Naar een duurzame toekomst voor de Zuid-Hollandse landbouw
|
|
- Fanny Annemie de Wilde
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Naar een duurzame toekomst voor de Zuid-Hollandse landbouw Inleiding De landbouw speelt in Zuid-Holland een belangrijke rol op het gebied van economie en als leverancier van voedsel. Maar daarnaast bestaan er voor de landbouw ook doelen op het gebied van bijvoorbeeld natuur en het herstel van biodiversiteit, het beheer van het landschap en behoud en versterking hiervan, waterbeheer en recreatie. De landbouw staat op dit moment voor diverse opgaven. Concurrentie op kostprijs heeft geleid tot intensivering en schaalvergroting, maar dit zorgt voor een toename aan negatieve externe effecten. In een dichtbevolkte provincie als Zuid-Holland worden deze negatieve effecten nog meer gevoeld dan elders. De Zuid-Hollandse landbouw zal zich moeten zien te onderscheiden van de landbouw elders door kwaliteit en duurzame productie. Het is dus van belang dat de provincie hier met haar verantwoordelijkheid voor ruimtelijke kwaliteit, natuur, landschap en regionale economie op de juiste wijze op inspeelt om een duurzame toekomst te realiseren voor de Zuid-Hollandse landbouw. Ontwikkelingen en opgaven In Zuid-Holland worden de volgende toekomstige ontwikkelingen en opgaven met betrekking tot de landbouw verwacht 1 : De biodiversiteit wordt negatief beïnvloed door een te hoge stikstofdepositie (onder andere vanuit de landbouw). Met name de instandhouding van de weidevogels in de landbouwgebieden is een punt van zorg, het is voor Zuid-Holland een hele grote opgave om de achteruitgang van de biodiversiteit met deze maatregelen tegen te houden (stand still situatie). Het is een grote opgave om de ontwikkeling van de landbouw gepaard te laten gaan met verduurzaming en versterking van de kwaliteit van het landschap. De ontwikkeling in de landbouw blijft zich doorzetten richting schaalvergroting en productiviteitsstijging. Bij deze ontwikkeling van de landbouw komt ook het landschap onder druk te staan: agrarisch bedrijven krijgen een meer industrieel karakter. Vanuit de maatschappij de zal de vraag naar gezond en duurzaam geproduceerd voedsel blijven doorzetten. Ook de verbreding van de landbouw met nevenactiviteiten zoals 1 Trendpublicatie Zuid-Holland Met het oog op overmorgen, Provincie Zuid-Holland, 2014
2 recreatie, zorg, energieproductie en landschapsbeheer zet door. Er zijn dus verschillende toekomstrichtingen voor agrarische bedrijven intensivering/industrialisering en verbreding. Stikstofdepositie is een groot probleem In 2015 wordt de melkquotering afgeschaft. Al vanaf 2012 is er sprake van een toename van de melkveestapel 2, waaruit blijkt dat melkveebedrijven al anticiperen op het verdwijnen van de melkquotering. Op landelijk niveau wordt een toename van de melkproductie van 20% verwacht 3. Tevens biedt de visie Ruimte en Mobiliteit ruimte voor uitbreiding van melkveehouderijen voor een uitbreiding van het bouwperceel tot 2 ha. Er is sprake van een trend richting schaalvergroting en er is gebleken dat grotere bedrijven meer koeien per ha hebben dan kleinere bedrijven 4. Schaalvergroting naar meer koeien per bedrijf leidt dus ook tot meer koeren per ha. Er kan dus een aanzienlijke groei van de melkveestapel verwacht worden. Dit kan leiden tot een forse toename van de stalemissie en dus tot grote gevolgen voor de stikstofdepositie in nu al overbelaste Natura 2000-gebieden. Ook kan de grondgebondenheid van de melkveehouderij in Zuid-Holland in het geding komen en kan er een mestoverschot ontstaat. Nederland heeft nu al het hoogste stikstofoverschot per hectare landbouwgrond in Europa 5. Het is van groot belang dat de provincie hier beleidsmatig op inspeelt. Vooral ook omdat het potentieel aan maatregelen om emissies tegen te gaan in de melkveehouderij veel kleiner is dan bijvoorbeeld in de pluimvee- en varkenshouderij 6. De Commissie MER heeft dan ook geadviseerd om adequate mitigerende maatregelen in het beleid op te nemen om aantasting van de natuurlijke kenmerken van Natura 2000-gebieden door een toename aan stikstofdepositie te voorkomen 7. Deze maatregelen zouden niet moeten bestaan uit creatief zoeken naar hoe de beperkte milieugebruiksruimte verder opgevuld kan worden, maar het daadwerkelijk verlagen van de druk zodat nieuwe gebruiksruimte ontstaat. Daarbij moeten natuurlijk de belangen van agrariërs en voedselproductie worden meegewogen, maar het totale maatschappelijke belang zal leidend moeten zijn. Zo heeft het PBL 8 bijvoorbeeld al aangegeven dat een kleinere veestapel zeker niet ten koste gaat van voedselzekerheid in Nederland. Ook de Nederlandse economie zal maar beperkt nadeel ondervinden als de krimp zich vooral beperkt tot de primaire veehouderijsector en de veehouders 2 Landbouwstatistieken Zuid-Holland , CBS Statline. 3 Ex ante evaluatie mestbeleid 2013, PBL en Wageningen UR, Boerderij 8 augustus 2013, op basis van CBS 5 Naar een voedselbeleid, WRR, Welke veestapel past in Nederland?, PBL, Toetsingsadvies Visie Ruimte en Mobiliteit Zuid-Holland, Commissie MER, Welke veestapel past in Nederland?, PBL, 2011
3 elders emplooi vinden. De externe kosten van groei van de melkveehouder zijn groter dan de toevoegde waarde hiervan 9. Kwaliteit van het landschap De landbouw speelt een belangrijke rol voor het landschap als beheerder van een groot deel van de Zuid-Hollandse grondoppervlak. Schaalvergroting in de melkveehouderij vormt echter een bedreiging voor de kwaliteit van het landschap. Zo zal weidegang hierdoor onder druk komen te staan 10. Ook zullen bodemdaling en klimaatverandering het huidige agrarisch gebruik van de veenweidelandschappen bemoeilijken en consequenties hebben voor het landschap 11. In het ruimtelijk- en landbouwbeleid is het dus van belang dat de provincie de landschappelijke consequenties zwaar mee laat wegen in de te maken afwegingen. Bovendien kan het behouden en versterken van het landschap juist kansen bieden voor het halen van de biodiversiteitsdoelen van de provincie. Recent onderzoek heeft aangetoond dat bedreigde soorten afhankelijk zijn van groenblauwe landschapselementen 12. De huidige ontwikkeling is echter dat de biodiversiteit in Zuid-Holland nergens zo hard achteruit gaat als in het agrarisch gebied 13. Om het landschap (en de natuur) te versterken, zou de provincie een landschapsinvesteringsregeling in kunnen stellen waarbij een revolverend fonds wordt opgericht dat wordt gevoed doordat iedere economische investering (zoals infrastructuur of bedrijven) gekoppeld wordt aan een investering in natuur en landschap waar de provincie de regie op voert. Een dergelijk fonds biedt agrariërs ook op lange termijn zekerheid voor het afstemmen van hun bedrijfsvoering op het leveren van maatschappelijke diensten op het gebied van natuur en landschap. Draagvlak en maatschappelijke dialoog De landbouw heeft zich ontwikkeld in een richting van schaalvergroting, intensivering en industrialisering die vooral gedreven is door een concurrentie op kostprijs. Consumenten hechten echter een groeiend belang aan de samenstelling, kwaliteit en herkomst van voedsel, waarbij het steeds meer gaat om de juiste nutriënten 14. Ook zijn er zorgen over externe effecten van de landbouw. Het draagvlak voor de landbouwsector staat dan ook onder druk. De toenemende aandacht voor kwaliteit biedt voor de landbouw de kans om meer los te komen van de kostprijsconcurrentie en ook op andere factoren te concurreren. Een maatschappelijke dialoog over de toekomst van de landbouw is hierbij van belang. Hierbij is een regierol voor de provincie weggelegd. En natuurlijk hebben maatschappelijke (natuur- en milieu)organisaties ook de taak om hier een bijdrage aan te leveren. Opgaven in verschillende landbouwgebieden In een verstedelijkte provincie als Zuid-Holland bevinden diverse landbouwgebieden zich in de nabijheid van de stad. Dit betekent dat negatieve, externe effecten hier sterk gevoeld zullen worden en maatschappelijk draagvlak van groot belang is voor de landbouw om hier een licence to operate te behouden. Verbreding door naast productie ook maatschappelijke diensten te leveren is voor de 9 Quick scan externe kosten groei melkveehouderij, Milieudefensie, Opties voor provinciaal beleid ter verbetering van het welzijn van dieren in Zuid-Holland, Wageningen UR, Zie ook Fact sheet bodemdaling, Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland, augustus Waarde(n) van landschapselementen voor de biodiversiteit, Landschapsbeheer Nederland, Biodiversiteitsgraadmeter Zuid-Holland update 2012, Alterra WUR, Ruimte voor duurzame landbouw, RLI, 2013
4 bedrijven in deze gebieden dan ook een interessant perspectief: Het blijft voor deze bedrijven nog een grote uitdaging om ook winstgevend te zijn 15. De ontwikkelingen op dit gebied verlopen niet erg snel want de afgelopen vijf jaar zijn de opbrengsten uit verbredingsactiviteiten bij Zuid-Hollandse landbouwbedrijven niet veranderd 16. Hier ligt dus een opgave om tot betere verdienmodellen te komen, bijvoorbeeld door de markt voor streekproducten te stimuleren. Bij bedrijven op grotere afstand van de stad waar productiviteit centraal staat, bestaat de opgave eruit om de productie in balans te brengen met de omgeving met het oog op effecten op ecologie en milieu 17. Melkveehouderij en bodemdaling In veel melkveehouderijgebieden is sprake van bodemdaling door oxidatie van het veen 18. Ten behoeve van de agrarische functie is verlaging van het waterpeil nodig waardoor het veen in contact komt met de lucht. Hierdoor treedt oxidatie van het veen op waardoor de bodem daalt en vervolgens het waterpeil nog verder omlaag moet. Door dit proces wordt het waterbeheer steeds complexer, wordt het beheer van infrastructuur en gebouwen steeds duurder en ontstaan negatieve effecten op natuur, waterkwaliteit en landschap. Ook worden door de veenoxidatie aanzienlijke hoeveelheden CO2 uitgestoten. In diverse gebieden is de houdbaarheid van de huidige melkveehouderijfunctie dus beperkt. De opgaven die er liggen met betrekking tot bodemdaling kunnen dus niet onderbelicht blijven in het landbouwbeleid 19. Biologische landbouw Het areaal biologische landbouw is in Zuid-Holland zeer beperkt. In Zuid-Holland bedroeg dit in 2013 slechts 2,3% (glastuinbouw niet meegerekend) 20. Onderzoek laat wisselende effecten zien van biologische landbouw op de biodiversiteit 21. Innovaties die voortkomen uit de biologische landbouw kunnen ook van belang zijn voor toepassing in het verduurzamen van de reguliere landbouw. Om die reden zet de provincie Noord-Holland in op het vergroten van het areaal aan biologische landbouw Ruimte voor duurzame landbouw, RLI, CBS Statline 17 Ruimte voor duurzame landbouw, RLI, Agenda Landbouw, Provincie Zuid-Holland, Zie over dit onderwerp ook: Fact sheet bodemdaling, Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland, augustus CBS Statline 21 Zie bijvoorbeeld Ook biologische landbouwbedrijven scoren slecht op biodiversiteit (WUR, 2014) en Biologische landbouw verhoogt biodiversiteit met 30 procent (BioJournaal, 2014) 22 Boerderij, 28 augustus 2014
5 In het bijzonder kijken zij hiernaar de inzet van biologische landbouw in de omgeving van natuurgebieden omdat de gangbare landbouw daar in de problemen komt. Van landbouwbeleid naar voedselbeleid In oktober 2014 publiceerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) een advies waarin wordt opgeroepen om van een landbouwbeleid om te schakelen naar een voedselbeleid 23. Het overheidsbeleid heeft zich tot nu namelijk vooral op de landbouw als sector gericht waarbij het verhogen van de productiviteit, het bevorderen van export en voedselveiligheid centraal stonden. Dit beleid speelt echter onvoldoende in op de opgaven met betrekking tot ecologische houdbaarheid, volksgezondheid en de robuustheid van het voedselsysteem. Overstappen op een voedselbeleid zou hier volgens de WRR een oplossing voor kunnen vormen doordat dit zich richt op de gehele keten: van zaadleverancier tot consument. Mening van inwoners Zuid-Holland over de landbouw In september 2014 hield de NMZH een enquête over de toekomst van de landbouw. De ruim 200 respondenten gaven hierbij aan de afname van de biodiversiteit in het agrarisch gebied als grootste probleem te zien. De meest genoemde oplossing hiervoor was dat agrariërs de natuur op hun bedrijf meer ruimte geven. Maar ook oplossingen als het overstappen op biologische landbouw en een vermindering van het gebruik van bestrijdingsmiddelen werden vaak genoemd. Veel gaven ook aan zich ook zorgen over de kloof tussen boeren en consumenten. Zij vinden het niet prettig om weinig te weten over waar en hoe hun voedsel precies geproduceerd is. Meer uitleg en informatie over de herkomst van voedsel zou dit probleem op kunnen lossen. Maar de verkoop van streekproducten in de regio of aan huis zou een nog betere oplossing zijn, zo lieten de respondenten weten. Bijna 80% van de respondenten gaf vervolgens ook aan zelf meer biologische en/of streekproducten te willen kopen om zo een bijdrage te leveren aan de verduurzaming van de landbouw. Tot slot De landbouw staat voor grote opgaven. Om toekomstperspectief te hebben is verduurzaming noodzakelijk waarbij ontwikkelingen op de terreinen van people, planet én profit zullen moeten 23 Naar een voedselbeleid, WRR, 2014
6 richten 24. Een regierol van de provincie is hierbij van groot belang. Wanneer hier beleidsmatig onvoldoende op in wordt gespeeld dreigt een toename van de stikstofdepositie de ruimte voor nieuwe ontwikkelingen in Zuid-Holland sterk te beperken. En natuur en landschap in het agrarisch gebied staan onder druk. Onder andere de nieuwe wetgeving met betrekking tot dieraantallen geeft de provincie de mogelijkheid om (goed onderbouwde) grenzen te stellen aan de omvang van de melkveehouderij en de noodzakelijke verduurzaming van de Zuid-Hollandse landbouw te stimuleren. Meer informatie Susanne Kuijpers Agenda Landbouw, Provincie Zuid-Holland, 2011
Opiniërende Raadsbijeenkomst
Opiniërende Raadsbijeenkomst Thema: Kaders en randvoorwaarden omvang grondgebonden agrarische bedrijven Onderwerpen Inleiding Terugblik informatieavond september 2009 Provinciale beleidswijziging Gemeentelijk
Nadere informatieHoog tijd voor een écht duurzame landbouw
nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw een visie over de hervormingen in de landbouw Oktober 2013 nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Inleiding Landbouwbeleid heeft grote invloed op
Nadere informatieAntwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van. A.H.K. van Viegen (PvdD) (d.d. 7 april 2015) Nummer Onderwerp Gevolgen afschaffing melkquotum
van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (PvdD) (d.d. 7 april 2015) Nummer 3031 Onderwerp Gevolgen afschaffing melkquotum Aan de leden van Provinciale Staten Toelichting vragensteller Op
Nadere informatieGrenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij
Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij Wageningen, 7 februari 2013 Wouter van der Weijden Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu www.clm.nl Dijkhuizen-these 1. Hoge productie per ha
Nadere informatie"blijvend boeren voor iedereen"
themabijeenkomst "blijvend boeren voor iedereen" landbouw, landschap en recreatie in het buitengebied van Weststellingwerf 11 juli 2017 boerderij familie Reuvekamp Sonnega 1 17-7-2017 opbrengst van de
Nadere informatieVerder verduurzamen melkveehouderij; Pro-actieve aanpak Route2020
Verder verduurzamen melkveehouderij; Pro-actieve aanpak Route2020 0 Experts verwachten een volumegroei van ~20% tot 2020 door het afschaffen van de quota... Nederlandse melkproductie (mln kg/jaar) 14,000
Nadere informatieBijeenkomst groenblauwe leefomgeving donderdag 1 maart 2018 Samenvatting opgehaalde inbreng
Bijeenkomst groenblauwe leefomgeving donderdag 1 maart 2018 Samenvatting opgehaalde inbreng Inleiding De provincie Zuid-Holland werkt samen met haar partners aan het opstellen van een nieuwe visie op de
Nadere informatieInzicht in groei van megastallen
Factsheet Inzicht in groei van megastallen 2005-2013 De afgelopen decennia zijn veel veehouders het slachtoffer geworden van de toenemende schaalvergroting. Kleinschalige gezinsbedrijven worden in een
Nadere informatieGrondgebonden landbouw in Zuid-Holland; Structuur en economische betekenis
Grondgebonden landbouw in Zuid-Holland; Structuur en economische betekenis Masterclass Provinciale Statenleden ZH Marc Ruijs, 8 oktober 2014 Inleiding Grondgebonden landbouw Structuuraspecten Economische
Nadere informatieALV GROENLINKS BRONCKHORST Visie op moderne grootschalige
ALV GROENLINKS BRONCKHORST 24-11-2015 Visie op moderne grootschalige Willem beekman Geboren op Texel, zoon van veearts. - Wens: boer worden! 25 jaar boer geweest op Urtica de Vijfsprong Biologisch dynamische
Nadere informatieVraag en antwoord Ecologische Hoofdstructuur
Vraag en antwoord Ecologische Hoofdstructuur Maart 2013 Wat is de ecologische hoofdstructuur (EHS)? De ecologische hoofdstructuur is een samenhangend netwerk van bestaande en nog te ontwikkelen belangrijke
Nadere informatieVoedsel. 13 juni 2019, Pieter Rijzebol.
Voedsel 13 juni 2019, Pieter Rijzebol https://www.gelderland.nl/duurzame-land-en-tuinbouw Onderwerpen Korte voorzieningsketens Onderzoek omvang Korte keten City deal Voedsel Nieuw coalitieakkoord Korte
Nadere informatieResultaten landbouwenquête. September 2013
Resultaten landbouwenquête September 2013 1 Landbouwenquête 2013 Inleiding In juni 2013 hebben de noordelijke Natuur en Milieufederaties en LTO Noord in samenwerking met het Dagblad van het Noorden en
Nadere informatiePoldergesprekken. 2 e avond 19 februari 2018
Poldergesprekken 2 e avond 19 februari 2018 Pilot poldergesprekken Opzet Avond 1: wat en het nu Kwaliteiten en aandachtspunten Avond 2: de toekomst Hoe kunnen de kwaliteiten worden versterkt en de aandachtspunten
Nadere informatiePresentatie advies Ruimte voor duurzame landbouw Den Haag, 20 maart Henry Meijdam. voorzitter Raad voor de leefomgeving en infrastructuur
www.rli.nl Presentatie advies Ruimte voor duurzame landbouw Den Haag, 20 maart 2013 Henry Meijdam voorzitter Raad voor de leefomgeving en infrastructuur Presentatie advies Ruimte voor duurzame landbouw
Nadere informatieAntwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van. A.H.K. van Viegen (PvdD) d.d. 19 oktober Nummer 2730
van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (PvdD) d.d. 19 oktober 2012 Nummer 2730 Onderwerp Grotere bouwvlakken dan 2 ha veehouderij. Aan de leden van Provinciale Staten Toelichting In een
Nadere informatieProvincie Noord-Holland
Provincie POSTBUS 3007 2001 DA HAARLEM Provinciale Staten van door tussenkomst van de Statengriffier, mr. J.J.M. Vrijburg Florapark 6, kamer L-104 2012 HK Haarlem INGEKOMEN -7NOV. 2013 Gedeputeerde Staten
Nadere informatieResultaten landbouwenquête
Resultaten landbouwenquête September 2013 Een initiatief van: Friese Milieufederatie Natuur en Milieufederatie Drenthe Natuur en Milieufederatie Groningen LTO-Noord In samenwerking met het Dagblad van
Nadere informatieSchuivende panelen. Petra Berkhout
Schuivende panelen Petra Berkhout Kerncijfers agrocomplex Nederland, 2012 2 Aandeel (%) van deelcomplexen in TW en werkgelegenheid, 2012 Deelcomplex Toegevoegde waarde Werkgelegenh eid 2012 2012 Akkerbouw
Nadere informatieAntwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (PvdD) (d.d. 20 juli 2015) Nummer 3060
van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (PvdD) (d.d. 20 juli 2015) Nummer 3060 Onderwerp Vervolgvragen afschaffen melkquotum Aan de leden van Provinciale Staten Toelichting vragensteller
Nadere informatieAQUATISCHE LANDBOUW. haal meer uit land én water
AQUATISCHE LANDBOUW haal meer uit land én water AQUATISCHE LANDBOUW Waarom wel het land, maar niet de sloot benutten in de veenweiden? Dat is de vraag waar het om draait in het icoon Aquatische landbouw
Nadere informatieMelk van Hier, kansen voor landbouw en natuur?
Melk van Hier, kansen voor landbouw en natuur? NATUUR EN LANDBOUW// VORSELAAR// 14 maart 2012 Draagvlakverbredingsproject Melk van Hier 1/1/2013 31/12/2013 Dit initiatief kadert binnen een overkoepelend
Nadere informatieAntwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van. A.H.K. van Viegen (PvdD) (d.d. 1 mei 2018) Nummer 3390
van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (PvdD) (d.d. 1 mei 2018) Nummer 3390 Onderwerp Advies Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur om veestapel te reduceren Aan de leden van Provinciale
Nadere informatieEconomische vitaliteit agrosector
Economische vitaliteit agrosector Frank Veeneklaas (Alterra) Programmaleider DWK programma: Mens en economie in de Groene Ruimte De agrarische sector is nog steeds van aanzienlijke betekenis voor de plattelandseconomie.
Nadere informatieStikstofproblematiek: kader voor duurzame voedselproductie
Stikstofproblematiek: kader voor duurzame voedselproductie Jan Willem Erisman Arnhem, 24 januari 2018 Louis Bolk (1866-1930) Hoe ruimer zou onze opvatting van het leven zijn, indien het ons gegeven was
Nadere informatieMeer met minder. Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel. Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI. 6 juni 2012
Meer met minder Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI 6 juni 2012 Inhoud presentatie Mondiale trends die van invloed zijn op toekomstige watervraag Nationale
Nadere informatieDe melkveehouder van de toekomst
De melkveehouder van de toekomst Dirk Siert Schoonman Lid vakgroep Melkveehouderij LTO Nederland 23 november 2010 Mondiale ontwikkelingen 1. Groei wereldbevolking van 6 naar 9 mld in 2050 2. Mensen gaan
Nadere informatiePlan van aanpak Natuurvisie Gelderland
Bijlage bij Statenbrief Plan van aanpak Natuurvisie- zaaknummer 2016-012209 Plan van aanpak Natuurvisie Gelderland 1. Aanleiding In 2012 hebben Provinciale Staten de Beleidsuitwerking Natuur en Landschap
Nadere informatieTwentse landbouw in nieuw krachtenveld. Gerko Hopster &JurgenNeimeijer
Twentse landbouw in nieuw krachtenveld Gerko Hopster &JurgenNeimeijer Programma Voorstellen Stellingen Presentatie trends en ontwikkelingen Discussie Conclusies en afronding Pratensis Adviesbureau voor
Nadere informatieHet perspectief van de agrarische sector in Nederland
Het perspectief van de agrarische sector in Nederland Agroconnect-symposium 19 november 2009 Dr.ir. Huib Silvis Hoofdpunten Toekomst agrarische sector Betekenis technologie Strategie LEI Wageningen UR
Nadere informatieBiodiversiteit visie Boerenbond. Symposium biodiversiteit 4 november 2010
Biodiversiteit visie Boerenbond Symposium biodiversiteit 4 november 2010 1 Landbouw en biodiversiteit Domesticatie leidde tot 1000den variëteiten en soorten Heel wat biodiversiteit is er omwille van landbouw
Nadere informatieZuivelperspectief 2030: samen duurzaam en economisch gezond. Toekomstvisie van de Nederlandse Zuivel Organisatie
Zuivelperspectief 2030: samen duurzaam en economisch gezond Toekomstvisie van de Nederlandse Zuivel Organisatie Toekomstbeeld De Nederlandse zuivelsector floreert. Zij profiteert optimaal van de goede
Nadere informatieNatuurbeleid in Zuid-Holland
Natuurbeleid in Zuid-Holland Wat staat de natuur de komende jaren te wachten? Achterbanbijeenkomst Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland 13 december 2011 20.00 Opening en welkom voorzitter Susanne Kuijpers
Nadere informatieDuurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen?
Duurzame wereldvoedselvoorziening hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Even voorstellen: Ruben Bringsken Ondernemer in Food en ICT (focus op duurzame oplossingen) Eigenaar/participatie
Nadere informatieGroene diensten Leveren van biodiversiteit. Jetze Genee, 11 april 2019
Leveren van biodiversiteit Jetze Genee, 11 april 2019 (ANLb pakketten) WAT zijn dat? 6-jarige pakketten natuur en landschapsbeheer Conform via de landelijke catalogus Groen Blauwe diensten vastgesteld.
Nadere informatieWat is natuurinclusieve landbouw?
Wat is natuurinclusieve landbouw? Jan Willem Erisman 's-hertogenbosch, 3 april 2018 Louis Bolk instituut Natuurinclusief: denken, ontwerpen en doen J.P. Thysse Waar wij wonen RV www.louisbolk.org Consumentenprijs
Nadere informatieHet verbinden van boer en burger leidt tot bewustere keuzes van consumenten José Aalders 101857
Verbinden van boer en burger als strategie voor een duurzaam voedselsysteem Het verbinden van boer en burger leidt tot bewustere keuzes van consumenten Ve José Aalders 101857 Verbinden van boer en burger
Nadere informatieBijeenkomst groenblauwe leefomgeving woensdag 18 april Samenvatting opgehaalde inbreng
Bijeenkomst groenblauwe leefomgeving woensdag 18 april Samenvatting opgehaalde inbreng Inleiding De provincie Zuid-Holland werkt samen met haar partners aan het opstellen van een nieuwe visie op de groenblauwe
Nadere informatieProvincie Vlaams Brabant
156 Provincie Vlaams Brabant OPEN RUIMTE Open ruimte is de zuurstof van onze ruimte. Het is dus een kostbaar goed, dat we moeten beschermen. Voor de Visienota Ruimte betekent dit dat we de verdere inname
Nadere informatieSTUREN MET WATER. over draagvlak en draagkracht in de westelijke veenweiden
STUREN MET WATER over draagvlak en draagkracht in de westelijke veenweiden STUREN MET WATER Het ontwerp Sturen met water van het Veenweide Innovatiecentrum Zegveld (VIC) zet in op actief, dynamisch grondwaterbeheer
Nadere informatiemeer stad meer landschap
meer stad meer landschap een nieuw perspectief Hanneke Kijne Academie van Bouwkunst Amsterdam Hoofd masteropleiding Landschapsarchitectuur meer klimaatverandering temperatuur stijgt meer klimaatverandering
Nadere informatieOver het mestprobleem en mogelijke oplossingen. Oene Oenema Wageningen University, Alterra
Over het mestprobleem en mogelijke oplossingen Oene Oenema Wageningen University, Alterra Over het mestprobleem en mogelijke oplossingen Oene Oenema Wageningen University Alterra Nationaal Mestcongres
Nadere informatieVisie strategie veehouderij Landbouw en voedsel weer verbinden met zijn ecologische en sociale context
Visie strategie veehouderij Landbouw en voedsel weer verbinden met zijn ecologische en sociale context De 12 Natuur en Milieu Federaties Eindrapport 2 oktober 2015 Visie strategie veehouderij, eindrapport
Nadere informatieBestemmingsplan buitengebied Heerhugowaard
Bestemmingsplan buitengebied Heerhugowaard Toetsingsadvies over het milieueffectrapport 21 oktober 2014 / rapportnummer 2749 40 1. Oordeel over het milieueffectrapport (MER) De gemeente Heerhugowaard
Nadere informatieMeer biologische en duurzame landbouw in Noord-Holland
Meer biologische en duurzame landbouw in Noord-Holland PvdA Noord-Holland Werkplan voor 2019 PvdA Noord-Holland Werkplan biologische landbouwgrond 2019 Manifest voor meer biologische en duurzame landbouw
Nadere informatieFACTSHEET. Hoe denken Nederlanders over natuur van het boerenland, in de stad en natuurgebieden?
Onderzoeksresultaten Motivaction: FACTSHEET Hoe denken Nederlanders over natuur van het boerenland, in de stad en natuurgebieden? september 2015 Onderzoeksinstituut Motivaction heeft in opdracht van Vogelbescherming
Nadere informatiePetra Berkhout. Onderzoeker, Onderzoeksinstituut LEI Wageningen UR GRONDONTWIKKELINGEN IN PERSPECTIEF
Petra Berkhout Onderzoeker, Onderzoeksinstituut LEI Wageningen UR GRONDONTWIKKELINGEN IN PERSPECTIEF Grondontwikkelingen in perspectief Grondgebonden Ondernemen, 17 november 2015 Petra Berkhout Structuur
Nadere informatieNatuur weer verbinden met de mens: kansen creëren voor biodiversiteit in Zuid Holland. Paul Opdam. Wageningen Universiteit en Alterra
Natuur weer verbinden met de mens: kansen creëren voor biodiversiteit in Zuid Holland Paul Opdam Wageningen Universiteit en Alterra paul.opdam@wur.nl 3 kernpunten EHS: verzekering voor biodiversiteit Klimaatverandering
Nadere informatieKansen voor een duurzame landbouw in Flevoland. Jan Willem Erisman Louis Bolk Instituut
Kansen voor een duurzame landbouw in Flevoland Jan Willem Erisman Louis Bolk Instituut Inhoud presentatie Het Louis Bolk Instituut Wat gaat er allemaal wel/niet goed Herontwerp van het systeem Conceptueel
Nadere informatieSamen Ondernemen met de Natuur
Samen Ondernemen met de Natuur Henk Gerbers Kleinschalig maakt gelukzalig, of is bulk beter? Naar een Voedselbeleid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) Verhaal over Ondernemen
Nadere informatieDuurzame stallen,
Indicator 15 september 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Begin 2016 bedroeg het aandeel
Nadere informatieRapport: duurzaamheid van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouw
Rapport: duurzaamheid van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouw Economische, ecologische en sociale indicatoren Ine Vervaeke en Jona Lambrechts Inleiding Aanleiding: 20 jaar Vlaams-Brabant Duurzaamheid:
Nadere informatieDalende bodems, stijgende kosten
Dalende bodems, stijgende kosten Mogelijke maatregelen tegen veenbodemdaling in het landelijk en stedelijk gebied door Gert Jan van den Born 1 Aanleiding voor een studie over veenbodemdaling Recent verleden:
Nadere informatieInnovatieagenda Melkveehouderij
Innovatieagenda Melkveehouderij stappen naar een nieuwe melkweg samen met ketenpartijen in de melkveehouderij INLEIDING NL 20 Waarom een innovatieagenda? Innovatie is een belangrijke voorwaarde voor de
Nadere informatieRegionale voedselproductie en duurzaamheid. Jasper Scholten 24 september 2013
Regionale voedselproductie en duurzaamheid Jasper Scholten 24 september 2013 Methodology and tools Sustainability performance LCA Sustainable nutrition Quiz Vraag 1: Heeft een aardbei die in de supermarkt
Nadere informatieSAMENVATTING. Mondiale opgaven
SAMENVATTING Voedsel is voor Nederlandse consumenten in overvloed beschikbaar en dankzij historisch lage prijzen meer dan ooit betaalbaar. De Nederlandse agrifoodsector omvat bekende internationale bedrijven
Nadere informatieStichting Behoud Waterland Overlekergouw 3 1151 CX Broek in Waterland www.stichtingbehoudwaterland.nl. Broek in Waterland, 27 februari 2016
Stichting Behoud Waterland Overlekergouw 3 1151 CX Broek in Waterland www.stichtingbehoudwaterland.nl Broek in Waterland, 27 februari 2016 Betr.: Omgevingsvisie Waterland 2030 Geachte mevrouw, heer, Wij
Nadere informatieAgrarisch Natuurbeheer: wat kost het, wat levert het op, hoe kan het beter? David Kleijn
Agrarisch Natuurbeheer: wat kost het, wat levert het op, hoe kan het beter? David Kleijn Landbouwgebied Productie van voedsel en grondstoffen Natuur op boerenland Intensivering van landbouw Agrarisch natuurbeheer
Nadere informatieFact sheet Bodemdaling door veenoxidatie
Fact sheet Bodemdaling door veenoxidatie Wat is bodemdaling door veenoxidatie? Bij de ontginning van het westelijke veenweidegebied zijn sloten gegraven om de moerassen van West Nederland geschikt te maken
Nadere informatieKringlooplandbouw: Meer verdienen met aandacht voor het natuurlijk systeem. Linda van der Weijden
Kringlooplandbouw: Meer verdienen met aandacht voor het natuurlijk systeem Linda van der Weijden Opzet Inhoud: Hoe ontwikkel je met het natuurlijk systeem? Proces: Hoe pakken we dat aan? 2 Wat is kringlooplandbouw?
Nadere informatieBijeenkomst VNG. Frank van de Ven & Jan Hartholt Netwerk Platteland
Bijeenkomst VNG Frank van de Ven & Jan Hartholt Netwerk Platteland Europees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland 18 september 2015 1 Programma verder toegelicht
Nadere informatiePOP-3. Plattelands Ontwikkelings Programma 2014-2020. Informatiebijeenkomst Europese Fondsen november 2014 POP3
Informatiebijeenkomst Europese Fondsen november 2014 POP3 POP-3 Plattelands Ontwikkelings Programma 2014-2020 1 Provincie Zeeland Uitvoering POP-3: Johan Wandel Boy Saija Arjon Copper Programma Zeeuws
Nadere informatieEen visie op de toekomstige landbouw in Nederland
Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland Jan Willem Erisman ALV Markdal, Galder, 24 september 2018 Inhoud Introductie Louis Bolk Instituut Achtergronden huidige landbouw De visie van de minister
Nadere informatieDUURZAME VOEDSEL PRODUCTIE IN 2050: INTENSIVEREN EN EXTENSIVEREN! JAN WILLEM ERISMAN
DUURZAME VOEDSEL PRODUCTIE IN 2050: INTENSIVEREN EN EXTENSIVEREN! JAN WILLEM ERISMAN Louis Bolk (1866-1930) Hoe ruimer zou onze opvatting van het leven zijn, indien het ons gegeven was dit eens te bestuderen
Nadere informatieGrotere landbouwbedrijven bepalen grondvraag en -prijs
Grotere landbouwbedrijven bepalen grondvraag en -prijs Huib Silvis en Martien Voskuilen Grotere bedrijven zijn bij uitbreiding van het areaal landbouwgrond in het voordeel omdat zij over het algemeen hogere
Nadere informatieBedrijfsgrootte en economische omvang landbouwbedrijven,
Bedrijfsgrootte en economische omvang landbouwbedrijven, 2000-2015 Indicator 5 december 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens
Nadere informatieVergelijking in de tijd (Soortenrijkdom) Akkers Moerassen
Staat van 2014 Soortenrijkdom Wat is de gemiddelde kwaliteit van de soorten rijkdom in zes biotopen? Voor de vulling van deze zijn gegevens gebruikt van de vlakdekkende inventarisaties in het buitengebied
Nadere informatieRapport: duurzaamheid van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouw
Rapport: duurzaamheid van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouw Economische, ecologische en sociale indicatoren Ine Vervaeke en Jona Lambrechts Inleiding Aanleiding: 20 jaar Vlaams-Brabant Duurzaamheid:
Nadere informatieOndernemers zoeken nieuwe wegen in de hoogproductieve landbouwbouw
Ondernemers zoeken nieuwe wegen in de hoogproductieve landbouwbouw Krachtenveldanalyse Landelijk Gebied: Energie in de landbouw 21 mei 2013, Alwin Gerritsen, Annemarie Groot, Wim Nieuwenhuizen en Herman
Nadere informatieTREKKERS, TUKKERS EN TRENDS
BvdD1 TREKKERS, TUKKERS EN TRENDS TRENDVERKENNING BUITENGEBIED TWENTE Uitgevoerd door studenten van Wageningen Universiteit Dia 1 BvdD1 Missc Dries, Bas van den; 19-10-2011 PROGRAMMA Inleiding Methodiek
Nadere informatieNatuurinclusieve landbouw: wat kan het u opleveren? Jan Willem Erisman
Natuurinclusieve landbouw: wat kan het u opleveren? Jan Willem Erisman Louis Bolk (1866-1930) Hoe ruimer zou onze opvatting van het leven zijn, indien het ons gegeven was dit eens te bestuderen met verkleinglazen"
Nadere informatieCALL#3 IMPULS VOOR NATUUR- INCLUSIEVE LANDBOUW
CALL#3 IMPULS VOOR NATUUR- INCLUSIEVE LANDBOUW Circular Art Lab Limburg (CALL) legt duurzaamheidsopgaven via open oproepen ( calls ) voor aan geëngageerde makers en denkers. Zij worden uitgenodigd kansen
Nadere informatieEtten-Leur. (Bron: www. nederland-in-beeld.nl)
Etten-Leur (Bron: www. nederland-in-beeld.nl) Introductie Etten-Leur is een middelgrote gemeente in Brabant, gelegen ten westen van Breda. De gemeente bestaat uit één kern van ruim 40.000 inwoners. Door
Nadere informatieBodem, landschap en watersysteem bepalend voor functie-toedeling
Bodem, landschap en watersysteem bepalend voor functie-toedeling Jan Willem Erisman 8 juni 2018 Louis Bolk Instituut (sinds 1976) www.louisbolk.org Voedselzekerheid! Wat heeft landbouwbeleid gebracht (in
Nadere informatieVoedselvoorziening in het tijdperk van verstedelijking
Voedselvoorziening in het tijdperk van verstedelijking Prof.dr.ir. Han Wiskerke Wageningen Universiteit Leerstoelgroep Rurale Sociologie http://www.rso.wur.nl/uk/ http://ruralsociologywageningen.wordpress.com/
Nadere informatieWageningen University & Research. Zijn robotisering en automatisering oplossingen voor een duurzame akkerbouw?
Wageningen University & Research Zijn robotisering en automatisering oplossingen voor een duurzame akkerbouw? Mechanisatie en landbouw quiz Vraag 1: Mechanisatie a. Teelt aanpassen op mechanisatie of b.
Nadere informatieBedrijfsgrootte en economische omvang landbouwbedrijven,
Bedrijfsgrootte en economische omvang landbouwbedrijven, 2000-2018 Indicator 12 juni 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens
Nadere informatieCompensatieverordening gemeente Midden-Drenthe
Compensatieverordening gemeente Midden-Drenthe Verordening vastgesteld: 26-06-2003 In werking getreden: 15-09-2003 COMPENSATIEVERPLICHTING Artikel 1 Voor de toepassing van deze verordening wordt verstaan
Nadere informatieSamen voor een flinke sprong naar een duurzamere veehouderij en akkerbouw in Zuid-Holland
1 Samen voor een flinke sprong naar een duurzamere veehouderij en akkerbouw in Zuid-Holland Discussiedocument Tweede stap in de Strategische verkenning Landbouw Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland, maart
Nadere informatieGevolgen van megabedrijven in de intensieve veehouderij voor milieu en landschap
Gevolgen van megabedrijven in de intensieve veehouderij voor milieu en landschap Themabijeenkomst grootschaligheid in de veehouderij, 31 oktober 2008 Statencommissie voor het Fysieke Domein, provincie
Nadere informatieBalans van de Leefomgeving
Balans van de Leefomgeving 14 september 2010 Maarten Hajer Agenda 2 In vogelvlucht Successen Resterende problemen Inzoomen op grote dossiers, inclusief beleidsopties Gevolgen van economische crisis Successen:
Nadere informatieVarianten binnen de wet Verantwoorde Groei Melkveehouderij
Varianten binnen de wet Verantwoorde Groei Melkveehouderij Carin Rougoor en Frits van der Schans CLM Onderzoek en Advies Achtergrond Begin juli 2014 heeft staatssecretaris Dijksma het voorstel voor de
Nadere informatieBodem, productiefactor onder druk - Verslag
bekeken2052x Bodem, productiefactor onder druk - Verslag 2 mei 2016 Maandagochtend 18 april stond in een goed bezocht Atelier de afnemende vruchtbaarheid van de Flevolandse bodem centraal. Gesprekspartners
Nadere informatieCHALLENGE LANDSCHAP Kwaliteit door ontwikkelen
CHALLENGE LANDSCHAP 2070 Kwaliteit door ontwikkelen 54 JAAR TERUG, 54 JAAR VOORUIT landschap in transitie - 1962 1962 54 JAAR TERUG, 54 JAAR VOORUIT landschap in transitie - 2016 2016 LANDSCHAP IN 2070
Nadere informatieRuimtelijke onderbouwing. Plattelandswoning Eilandseweg 18 a, Nederhorst den Berg
Ruimtelijke onderbouwing Plattelandswoning Eilandseweg 18 a, Nederhorst den Berg In opdracht van G.C. Nagel december 2013 Ruimtelijke onderbouwing Plattelandswoning Eilandseweg 18 a Nederhorst den Berg
Nadere informatieOp weg naar een kringloopcertificaat
Op weg naar een kringloopcertificaat Extra impuls voor duurzame melkveehouderij in Midden-Delfland Er is een kringloopcertificaat in de maak voor duurzame melkveehouderij. Deze proeve van duurzaamheid
Nadere informatieAan de raad AGENDAPUNT NR. 9.5. Doetinchem, 17 april 2013. MER bestemmingsplan Buitengebied - 2012
Aan de raad AGENDAPUNT NR. 9.5 MER bestemmingsplan Buitengebied - 2012 Voorstel: 1. In het bestemmingsplan Buitengebied - 2012 aan de wijzigingsbevoegdheid voor het veranderen van de vorm of het vergroten
Nadere informatieDe waardering voor en de perceptie van problemen, oplossingen en verantwoordelijkheden rondom veenweide onder het Nederlandse publiek in kaart
De waardering voor en de perceptie van problemen, oplossingen en verantwoordelijkheden rondom veenweide onder het Nederlandse publiek in kaart brengen. Lang geleden bestond voor Nederland een groot deel
Nadere informatieVerduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief
Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Conferentie Keuzes voor landbouw en veehouderij Huidige mondiale impact van veehouderij Biodiversiteit, aandeel 30% in mondiaal verlies
Nadere informatieDuurzaam produceren, Duurzaam consumeren
Agrarisch Platform Zuid-Holland Duurzaam produceren, Duurzaam consumeren Duurzaam produceren. Uitdaging en kans! Politiek Café van het CDAV Zuid-Holland Datum: 17 maart 2010 Locatie: Van: Voor: Kenmerk:
Nadere informatieEr is een toenemend marktaandeel van buitenlandse zuivelverwerkers
De vereniging de Noardlike Fryske Wâlden (NFW) is al enige jaren op zoek naar mogelijkheden om voor agrariërs in de Noardlike Fryske Wâlden meer rendement te halen uit producten, die afkomstig zijn uit
Nadere informatieABiodiversiteit en natuur & landschap in de samenleving
ABiodiversiteit en natuur & landschap in de samenleving Voorzichtig herstel bedreigde soorten Verdere achteruitgang functioneren van ecosystemen en biodiversiteit Meer aandacht voor natuur als basisvoorwaarde
Nadere informatieQ&A Advies Grondgebondenheid (Versie 12 april 2018)
Q&A Advies Grondgebondenheid (Versie 12 april 2018) Commissie + aanvullingen LTO Nederland Algemene vragen over de Commissie en het advies Waarom is de Commissie ingesteld? Wat houdt dat in, een bindend
Nadere informatiePilots natuurinclusieve landbouw in het nieuwe GLB
Pilots natuurinclusieve landbouw in het nieuwe GLB Aard MULDERS Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Directie natuur & biodiversiteit a.n.a.m.mulders@minez.nl Inhoud presentatie Inleiding:
Nadere informatieBiologische boeren in Noord-Holland. Digitale enquête 2012. Annelies Maarschalkerweerd Stella Blom SAMENVATTING. fotografie: Dick Boschloo
Biologische boeren in Noord-Holland Digitale enquête 2012 Annelies Maarschalkerweerd Stella Blom SAMENVATTING fotografie: Dick Boschloo Samenvatting De provincie Noord-Holland behoort tot de koplopers
Nadere informatieHoofdstuk 1 Globalisering Paragraaf 15 t/m 19
Hoofdstuk 1 Globalisering Paragraaf 15 t/m 19 inhoud Patronen van de landbouw in de EU (par. 15) Veranderingsprocessen in de EU-landbouw (par. 16) Oostenrijk - Nederland: overeenkomsten en verschillen
Nadere informatieDe burger wil best betalen voor veenweidenatuur
De burger wil best betalen voor veenweidenatuur Huidige situatie: tamelijk eenvormige weinig soortenrijke polder. Foto: Lex Broere V eenweidegebieden hebben unieke natuurwaarden en zijn vanuit internationaal
Nadere informatieVragenlijst Landbouw effect rapportage Buizenzone Eemsdelta
Vragenlijst Landbouw effect rapportage Buizenzone Eemsdelta Het doel van de Landbouw effect rapportage (LER) is de belangen van de agrarische sector binnen het besluitvormingsproces van de tracékeuze op
Nadere informatieDe transitie van stad en platteland Een nieuwe koers
De transitie van stad en platteland Een nieuwe koers Provinciale Staten hebben een nieuwe koers voor het landelijk gebied en de relatie met de steden vastgesteld. Deze is te vinden op www.brabant.nl/ buitengebied.
Nadere informatieAgrarisch en ruraal erfgoed, of het DNA van boer en plattelander
Agrarisch en ruraal erfgoed, of het DNA van boer en plattelander Yves Segers Centrum Agrarische Geschiedenis vzw Interfacultair Centrum Agrarische Geschiedenis, K.U.Leuven Inleiding Enkele aandachtspunten
Nadere informatie