Verhalen vertellen als didactische werkvorm in de geschiedenisles Nascholingsdag ICLON, vrijdag 17 september 2010
|
|
- Tobias Bosman
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Verhalen vertellen als didactische werkvorm in de geschiedenisles Nascholingsdag ICLON, vrijdag 17 september 2010 Waarom vertellen mensen verhalen? Vertellen is een oeroude menselijke manier om kennis en ervaring op te roepen en te delen met anderen. Daarom is het vertellen ook zo cruciaal voor de ontwikkeling en het tot bloei komen van een cultuur. Als ingrijpende ervaringen en verstrekkende inzichten (die in de gezamelijke geschiedenis vaak centraal staan) kunnen ze uit de werkelijkheid verdwijnen en verschraalt de cultuur. Er bestaan volgens pedagoog Jerôme Bruner 2 manieren om je tot de werkelijkheid te verhouden: Door na te denken over verschijnselen en daarover logisch te redeneren Door over belangrijke gebeurtenissen te vertellen in een verhaal om zo de waarde die daarin verborgen ligt ervaarbaar te maken voor jezelf en anderen. Naar: J. Bruner; The culture of education. Cambridge effecten van verhalen op het leren. 1. Verhalen zijn concreet en verbonden met ervaring. 2. Verhalen verbinden losse momenten in de tijd. 3. Verhalen zijn dragers van waarde. 4. Verhalen nodigen de verteller (leerling of leraar) uit om meer van zichzelf te laten zien. 5. Verhalen verbinden mensen. 6. Verhalen doen een beroep op inlevingsvermogen en verbeelding. 7. Verhalen maken contexten zichtbaar. 8. verhalen doen beter onthouden. 9. Verhalen (vertellen) stimuleren het leren met alle vermogens. 10. Verhalen kunnen culturele en/of religieuze verschillen overbruggen. Naar: A. van der Harst e.a.; Verhalen verbinden. Amersfoort 2007 Aan de slag; de 5 V s Voorbereiden In deze fase maak je keuzes. Welk verhaal past bij mijn les en mijn leerlingen? Maak ik gebruik van attributen, bronnen, foto s of moet het verhaal het doen? Het kan waardevol zijn om op een collega of leerlingen van een ander leerjaar te oefenen. En voor historische verhalen is het van belang om goed in de gaten te houden of de feiten wel kloppen. Verhaal eigen maken Neem je tijd. Een verhaal kan je vaak niet in één keer vertellen. Het moet in je groeien. Dat geldt zowel voor de inhoud als voor de presentatievorm/vertelstijl die jij kiest Vertellen Een verhaal vertellen stelt condities aan toehoorders; men moet bereid zijn om te willen luisteren. Een woelige klas kan door een sterke intro worden gepakt maar bij teveel onrust is het waardevol om je lesplanning aan te passen.
2 Verhelderen In deze fase nodig je leerlingen uit om dieper op het verhaal in te gaan. Dat kan door ze opdrachten te geven maar een open gesprek kan ook verhelderend werken. Variëren Het is eenvoudig om structuren van historische verhalen opnieuw te gebruiken in een ander tijdvak. Van belang is om een structuur te kiezen die bij je past zodat je vaak en veel zult willen vertellen. Inhoudelijke karakterisering van een historische vertelling: De vertelling personificeert en motiveert. - Personen staan in een vertelling centraal. - Personen krijgen een naam/gezicht door het centraal stellen van het handelen van deze personen en de motivering van hun gedrag. - Het lot van het collectief kan worden beleefd aan de hand van lotgevallen van een enkel persoon. De vertelling concretiseert, detailleert en concretiseert. - Concrete details in een historische vertelling zijn noodzakelijk voor de geloofwaardigheid. - Aandacht voor details in uiterlijk, karakter maar ook omgeving maken de vertelling levendig en realistisch De vertelling dramatiseert en actualiseert - In de vertelling moet gestreefd worden naar een eenheid van tijd, plaats en handeling. Naar: L.G Dalhuisen e.a.; Geschiedenis op school deel 2 werkvormen en media. Groningen 1983 Links en literatuur Algemene site met veel links Opleiding en tips en trucs Opleiding J. Bruner; The culture of education. Cambridge 1990 H. Bulthuis e.a. ; Memorabel; geschiedenis voor de basisvorming. Den Bosch 2005 A.van der Harst e.a.; Verhalen verbinden. Amersfoort 2007 B. Verschuren en S. Schmiermann; Van tijd tot tijd. Nederlandse geschiedenis in verhalen. Drunen 1999 T. Meder en R. Koman (red.); De canon met de kleine c. Bedum 2008.
3 VERTELLEN IN HET KORT Aan het vertellen van een (historisch) verhaal zijn meerdere kanten te onderscheiden. Hieronder wordt kort ingegaan op: Opbouw van het verhaal Denken in beelden Vertelstijlen Werken met attributen of de omgeving Vertellen voor publiek Het vertellen van historische verhalen Algemene opbouw van een verhaal Een verhaal valt onder te verdelen in een begin, een probleem, een hoogtepunt, een brug en een slot. Elk deel van het verhaal kent een eigen invulling: - Beginsituatie: De hoofdrolspelers worden voorgesteld en de locaties worden geschetst, dit is een statisch moment in uw verhaal. - Het probleem : Wat gebeurt er? Schets de belangrijkste gebeurtenis of dien een probleem aan dat om een oplossing vraagt: het verhaal gaat lopen. - De climax: Het hoogte- of dieptepunt. Hoe zou het gevaar bezweken moeten worden en hoe escaleert de situatie? - De brug: Wat nu? Hierin veranderen de posities van de personages, de luisteraars moeten zich betrokken gaan voelen. Nieuw gevaar dreigt of nieuwe vreugde komt. - Het slot: De afloop (of terugblik): het einde van het verhaal. Het slotbeeld kan bijvoorbeeld zijn: en ze leefden nog lang en gelukkig. Denken in beelden Om uw luisteraars aan hun stoel gekluisterd te houden, moet u als verteller beelden in plaats van woorden kunnen overbrengen. U ziet als het ware u verhaal als een innerlijke film voor u: hoe zien de personages er uit, hoe reageerden ze op een bepaalde situatie, welke emoties komen daarbij kijken, hoe ziet het dorp eruit, was het een mooie zomer- of winterdag, welk geuren hingen er? U dient gevoelsindrukken over te brengen. Om de rode draad van het verhaal vast te houden de volgende tip. Meestal valt de clou van een verhaal samen met een spreekwoord of gezegde. Vaak bestaat bij zo n spreekwoord een gevoel. Probeer dit gevoel vast te houden tijdens de vertelling. U kunt dit oefenen door uw verhaal in te delen in scènes en deze uit te tekenen, als een soort draaiboek. Bij elke scène van uw verhaal maakt u een aantal dia s in uw hoofd die u tekent op papier met een aantal details. Al naar gelang de tijd die u hebt voor uw verhaal kunt u dan meer of minder aandacht besteden aan deze details.
4 Vertelstijlen Sfeer en lichaamstaal bepalen of een luisteraar uw verhaal tot zich neemt. Pas uw verteltrant aan het onderwerp aan: beschrijf in romantische bewoordingen die mooie lentedag, gebruik ruwe woorden om een vervelende situatie weer te geven. Of spreek uw gedachtes bijvoorbeeld uit in de tegenwoordige tijd, zeker voor een spanningsopbouw werkt dit goed: De deur gaat open, hij piept, het is half drie s nachts. Neem de luisteraar aan de hand en laat hem zien wat hij moet zien. Speel een beetje toneel: gebruik uw lichaam en gezichtsuitdrukking om emoties weer te geven. Wissel uw stemvolume af, las soms een stilte in, bijvoorbeeld voordat iemand een antwoord geeft. Ook dat verhoogt de spanning. U kunt ook spelen met het perspectief. Vertelt u een verhaal vanuit uzelf, de afstandelijke verteller, of vanuit een personage? Bij laatstgenoemde dient u in de huid te kruipen van het personage: hoe zouden situaties vanuit zijn of haar positie ervaren worden? U moet vertrouwd worden met de figuur. Net als het van tevoren uittekenen van scènes, kunt u een lijstje maken met allerlei karaktereigenschappen, hobby s, uiterlijkheden enzovoorts van zo n persoon die u kunt gebruiken in uw verhaal. Werken met attributen of de omgeving Een andere manier om een presentatie levendig te houden is het gebruik van objecten of landschappelijke elementen. Bijvoorbeeld in een historische omgeving zoals een museum werkt dit goed. Attributen Het vertonen van attributen, zoals een voorwerp, heeft iets magisch: ze komen uit een andere wereld, hebben een geschiedenis en daarover is veel te vertellen. Het voorwerp heeft een reden waarom het er zo uitziet of kan als vergelijking dienen met andere voorwerpen en zo aanleiding geven tot een verhaal. U kunt het object laten spreken alsof het een levend wezen is, of er als verteller of personage iets over zeggen. Belangrijk is dat de luisteraars het voorwerp goed kunnen zien: beschrijf het daarom goed of laat het bijvoorbeeld onder de luisteraars rondgaan, zodat iedereen weer waarover u het heeft. Let wel: het voorwerp moet altijd als ondersteuning dienen en niet afleiden van het verhaal zelf. De omgeving Soms bevindt u zich met de toehoorders ín een object, bijvoorbeeld een monument of een archeologische plek. De totaliteit maakt dan deel uit van het verhaal. Over de plek hoeven geen beelden meer opgeroepen te worden in de fantasie want de beelden staan letterlijk om iedereen heen. Dit zijn wel statische beelden. U dient te beschrijven wie daar leefden in een bepaalde tijd en hoe het leven van mensen zou zijn, als, tenzij, mits en gaat u maar verder. Een meerwaarde aan het vertellen op zo n locatie is dat men zich letterlijk in een andere wereld begeeft waar andere regels gelden. U kunt dat gebruiken voor uw verhaal: bijvoorbeeld Het is nu nacht hier, we moeten dus stil zijn of u kunt de luisteraars aanspreken in de rol van een personage: Welkom gasten. De graaf zal in de balzaal hiernaast een feest geven voor alle edelen die dapper hebben meegestreden Bij het vertellen op locatie dient u wel een goede standplaats te hebben, waar iedereen u kan zien en maar bovenal goed verstaan.
5 Vertellen voor publiek Belangrijk voor een verteller is om het publiek geïnteresseerd te houden en contact te maken met de toehoorders. Een truc is bijvoorbeeld om uw verhaal te beginnen met een vraag: Hoe zou het toch komen dat. U kunt ook gebruik maken van zogenaamde ijsbrekers om het vertrouwen van het publiek te winnen. Dingen die u hoort over een groep kunnen aanleiding zijn om van wal te steken: Ik hoorde dat jullie volgende maand een op excursie gaan. Wat denken jullie daar aan te treffen? Ook kunt u laten merken dat u de streek kent waar u vertelt. Zoek naar aanknopingspunten met de groep.toon oprechte interesse, dat is het sleutelwoord. Echte betrokkenheid communiceert! Plankenkoorts Als verteller wilt u dat uw verhaal gehoord wordt, door een publiek. Dat kan voor de nodige zenuwen zorgen. Er bestaat geen recept tegen plankenkoorts, maar de kunst is om de situatie voor uzelf veilig en vertrouwd te maken. Om de situatie voor u veilig te maken, is het belangrijk om zoveel mogelijk uzelf proberen te blijven en authentiek over te komen. En betrokkenheid uit te stralen; luisteraars die voelen dat u iets met het onderwerp heeft of een passie heeft voor uw verhaal, zijn bereid u te volgen. Wanneer u nog nooit verteld heeft, is het ook handig om het publiek dat te laten weten: het publiek zal positiever op u reageren dan wanneer u verkrampt blijft vertellen. Meer dan uw verhaal herinneren mensen zich vaak nog de indruk die de verteller gaf. U moet het dan ook van voorbeelden en gebaren hebben. Goed presenteren blijft uiteindelijk een zaak van veel doen. Vertel eens een verhaal aan uw vrienden of kennissen of oefen in uw eentje op de slaapkamer: denk maar dat de stoel in uw kamer het publiek is Het vertellen van historische verhalen Voor het vertellen van historische verhalen gelden eigenlijk alle eerder beschreven regels (zie terug), maar er komen wat specifiek aspecten om de hoek bij kijken. De verteller die een historisch verhaal vertelt, baseert zich op feiten en geschiedkundige gegevens. Dit verschilt van een fantasieverhaal. De verteller brengt een ordening in de gegevens, waardoor op zich losstaande gebeurtenissen samenhang krijgen. Bronnen Historische verhalen moeten historisch verantwoorde verhalen zijn. U dient dan ook, als u over een gebeurtenis of een plaats wilt vertellen, de juiste gegevens erbij te zoeken. U kunt daarvoor terecht bij bibliotheken, historische verenigingen en musea: oude documenten, foto s en voorwerpen kunnen u waardevolle gegevens verschaffen. De verteller van historisch verantwoorde verhalen probeert geschiedkundige algemeenheden te vertalen naar de menselijke maat en naar het hier en nu. Droge feiten moeten gaan leven, zowel voor de luisteraar als voor uzelf, wilt u er een verhaal over maken. Een verhaal maken Wilt u van historische gegevens een vertelling maken, dan heeft u een probleemstelling nodig: in een gegeven (begin)situatie moet iets gebeuren, waardoor die situatie moeilijker wordt en de toehoorders willen weten hoe het afloopt. Vanuit een dergelijk begin bouwt u op naar een climax, met uiteindelijk een ontknoping en een slot. U brengt een vertelstructuur aan.
6 De ingrediënten voor een verhaal, plaats, tijd, personages, probleemstelling zijn hierbij gebaseerd op historische gegevens. Een personage kan overigens wel gefantaseerd zijn, maar voldoen aan alle aspecten van een figuur uit die tijd en die plaats. Hij zou als het ware zo hebben kunnen bestaan. U kunt bijvoorbeeld vertellen vanuit het perspectief hoe zou het zijn als ikzelf er zelf bij was geweest. U kruipt dan in de huid van een denkbeeldige aanwezige. U dient dan ook vertrouwd te raken met het personage: wat waren de karaktereigenschappen, hoe was zijn/haar sociale leven, wat voor kleren droeg die figuur enzovoorts. U kunt ook uitzoomen en de historische gebeurtenis vanuit een grotere groep mensen vertellen, maar alles gebaseerd op de bronnen die u heeft. In het creëren van een verhaal door middel van historische gegevens, kun u ook denken om een universeel vertelthema als de strijd tussen goed en kwaad of de helden en de verraders te verweven. Een goed verhaal, of het nu een historische vertelling, een herinnering of een fantasieverhaal is, staat of valt met een goede opbouw. In een notendop: verzin een goede openings- en slotzin en vertel wat er tussen gebeurde. Petra Spaan- Verdouw Angerloseweg BA Doesburg p.spaan@ludgercollege.nl
Inleiding. OMGANGSKUNDE OEFENINGEN Isa Goossens
Inleiding Omgangskunde draait om contact maken. Met deze oefeningen hoop ik dat u echt contact kan maken met leerlingen. We willen allemaal gezien en gehoord worden. We zijn allemaal mensen en iedereen
Nadere informatieVertel eens - aanpak van Aidan Chambers
Vertel eens - aanpak van Aidan Chambers bijlage 6 2 Theorie Aidan Chambers wil met de Vertel eens-aanpak kinderen helpen goed te praten over wat zij hebben gelezen en goed naar elkaar te leren luisteren.
Nadere informatieUitleg boekverslag en boekbespreking
Uitleg boekverslag en boekbespreking groep 7 schooljaar 2014-2015 Inhoudsopgave: Blz. 3 Blz. 3 Blz. 3 Blz. 4 Blz. 6 Blz. 7 Blz. 7 Stap 1: Het lezen van je boek Stap 2: Titelpagina Stap 3: Inhoudsopgave
Nadere informatieWorkshop Vertellen. Workshop Vertellen
Workshop Vertellen Er is om ons heen veel aandacht voor het (voor)lezen, maar veel minder voor het vertellen vanuit eigen verbeeldingskracht. Verhalenverteller en theatermaker Adrie Gloudemans geeft in
Nadere informatieBoekverslag & presentatie
Boekverslag & presentatie groep 8 schooljaar 2015-2016 Inhoudsopgave: Blz. 1 Blz. 2 Blz. 3 Blz. 3 Blz. 3 Blz. 4 + 5 Blz. 6 Voorbeeld kaft Inhoudsopgave Stap 1: Het lezen van je boek Stap 2: Titelpagina
Nadere informatieOntdek je kracht voor de leerkracht
Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te
Nadere informatieOefenen 1 punt verdienen Onderwerpen van de presentaties
Presenteren vmbo-4 Presenteren is aan de ene kant een kunst de één is er beter in dan de ander maar aan de andere kant valt of staat elke presentatie met een goede voorbereiding en veel oefening. Bij presenteren
Nadere informatieLuisteren en samenvatten
Luisteren en samenvatten Goede communicatie, het voeren van een goed gesprek valt of staat met luisteren. Vaak denk je: Dat doe ik van nature. Maar schijn bedriegt: luisteren is meer dan horen. Vaak luister
Nadere informatie- Elkaar leren kennen: warming-ups en spelletjes om het ijs te breken - 5 minuten zelfbewustzijn begrijpen anderen respecteren om de beurt iets doen
- Elkaar leren kennen: warming-ups en spelletjes om het ijs te breken - Belangrijke namen 7 luisteren karaktereigenschappen 5 minuten zelfbewustzijn begrijpen anderen respecteren om de beurt iets doen
Nadere informatieDrama: verdeling vakinhoud leerlijn groep 1-8
Drama: verdeling vakinhoud leerlijn groep 1-8 Toelichting schema Groen gemarkeerd = aanbevolen door vakdocent (minimaal) Geel gemarkeerd = stapje verder Rol opbouw Houding: Fysiek en Mimiek Stem Hoofdemoties
Nadere informatieSCHRIJF HET VERVOLG SCHRIJF HET VERVOLG KIJKEN, VOELEN, MAKEN KIJKEN VOELEN NADENKEN MAKEN WETEN
Een opdracht voor groep 6, 7 of 8 gericht op het kijken naar kunst en creatieve ontwikkeling. De leerlingen schrijven een scène gebaseerd op een kunstwerk uit de zeventiende eeuw naar keuze. De leerlingen
Nadere informatieOver het vertellen en beleven van Bijbelverhalen.
1 Over het vertellen en beleven van Bijbelverhalen. l Deze reader is samengesteld n.a.v. twee toerustingavonden over Bijbelverhalen vertellen in Apeldoorn. De avonden werden voorbereid en geleid door Monika
Nadere informatieDocument vertellen en presenteren voor de groepen 1, 2, 3 en 4. Doelen van vertellen en presenteren in groep 1 en 2:
Document vertellen en presenteren voor de groepen 1, 2, 3 en 4 Doelen van vertellen en presenteren in groep 1 en 2: Leerlingen raken vertrouwd met het presenteren voor een groep Leerlingen raken vertrouwd
Nadere informatieDrukte bij de molen groep 5/6
Verhalend ontwerp over Olie- en Koren Woldzigt in Roderwolde Drukte bij de groep 5/6 Episode 1: Mensen rond 1900 De leerkracht laat een oud kistje of blikje zien. Daarin zitten allemaal kaartjes. Op die
Nadere informatieDruk de A, B en C vragen op hetzelfde kleur papier af (v.b. op geel papier) Druk de P-vragen op een afwijkende kleur papier af en de D vragen ook.
Praten over boeken Kaartjes van iden hambers Handleiding bij onderstaande kaartjes: llereerst treft u een aantal pagina s aan met kaartjes met vragen. Deze zijn per categorie ingedeeld. -vragen: Eerste
Nadere informatieGroep 8 Verdiepingsles: Lagerhuis (dubbele les) Groep 8 Verdiepingsles: Lagerhuis voorbereiding. Leerkrachtinformatie
Leerkrachtinformatie (dubbele les) Lesduur: 2 x 50 minuten (klassikaal) Introductie van de activiteit 1. Deze klassikale les bestaat uit twee delen: Voorbereiding Uitvoering voorbereiding Lesduur: 50 minuten
Nadere informatieUitleg boekverslag en boekreclame
Uitleg boekverslag en boekreclame groep 7 schooljaar 2015-2016 Inhoudsopgave: Blz. 3 Blz. 3 Blz. 3 Blz. 4 Blz. 6 Stap 1: Het lezen van je boek Stap 2: Titelpagina Stap 3: Inhoudsopgave Stap 4: Inhoud boekverslag
Nadere informatieWat is jouw verhaal?
E E N E - B O O K V A N L E T T E R S & C O N C E P T S Wat is jouw verhaal? Passie en plezier overbrengen in een notendop Storytelling Verhalen vertellen is een belangrijk onderdeel van ons leven. Het
Nadere informatieBijlage I Lesopzet voor leerlingen groep 7 en 8. welkom
Bijlage I Lesopzet voor leerlingen groep 7 en 8 welkom t r u u b s k in de voulgblik n oud nieuws en ee ter welkom in de volksbuurt oud nieuws en een terugblik Introductie Eerst bekijken jullie de animatiefilm
Nadere informatieDraaiboek voor een gastles
Draaiboek voor een gastles Dit draaiboek geeft jou als voorlichter van UNICEF Nederland een handvat om gastlessen te geven op scholen. Kinderen, klassen, groepen en scholen - elke gastles is anders. Een
Nadere informatiePRESENTEREN NEDERLANDS AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG:
AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG: - Kun je een verzorgde brief schrijven. - Kun je op een juiste manier werkwoorden vervoegen. - Schrijf je op een juiste manier PRESENTEREN in meervoud. - Gebruik je hoofdletters
Nadere informatieSpot 2+ La Baracca (Italië)
l e s b ri ef Spot 2+ La Baracca (Italië) 4811 TL Breda +31 (0)76-515 49 84 F facebook.com/ stiltefestival techniek@destilte.nl Nieuwe Huizen 41 E info@destilte.nl +31(0)6-11 62 32 91 afdeling educatie
Nadere informatieInhoud. Inleiding 7. Eindverslag 86. Extra opdrachten 90. Tips voor op school 94
Inhoud Inleiding 7 deel 1 lees- en kijkbio Hoofdstuk 1 Verhalen vertellen 10 Hoofdstuk 2 Zelf verhalen vertellen 12 Hoofdstuk 3 Voorlezen 16 Hoofdstuk 4 Verhalen lezen 18 Hoofdstuk 5 Verhalen in boeken
Nadere informatieMongens en Jeisjes De Stilte (Nederland)
l e s b ri ef Mongens en Jeisjes De Stilte (Nederland) 4811 TL Breda F facebook.com/ stiltefestival 4811 KB Breda t +31(0)76-513 81 25 +31 (0)76-515 49 84 techniek@destilte.nl Nieuwe Huizen 41 E info@destilte.nl
Nadere informatieArrangement 1 De Luisterthermometer
Arrangement 1 De Luisterthermometer DEEL 1 De manager Naam: Organisatie: Datum: Luisterprincipe 1 Luisteren begint met luisteren naar jezelf 1.1 Inventariseren van stemmen Vertel eens van een situatie
Nadere informatieZelfevaluatieformulier
Zelfevaluatieformulier Verwijzing naar dit formulier: Mark Schep, Carla van Boxtel & Julia Noordegraaf (2017). Zelfevaluatieformulier voor rondleiders. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Deze zelfevaluatie
Nadere informatieBijeenkomst over geloofsopvoeding Moeilijke kindervragen
DOELSTELLINGEN De ouders hebben ervaren dat hun kind niet het enige is dat moeilijke vragen stelt en dat zij elkaar kunnen ondersteunen in de omgang hiermee. De ouders kunnen met hun kind in gesprek gaan
Nadere informatieAutobiografi sch schrijven Waarnemen en beschrijven STAP 6 123
Autobiografien schbeschrijven schrijven Waarnemen STAP 6 123 Stap 6 SCHRIJFOEFENING 6A Houd een dag lang een lijstje bij van alle gebeurtenissen in jouw leven die veel indruk op je hebben gemaakt. Dat
Nadere informatieDigibordles VO. Voorbereidende les bij de tentoonstelling Lage landen. Voorbereidende les bij de tentoonstelling Lage Landen.
Digibordles VO Voorbereidende les bij de tentoonstelling Lage landen Voorbereidende les bij de tentoonstelling Lage Landen [logo s musea] Binnenkort brengen jullie een bezoek aan de tentoonstelling Lage
Nadere informatieseptember 2013 Huygens College Kernuur Leesles Muziek Engels Dans PROJECT TITEL Werkboek First ID
september 2013 Huygens College Kernuur NAAM JAAR KLAS VAK PROJECT TITEL Leesles Muziek Engels Dans Werkboek First ID Inhoud Werkboek First ID 4 Het gebruik van de Powerpoint 7 Instructie voor het gebruik
Nadere informatie1 People Do Change/IVA Onderwijs
1 People Do Change/IVA Onderwijs 2 People Do Change/IVA Onderwijs 3 People Do Change/IVA Onderwijs 1 Dit vergt minimaal 1 dagdeel van 4 klokuren. De werkwijze kan tot 10 teamleden door 1 facilitator worden
Nadere informatie1.1 Vragenlijst: Wat ik leuk Vind
1.1 Vragenlijst: Wat ik leuk Vind 1. Wat kijk je graag op tv? 2. Wat is je lievelingsfilm? 3. Wat doe je op internet? 4. Welke games speel je? 5. Waar praat je over op facebook, twitter, enzo? 6. Wat doe
Nadere informatieBasistraining Voorlichting geven Hand-out
Basistraining Voorlichting geven Hand-out Welkom bij de basistraining Voorlichting geven. Leuk dat je je hebt opgegeven om meer te weten te komen over voorlichting geven, voorlichtingen voorbereiden en
Nadere informatieLes 17 Zo zeg je dat (niet)
Blok 3 We hebben oor voor elkaar les 17 Les 17 Zo zeg je dat (niet) Doel blok 3: Leskern: Woordenschat: Materialen: Leerlingen leren belangrijke communicatieve vaardigheden, zoals verplaatsen in het gezichtspunt
Nadere informatieTuesday, February 8, 2011. Opleiding Interactieve Media
Opleiding Interactieve Media Inhoud Inleiding presenteren 1. Voorwerk 2. Middenstuk 3. Begin presentatie 4. Einde presentatie 5. Visuele middelen 6. Non-verbale communicatie 7. Opdracht 8. Criteria 1.
Nadere informatieVan harte welkom Elk mens is een verhaal waard. Op de vraag naar de zin van het leven, antwoordt ieder met zijn/haar levensloop. omgekeerd.
Van harte welkom { Elk mens is een verhaal waard Op de vraag naar de zin van het leven, antwoordt ieder met zijn/haar levensloop Gyorgy Konrad omgekeerd. Vertellen van levensverhaal is antwoord op de vraag
Nadere informatieFICTIEDOSSIER NEDERLANDS LEERJAAR 3 EN 4 BK
FICTIEDOSSIER NEDERLANDS LEERJAAR 3 EN 4 BK Pagina 0 WOORD VOORAF Je zit nu in 3 VMBO en het eindexamen lijkt nog ver weg... Maar niets is minder waar. Dit jaar start je namelijk al volop met de voorbereidingen
Nadere informatieCompetenties. van de rondleider in kunst en -historische musea. De competenties zijn verdeeld over vier hoofdcategorieën.
Competenties van de rondleider in kunst en -historische musea Verwijzing naar deze lijst: Schep, M., Van Boxtel, C., & Noordegraaf, J. (2017). Competent museum guides: defining competencies for use in
Nadere informatieDigibordles PO. Voorbereidende les bij de tentoonstelling Lage landen. Voorbereidende les bij de tentoonstelling Lage Landen.
Digibordles PO Voorbereidende les bij de tentoonstelling Lage landen Voorbereidende les bij de tentoonstelling Lage Landen [logo s musea] Binnenkort brengen jullie een bezoek aan de tentoonstelling Lage
Nadere informatieLESBRIEF NACHTREIS - Sahand Sahebdivani (evt. Anastasis Sarakatsanos)
LESBRIEF NACHTREIS - Sahand Sahebdivani (evt. Anastasis Sarakatsanos) Bij deze versie hoort een digitale versie op Prezi: https://prezi.com/view/qdtwunxtktur20docoas/ Het is belangrijk om zelf alvast door
Nadere informatieBeoordelingscriteria verslag Kunstvakken1
Beoordelingscriteria verslag Kunstvakken1 Planning van de activiteiten: Datum: Activiteit: inleveren voor: Opdracht 1 Voorstelling aula Stantepede 7 februari 2019 Herkansen 14 februari 2019 Opdracht 2
Nadere informatieVliegende Koe de Stilte (Nederland)
lesbrief Vliegende Koe de Stilte (Nederland) onderbouw (groep 1 t/m 4) Spelen is leuk en ernstig tegelijk. Als je er helemaal in opgaat, kan alles. Twee bezoekadres Markendaalseweg 75a www.stiltefestival.com
Nadere informatieDe volgende onderdelen moeten in het verslag worden verwerkt:
Het maken van een leesverslag in klas 3 en 4 VMBO Basis Voor het examenonderdeel fictie moet je een aantal boeken lezen. Gebruik bij het maken van het leesverslag het schema hieronder. Werk het schema
Nadere informatieBekijk de Leerdoelen die bij deze casus horen. Beantwoord daarna de vraag.
Feedbackvragen Overtuigen en presenteren Vraag 1 Bekijk de Leerdoelen die bij deze casus horen. Beantwoord daarna de vraag. Geef per doel aan of je die al beheerst, waarbij N = nee, O = om verder te ontwikkelen
Nadere informatieSamenvatting Nederlands Module 1 t/m 3
Samenvatting Nederlands Module 1 t/m 3 Samenvatting door een scholier 1502 woorden 16 december 2010 6 8 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Laagland Module 1 Motivaties Verschillende motivaties waardoor
Nadere informatieKUNSTDAG 4 de jaars. Praktijk Nee 1. Diverse workshops Theoretische opdracht 1
Leerweg: basis, kader en mavo Klas: 4 Vak: Culturele en Kunstzinnige Vorming (KV1) Het vak CKV (KV1) is een verplicht vak dat met voldoende (V) of goed (G) afgesloten moet worden om je diploma te halen.
Nadere informatieBoekverslag Nederlands De foto in mijn hoofd door Yennik Meert
Boekverslag Nederlands De foto in mijn hoofd door Yennik Meert Boekverslag door een scholier 1960 woorden 2 februari 2007 7,8 9 keer beoordeeld Auteur Genre Yennik Meert Jeugdboek Eerste uitgave 2000 Vak
Nadere informatieDe Romeinen. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/40999
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Wassink 16 January 2013 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/40999 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieInleiding bezoekersreis
Inleiding bezoekersreis Hoe ervaren bezoekers hun reis door ons museum? Slaat onze presentatie aan bij hun verwachtingen? Hoe krijg ik mijn beoogde doelgroep binnen? Dit zijn vragen die spelen bij veel
Nadere informatiePresenteren. Oriëntatie
Oriëntatie Dit ga je doen Je gaat een stand (marktkraam) inrichten om te laten zien wat je gedaan hebt tijdens dit project en wat je eindresultaat is. Je probeert jullie stand zo te maken dat het aantrekkelijk
Nadere informatiebekende ruimte. W ren met z n zesse e zagen er mooi u We wisten dat we
LESBRIEF Leerling OPDRACHT 1 plak hier FOTO 1 Vul in. Naam: Leeftijd: School: Broers/Zussen: Passie: Favoriete muziek: Wat voor beroep zou je later willen: OPDRACHT 2 plak hier FOTO 2 Hoe ontstaat een
Nadere informatieOpdracht didactisch Stripverhaal
Opdracht didactisch Stripverhaal Door Priscilla de Kock, Joey Larioza en Wesley van Vliet A. Inleiding B. Beginsituatie voorkennis C. Doelstelling D. Lesplannen A. Inleiding Deze lessenserie is bedoeld
Nadere informatieDeel je kennis. www.focusoptekst.nl
Deel je kennis www.focusoptekst.nl PROGRAMMA 1. Het ontwerp: je inhoud, je doelen, je groep, je werkvormen 2. Je presenta0e: de 1e vijf minuten, interac;e, presenta;etechnieken, powerpoint, zenuwen 3.
Nadere informatieCursus Parkinson? Houd je aandacht erbij!
Cursus Parkinson? Houd je aandacht erbij! Cursus Parkinson? Houd je aandacht erbij! Bijeenkomst 5 Overzicht houden 2 Thuisopdracht Vorm groepjes van 3 (4) Bespreek opdracht 1 (blz. 43) o Wat heb je onthouden
Nadere informatieBuurman in de Winter Plan D / Andreas Denk (Nederland)
lesbrief Buurman in de Winter Plan D / Andreas Denk (Nederland) bovenbouw (groep 5 t/m 8) www.stiltefestival.com E info@destilte.nl F facebook.com/ stiltefestival afdeling educatie Nieuwe Huizen 41 4811
Nadere informatieCursus Omgaan met klachten
Cursus Omgaan met klachten Aanleg beplantingen en grasvelden AOC Oost Almelo C. ter Steege Doel van deze les Je leert in deze cursus over: - Klachten - Klachten ontvangen - Valkuilen - Emoties opvangen
Nadere informatiePraten over boeken in de klas Het vragenspel van Aidan Chambers
Praten over boeken in de klas Het vragenspel van idan hambers We weten pas wat we denken als we het onszelf horen zeggen. (idan hambers). Elk individu, kind en volwassene, beleeft een tekst op geheel eigen
Nadere informatieHet circus komt 3+ Clair de Lune Théâtre (België)
lesbrief Het circus komt 3+ Clair de Lune Théâtre (België) onderbouw (groep 1 t/m 4) bezoekadres Markendaalseweg 75a Het doek gaat op. Er komt een schaduwcircus aan en alles is ineens mogelijk! Schaduwen
Nadere informatiePeerEducatie Handboek voor Peers
PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:
Nadere informatieA Mano 6+ El Patio Teatro (Spanje)
lesbrief A Mano 6+ El Patio Teatro (Spanje) onderbouw (groep 1 t/m 4) A Mano wordt verteld met klei. Vier handen beelden op fantasierijke wijze het bezoekadres Markendaalseweg 75a verhaal uit van een klein
Nadere informatieHertaling juni Door: Peter Eggen
Hertaling juni 2017 Door: Peter Eggen Wie zijn wij, Het Regionaal Platform Ervaringskennis is gestart in 2013. Het RPE is een samenwerking tussen cliëntenraden en Wmo-raden in de regio Nijmegen. Mensen
Nadere informatieVerbindingsactietraining
Verbindingsactietraining Vaardigheden Open vragen stellen Luisteren Samenvatten Doorvragen Herformuleren Lichaamstaal laten zien Afkoelen Stappen Werkafspraken Vertellen Voelen Willen Samen Oplossen Afspraken
Nadere informatieLichtbende TUTU projectietheater (Nederland)
lesbrief Lichtbende TUTU projectietheater (Nederland) onderbouw (groep 1 t/m 4) www.stiltefestival.com E info@destilte.nl F facebook.com/ stiltefestival TUTU vertelt het verhaal van een kind dat haar dromen
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor
Nadere informatieBlocks 2+ Puppet Theatre Maribor (Slovenië)
l e s b ri ef Blocks 2+ Puppet Theatre Maribor (Slovenië) +31 (0)76-515 49 84 t +31(0)76-513 81 25 stiltefestival techniek@destilte.nl 4811 TL Breda 4811 KB Breda F facebook.com/ +31(0)6-11 62 32 91 Nieuwe
Nadere informatieLaten we weer gaan vertellen
... begrijpend luisteren... vertellen team Laten we weer gaan vertellen Het vertellen van verhalen betrekt kinderen op een bijzondere manier bij leerstof en ontwikkeling. Omdat ze het verhaal ervaren,
Nadere informatieLesbrief Op zolder bij oma Aletta
Lesbrief Op zolder bij oma Aletta Inhoud: Inleiding Algemene informatie Opbouw van de les Voorbereiding en lestips Op zolder bij oma Aletta Iedereen heeft wel eens gehoord van Aletta Jacobs, maar weinig
Nadere informatieTaal op niveau Spreken Op weg naar niveau
Taal op niveau Spreken Op weg naar niveau 1F Naam: Groep: Uitgeverij: Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Elma Draaisma Redactie: Edu Actief b.v. Meppel Inhoudelijke redactie: Wim Zuijdendorp Vormgeving: Edu
Nadere informatieDE L CKER JAPANSE MANGACULTUUR ALS HOBBY
DE L CKER JAPANSE MANGACULTUUR ALS HOBBY DOCENTENHANDLEIDING Leeftijd: 13-15 jaar, 16-18 jaar Geschikt voor: vmbo, havo en vwo vanaf de eerste klas Vakgebied en kerndoelen: Deze les vindt aansluiting bij
Nadere informatiePROTESTANTS OF KATHOLIEK IN DE REPUBLIEK
PROTESTANTS OF KATHOLIEK IN DE REPUBLIEK DOCENTENHANDLEIDING BOVENBOUW HAVO/VWO COMBINATIERONDLEIDING GESCHIEDENIS Protestants of katholiek in de Republiek Museum Ons Lieve Heer op Solder & de Oude kerk
Nadere informatie1 Kijkkaarten bij spelpresentaties
1 Kijkkaarten bij spelpresentaties Om kinderen meer te betrekken bij het optreden van hun groepsgenoten, zijn kijkkaarten erg geschikt. Verdeel de kaarten onder de kinderen, individueel, per duo of per
Nadere informatieUitleg Werkwijzers Bovenbouw Dit zijn de beschrijvingen van alle presentaties die je moet doen en het werkstuk dat je maakt.
Uitleg Werkwijzers Bovenbouw Dit zijn de beschrijvingen van alle presentaties die je moet doen en het werkstuk dat je maakt. Om het overzichtelijk te maken, hebben we onder elk onderdeel een afvinklijstje
Nadere informatieNo Story No Glory Verhalen en issues als aanjagers van Verbindend Ondernemen
No Story No Glory 24.11.2015 Verhalen en issues als aanjagers van Verbindend Ondernemen Corporate stories Echte verhalen van vlees en bloed over de ziel van de organisatie. Functies 1. Uitkomst van zelfonderzoek:
Nadere informatieSamenvatting leerlijn Cultureel Erfgoed Thema Verhalen
Groep 1-2 Project: Symbolische verhalen Twee leeuwen, een paling en een ooievaar. Dat zijn de dieren die op het stadswapen van Den Haag te zien zijn. In dit project gaan de leerlingen op onderzoek naar
Nadere informatieErfgoedonderwijs. 1. Wat is erfgoed? 2. Waarom erfgoedonderwijs? 3. Erfgoedonderwijs en 21e eeuws leren. 4. Erfgoed in de klas voorbeelden
Erfgoedonderwijs 1. Wat is erfgoed? 2. Waarom erfgoedonderwijs? 3. Erfgoedonderwijs en 21e eeuws leren 4. Erfgoed in de klas voorbeelden ERFGOED DOEN! Wat is erfgoed? Wat is erfgoed? Definitie Materiële
Nadere informatieKan dat? Ook als je het van huis uit niet zo hebt meegekregen?
Omdat je je kennis wilt delen, nieuwe klanten wilt werven, politiek of maatschappelijk gezien een boodschap wilt overbrengen, je onderneming wilt promoten. Redenen genoeg om een sterke spreker te willen
Nadere informatieproject: Kunst en cultuur
project: Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus 1056 7940 KB Meppel Tel.: 0522-235235 Fax: 0522-235222 E-mail: info@edu-actief.nl Internet: www.edu-actief.nl Marcel Martinus en ROC Mondriaan
Nadere informatieLesbrief: Lekker ontspannen? Thema: Wat is Mens & Dienstverlenen?
Lesbrief: Lekker ontspannen? Thema: Wat is Mens & Dienstverlenen? Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Inleiding Niks is fijner dan je prettig en ontspannen voelen. Dit
Nadere informatieMUSEUMLES IN HET VAN ABBEMUSEUM Groep 7 en 8
MUSEUMLES IN HET VAN ABBEMUSEUM Groep 7 en 8 Inleiding In groep 7 of 8 komen leerlingen vaak voor de tweede keer met hun klas naar het van Abbemuseum. Bij het eerste bezoek, in groep 5 of 6, hebben ze
Nadere informatieVertel platen. Groep 3
Vertel platen Groep 3 INHOUD 1 Inleiding... 1 1.1 Doelstelling... 1 2 Vertelplaten... 2 2.1 Voorbereiding... 2 2.2 De voordelen van het vertellen met de kamishibai... 2 2.3 Vertellen in 5 stappen... 3
Nadere informatieN A Ï S I S S U E N O. 1. NaïS Zine. Download tijdelijk gratis INSPIRATIE STORYTELLING B2P BUSINESS TO PERSONAL
N A Ï S 2 0 1 7 I S S U E N O. 1 T I J D E L I J K G R A T I S NaïS Zine Download tijdelijk gratis Nieuw INSPIRATIE STORYTELLING B2P BUSINESS TO PERSONAL Inhoud 1 2 : Waarom jij niet zonder deze zes geheimen
Nadere informatieCKV Rubric Rembrandt College Veenendaal december 2007
Rubric CKV op het Rembrandt College Veenendaal (in ontwikkeling) Domeinen in CKV: A. Culturele activiteiten B. Kennis van Kunst en Cultuur C. Praktische activiteiten D. Reflectie en Kunstdossier We kiezen
Nadere informatieklantgerichtheid... ... klanteninzicht... ... groepsdynamica... ... omgaan met diversiteit... ... stemgebruik... ... taalvaardigheid... ...
P1 VOORBEELD OBSERVATIE-INSTRUMENT GROEP klantgerichtheid klanteninzicht groepsdynamica omgaan met diversiteit PRESENTATIE stemgebruik taalvaardigheid non-verbaal communiceren professionele houding PERSOON
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor
Nadere informatieShadow Games T42 (Zwitserland)
l e s b ri ef Shadow Games T42 (Zwitserland) +31 (0)76-515 49 84 t +31(0)76-513 81 25 stiltefestival techniek@destilte.nl 4811 TL Breda 4811 KB Breda F facebook.com/ +31(0)6-11 62 32 91 Nieuwe Huizen 41
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieGesprekstechniek voor de manager met o.a. The one minute manager
Gesprekstechniek voor de manager met o.a. The one minute manager 1 Executive Leadership Foundation - ELF 2005-2011 Dit materiaal mag vrij gebruikt worden, mits netjes de bron wordt vermeld Lastige dingen
Nadere informatieOpzet en uitvoering. Inhoudsopgave. 1 Wat is Kiezen voor je leven? 3. 2 Hoe maak je een Digi-tale? 4. 3 Stap voor Stap...5. 4 Technische kant...
Inhoudsopgave 1 Wat is Kiezen voor je leven? 3 2 Hoe maak je een Digi-tale? 4 3 Stap voor Stap...5 4 Technische kant....7 5 Werkblad Mijn Digi-tale...9 6 Werkblad Mijn storyboard 10 Digi-Tales Opzet en
Nadere informatieA Mano 6+ El Patio Teatro (Spanje)
lesbrief A Mano 6+ El Patio Teatro (Spanje) bovenbouw (groep 5 t/m 8) A Mano wordt verteld met klei. Vier handen beelden op fantasierijke wijze het bezoekadres Markendaalseweg 75a verhaal uit van een klein
Nadere informatieSPREKEN VOOR EEN GROEP
SPREKEN VOOR EEN GROEP John Hallaert 2018-2019 Inhoud 1. Bereid je goed voor 2. Steek structuur in je betoog 3. Verbale en non-verbale aspecten 4. Wat met spreekangst? 5. Omgaan met vragen en onverwachte
Nadere informatieWorkshop: Verhalen schrijven
Workshop: Verhalen schrijven Brainstormen Schrijfoefening écriture automatique: Schrijf vijf minuten onafgebroken over meesterschap. Maak een mindmap over meesterschap en mogelijke problemen i.v.m. meesterschap.
Nadere informatieGeloofsopvoeding 3. Leeftijd: Soort bijeenkomst: Soort werkvorm: Thema: 3e bijeenkomst - Communiceren met je kind
Geloofsopvoeding 3 Leeftijd: Soort bijeenkomst: Soort werkvorm: Thema: 3e bijeenkomst - Communiceren met je kind Doel: Je gaat aan de slag met verschillende manieren om met je kind te communiceren. Het
Nadere informatieJA BUKA! Trešnja Municipal Theatre (Kroatië)
lesbrief JA BUKA! Trešnja Municipal Theatre (Kroatië) onderbouw (groep 1 t/m 4) www.stiltefestival.com E info@destilte.nl F facebook.com/ stiltefestival Met non-verbaal theaterspel en een levensgrote robot
Nadere informatieMens in actie. Zo groot ben jij!
Handvaardigheid klas 2H/V februari 2015 Mens in actie Op de foto hiernaast is een bronzen beeld van een schaatser te zien, aangebracht aan de muur van het stadhuis van Haastrecht. Het beeld is gemaakt
Nadere informatie- ontdekken dat stilte en rust helpen om een gepaste uitdrukking te vinden voor gevoelens.
Tuin van Heden 1 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen
Nadere informatieLichtbende TUTU projectietheater (Nederland)
lesbrief Lichtbende TUTU projectietheater (Nederland) bovenbouw (groep 5 t/m 8) www.stiltefestival.com E info@destilte.nl F facebook.com/ stiltefestival TUTU vertelt het verhaal van een kind dat haar dromen
Nadere informatieWorkshop Handleiding. Verhalen schrijven. wat is jouw talent?
Workshop Handleiding Verhalen schrijven wat is jouw talent? Inhoudsopgave Hoe gebruik je deze workshop? Hoe kun je deze workshop inzetten in je klas? Les 1: Even voorstellen stelt zich kort voor en vertelt
Nadere informatieNaam:. Namen groepsleden:... Begeleider:
Naam:. Klas: Namen groepsleden:........ Begeleider: 1 Inleiding In deze projectweek ga je onderzoek doen. Dit onderzoek is ter voorbereiding op het sectorwerkstuk in de vierde klas. Dit boekje is jouw
Nadere informatie