Wat is verzekeren? Wat is verzekeren?

Transcriptie

1 In dit onderdeel wordt de lezer inzicht verschaft in het onderwerp wat is verzekeren?. De volgende onderwerpen komen hierbij aan de orde: de risico s die de c o n s u m e n t l o o p t het principe van verzekeren de techniek van verzekeren de verzekeringsvormen en branches sociale verzekeringen en particuliere verzekeringen 204

2 Inleiding Vanwege een opgebroken fietspad, rijdt Lianne op haar fiets aan de linkerzijde van de weg. Wanneer zij weer naar de rechterkant w i l o v e r s t e k e n w o r d t z e a a n g e r e d e n d o o r e e n i n t e g e n g e s t e l d e r i c h t i n g r i j d e n d e v r a c h t a u t o, d i e t e r p l e k k e d e m a x i m u m s n e l h e i d m e t 1 0 k m p e r u u r o v e r s c h r i j d t. Lianne loopt een armbreuk op en haar fiets is flink beschadigd. Wie betaalt de schade? R i s i c o ( d i t i s d e k a n s o p s c h a d e e n v e r l i e s ) l o p e n w i j d a g e l i j k s. Ve r z e k e r i n g e n z i j n e r o m d e f i n a n c i ë l e g e v o l g e n v a n r i s i c o ' s w e g t e n e m e n o f t e v e r k l e i n e n. R i s i c o e n r i s i c o a n a ly s e Verzekeringen worden niet zomaar gesloten: ze kosten geld en moeten daarom nuttig zijn voor de c o n s u m e n t. H e t p r a k t i s c h n u t v a n v e r z e k e r i n g e n i s d a t z i j b e s c h e r m i n g b i e d e n v o o r d e f i n a n c i ë l e g e v o l g e n v a n v e e l r i s i c o s. A l s d e i n d e p o l i s a f g e s p r o k e n g e b e u r t e n i s ( h e t r i s i c o ) z i c h v o o r d o e t, d a n v e r g o e d t d e v e r z e k e r a a r d e f i n a n c i ë l e g e v o l g e n d a a r v a n. S o m s z i j n f i n a n c i ë l e r i s i c o s z o g r o o t d a t j e j e e r w e l t e g e n m o e t v e r z e k e r e n, o m d a t j e a n d e r s i n z e e r g r o t e g e l d z o r g e n k u n t b e l a n d e n. 205

3 Voorbeelden van kleine en grote risico s: J e l m e r v a n L o e n e n i s e i g e n a a r v a n e e n p r a c h t i g w o o n h u i s. O p e e n a v o n d w o r d t b i j Jelmer een ruit ingegooid (risico). Een nieuwe ruit kost 234 (inclusief plaatsingskosten). Dit risico is te overzien, daarom heeft Jelmer geen glasverzekering. Het huis van Jelmer brandt af als gevolg van kortsluiting. H e t h e r b o u w e n v a n z i j n h u i s k a n J e l m e r n i e t u i t e i g e n z a k b e t a l e n. H e t r i s i c o v a n brand heeft Jelmer daarom ondergebracht bij een woonhuisverzekeraar. De verzekeraar betaalt de herbouwkosten. Pieter van Breukelen heeft een oude fiets die hij niet vaak gebruikt. De waarde van d e f i e t s i s h o o g u i t 5 0. A l s d e f i e t s v a n P i e t e r w o r d t g e s t o l e n i s P i e t e r 5 0 a r m e r. Wel vervelend, maar niet desastreus. Pieter heeft daarom geen fietsverzekering (die o n d e r m e e r d e k k i n g b i e d t v o o r h e t r i s i c o v a n d i e f s t a l ). A l s P i e t e r o p e e n d a g n a a r d e s u p e r m a r k t f i e t s t, r i j d t h i j d o o r z i j n s c h u l d t e g e n e e n voetganger aan. Deze raakt door de aanrijding zijn leven lang blijvend invalide. De totale schade wordt begroot op ruim Dit bedrag is zo hoog omdat de voetg a n g e r z i j n v e r d e r e l e v e n l a n g n i e t m e e r k a n w e r k e n ( i n k o m e n s s c h a d e ). P i e t e r i s a a n s p r a k e l i j k v o o r d i t s c h a d e b e d r a g ; P i e t e r i s w e t t e l i j k v e r p l i c h t o m d i t b e d r a g a a n d e v o e t g a n g e r t e b e t a l e n. D i t b e d r a g h e e f t P i e t e r z e k e r n i e t t e r b e s c h i k k i n g, m a a r gelukkig heeft hij een aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren (AV P ), d i e deze schade aan de voetganger betaalt. U i t h e t v o o r g a a n d e b l i j k t d e v o l g e n d e v u i s t r e g e l : h o e g r o t e r d e f i n a n c i ë l e r i s i c o s, d e s t e g r o t e r d e b e h o e f t e o m v o o r d e z e r i s i c o s e e n v e r z e k e r i n g s o p l o s s i n g t e n e m e n. D a a r o m i s h e t b e l a n g r i j k v o o r p a r t i c u l i e r e n e n b e d r i j v e n o m d e r i s i c o s d i e z i j l o p e n g o e d o p e e n r i j t e z e t t e n. D i t w o r d t r i s i c o - i n v e n t a r i s a t i e g e n o e m d. P a s a l s a l l e r i s i c o s i n k a a r t z i j n g e b r a c h t e n g e a n a l y s e e r d ( r i s c o a n a l y s e ), v o l g t d e v r a a g h o e o m t e g a a n m e t d e z e r i s i c o s. H e t o v e r d r a g e n v a n r i s i c o s a a n v e r z e k e r a a r s i s e e n m e t h o d e o m m e t r i s i c o s o m t e g a a n, m a a r n i e t d e e n i g e ( h i e r o v e r s t r a k s m e e r ). We kennen risico's die: 1. je kunt verzekeren gezondheid (ziektekostenverzekeringen) leven en dood (levensverzekeringen, aanvullend pensioen) bezit en vermogen (opstal-, inboedel-, cascoverzekering auto) 2. je moet verzekeren verzekeringsplicht door de overheid opgelegd (Bijvoorbeeld: Wettelijke Aansprakelijkheidsverzekering Motorrijtuigen) sociale verzekeringen (Bijvoorbeeld: WIA, WW) 3. niet te verzekeren zijn risico's die heel vaak voorkomen (Bijvoorbeeld: winkeldiefstal) ondernemersrisico 206

4 Vo o r b e d r i j v e n z i j n o o k d e r i s i c o s d i e b e t r e k k i n g h e b b e n o p g e z o n d h e i d, l e v e n e n d o o d e n b e z i t e n v e r m o g e n v e r z e k e r b a a r. Ve r d e r l o o p t e e n b e d r i j f a l t i j d h e t r i s i c o d a t d e z a k e n m i n d e r g o e d g a a n d a n v o o r z i e n. D i t z o g e n a a m d e o n d e r n e m e r s r i s i c o w o r d t n i e t overgenomen door verzekeraars. Het principe van verzekeren H e t f i n a n c i e e l b e l a n g b i j h e t a l d a n n i e t p l a a t s v i n d e n v a n e e n g e b e u r t e n i s v o r m t d u s d e a a n l e i d i n g o m e e n v e r z e k e r i n g s o v e r e e n k o m s t t e s l u i t e n. E e n v a n d e e i s e n d i e d e wet stelt aan een verzekeringsovereenkomst is dat het tijdstip van uitkering onzeker is. Vo o r b e e l d e n z i j n u i t k e r i n g n a e e n i n b r a a k, e e n a a n r i j d i n g o f e e n o v e r l i j d e n. Vaak worden ook zogenaamde gevolgschaden verzekerd. Dit kunnen bijvoorbeeld de o p r u i m i n g s k o s t e n n a e e n b r a n d z i j n o f h e t z o g e n a a m d e g e m i s a a n v e r w a c h t v o o r d e e l (bijvoorbeeld inkomensverlies). B i j o b j e c t e n m e t e e n b e p a a l d e l e v e n s d u u r, z o a l s e e n w a s m a c h i n e o f d e b a n d e n v a n e e n b r o m f i e t s, i s h e t f i n a n c i ë l e g e v o l g v a n b i j v o o r b e e l d s l i j t a g e d e w a a r d e v a n h e t object neemt af door slijtage - niet te verzekeren. De slijtage is te verwachten waard o o r h e t t i j d s t i p v a n u i t k e r i n g n i e t e c h t o n z e k e r i s. Ve r d e r k a n i e m a n d n i e t z o m a a r e l k willekeurig object (de auto van een ander bijvoorbeeld) verzekeren op zijn naam. In h e t a l g e m e e n g e l d t d a t e e n v e r z e k e r i n g n e m e r a l l e e n z a k e n m a g v e r z e k e r e n w a a r h i j ook een duidelijk belang bij heeft. De niet-financiële gevolgen van risico s zijn niet te verzekeren (bijvoorbeeld menselijk leed). Verder worden de volgende soorten schade onderscheiden: Zaakschade H e e f t b e t r e k k i n g o p m a t e r i e e l b e z i t ( v e r l i e s o f b e s c h a d i g i n g v a n b i j v o o r b e e l d een auto, een halsketting of een boot). Vermogensschade Aantasting van het vermogen (bijvoorbeeld als gevolg van een verplichting schade aan een ander te vergoeden op grond van aansprakelijkheid). 207

5 Voorbeelden gevolgen van risico s De lievelingstante van Erna van Wensen woont in Canada. Deze tante komt om het l e v e n b i j e e n v e r k e e r s o n g e v a l. D i t i s v r e s e l i j k v o o r E r n a ( m e n s e l i j k l e e d ), m a a r d i t drama heeft verder geen nadelige financiële consequenties voor Erna. J e r o e n H e u v e l a a r g e e f t e e n a u t o v a n r e c h t s g e e n v o o r r a n g. M e t a l s g e v o l g : s c h a d e a a n d e a n d e r e a u t o e n a a n z i j n e i g e n auto. Niemand is gewond, er is alleen blikschade. Dit veroorzaakt wel financiële schade, maar geen menselijk leed. N i c o l e t t e v a n Wa t e r e n i s d e k o s t w i n n e r i n e e n g e z i n. A l s Nicolette overlijdt laat zij een hevig verdrietige man en drie zeer verdrietige kinderen a c h t e r ( m e n s e l i j k l e e d ). D a a r n a a s t b l i j k t d a t h e t i n k o m e n d o o r h e t o v e r l i j d e n v a n Nicolette enorm terugvalt (financiële gevolgen). D e f i n a n c i ë l e g e v o l g e n k u n n e n d i r e c t m e r k b a a r z i j n o f p a s l a t e r. I n b e i d e g e v a l l e n g a a t h e t o m h e t ( v e r l i e s v a n ) g e l d o f a n d e r s g e z e g d : v e r m o g e n s a c h t e r u i t g a n g. B i j J e r o e n u i t het voorbeeld hierboven bestaat zijn vermogensachteruitgang uit de schade aan beide a u t o s. A l s d e s c h a d e i s v a s t g e s t e l d w e e t J e r o e n h o e v e e l g e l d h e t h e m g a a t k o s t e n. D e f i n a n c i ë l e g e v o l g e n v o o r N i c o l e t t e s m a n z i j n p a s i n d e t o e k o m s t m e r k b a a r. Zijn vermogensschade bestaat uit het verschil tussen wat Nicolette aan netto inkomen m a a n d e l i j k s b i n n e n b r a c h t e n h e t i n k o m e n d a t h i j n u, a l s w e d u w n a a r, o n t v a n g t u i t d e r e g e l i n g e n v o o r n a b e s t a a n d e n, z o a l s d e A l g e m e n e N a b e s t a a n d e n w e t ( A N W ) e n h e t nabestaandenpensioen van de werkgever. (Van dit verschil moet weer worden afgetrokken het bedrag dat Nicolette zelf gebruikte van het verdiende geld.) 208

6 Voorbeeld directe en toekomstige financiële gevolgen van risico s Mark de Graaf en Evelien Hopman zijn al zes jaar getrouwd. Zij leiden een zuinig en spaarzaam leven. Ze sparen per maand maar liefst 650. Hun spaarsaldo is inmidd e l s o p g e l o p e n t o t A l s M a r k d e a u t o t o t a l l o s s r i j d t, m o e t e n z i j d i r e c t b e t a l e n v o o r e e n a n d e r e a u t o. Als Evelien 2,5 jaar a r b e i d s o n g e s c h i k t r a a k t i s h a a r n e t t o m a a n d e l i j k s e i n k o m e n g e d u r e n d e d i e p e r i o d e l a g e r d a n e r v o o r. D e v e r m o g e n s a c h t e r u i t g a n g d o o r d e t i j d e l i j k e arbeidsongeschiktheid van Evelien is uiteindelijk (30 m a a n d e n * = ) B i j v o o r t z e t t i n g v a n h e t z e l f d e s p a a r z a m e l e v e n k u n n e n M a r k e n E v e l i e n i n d e z e periode nog 220 sparen per maand. B i j b e i d e b o v e n s t a a n d e g e b e u r t e n i s s e n i s e r s p r a k e v a n e e n v e r m o g e n s a c h t e r u i t g a n g van meer dan Van het auto-ongeval zijn de financiële gevolgen direct merkb a a r, v a n d e a r b e i d s o n g e s c h i k t h e i d z i j n d e f i n a n c i ë l e g e v o l g e n v o o r h e t g r o o t s t e d e e l in de toekomst merkbaar. NB: in dit voorbeeld zijn intrest en inflatie-effecten gemakshalve buiten beschouwing gelaten. Bezit, vermogen, leven, dood en gezondheid Risico s zijn ook onder te verdelen in: Bezitsrisico s: schade aan bezittingen Ve r m o g e n s r i s i c o s : f i n a n c i ë l e s c h a d e ( b i j v o o r b e e l d a a n s p r a k e l i j k h e i d, bedrijfsschade, rechtshulp) Gezondheidsrisico s: ziekte of ongeval L e v e n r i s i c o s : o v e r l i j d e n e n h e t l a n g - l e v e n r i s i c o ( l a n g e r l e v e n d a n er inkomen kan worden gegenereerd) A l s j e m e t j e a u t o t e g e n e e n p a a l t j e r i j d t, i s j e b e z i t i n w a a r d e a c h t e r u i t g e g a a n. A l s je fiets wordt gestolen, ben je je bezit kwijt. Dit zijn voorbeelden van bezitsrisico s. Bezitsrisico s kun je dan ook omschrijven als alle risico s die betrekking hebben op het v e r l o r e n g a a n e n b e s c h a d i g d r a k e n v a n i e m a n d s b e z i t t i n g e n. I n h e t j a r g o n s p r e e k t m e n o v e r v e r l i e s ( g e h e e l o f g e d e e l t e l i j k ) e n b e s c h a d i g i n g. In de categorie vermogensrisico s v a l l e n a l l e r i s i c o s d i e n i e t v a l l e n i n d e c a t e g o r i e ë n b e z i t s r i s i c o s e n r i s i c o s d i e b e t r e k k i n g h e b b e n o p l e v e n, d o o d e n g e z o n d h e i d. H e t meest in het oog springende vermogensrisico is dat van het aansprakelijk gesteld word e n d o o r d e r d e n. I n h e t v o o r b e e l d v a n J e r o e n H e u v e l a a r h i e r v o o r i s d e ( s c h a d e a a n d e ) e i g e n a u t o v a n J e r o e n v o o r h e m e e n b e z i t s r i s i c o. M a a r d e s c h a d e a a n d e a n d e r e a u t o m o e t J e r o e n o o k b e t a l e n. H i j h e e f t e e n v e r k e e r s f o u t g e m a a k t. Z o w e l d e s c h a d e a a n z i j n e i g e n a u t o, a l s d e s c h a d e a a n d e a n d e r e a u t o t a s t e n z i j n v e r m o g e n a a n. 209

7 Naast aansprakelijkheid zijn er andere vermogensrisico s te benoemen. Een winkelier bijvoorbeeld die wordt geconfronteerd met brand in zijn winkel. Naast de schade aan zijn winkelpand (zijn eigendom) en zijn inventaris (beiden bezitsr i s i c o s ) k o m t e r n o g e e n g e h e e l a n d e r f i n a n c i e e l n a d e e l o p z i j n w e g : d a t v a n d e bedrijfsschade. Door de brand kan de winkelier enkele maanden geen omzet (en daard o o r o o k g e e n w i n s t ) m e e r m a k e n, t e r w i j l z i j n v a s t e l a s t e n ( z o a l s s a l a r i s s e n e n d e b e t a l i n g v a n r e n t e e n a f l o s s i n g a a n d e b a n k ) t o c h d o o r g a a n. Weer een ander vermogensrisico is dat van de kosten voor r e c h t s h u l p. S t e l d a t i e m a n d ruzie krijgt met zijn buurman. Dit conflict draait uit op een rechtszaak en beiden word e n g e c o n f r o n t e e r d m e t d e h o g e k o s t e n d i e d a a r m e e g e p a a r d g a a n ( z o a l s a d v o c a a t - en proceskosten). Ruzie krijgen, of netter gezegd: in conflict raken is een risico dat n i e t a l t i j d t e v o o r k o m e n i s. E n w a n n e e r h e t z i c h v o o r d o e t, d a n k o s t h e t v e e l g e l d. D u s o o k d e z e o n v e r w a c h t e g e b e u r t e n i s s e n z i j n t e b e n o e m e n a l s e e n v e r m o g e n s r i s i c o. Overigens zijn bedrijfsschade en kosten voor rechtshulp (rechtsbijstand) onder bepaalde voorwaarden te verzekeren. Als iemand ziek wordt (risico) of een ongeval krijgt (risico) is dat niet prettig (mensel i j k l e e d ). M a a r z i e k z i j n k a n o o k g e n e e s k u n d i g e k o s t e n m e t z i c h m e e b r e n g e n, z o a l s d o k t e r s r e k e n i n g e n e n k o s t e n v a n z i e k e n h u i s o p n a m e. Va n a f 1 j a n u a r i i s e r e e n nieuw zorgstelsel van kracht, waarin elke Nederlander een basisverzekering voor ziektekosten (geneeskundige kosten) heeft, met de mogelijkheid tot aanvullende dekking. Ziek worden heeft ook nog andere financiële gevolgen: inkomensderving. Om het eenvoudig te zeggen: als je (ernstig) ziek bent, kun je niet werken en ben je niet in staat o m g e l d t e v e r d i e n e n. O o k h i e r v o o r ( v o o r a r b e i d s o n g e s c h i k t h e i d ) k u n n e n c o n s u m e n t e n zich verzekeren. De risico s van het overlijden of juist in leven blijven van iemand hebben met name g e v o l g e n v o o r h e t i n k o m e n. A l s d e h o o f d k o s t w i n n e r i n e e n g e z i n o v e r l i j d t, z o a l s i n h e t e e r d e r g e g e v e n v o o r b e e l d, k a n d a t v e r g a a n d e f i n a n c i ë l e c o n s e q u e n t i e s h e b b e n v o o r h e t i n k o m e n v a n d e n a b e s t a a n d e n. D i t w o r d t o o k w e l h e t k o r t l e v e n r i s i c o g e n o e m d. M a a r o o k h e e l l a n g l e v e n i s v a n u i t d e o p t i e k v a n d e r i s i c o a n a l y s e e e n g e b e u r t e n i s m e t soms vergaande financiële gevolgen. 210

8 Voorbeeld lang-levenrisico B a r e n d v a n D o o r s u m i s z e l f s t a n d i g o n d e r n e m e r. U i t z i j n e i g e n zaak genereert hij jaarlijks een bruto inkomen van ongeveer Barend wil op zijn 58e stoppen met werken. Omdat hij dan niet meer werkt, heeft hij geen inkomen terwijl hij wel o p o n g e v e e r d e z e l f d e v o e t w i l d o o r l e v e n. Va n a f z i j n 6 5 e ontvangt Barend een AOW-uitkering, maar deze is veel lager d a n h e t i n k o m e n d a t h i j w e n s t. S t e l d a t B a r e n d i n g o e d e g e z o n d h e i d d e 9 0 h a a l t ( j e w e e t h e t n o o i t, m i s s c h i e n w o r d t h i j wel honderd). Dat betekent een fors inkomenshiaat van j a r i g e l e e f t i j d t o t z i j n o v e r l i j d e n. B a r e n d d e n k t b i j z i c h z e l f d a t v e r k o o p v a n z i j n z a a k g e n o e g z a l o p l e v e r e n o m t e v o o r z i e n i n z i j n i n k o m e n v o o r d e o u d e d a g. M a a r h o e v e e l l e v e r t h e m d a t w e r k e l i j k o p? A l s o p h e t m o m e n t v a n v e r k o o p h e t e c o n o m i s c h tij wat tegenzit, kan het zijn dat de opbrengst slechts voldoende is om tot een leeftijd van 62 jaar op dezelfde voet te kunnen blijven doorleven. En daarna? Levensverzekeringen bieden oplossingen voor inkomenstekorten die ontstaan door kort, of juist lang leven. Hiernaast zijn de financiële gevolgen van risico s samengevat in een schema. mogelijke gevolgen van gebeurtenissen financieel menselijk leed bezit vermogen kort/lang leven gezondheid/ ongeval verlies aansprakelijkheid inkomen beschadiging kosten bedrijfsschade, e.d. geneeskundige kosten 211

9 Risicomanagement Particulieren, maar ook ondernemingen, stichtingen en overheden lopen allerlei risic o s. H e t i s n i e t n o d i g a l d e z e r i s i c o s o v e r t e d r a g e n a a n v e r z e k e r a a r s ( v e r z e k e r e n ). Dat zou wel eens zeer (misschien wel te) kostbaar kunnen zijn. Daarnaast zijn sommige risico s al helemaal niet verzekerbaar. Het adequaat omgaan met risico s wordt r i s i c o m a n a g e m e n t g e n o e m d. Bij risicomanagement zijn zes stappen te onderscheiden: 1. Risico s inventariseren. 2. Risico s analyseren. 3. Risico s mijden. 4. Risico s verminderen (preventie). 5. Risico s overdragen. 6. Risico s voor eigen rekening nemen. Vo l g e n d v o o r b e e l d l a a t e e n e e n v o u d i g e v o l g o r d e v a n b e s l i s m o m e n t e n z i e n, v o o r iemand die naar een ver land op vakantie wil. Voorbeeld r i s i c o m a n a g e m e n t S t e l d a t j e m e t j e p a r t n e r o p v a k a n t i e w i l t n a a r e e n v e r l a n d. J e v r a a g t j e s a m e n a f a a n w e l k e g e v a r e n j e b l o o t s t a a t b i j z o n o n d e r n e m i n g ( r i s i c o - i n v e n t a r i s a t i e ). J u l l i e s p e u r e n h e t i n t e r n e t a f e n e e n v a n d e g e v a r e n d i e jullie onderkennen is het oplopen van nare ziekten. Als je wilt voorkomen dat je in een ver land een nare ziekte oploopt kun je dat vermijden (risico mijden) door thuis te blijven. Maar je kunt je ook inenten tegen allerlei ziekten als je toch op vakantie gaat ( r i s i c o v e r m i n d e r e n ). E n a l s j e d a n t o c h z i e k w o r d t k a n j e i n i e d e r g e v a l d e f i n a n c i ë l e gevolgen van dat risico overdragen aan een verzekeraar (reisverzekeraar en/of zorgv e r z e k e r a a r ). J e k u n t e r v o o r k i e z e n o m e e n d e e l v a n d e f i n a n c i ë l e g e v o l g e n v a n h e t ziek worden zelf te dragen (eigen risico). Maar wordt dit stappenplan altijd bewust doorlopen? De één is nu eenmaal zorgelozer ingesteld dan de ander. Bedrijven en organisaties gaan bewuster met risico s om. Grotere ondernemingen hebben vaak een eigen riskmanager in dienst (of hebben zelfs een eigen afdeling riskmanagement). Sommige ondernemingen maken gebruik van de diensten van riskmanagementbureaus. Bij het Midden- en Kleinbedrijf (MKB) is het vaak de verzekeringsadviseur die samen met de ondernemer en specialisten van verzekeraars, aan riskm a n a g e m e n t d o e t. Z o a l s g e z e g d i s h e t a f s l u i t e n v a n v e r z e k e r i n g e n s l e c h t s e e n s t a p i n h e t g e h e l e p r o c e s. H e t k o m t o o k v o o r d a t v e r z e k e r e n p a s m o g e l i j k i s a l s m e e r w e r k i s gemaakt van de twee voorgaande stappen. 212

10 Voorbeeld riskmanagement in het MKB Rotex BV maakt hoogwaardige machines voor metaalverwerking. Het bedrijf draait u i t s t e k e n d e n w i l d e a a n k o m e n d e j a r e n d e p r o d u c t i e v e r v i e r v o u d i g e n. H e t p l a n i s o m een nieuw bedrijfspand te bouwen en om te gaan exporteren naar diverse landen, waaronder de Verenigde Staten. De eigenaar van Rotex BV schakelt een riskmanagementbureau in. Na uitvoerig onderzoek (risicoanalyse) is het advies: S c h r a p h e t p l a n o m t e e x p o r t e r e n n a a r A m e r i k a v a n w e g e d e k a n s o p e n o r m e aansprakelijkheidsclaims (risico mijden). Breng een aantal voorzieningen aan in het nieuw te bouwen pand om de kans op brand fors te verkleinen (risico verminderen/ p r e v e n t i e ). Alleen door de hiervoor bedoelde preventieve m a a t r e g e l e n t e n e m e n, b l i j k t d a t e r e n k e l e v e r z e k e r a a r s z i j n d i e h e t n i e u w e p a n d w i l l e n v e r z e k e r e n t e g e n b r a n d ( r i s i c o o v e r d r a g e n ). D o o r d e u i t s t e k e n d e f i n a n c i ë l e positie van Rotex BV (het zogenoemde weerstandsv e r m o g e n ) i s h e t m o g e l i j k o m v o o r d e v e r z e k e r i n g v a n het nieuwe bedrijfspand een zeer hoog eigen risico te nemen van Dit heeft een fikse premiebesparing tot gevolg. 213

11 De techniek van verzekeren Verzekeren is niets anders dan het overnemen van financiële risico's. Risico s die part i c u l i e r e n o f b e d r i j v e n n i e t z e l f w i l l e n o f k u n n e n d r a g e n. Wa a r o m k u n n e n v e r z e k e r a a r s deze risico s dan wel dragen? Ve r z e k e r a a r s k u n n e n h u n r o l v e r v u l l e n o m d a t z e d e v e r s c h i l l e n d e r i s i c o s k u n n e n b e r e k e n e n. D e a f g e l o p e n j a r e n h e b b e n e r s t e e d s o n g e v e e r v e r k e e r s o n g e v a l l e n met letsel per jaar plaatsgevonden. Afgezet tegen het grote aantal weggebruikers in N e d e r l a n d, i s d i t e e n r e d e l i j k s t a b i e l g e m i d d e l d e. M e n n o e m t h e t k u n n e n i n s c h a t t e n v a n d e r i s i c o s, o m d a t h e t i n h e t a l g e m e e n w e l e e n s t a b i e l g e m i d d e l d e b e t r e f t, o o k w e l de wet van de grote aantallen. Het is voor een verzekeraar van belang om een groot aantal verzekerden te hebben om de gemiddelde schadekans goed te kunnen berekenen en om de risico s te kunnen dragen. Voorbeelden wet van de grote aantallen en verzekeren Ve r z e k e r a a r P e d a l e P l u s v e r z e k e r t d e d i e f s t a l v a n f i e t s e n. A l s e e n f i e t s b i n n e n e e n jaar gestolen wordt, betaalt PedalePlus de n i e u w w a a r d e. F i e t s e n o u d e r d a n e e n j a a r v a l l e n n i e t m e e r o n d e r d e v e r z e k e r i n g. D e s t a t i s t i e k e n u i t h e t v e r l e d e n w i j z e n u i t dat jaarlijks één op de vijftig fietsen wordt gestolen. De n i e u w w a a r d e v a n d e f i e t s e n b e d r a a g t D e p r e m i e ( z o n d e r k o s t e n e n w i n s t o p s l a g ) m o e t d a n b e d r a g e n : gedeeld door 50 = 13 per jaar. Voor kosten en winstopslag komt daar nog bij: 5. De totale premie komt daarmee op 18. PedalePlus is net begonnen en heeft twint i g f i e t s e n v e r z e k e r d. I n h e t e e r s t e j a a r w o r d e n z e s f i e t s e n g e s t o l e n. B e g i n n e r s p e c h voor PedalePlus, want er is te weinig premie ontvangen om de schade te betalen. Bij een aantal verzekerde fietsen van bijvoorbeeld zou de gemiddelde schadek a n s ( 1 o p 5 0 ) w e l u i t g e k o m e n z i j n. Ve r z e k e r e n m o e t n u e e n m a a l m e t g r o t e a a n t a l l e n o m de gemiddelde schadekans te halen. L e v e n s v e r z e k e r a a r E l a n v e r z e k e r t e e n g r o e p v a n m a n n e n v a n 5 4 j a a r. D e a f s p r a a k i s d a t E l a n u i t k e e r t b i j o v e r l i j d e n v a n d e m a n n e n b i n n e n é é n j a a r n a h e t a f s l u i t e n v a n d e v e r z e k e r i n g. D e s t e r f t e s t a t i s t i e k e n g e v e n a a n d a t e e n j a r i g e m a n e e n k a n s h e e f t v a n ( o n g e v e e r ) e e n o p h o n d e r d o m i n h e t a a n k o m e n d e j a a r t e o v e r l i j d e n. D e p r e m i e ( z o n d e r w i n s t o p s l a g e n k o s t e n ) z o u d a n g e c a l c u l e e r d worden moeten worden op: 1% (eenhonderdste) van de uitkering: = In het betreffende jaar overlijden er slechts zes mannen. Terwijl het gemidd e l d e t i e n i s. B e g i n n e r s g e l u k v o o r E l a n w a n t n u h o u d t z e e x t r a v e e l v a n d e p r e m i e o v e r. M a a r a l s e r t w i n t i g m a n n e n w a r e n o v e r l e d e n, z o u E l a n e e n f i k s t e k o r t h e b b e n. D e b i n n e n g e k o m e n p r e m i e z o u n i e t v o l d o e n d e g e w e e s t z i j n o m d e u i t k e r i n g e n t e d o e n. B i j e e n a a n t a l v a n m a n n e n v a n 5 4 j a a r z o u d e g e m i d d e l d e s t e r f t e k a n s dichter bij het berekende gemiddelde hebben gelegen. 214

12 Ve r z e k e r e n i s d u s g e b a s e e r d o p g r o t e a a n t a l l e n. E e n v e r z e k e r a a r m o e t e e n h e l e b o e l v e r z e k e r d e n h e b b e n ( o f e e n h e l e b o e l g e l i j k s o o r t i g e r i s i c o s ) o m t e v o l d o e n a a n d e w e r k i n g v a n d e w e t v a n d e g r o t e a a n t a l l e n. A n d e r s g e z e g d : a l l e e n b i j g r o t e a a n t a l l e n k o m t d e g e m i d d e l d e - g e c a l c u l e e r d e - u i t k e r i n g k a n s u i t. E n p a s d a n i s e e n v e r z e k e r a a r in staat een adequate premie te berekenen. Ook als bij het calculeren van de premie voor een verzekeringsvorm verantwoord reken i n g i s g e h o u d e n m e t w a a r n e m i n g e n u i t h e t v e r l e d e n ( s t a t i s t i e k e n ), k o m t h e t v o o r d a t d e w e t v a n d e g r o t e aantallen in een bepaald jaar niet goed uitkomt. Ondanks dat er een grote, represent a t i e v e g r o e p v e r z e k e r d e n ( e n / o f o b j e c t e n ) v e r z e k e r d i s. D e n k b i j v o o r b e e l d a a n e e n j a a r w a a r i n e r e e n u i t z o n d e r l i j k h a r d e s t o r m v o o r e x t r e e m v e e l s c h a d e z o r g t. O o k d a a r m o e t e e n v e r z e k e r a a r r e k e n i n g m e e h o u d e n. Solidariteit v o r m t d e b a s i s v a n v e r z e k e r e n. A l l e m e n s e n d i e e e n z e l f d e r i s i c o w i l l e n v e r z e k e r e n ( b i j v o o r b e e l d h e t r i s i c o v a n e e n a a n r i j d i n g ) m a k e n p e r i o d i e k e e n b e d r a g ( p r e m i e ) o v e r a a n e e n v e r z e k e r a a r. D e v e r z e k e r a a r b e h e e r t d i t g e l d e n k e e r t e e n bedrag uit (schadeloosstelling) aan degene die schade heeft geleden. Op de schadeuitkering is het zogenaamde indemniteitsbeginsel (of schadeloosstellingsbeginsel) v a n t o e p a s s i n g. D i t b e t e k e n t d a t d e b e l a n g h e b b e n d e ( d e c l i ë n t ) d o o r e e n u i t k e r i n g u i t e e n s c h a d e v e r z e k e r i n g n i e t i n e e n f i n a n c i e e l g u n s t i g e r p o s i t i e m a g k o m e n d a n h e t g e v a l w a s v o o r d e s c h a d e. D i t k o m t e r d u s o p n e e r d a t v e r z e k e r a a r s n a e e n s c h a d e n i e t m e e r z o u d e n h o e v e n u i t k e r e n d a n d e v e r m o g e n s a c h t e r u i t g a n g d i e e e n v e r z e k e r d e lijdt. Toch komt dit in de praktijk wel voor, omdat verzekeraars er in hun polisvoorwaarden van mogen afwijken. Voorbeeld hogere uitkering dan de schade S a n d e r H o o g v l i e t h e e f t z i j n i n b o e d e l v e r z e k e r d b i j E n e r k o verzekeringen. In de polisvoorwaarden van Enerko staat d a t e r i n g e v a l v a n s c h a d e v e r g o e d w o r d t o p b a s i s v a n d e (huidige) n i e u w w a a r d e. Ve r v o l g e n s w o r d t t i j d e n s e e n i n b r a a k e e n d u r e T V g e s t o l e n b i j S a n d e r. D e T V i s d r i e j a a r o u d e n h e e f t d e s t i j d s g e k o s t. N u m o e t S a n d e r e r i n d e w i n k e l v o o r b e t a l e n. Sander krijgt van Enerko 890 uitbetaald. 215

13 Verzekeringsvormen Er zijn twee soorten verzekeringen voor particulieren, sociale verzekeringen en particuliere verzekeringen: 1. Sociale verzekeringen D e z e v e r z e k e r i n g e n z i j n d o o r d e o v e r h e i d v o o r d e h e l e b e v o l k i n g o f v o o r b e p a a l d e groepen verplicht gesteld. De sociale verzekeringen zijn weer onder te verdelen in: Werknemersverzekeringen Deze verzekeringen zijn alleen verplicht voor werknemers in loondienst en voor h e n d i e d a a r a a n g e l i j k g e s t e l d z i j n. Vo o r b e e l d : W I A ( W e t W e r k e n I n k o m e n n a a r Arbeidsvermogen). Volksverzekeringen Vo l k s v e r z e k e r i n g e n z i j n v e r p l i c h t v o o r a l l e i n w o n e r s v a n N e d e r l a n d. Vo o r b e e l d e n : A l g e m e n e O u d e r d o m s w e t ( A O W ), A l g e m e n e N a b e s t a a n d e n w e t (ANW) en Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). Kenmerkend voor sociale verzekeringen is: De premie wordt bepaald door de overheid en is niet gerelateerd aan het daadwerkelijke risico. De premie is (vaak) een percentage van het inkomen. D e o v e r h e i d b e p a a l t w i e i n w e l k g e v a l e e n u i t k e r i n g k r i j g t. Het deelnemen aan sociale verzekeringen is verplicht voor in de wet beschreven groepen. 2. Particuliere verzekeringen Bij deze verzekeringen bieden verzekeraars zekerheid door het overnemen van de financiële gevolgen van risico s. Naast de overheid biedt ook de particuliere verzek e r i n g s b e d r i j f s t a k z e e r v e e l ( m e e r ) m o g e l i j k h e d e n o m r i s i c o s o v e r t e d r a g e n. S o c i a l e v e r z e k e r i n g e n z i j n b e p e r k t t o t v e r z e k e r i n g e n v o o r i n k o m e n o f g e n e e s k u n d i g e k o s t e n. P a r t i c u l i e r e v e r z e k e r i n g e n b e s t r i j k e n e e n v e e l b r e d e r t e r r e i n. Z i j z i j n e n e r z i j d s e e n a a n v u l l i n g o p d e s o c i a l e v e r z e k e r i n g e n e n d a a r n a a s t b i e d e n z i j dekking van allerlei bezitsrisico s en vermogensrisico s zoals aansprakelijkheid en rechtsbijstand. Zonder particuliere verzekeringen zou de economie zich niet zo snel h e b b e n o n t w i k k e l d a l s n u h e t g e v a l i s. Zonder verzekeringsdekking tegen de enorme financiële gevolgen zouden er geen grote zeeschepen varen, grote goederentransporten plaatsvinden of vliegtuigen kunnen vlieg e n. H e t f i n a n c i ë l e r i s i c o i s v o o r e e n e n k e l e o n d e r n e m i n g s i m p e l w e g t e g r o o t. Va n u i t economisch perspectief is verzekeren daarom noodzakelijk. 216

14 Indeling in branches Particuliere verzekeringen worden van oudsher ingedeeld in twee hoofdbranches: Levensverzekeringen Schadeverzekeringen Branche Leven Binnen deze branche vallen alle verzekeringsvormen die te maken hebben met het leven en de dood van de mens, ofwel de levensverzekeringen (ook wel sommenverzekeringen genoemd). Het kan gaan om verzekeringen die mensen individueel sluiten, maar ook om levensverzekeringen die worden gesloten in het kader van de relat i e w e r k n e m e r / w e r k g e v e r. I n d a t g e v a l s p r e e k t m e n o v e r p e n s i o e n v e r z e k e r i n g e n. B i j levensverzekeringen is het eventueel uit te keren bedrag van te voren bepaald. Bij schadeverzekeringen dient de schadeloosstelling om de kosten te vergoeden die gemaakt zijn om de schade te repareren (bijvoorbeeld in geval van een aanrijding). Schadeverzekeringen worden meestal weer ingedeeld in drie subbranches: Brandverzekeringen, Transportverzekeringen, Va r i a v e r z e k e r i n g e n. Branche Brand O n d e r d e b r a n c h e b r a n d v e r z e k e r i n g e n v a l l e n v o o r n a m e l i j k b e z i t s v e r z e k e r i n g e n. D e z e verzekeringen hebben dan ook een verzekerd object, zoals een woonhuis, een winkelinventaris of een partij handelsgoederen. Andere benamingen voor het begrip verzek e r d o b j e c t z i j n g e v a a r s o b j e c t o f v e r z e k e r d e z a a k. B i n n e n d e p a r t i c u l i e r e n m a r k t v a l t onder deze branche: Woonhuisverzekeringen Inboedelverzekeringen B i n n e n d e b e d r i j v e n m a r k t v a l t o n d e r d e z e b r a n c h e : Opstalverzekeringen (opstal is een ander woord voor gebouw) I n v e n t a r i s - o f i n h o u d v e r z e k e r i n g ( d e n k a a n d e i n b o e d e l v a n e e n b e d r i j f z o a l s stellingen en kassa s). Goederenverzekering (naast een inventaris hebben sommige bedrijven ook handelsgoederen die binnen het bedrijf zijn opgeslagen). Het risico van brand is het belangrijkste risico dat gedekt is. Maar vaak bieden verzek e r i n g e n b i n n e n d e z e b r a n c h e o o k d e k k i n g v o o r s c h a d e d i e o n t s t a a t d o o r s t o r m, i n b r a a k en sommige waterschades. Branche Transport O n d e r d e b r a n c h e t r a n s p o r t v e r z e k e r i n g w o r d e n d i e v e r z e k e r i n g e n g e r a n g s c h i k t d i e t e m a k e n h e b b e n m e t o n d e r a n d e r e h e t t r a n s p o r t v a n ( h a n d e l s ) g o e d e r e n. D e w e t s p r e e k t o v e r i g e n s o v e r z a k e n. B i j h e t v e r v o e r e n v a n z a k e n ( b i j v o o r b e e l d e l e k t r o n i c a, v e e v o e r, p o r s e l e i n o f f r u i t ) k a n e r o n d e r w e g v a n a l l e s m i s g a a n. 217

15 D e z a k e n k u n n e n z i n k e n ( a l s z e m e t e e n s c h i p v e r v o e r d w o r d e n ), g e s t o l e n w o r d e n, b e d e r v e n o f k w i j t r a k e n. Ve e l v a n d e z e g e v a r e n k u n n e n v e r z e k e r d w o r d e n o n d e r e e n goederentransportverzekering. O o k d e v e r z e k e r i n g v a n b i n n e n v a a r t, e n z e e s c h e p e n v a l t ( t r a d i t i o n e e l ) o n d e r d e z e b r a n c h e. Branche Varia B r a n d - e n t r a n s p o r t v e r z e k e r i n g e n z i j n a l v e l e e e u w e n o u d. E e n t a m e l i j k j o n g e b r a n c h e i s d e b r a n c h e v a r i a v e r z e k e r i n g e n. A l l e v e r z e k e r i n g s v o r m e n d i e n i e t o n d e r t r a n s p o r t o f brand vallen, zijn ingedeeld in de branche variaverzekeringen. In deze branche zijn weer subcategorieën te herkennen: m e d i s c h e v a r i a v e r z e k e r i n g e n, d i t z i j n v e r z e k e r i n g e n d i e m e t d e g e z o n d h e i d v a n de mens te maken hebben, maar geen l e v e n s v e r z e k e r i n g z i j n ( v o o r b e e l d : d e zorgverzekering). aansprakelijkheidsverzekeringen, dit zijn verzekeringen die de schade als gevolg van fouten dekken. motorrijtuigenverzekeringen, dit zijn de W(ettelijke) A(ansprakelijkheids) verzek e r i n g e n d i e d o o r e e n m o t o r r i j t u i g v e r o o r z a a k t e s c h a d e a a n a n d e r e n v e r g o e d e n en tevens de schade aan het eigen motorrijtuig (cascoverzekering). Bedrijfsschadeverzekeringen (als een bedrijfspand afbrandt kan dat ook omzetverlies veroorzaken, terwijl de vaste kosten doorbetaald moeten worden). overige variaverzekeringen, dit zijn bijvoorbeeld de reis- en annuleringsverzekering en pleziervaartuigverzekering. De indeling in de branches brand, transport en varia is niet maatgevend voor alle verz e k e r a a r s. I n d e v e r z e k e r i n g s b e d r i j f s t a k k o m e n o o k a n d e r e i n d e l i n g e n v o o r. Z o z i j n e r verzekeraars met een afdeling recreatieverzekeringen of een afdeling technische verz e k e r i n g e n ( c o m p u t e r s, m a c h i n e s e n d e r g e l i j k e ). A n d e r e v e r z e k e r a a r s m a k e n a l l e e n e e n s c h e i d i n g t u s s e n d e p a r t i c u l i e r e m a r k t e n d e z a k e l i j k e m a r k t. 218

16 Sociale verzekering versus particuliere verzekering Premiedifferentiatie Een werknemer is automatisch (van rechtswege) door bijvoorbeeld de WIA of de basisv e r z e k e r i n g v e r z e k e r d. L e e f t i j d e n g e z o n d h e i d s t o e s t a n d s p e l e n a b s o l u u t g e e n r o l. D a t i s a n d e r s b i j a r b e i d s o n g e s c h i k t h e i d s v e r z e k e r i n g e n e n a a n v u l l e n d e z o r g v e r z e k e r i n g e n die iemand kan afsluiten bij een v e r z e k e r i n g s m a a t s c h a p p i j. I e m a n d d i e h e e l j o n g i s, k e r n g e z o n d e n m e t e e n n i e t r i s i c o v o l b e r o e p ( b i j v o o r b e e l d administrateur), betaalt minder premie voor dezelfde arbeidsongeschiktheidsverzeker i n g d a n i e m a n d v a n h o g e r e l e e f t i j d, m e t d i v e r s e g e z o n d h e i d s k l a c h t e n e n e e n r i s i c o v o l beroep (bijvoorbeeld: stratenmaker). Dit wordt premiedifferentiatie g e n o e m d. Antiselectie Iedereen mag zelf beslissen of hij bij een particuliere verzekeringsmaatschappij een a r b e i d s o n g e s c h i k t h e i d s v e r z e k e r i n g a f s l u i t. Ve r z e k e r a a r s k u n n e n, i n t e g e n s t e l l i n g t o t d e o v e r h e i d, n i e m a n d d w i n g e n z i c h b i j h e n t e v e r z e k e r e n. I n d e p r a k t i j k d o e t z i c h d a n h e t fenomeen antiselectie voor: diegenen die verwachten in de toekomst (meer dan gemiddeld) gebruik te zullen maken van de verzekering zijn sneller geneigd zich te verzek e r e n d a n d i e g e n e n d i e v e r w a c h t e n m i n d e r d a n g e m i d d e l d g e b r u i k t e m a k e n v a n e e n verzekering. Als verzekeraars zich niet wapenen tegen a n t i s e l e c t i e, d a n m o e t e n z i j m e e r u i t k e r e n d a n z i j o p g r o n d v a n s t a t i s t i e k e n h a d d e n b e r e k e n d. Ve r z e k e r a a r s w a p e n e n z i c h t e g e n antiselectie onder meer door kritisch te zijn bij het accepteren van verzekeringsaanv r a g e n. Z o v o r m e n v e r z e k e r a a r s z i c h b i j i e d e r e v e r z e k e r i n g s a a n v r a a g e e n o o r d e e l o f d e a a n v r a g e r v a n d e v e r z e k e r i n g e e n g e m i d d e l d r i s i c o v o r m t. H o u d t d e a a n v r a a g e e n meer dan gemiddeld risico in, dan kan een verzekeraar: een hogere premie bedingen; en/of beperkende voorwaarden stellen (bijvoorbeeld bepaalde schadeoorzaken uitsluiten); of, in het uiterste geval, de verzekeringsaanvraag weigeren. 219

17 Samenvatting Risico's die de klant bedreigen onderwerp voorbeeld risico's die je kunt verzekeren gezondheid zorgverzekeringen leven en dood levensverzekering/pensioen bezit en vermogen inboedel- en woonhuisverzekering risico's die je moet verzekeren verplicht door de overheid WA-motorrijtuigen sociale verzekeringen WIA/WW/AOW/ANW/AWBZ niet te verzekeren risico's komt te vaak voor winkeldiefstal onberekenbaar ondernemersrisico Het principe van verzekeren afdekken van financiële risico s risico s: bezit, vermogen, gezondheid, leven of dood risicomanagement (riskmanagement) techniek van het verzekeren; de wet van de grote aantallen solidariteit indemniteitsbeginsel De verzekeringsvormen en indeling in branches Sociale verzekering Particuliere verzekering werknemersverzekering volksverzekering levensverzekering schadeverzekering branche brand branche transport branche varia medisch aansprakelijkheid motorrijtuigen overig 220

18 Sociale verzekering versus particuliere verzekering premiedifferentiatie antiselectie 221