens de GmbH i.g. rechtshandelingen verricht, is echter voor deze rechtshandelingen met zijn vermogen persoonlijk aansprakelijk, totdat de GmbH is ingeschreven in het handelsregister en deze handelingen heeft goedgekeurd. Het bestuur van de GmbH dient de GmbH na de oprichting aan te melden bij het Gewerberegister van de gemeente, waar de GmbH is gevestigd. Deze geeft de aanmelding automatisch door aan de bevoegde instanties, zoals het Finanzamt (Duitse belastingdienst) en de IHK (Industrie- und Handelskammer). Als de activiteiten van de GmbH ambachtelijke werkzaamheden inhouden, dient de GmbH onder bepaalde voorwaarden ook bij de Handwerkskammer te worden aangemeld. De GmbH ontvangt naar de aanmelding bij de Duitse belastingdienst een belastingnummer. Dit belastingnummer gebruikt de GmbH voor alle door haar verschuldigde belastingen. In de praktijk duurt het meestal even, voordat de aanmelding bij de verschillende instanties binnen is. Vandaar dat het vaak verstandiger is om de GmbH zelf bij de bovengenoemde instanties aan te melden. Over het algemeen ligt de belastingheffing in Duitsland iets hoger dan in Nederland. Dit komt door de extra gemeentelijke belastingen en minder fiscaalgunstige. Ondernemers in Duitsland krijgen te maken met een aantal verschillende belastingen. Onderstaand volgt een kort overzicht van de verschillende vormen van Duitse ondernemersbelastingen. Omzetbelasting Net als in Nederland is een ondernemer in Duitsland ook verplicht aan zijn klanten omzetbelasting in rekening te brengen en deze vervolgens af te dragen aan de belastingdienst. Een BTW-nummer (Steuernummer) en een Btw-Id- Nummer (Umsatzsteuer-Identifikationsnummer) kunnen bij de Duitse belastingdienst (Bundeszentralamt für Steuern in Saarlouis) worden aangevraagd. Ook in Duitsland is een regelmatige aangifte omzetbelasting (Umsatzsteuererklärung) verplicht. Aangiftes worden onder het Steuernummer gedaan, het Umsatzsteuer-Identifikationsnummer wordt gebruikt voor de internationale handel tussen EU-landen. De Duitse omzetbelasting (Mehrwertsteuer, MwSt) is ingedeeld in een hoog en een laag tarief. Het hoge tarief bedraagt 19 procent. Voor levensmiddelen, boeken en tijdschriften evenals streekvervoer en hotelovernachtingen is het percentage 7 procent. Nederlandse ondernemers die binnen de Europese Unie exporteren, hoeven geen BTW in rekening te brengen. Intracommunautaire transacties Sinds 1993 bestaat er vrij goederenverkeer tussen alle EU-landen. Dus is er aan de grenzen ook geen douanecontrole meer. In plaats daarvan moeten alle ondernemers afhankelijk van het aantal goederen een elektronische opgaaf doen van hun intracommunautaire leveringen onder vermelding van hun BTW-identificatienummer en het nummer van de leverancier alsook dat van de afnemer. Leveringen en diensten zijn binnen de EU altijd ergens belastbaar. Meestal wordt bij transacties tussen ondernemers de BTW geheven in het land waar de afnemer van de goederen of diensten is gevestigd. Loonbelasting Zie hierover onder 3.2 Personeel

9 4. Culturele aspecten ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND 4.1. Duitse zakencultuur 4.2. Tips en valkuilen voor de omgang met Duitse zakenpartners 1 Op het eerste gezicht lijkt de Duitse cultuur sterk op die de Nederlandse taal een toenemende populariteit geniet. van Nederland, maar bij nadere beschouwing valt op dat Het is natuurlijk het meest eenvoudig als u Duits spreekt, er op sommige punten wel degelijk verschillen zijn. Onderstaande verschillen hebben voornamelijk betrekking op het Engels spreekt, hoewel dat bij ouderen ook weer niet altijd maar u kunt er ook vanuit gaan dat uw Duitse zakenpartner zakenleven. het geval is. 2 Op welke manier iemand onderhandelingen voert, verschilt Vooral de manier waarop met onderhandelingen begonnen wordt, is heel anders. Duitsers zijn resultaatgericht, natuurlijk van individu tot individu. Toch is er op bepaalde punten ook sprake van een cultuurkloof. Een groot verschil probleembewust en systematisch. Duitsers zijn doorgaans bestaat onder andere in de bevoegdheden van de deelnemers. Duitsers hebben meestal een minder ver reikend Nederlanders en willen het liefst vanaf het begin alles tot minder flexibel wat betreft de doelen en afspraken dan 3 mandaat dan Nederlanders. Duitsers moeten vaak aansluitend aan de onderhandelingen het akkoord van hun baas komt wel goed en laten we maar beginnen, de rest komt in de puntjes georganiseerd zien. Uitdrukkingen zoals dat binnenhalen. Aan het begin van een samenwerking neemt dan wel komen op de Duitse zakenpartner waarschijnlijk in Duitsland vaak de directeur zelf deel aan een kennismakingsgesprek om de belangrijkste punten te bespreken en vreemd over. 4 vast te leggen. Pas dan nemen de uitvoerende medewerkers het over. Vaak verschillen ook de inhoud en bevoegd- Duitsers is het gebruik van Du en Sie. In Duitsland worden Een van de grootste misverstanden tussen Nederlanders en heden van functies. Daarom is het raadzaam vooraf na te collega s en zakenpartners veel vaker met Sie aangesproken dan met Du. Het gebeurt in Duitsland dat mensen die gaan wie voor wat verantwoordelijk is. al 30 jaar collega s zijn, elkaar nog steeds met Sie en Herr 5 Nederlands wordt op Duitse scholen (behalve in de Meier aanspreken. Het is belangrijk te weten dat het Duitse grensstreek) over het algemeen niet als vak aangeboden. Sie geen uitdrukking is van een gedistantieerde of afwijzende houding, maar van respect tegenover de ander. Daarom praten maar weinig Duitsers Nederlands, hoewel Hiërarchie In Duitse organisaties, in het bedrijfsleven en bij de overheid gelden duidelijke hiërarchische verhoudingen en structuren. Titulatuur Duitsers vinden het gebruik van titulaturen zeer belangrijk. Het is noodzakelijk om iemand die een doctortitel bezit ook met Herr/Frau Dr. aan te spreken. De Dr.-titel is in Duitsland trouwens formeel verbonden aan de familienaam. Privéleven en werk Duitsers bakenen hun privé- en zakelijke leven strikter af dan Nederlanders. Wat in Nederland gebruikelijk is het tijdens de koffie op maandagmorgen uitwisselen van belevenissen uit het weekend is in Duitsland niet gängig. Tijdens zakelijke besprekingen wordt het privéleven al helemaal niet besproken. Du/Sie en jij/u Naast de scheiding tussen werk en privé is er ook een strikte scheiding tussen het gebruik van jij en u Du en Sie als aanspreekvorm. De communicatie tussen baas/directeur en ondergeschikten en tussen gelijkgeplaatsten verloopt in principe op Sie-basis. De voornaam wordt pas gebruikt wanneer de persoonlijke afstand verkleind is. Zo komt het voor dat er gesproken wordt in de vorm: Reinhard, Sie sollten sich. Kleding Duitsers hechten veel waarde aan de uiterlijke verschijning en meten daaraan iemands competentie af. Daarom zijn bijvoorbeeld ongepoetste schoenen uit den boze en een stropdas en pak voor mannen een vereiste. Ook het vervoermiddel waarmee u op een afspraak verschijnt, draagt bij aan het beeld dat de Duitser van u heeft. Zakendiners Zakelijke diners vinden in Duitsland doorgaans s avonds plaats. Locaties hiervoor zijn meestal restaurants van goede naam, waarmee de Duitser niet alleen wil aantonen dat hij uw deelname aan dit diner waardeert, maar ook dat hij bereid is daarvoor een hoop geld uit te geven. Serieusheid Wanneer u als Nederlander denkt zonder veel voorbereiding in Duitsland succes te kunnen behalen, heeft u het mis. Wanneer u heeft nagelaten om uw schoenen te poetsen, heeft u zich al onvoldoende voorbereid. Bovendien laten eventueel ontstane problemen zich niet met een Das kriegen wir schon hin -mentaliteit naar de achtergrond schuiven. Duitsers zien problemen namelijk als ernstige afwijkingen van de geplande actie en verwachten een serieuze oplossing. Anders ontstaat er bij hen twijfel over uw competentie. Verantwoordelijkheid Het is moeilijk te zien wie waarvoor verantwoordelijk is. Wanneer bijvoorbeeld een baas van een technische afdeling zijn OK heeft gegeven voor een bepaald plan, dan moet dit plan vervolgens vaak ook nog door andere afdelingen worden goedgekeurd. Uiteindelijk wenst bijna altijd ook nog de directeur zijn goedkeuring te geven. Dit houdt in dat u bij een aanvraag aan de baas van de technische afdeling niet vandaag of morgen al op een antwoord kunt rekenen. Gebeurt dit wel, dan kunt u zich afvragen of het plan inderdaad wel door alle betrokkenen is goedgekeurd. Ondergeschikte afdelingen nemen zelden de verantwoordelijkheid op zich, tenzij zij hierom nadrukkelijk worden verzocht. De uitspraak Dafür bin ich nicht zuständig wordt graag gebezigd. Overleg Vergaderingen worden in Duitsland meestal niet gebruikt om te discussiëren. Iedereen geeft (uitgebreid) zijn visie. Een leidinggevende gebruikt deze visies vervolgens om een besluit te nemen. Soms worden vergaderingen uitsluitend belegd omdat de leidinggevende een besluit bekend wil maken

10 5. Belangrijke adressen ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND Steunpunten in Duitsland DUITS-NEDERLANDSE HANDELSKAMER Nassauplein 30 NL-2585 EC Den Haag T 0031 (0) F 0031 (0) info@dnhk.org Tersteegenstraße D Düsseldorf T 0049 (0) Charlottenstraße 16 D Berlin T 0049 (0) F 0049 (0) Directeur Günter Gülker T g.guelker@dnhk.org directieassistente Uta Gunnink T u.gunnink@dnhk.org Vertegenwoordigingen van het Koninkrijk der Nederlanden: Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden Klosterstraße 50 D Berlijn T 0049 (0) F 0049 (0) bln@minbuza.nl Consulaat-Generaal in Düsseldorf Kennedydamm 24 (Sky-Office, 7. Etage) D Düsseldorf T 0049 (0) F 0049 (0) dus@minbuza.nl Consulaat-Generaal in München Nymphenburger Str. 20A (5e etage) D München T 0049 (0) F 0049 (0) mun@minbuza.nl Interessante internetlinks Hotels Huurauto s Duitse spoorwegen Vliegtijden Düsseldorf Horecagids Jobs Telefoongids Grensgangers Netherlands Business Support Office Frankfurt am Main Friedrich-Ebert-Anlage 36 D Frankfurt am Main T 0049 (0) F 0049 (0) info@nbso-frankfurt.de Netherlands Business Support Office Leipzig Nikolaistraße 6-10 D Leipzig T 0049 (0) F 0049 (0) info@nbso-leipzig.de Netherlands Business Support Office Hamburg Stadthausbrücke Hamburg T 0049 (0) F 0049 (0) info@nbso-hamburg.de Netherlands Business Support Office Stuttgart Friedrichstraße Stuttgart T 0049 (0) F 0049 (0) info@nbso-stuttgart.de ExportAdvies AFDELINGSHOOFD Alexandra Sierra T 0049 (0) a.sierra@dnhk.org AFDELINGSHOOFD Johan Spijksma T j.spijksma@dnhk.org EXPORTADVIES Anouk Iuzzolino T a.iuzzolino@dnhk.org Andrea Fangmeyer T a.fangmeyer@dnhk.org Anna Gewering T a.gewering@dnhk.org Felix Kramer T f.kramer@dnhk.org Kiona Jansen T k.jansen@dnhk.org Steunpunt FrankfurT Kai Esther Feldmann T 0049 (0) k.feldmann@dnhk.org Handelscontacten, verklaringen Kredietwaardigheid Inge Overdijkink T i.overdijkink@dnhk.org Beursvertegenwoordiging Berlijn en Stuttgart Gianna Corbelli T g.corbelli@dnhk.org Beurzen en Recycling verpakkingen Johanna Maukner T j.maukner@dnhk.org Financiën AFDELINGSHOOFD Carsten Estl T c.estl@dnhk.org advies en restitutie omzetbelasting Ruud Vereecken T r.vereecken@dnhk.org Kathrin Heidler T k.heidler@dnhk.org salarisadministratie Jessy Rashed T j.rashed@dnhk.org Anneke Beukers T a.beukers@dnhk.org financiële administratie Christian Heumer T c.heumer@dnhk.org Martina Jorg T m.jorg@dnhk.org Juridisch advies en personeelsbemiddeling AFDELINGSHOOFD Christian Pick T c.pick@dnhk.org Arbeidsrecht Ulrike Tudyka T u.tudyka@dnhk.org Ondernemingsrecht Carina Mijnen T c.mijnen@dnhk.org Sönke Denker T s.denker@dnhk.org Bedrijfsoprichting Sonja van Sloten T s.vansloten@dnhk.org Personeelsbemiddeling Aldo Lodder T a.lodder@dnhk.org Julia Striegl T j.striegl@dnhk.org Klaus Luithle T 0049 (0) k.luithle@dnhk.org Office Service Lucie Visser T l.visser@dnhk.org interne IT Benjamin Philipp T b.philipp@dnhk.org PR en ledenmarketing AFDELINGSHOOFD Joachim Schwichtenberg T 0031 (0) Eventmarketing Marlies Mekelenkamp T m.mekelenkamp@dnhk.org Inhouse-Seminars Kiona Jansen T k.jansen@dnhk.org ledenmarketing Claudia Jansen T c.jansen@dnhk.org Pers/Publicaties Niels Koekoek T n.koekoek@dnhk.org Judith de Bruijn T j.debruijn@dnhk.org Steunpunt Berlijn Alexandra Sierra T 0049 (0) a.sierra@dnhk.org Steunpunt Düsseldorf Johan Spijksma T 0049 (0) j.spijksma@dnhk.org Klaus Luithle T 0049 (0) k.luithle@dnhk.org 18 19

11 ONZE PREMIUM PARTNERS Nassauplein 30, 2585 EC Den Haag T info@dnhk.org Deutsch-Niederländische Handelskammer

ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND COLOFON Inhoudsopgave Deutsch-Niederländische Handelskammer Deutsch-Niederländische Handelskammer () () Postbus 80533 NL - 2508 GM Den Haag www.dnhk.org

Nadere informatie

DNHK DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

DNHK DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND DNHK semin DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND DNHK Inhoudsopgave Colofon: 1. ALGEmene informatie over Duitsland 4 1.1 Cijfers, gegevens, feiten 4 1.2 Geschiedenis 4 1.3 Economische

Nadere informatie

Duitsland in cijfers. Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland

Duitsland in cijfers. Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland Duitsland in cijfers Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland 3e kwartaal 214 Duitsland in cijfers - analyse handelsbetrekkingen Nederland - Duitsland Colofon Uitgever Nederlandse

Nadere informatie

DNHK SUCCES IN DUITSLAND. semina VOORDELEN VAN HET DNHK-LIDMAATSCHAP DEUTSCH-NIEDERLÄNDISCHE HANDELSKAMMER NEDERLANDS-DUITSE HANDELSKAMER

DNHK SUCCES IN DUITSLAND. semina VOORDELEN VAN HET DNHK-LIDMAATSCHAP DEUTSCH-NIEDERLÄNDISCHE HANDELSKAMMER NEDERLANDS-DUITSE HANDELSKAMER DNHK semina ONAFHANKELIjK TwEETALIG EXPERTISE GROOTSTE NETwERK KwALITEITSKEURMERK COMPETENTE PARTNER SUCCES IN DUITSLAND VOORDELEN VAN HET DNHK-LIDMAATSCHAP DEUTSCH-NIEDERLÄNDISCHE HANDELSKAMMER NEDERLANDS-DUITSE

Nadere informatie

SUCCES IN DUITSLAND VOORDELEN VAN HET DNHK-LIDMAATSCHAP

SUCCES IN DUITSLAND VOORDELEN VAN HET DNHK-LIDMAATSCHAP Deutsch-Niederländische Handelskammer Nederlands-Duitse Handelskamer SUCCES IN DUITSLAND VOORDELEN VAN HET DNHK-LIDMAATSCHAP - ONAFHANKELIJK - TWEETALIG - EXPERTISE - GROOTSTE NETWERK - KWALITEITSKEURMERK

Nadere informatie

-Duitsland- Onvermijdelijke handelspartner...

-Duitsland- Onvermijdelijke handelspartner... -Duitsland- Onvermijdelijke handelspartner... Kansen, culturele verschillen en valkuilen Den Haag, 25.03.2010 Anouk de Jong Nederlands-Duitse Handelskamer Inhoud Duitsland Waarom Duitsland? Culturele verschillen

Nadere informatie

2. Beter nu dan later

2. Beter nu dan later Daarom Duits 1. Engels is niet voldoende Natuurlijk is kennis van de Engelse taal essentieel, maar: Englisch ist ein Muss, Deutsch ist ein Plus. Uit een enquête onder bedrijven die actief zijn in Duitsland

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1 1. Goederenexport van Ierland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Ierse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1 1. Goederenexport van Zwitserland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zwitserse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1 1. Goederenexport van het Verenigd Koninkrijk naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Britse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1 1. Goederenexport van Spanje naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Spaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1 1. Goederenexport van Canada naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Canadese exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1 1. Goederenexport van Australië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Australische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1 1. Goederenexport van Zuid-Korea naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zuid-Koreaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro). Bron: International

Nadere informatie

2. Beter nu dan later

2. Beter nu dan later Daarom Duits 1. Engels is niet voldoende Natuurlijk is kennis van de Engelse taal essentieel, maar: Englisch ist ein Muss, Deutsch ist ein Plus. Onderzoek wijst uit dat 86 procent van de Nederlandse ondernemers

Nadere informatie

Duitsland in cijfers. Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland (incl. -)

Duitsland in cijfers. Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland (incl. -) Duitsland in cijfers Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland - (incl. -) Colofon Uitgever Nederlandse Ambassade Berlijn Economische Afdeling Klosterstraße 50 10179 Berlijn Duitsland

Nadere informatie

Duitsland in cijfers. Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland. 4e kwartaal 2014

Duitsland in cijfers. Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland. 4e kwartaal 2014 Duitsland in cijfers Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland 4e kwartaal Duitsland in cijfers - analyse handelsbetrekkingen Nederland - Duitsland Colofon Uitgever Nederlandse Ambassade

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde havo 2003-I

Eindexamen aardrijkskunde havo 2003-I Politiek en ruimte Opgave 6 bron 9 In de periode 2000-2006 zal de Europese Unie financiële steun voor sociaal-economische ontwikkeling toekennen aan twee soorten regio s: de regio s met een ontwikkelingsachterstand

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1 1. Goederenexport van de Verenigde Arabische Emiraten naar andere landen Tabel 1: Voornaamste exportpartners van de Verenigde Arabische

Nadere informatie

Duitsland in cijfers. Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Bremen. 4e kwartaal 2014

Duitsland in cijfers. Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Bremen. 4e kwartaal 2014 Duitsland in cijfers Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Bremen 4e kwartaal Duitsland in cijfers - analyse handelsbetrekkingen Nederland - Duitsland Colofon Uitgever Nederlandse Ambassade

Nadere informatie

ZAKENDOEN IN (ZUID-)DUITSLAND. Aldo Lodder Duits-Nederlandse Handelskamer

ZAKENDOEN IN (ZUID-)DUITSLAND. Aldo Lodder Duits-Nederlandse Handelskamer ZAKENDOEN IN (ZUID-)DUITSLAND Aldo Lodder Duits-Nederlandse Handelskamer Zaanstad, 28 oktober 2016 Duits-Nederlandse Handelskamer (1/3) Ca. 40 medewerkers, allen drietalig (NL/DE/GB) One-stop-shop voor

Nadere informatie

Duitsland in cijfers. Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Saarland. 4e kwartaal 2014

Duitsland in cijfers. Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Saarland. 4e kwartaal 2014 Duitsland in cijfers Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Saarland 24 4e kwartaal 24 Duitsland in cijfers - analyse handelsbetrekkingen Nederland - Duitsland Colofon Uitgever Nederlandse

Nadere informatie

Export-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014

Export-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014 Export-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014 1. Samenvatting en conclusies De Nederlandse uitvoerwaarde is in 2013 met 1,0% gestegen t.o.v. dezelfde periode in 2012 tot 433,8 miljard euro. De bescheiden

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Denemarken-Nederland april 2019

Handels- en investeringscijfers Denemarken-Nederland april 2019 Handels- en investeringscijfers Denemarken-Nederland april 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Nyhavn in Kopenhagen, Denemarken Wat kunt u verwachten bij

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland maart 2019

Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland maart 2019 Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland maart 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Skyline Calgary, Canada Wat kunt u verwachten bij deze handelscijfers:

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers België-Nederland juni 2019

Handels- en investeringscijfers België-Nederland juni 2019 Handels- en investeringscijfers België-Nederland juni 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. David Mark via Pixabay - brouwerij, België Wat kunt u verwachten

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Zuid-Afrika-Nederland mei 2019

Handels- en investeringscijfers Zuid-Afrika-Nederland mei 2019 Handels- en investeringscijfers Zuid-Afrika-Nederland mei 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Dan Pretoria, Zuid -Afrika Wat kunt u verwachten bij deze

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Brazilië-Nederland mei 2019

Handels- en investeringscijfers Brazilië-Nederland mei 2019 Handels- en investeringscijfers Brazilië-Nederland mei 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Thaysey Pixabay, Brazilië Wat kunt u verwachten bij deze handelscijfers:

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland mei 2019

Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland mei 2019 Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland mei 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Orange Opera House Wat kunt u verwachten bij deze handelscijfers:

Nadere informatie

Internationale handel in goederen van Nederland 2012

Internationale handel in goederen van Nederland 2012 Webartikel 2013 Internationale handel in goederen van Nederland 2012 Wiel Packbier 11-11-2013 gepubliceerd op cbs.nl Samenvatting De internationale handel in goederen is in 2012 wederom minder hard gegroeid.

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers China-Nederland februari 2019

Handels- en investeringscijfers China-Nederland februari 2019 Handels- en investeringscijfers China-Nederland februari 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Beijing West treinstation, China Wat kunt u verwachten bij

Nadere informatie

ZAKENDOEN IN DUITSLAND; VOM WUNSCH ZUM ERFOLG. Aldo Lodder Nederlands-Duitse Handelskamer Vianen, 24 juni 2014

ZAKENDOEN IN DUITSLAND; VOM WUNSCH ZUM ERFOLG. Aldo Lodder Nederlands-Duitse Handelskamer Vianen, 24 juni 2014 ZAKENDOEN IN DUITSLAND; VOM WUNSCH ZUM ERFOLG Aldo Lodder Nederlands-Duitse Handelskamer Vianen, 24 juni 2014 Nederlands-Duitse Handelskamer (1/3) 35 Medewerkers, allen drietalig (NL/DE/GB) One-stop-shop

Nadere informatie

Zakencultuurin Duitsland: Omgangmet zakenpartners. Anton van Dijsseldonk

Zakencultuurin Duitsland: Omgangmet zakenpartners. Anton van Dijsseldonk Zakencultuurin Duitsland: Omgangmet zakenpartners Anton van Dijsseldonk Agenda Inleiding Cultuurverschillen? Praktijkcase Zakencultuur Tips Even voorstellen Technische opleiding(natuurkunde) Carrière 10

Nadere informatie

Internationaal Zakendoen

Internationaal Zakendoen Internationaal Zakendoen 26 maart 2015 Mr. dr. Arjen S. Westerdijk (advocaat) Mr. Matthijs W.L. van Rozen (notaris) Mr. Kristina C. Adam (advocaat) Welkom! Korte introductie: Wie zijn wij en wat doen wij?

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Duitsland-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Duitsland-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Duitsland-Nederland 1 1. Goederenexport van Duitsland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Duitse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Nederland-Verenigd Koninkrijk 1

Handels- en investeringscijfers Nederland-Verenigd Koninkrijk 1 Handels- en investeringscijfers Nederland-Verenigd Koninkrijk 1 1. Samenvatting Het Verenigd Koninkrijk behoort tot de vijf belangrijkste exportmarkten van Nederland. De bilaterale goederenhandel met de

Nadere informatie

Duitsland in cijfers. Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland (incl. 4e kwartaal)

Duitsland in cijfers. Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland (incl. 4e kwartaal) Duitsland in cijfers Analyse van de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland 4e kwartaal (incl. 4e kwartaal) Colofon Uitgever Nederlandse Ambassade Berlijn Economische Afdeling Klosterstraße 50

Nadere informatie

ZAKENDOEN IN DUITSLAND VOM WUNSCH ZUM ERFOLG. Aldo Lodder Duits-Nederlandse Handelskamer

ZAKENDOEN IN DUITSLAND VOM WUNSCH ZUM ERFOLG. Aldo Lodder Duits-Nederlandse Handelskamer ZAKENDOEN IN DUITSLAND VOM WUNSCH ZUM ERFOLG Aldo Lodder Duits-Nederlandse Handelskamer MKB Haarlem & Rabobank, Haarlem, 09-09-2015 Duits-Nederlandse Handelskamer (1/3) Ca. 40 medewerkers, drietalig (NL/DE/GB)

Nadere informatie

SUCCES IN DUITSLAND VOORDELEN VAN HET DNHK-LIDMAATSCHAP

SUCCES IN DUITSLAND VOORDELEN VAN HET DNHK-LIDMAATSCHAP Deutsch-Niederländische Handelskammer Duits-Nederlandse Handelskamer SUCCES IN DUITSLAND VOORDELEN VAN HET DNHK-LIDMAATSCHAP - ONAFHANKELIJK - TWEETALIG - EXPERTISE - GROOTSTE NETWERK - KWALITEITSKEURMERK

Nadere informatie

De Nederlandse handel met Tsjechië en Slowakije

De Nederlandse handel met Tsjechië en Slowakije DO RESEARCH De Nederlandse handel met Tsjechië en Slowakije Ontwikkeling handelsrelaties sinds toetreding beide landen tot de EU DO Research 9-8-2011 Inleiding en inhoudsopgave Pagina I Profiel Tsjechië

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Luxemburg-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Luxemburg-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Luxemburg-Nederland 1 1. Goederenexport van Luxemburg naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Luxemburgse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Italië-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Italië-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Italië-Nederland 1 1. Goederenexport van Italië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Italiaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Frankrijk-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Frankrijk-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Frankrijk-Nederland 1 1. Goederenexport van Frankrijk naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Franse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Zweden-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Zweden-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Zweden-Nederland 1 1. Goederenexport van Zweden naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zweedse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers België-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers België-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers België-Nederland 1 1. Goederenexport van België naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Belgische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Slowakije-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Slowakije-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Slowakije-Nederland 1 1. Goederenexport van Slowakije naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Slowaakse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Rusland-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Rusland-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Rusland-Nederland 1 1. Goederenexport van Rusland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Russische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Libië-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Libië-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Libië-Nederland 1 1. Goederenexport van Libië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Libische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT IN

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Noorwegen-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Noorwegen-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Noorwegen-Nederland 1 1. Goederenexport van Noorwegen naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Noorse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Tunesië-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Tunesië-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Tunesië-Nederland 1 1. Goederenexport van Tunesië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Tunesische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Bulgarije-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Bulgarije-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Bulgarije-Nederland 1 1. Goederenexport van Bulgarije naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Bulgaarse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Mexico-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Mexico-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Mexico-Nederland 1 1. Goederenexport van Mexico naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Mexicaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Nigeria-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Nigeria-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Nigeria-Nederland 1 1. Goederenexport van Nigeria naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Nigeriaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

OVERZICHT VAN ONZE DIENSTVERLENING

OVERZICHT VAN ONZE DIENSTVERLENING OVERZICHT VAN ONZE DIENSTVERLENING DE DNHK EEN VERENIGING met 110 jaar GESCHIEDENIS In 1905 opgericht als Eerste Nederlandsch Koopmansgilde in Duitschland heeft de DNHK het ondernemerschap in beide landen

Nadere informatie

De internationale handel in goederen van Nederland in 2004

De internationale handel in goederen van Nederland in 2004 Publicatiedatum CBS-website Centraal Bureau voor de Statistiek 27 september 26 De internationale handel in goederen van Nederland in 24 Wiel Packbier Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen,

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Hongarije-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Hongarije-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Hongarije-Nederland 1 1. Goederenexport van Hongarije naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Hongaarse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Israël-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Israël-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Israël-Nederland 1 1. Goederenexport van Israël naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Israëlische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Ivoorkust-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Ivoorkust-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Ivoorkust-Nederland 1 1. Goederenexport van Ivoorkust naar andere landen Tabel 1: Voornaamste exportpartners Ivoorkust (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Portugal-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Portugal-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Portugal-Nederland 1 1. Goederenexport van Portugal naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Portugese exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Welkom bij de workshop Zakendoen met Duitsland :

Welkom bij de workshop Zakendoen met Duitsland : Welkom bij de workshop Zakendoen met Duitsland : Ins Blaue hinein oder mit Fingerspitzengefühl? mr. dr. Arjen S. Westerdijk mr. Kristina C. Adam, LL.M. Typische vooroordelen: waar of niet waar? Duitsers

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Turkije-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Turkije-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Turkije-Nederland 1 1. Goederenexport van Turkije naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Turkse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Pakistan-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Pakistan-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Pakistan-Nederland 1 1. Goederenexport van Pakistan naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Pakistaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Verenigde Staten-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Verenigde Staten-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Verenigde Staten-Nederland 1 1. Goederenexport van de Verenigde Staten naar andere landen Tabel 1: Voornaamste exportpartners uit de Verenigde Staten (bedragen x 1.000 euro)

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Kroatië-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Kroatië-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Kroatië-Nederland 1 1. Goederenexport van Kroatië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Kroatische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Tunesië-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Tunesië-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Tunesië-Nederland 1 1. Goederenexport van Tunesië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Tunesische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Colombia-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Colombia-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Colombia-Nederland 1 1. Goederenexport van Colombia naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Colombiaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Egypte-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Egypte-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Egypte-Nederland 1 1. Goederenexport van Egypte naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Egyptische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Brazilië-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Brazilië-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Brazilië-Nederland 1 1. Goederenexport van Brazilië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Braziliaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Algerije-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Algerije-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Algerije-Nederland 1 1. Goederenexport van Algerije naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Algerijnse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Hongkong-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Hongkong-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Hongkong-Nederland 1 1. Goederenexport van Hongkong naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Hongkongse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Vietnam-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Vietnam-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Vietnam-Nederland 1 1. Goederenexport van Vietnam naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Vietnamese exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers China-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers China-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers China-Nederland 1 1. Goederenexport van China naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Chinese exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT IN

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Indonesië-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Indonesië-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Indonesië-Nederland 1 1. Goederenexport van Indonesië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Indonesische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Chili-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Chili-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Chili-Nederland 1 1. Goederenexport van Chili naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Chileense exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Marktontwikkelingen varkenssector

Marktontwikkelingen varkenssector Marktontwikkelingen varkenssector 1. Inleiding In de deze nota wordt ingegaan op de marktontwikkelingen in de varkenssector in Nederland en de Europese Unie. Waar mogelijk wordt vooruitgeblikt op de te

Nadere informatie

2. Duitsland is onze belangrijkste handelspartner. 1. Duits is de meest gesproken moedertaal in de EU

2. Duitsland is onze belangrijkste handelspartner. 1. Duits is de meest gesproken moedertaal in de EU FEST! M O R A DA S T I DU 1. Duits is de meest gesproken moedertaal in de EU 2. Duitsland is onze belangrijkste handelspartner Ongeveer twintig procent van de EU-burgers heeft Duits als moedertaal. Dat

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Saoedi-Arabië-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Saoedi-Arabië-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Saoedi-Arabië-Nederland 1 1. Goederenexport van Saoedi-Arabië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Saoudi-Arabische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE

Nadere informatie

Werken voor loon of voor winst? bij Pincode 5e ed. 4GT Hoofdstuk 4 aanvullend lesmateriaal n.a.v. vernieuwde syllabus EC/K/5A: 1.9 en 1.

Werken voor loon of voor winst? bij Pincode 5e ed. 4GT Hoofdstuk 4 aanvullend lesmateriaal n.a.v. vernieuwde syllabus EC/K/5A: 1.9 en 1. Werken voor loon of voor winst? bij Pincode 5e ed. 4GT Hoofdstuk 4 aanvullend lesmateriaal n.a.v. vernieuwde syllabus EC/K/5A: 1.9 en 1.10 Als jij een baan hebt naast je schoolwerk, ben je waarschijnlijk

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Marokko-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Marokko-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Marokko-Nederland 1 1. Goederenexport van Marokko naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Marokkaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Polen-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Polen-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Polen-Nederland 1 1. Goederenexport van Polen naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Polen exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT IN 2015

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Estland-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Estland-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Estland-Nederland 1 1. Goederenexport van Estland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Estse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Ondernemen in crisistijd. Eddy Drent International Finance Manager

Ondernemen in crisistijd. Eddy Drent International Finance Manager Ondernemen in crisistijd Eddy Drent International Finance Manager 13 september 2012 Rabobank Groep wereldwijd 1.650 kantoren in 48 landen, 19 International Desks om NL klanten te bedienen in 23 landen

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Ghana-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Ghana-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Ghana-Nederland 1 1. Goederenexport van Ghana naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Ghanese exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT IN

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Benin-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Benin-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Benin-Nederland 1 1. Goederenexport van Benin naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Beninse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT IN

Nadere informatie

Internationale handel visproducten

Internationale handel visproducten Internationale handel visproducten Marktmonitor ontwikkelingen 27-211 en prognose voor 212 Januari 213 Belangrijkste trends 27-211 Ontwikkelingen export De Nederlandse visverwerkende industrie speelt een

Nadere informatie

Van baan naar eigen baas

Van baan naar eigen baas M200912 Van baan naar eigen baas drs. A. Bruins Zoetermeer, juli 2009 Van baan naar eigen baas Ruim driekwart van de ondernemers die in de eerste helft van 2008 een bedrijf zijn gestart, werkte voordat

Nadere informatie

Arbeidsmarktontwikkelingen 2016

Arbeidsmarktontwikkelingen 2016 - Arbeidsmarktontwikkelingen 2016 Factsheet maart 2017 Het aantal banen van werknemers en zelfstandigen in Amsterdam nam het afgelopen jaar toe met bijna 14.000 tot bijna 524.000 banen, een groei van bijna

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Singapore-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Singapore-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Singapore-Nederland 1 1. Goederenexport van Singapore naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Singaporese exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 1 Bijlage II Onderdeel Economische groei Inflatie Producentenvertrouwen Consumptie Omzet detailhandel Consumentenvertrouwen Hypotheken Hypotheek- en kapitaalmarktrente

Nadere informatie

Exportprestaties van het industriële MKB in 2003

Exportprestaties van het industriële MKB in 2003 M200410 Exportprestaties van het industriële MKB in 2003 Exportthermometer Jolanda Hessels Kees Bakker Zoetermeer, november 2004 Exportprestaties van het industriële MKB in 2003 In 2003 laat de export

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Griekenland-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Griekenland-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Griekenland-Nederland 1 1. Goederenexport van Griekenland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Griekse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Zuid-Afrika-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Zuid-Afrika-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Zuid-Afrika-Nederland 1 1. Goederenexport van Zuid-Afrika naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zuid-Afrikaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN

Nadere informatie

De agrarische handel van Nederland in 2013

De agrarische handel van Nederland in 2013 De agrarische handel van Nederland in 1. Opvallende ontwikkelingen Totale handelsoverschot groeit met 4,5 miljard; aandeel agrarische producten 2 miljard Nederlandse agrarische export neemt in opnieuw

Nadere informatie

Examenopgaven VMBO-BB 2004

Examenopgaven VMBO-BB 2004 Examenopgaven VMBO-BB 2004 tijdvak 2 dinsdag 22 juni 11.30 13.00 uur ECONOMIE CSE BB Naam kandidaat Kandidaatnummer Beantwoord alle vragen in dit opgavenboekje. Dit examen bestaat uit 30 vragen. Voor dit

Nadere informatie

CBS: Meer werkende vrouwen op de arbeidsmarkt

CBS: Meer werkende vrouwen op de arbeidsmarkt CBS: Meer werkende vrouwen op de arbeidsmarkt Tussen maart en mei is het aantal mensen met een baan met gemiddeld 6 duizend per maand gestegen. De stijging is volledig aan vrouwen toe te schrijven. Het

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Iran-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Iran-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Iran-Nederland 1 1. Goederenexport van Iran naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Iraanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT IN 2014

Nadere informatie

Hoofdstuk 9. Rechtsvormen. Voorbeelden: Eenmanszaak Vennootschap Onder Firma Besloten vennootschap Naamloze vennootschap Vereniging Stichting

Hoofdstuk 9. Rechtsvormen. Voorbeelden: Eenmanszaak Vennootschap Onder Firma Besloten vennootschap Naamloze vennootschap Vereniging Stichting www.jooplengkeek.nl Rechtsvormen Voorbeelden: Eenmanszaak Vennootschap Onder Firma Besloten vennootschap Naamloze vennootschap Vereniging Stichting 1 Rechtsvormen Natuurlijk persoon Een mens met rechten

Nadere informatie

ZAKENDOEN IN DUITSLAND. Aldo Lodder Duits-Nederlandse Handelskamer

ZAKENDOEN IN DUITSLAND. Aldo Lodder Duits-Nederlandse Handelskamer ZAKENDOEN IN DUITSLAND Aldo Lodder Duits-Nederlandse Handelskamer Exportclub Groningen, 22 maart 2016 Duits-Nederlandse Handelskamer (1/3) Ca. 40 medewerkers, allen drietalig (NL/DE/GB) One-stop-shop voor

Nadere informatie

Conjunctuurtest voorjaar 2012

Conjunctuurtest voorjaar 2012 Conjunctuurtest voorjaar 0 Vereniging FME-CWM, Zoetermeer, februari 0 Kasper Buiting, beleidsadviseur Onderzoek en Economie www.fme.nl Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag zonder bronvermelding

Nadere informatie

Vierde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zeeland

Vierde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zeeland Vierde kwartaal 2012 Conjunctuurenquête Nederland Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête Nederland

Nadere informatie