Colofon. Moudawana: keuzes & kansen is een project van

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Colofon. Moudawana: keuzes & kansen is een project van"

Transcriptie

1 Colofon Moudawana: keuzes & kansen is een project van COS Zuid-Holland Centrum voor internationale samenwerking Wijnstraat BV Dordrecht Tel: Website: Contactpersoon: Fadma Bouchataoui Dona Daria Centrum voor vrouwen en emancipatie Gerard Scholtenstraat SJ Rotterdam Telefoon: Website: Contactpersoon: Saadia Daouairi tekst Aisha de Jong in samenwerking met Fadma Bouchatouai, Saadia Daouairi en Samia Tamimy Hoofdstuk 5 is gebaseerd op de scriptie en folder El Moudawana Nederlandse & Marokkaanse echtscheidingsprocedure, welke is geschreven in opdracht van COS Zuid-Holland door H. Benamar en D. Hamdaoui, in het kader van hun afstuderen op de Hogeschool van Amsterdam, studie Rechten (september 2009). met dank aan Samira Boudount, Joke Verkuijlen en Yvonne Heijgele fotografie Robert de Hartogh, Remco Smits en Tom Pilzacker vormgeving en drukwerkproductie De Werf, Rotterdam Het project is gefinancierd door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap/ Directie Emancipatie, OxfamNovib, Cordaid en gemeente Rotterdam (dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving). Maart 2010, 1e druk COS Zuid-Holland en Dona Daria

2 Een project van COS Zuid-Holland en Dona Daria keuzes kansen het Marokkaans personen- en familierecht El Moudawana

3 Inhoud 4 introductie 4 leeswijzer 6 moudawana, veranderingen & de praktijk 6 De praktijk 6 Knelpunten 8 Marokkaanse jongeren: partnerkeuze en huwelijk 8 Relatievorming en partnerkeuze 8 Huwelijk 9 Voorwaarden in de huwelijksakte 10 Marokkaanse ouders: Partnerkeuze & huwelijk van hun kinderen 10 Relatie en partnerkeuze 10 Huwelijk 11 Taboes 12 Erkenningprocedure van een Nederlandse echtscheiding in Marokko 14 Projectbeschrijving keuzes & kansen, El Moudawana 14 aanleiding 14 omschrijving doelgroep 15 Doelstellingen Keuzes en kansen 15 Werkwijze Keuzes en Kansen 16 Activiteiten keuzes & kansen, El Moudawana 16 Studiereis Marokko 17 Voorlichting aan de Marokkaanse gemeenschap in Nederland 18 Voorlichting aan de werkers in het veld 18 De opzet van een netwerk voor juridische hulpverlening 19 Workshop: Marokkaans familierecht Moudawana in Nederland bijlagen 20 Relevante literatuur 20 Advocaten in Nederland 21 Organisaties in Nederland 21 Marokkaanse Ambassade en consulaten in Nederland 22 Advocaten in Marokko 22 Organisaties in Marokko 23 Publiciteit Keuzes en Kansen 2

4 Voorwoord Groot was onze verontwaardiging toen mijn collega s en ik de verhalen hoorden van Marokkaanse vrouwen die jaren tobben met hun echtscheidingsprocedure. Dit zou in Nederland toch niet zo ingewikkeld moeten zijn. We hoorden ook dat vrouwen vaak heel veel geld kwijt waren voor de afwikkeling. Geld aan dure advocaten die onnodig lang aan de papieren werkten, geld aan vertaalbureaus, geld aan reizen naar Marokko. En dat terwijl er een nieuwe wet in Marokko aangenomen was juist om te zorgen dat de procedure soepeler verloopt. Hoe is het mogelijk? We gingen op onderzoek. Zo kwamen we erachter dat als iedereen de juiste weg bewandelt, het eenvoudig te regelen is. Nou dan moeten we dat maar zien te regelen, zo dachten we. We stroopten onze Rotterdamse mouwen op en verzonnen oplossingen. Een juridisch netwerk met advocaten die van wanten weten. Voorlichting aan vrouwen en professionals die Marokkaanse vrouwen in hun bestand hebben, waren de eerste zaken die wij wilden bereiken. Maar ook gesprekken in Marokko zelf bleken nodig, omdat een wet geïmplementeerd dient te worden op een wijze die voor Nederlandse (of Europese) Marokkanen passend is. De Marokkaanse overheid toonde zich bereid om met ons mee te denken en rechters en advocaten op te roepen om de regels op de juiste wijze toe te passen. huwelijksideaal ligt meer in de romantische liefde. De Marokkaanse huwelijksidealen bieden ruimte om kritischer van te voren naar de toekomstige partner te kijken. Wat wens ik in de toekomst naast het krijgen van gezonde kinderen. Wil ik gaan of blijven werken? Waar wil ik wonen met mijn partner? Vind ik het belangrijk om een gelijke verdeling in het huishouden te maken en hoe kunnen we met elkaar praten over het opvoeden van onze kinderen. Het zogenaamde verstandige huwelijksideaal waarbij jongeren samen met ouders en familie naar toekomstige partners kijken, biedt kansen om een bewuste keuze te maken en samen een gezin te stichting waarbij ruimte blijft voor de eigen ontwikkeling. Wij wilden ook graag met anderen delen in dit project. Met elkaar bouwen aan verbetering van de scheidingsregels en zorgen voor duurzame oplossingen. In dat streven vonden we veel partners om mee samen te werken. Wij blijven ook in de toekomst alert op ontwikkelingen en trekken zo nodig weer aan de bel. We blijven vrouwen ondersteunen die dat nodig hebben. Gerda Nijssen directeur Dona Daria Dat is één kant van het verhaal, rechtdoen aan de positie van vrouwen. Een andere kant vonden wij ook van belang om mee te nemen in ons plan. Hoe kiezen jongeren hun partner en kunnen wij bevorderen dat ze een bewuste keuze maken die problemen in de toekomst voorkomen. Echtscheiding doet altijd pijn en dat voorkomen is beter dan genezen. Hoe zorgen we dat jongeren bewuster nadenken over de wensen die zij stellen aan een partner. Het westerse 3

5 Begin 2004 is in Marokko een belangrijke wetswijziging doorgevoerd met betrekking tot het personen- en familierecht, El Moudawana genaamd. Deze wetswijziging betekent een lichte verbetering voor de positie van vrouwen en hun gezinnen, voornamelijk waar het gaat om huwelijk, echtscheiding en voogdij over de kinderen. Ook zijn er nieuwe familierechtbanken opgericht. 1Intro Toch blijft er na de wetswijziging sprake van ongelijkheid tussen man en vrouw. Dit speelt met name een rol bij echtscheiding, polygamie en erfrecht. Ook is er in de wetswijziging weinig tot geen rekening gehouden met de Marokkaanse gezinnen die buiten Marokko leven. Door de dubbele nationaliteit blijft de Marokkaanse wetgeving ook van toepassing op Marokkanen die in Nederland wonen. Dit heeft direct consequenties voor de hier in Nederland wonende Marokkanen. Tevens bestaat er tussen Nederland en Marokko geen bilateraal verdrag inzake het familierecht. Daarnaast is vijf jaar na de wetswijziging nog steeds een groot deel van de Marokkaanse gemeenschap niet goed op de hoogte van de recente veranderingen in de Moudawana en wat deze nu precies voor hen betekenen. 4

6 ductie Project Keuzes en Kansen El Moudawana Op basis van signalen uit de Marokkaanse gemeenschap in onze regio hebben COS Zuid-Holland, centrum voor internationale samenwerking, en Dona Daria, centrum voor vrouwen en emancipatie een driejarige project ontwikkeld waarin voorlichting en empowerment gecombineerd wordt met het werken aan een adequate infrastructuur en preventie. In het project is gewerkt aan het bieden van informatie en voorlichting, het op gang brengen van gesprekken binnen de Marokkaanse gemeenschap in Rotterdam over de mogelijkheden van de Moudawana en de ontwikkeling van een juridisch netwerk waar Marokkaanse vrouwen, mannen en jongeren terecht kunnen voor hulp en advies over huwelijk, echtscheiding en voogdijzaken De volgende activiteiten zijn uitgevoerd: Voorlichtingsbijeenkomsten voor Marokkaanse vrouwen, mannen en jongeren onder leiding van speciaal opgeleide voorlicht(st)ers; Expertmeetings voor de rechterlijke macht, advocatuur en hulp- en dienstverlenende instanties met gastsprekers uit Marokko; Doorverwijzing naar het juridisch netwerk in Nederland en Marokko voor hulp en advies. In het project hebben COS Zuid-Holland en Dona Daria samengewerkt met onder andere UAF (L Union Action Féminine) te Rabat, AMVLF (Association Marocaine de Lutte Contre la Violence a l égard des Femmes) te Casablanca, Stichting Noumidia, voor gezin en ontwikkeling te Nador en Centre d Ecoute en d Orientation juridique et de soutien psychologique pour femmes victims de violence te Casablanca en Nador, Landelijke Werkgroep Mudawwanah van Stichting Steun Remigranten (SSR), het Ministerie van Justitie en Migratie in Marokko, de Marokkaanse ambassade in Nederland en diverse advocaten in Nederland en Marokko en diverse basisscholen en buurthuizen in Rotterdam, DISCK SC&W, Studentenvereniging Iqra, en de werkgroep Mudawannah. Gedurende het hele project hebben COS Zuid-Holland en Dona Daria haar kennis en ervaringen op zoveel mogelijk manieren gedeeld met andere organisaties in Nederland, die zich met hetzelfde onderwerp bezig houden. Om op deze manier krachten te bundelen, de samenwerking te versterken met als uiteindelijke doel een verbetering van de positie van Marokkanen in Nederland. Deze brochure geeft een impressie van het project, de Moudawana en de gevolgen van de wijzigingen en is bedoeld voor professionals uit de maatschappelijke dienstverlening en advocatuur, en andere geïnteresseerden. Het project is gefinancierd door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap/Directie Emancipatie, OxfamNovib, Cordaid en de gemeente Rotterdam (dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving). Leeswijzer Brochure In hoofdstuk twee leest u over de wetgeving, de wijzigingen en de gevolgen hiervan in de praktijk. Hoofdstukken drie en vier geven een impressie van de opvattingen van jongeren en ouders over partnerkeuze en huwelijk. Hoofdstuk vijf geeft een schematisch overzicht van de stappen die gezet dienen te worden om een Nederlandse echtscheiding erkend te krijgen in Marokko. Hoofdstuk zes geeft een beschrijving van het project en in hoofdstuk zeven krijgt u een impressie van de activiteiten die in het kader van Keuzes & Kansen zijn uitgevoerd. 5

7 2 Moudawana, veranderingen &de praktijk De Moudawana is het Marokkaanse personen- en familierecht. Hierin zijn alle zaken geregeld die te maken hebben met personen- en familierecht. Het bestaat uit zes wetboeken: 1 het huwelijk 2 de ontbinding van het huwelijk 3 de familierechtelijke betrekkingen 4 de bekwaamheid en wettelijke vertegenwoordiging 5 het testament 6 en de erfopvolging Mijn man wil een tweede vrouw trouwen in Marokko. Ik wil dit niet, maar weet niet wat ik nu kan doen of hoe dit in zijn werk gaat. De Moudawana is gebaseerd op de islamitische Malekitische leer. Na de onafhankelijkheid van Marokko in 1956 was een van de eerste doelstellingen het realiseren van een uniform recht en een rechtelijke organisatie. In 1958 werd de Moudawana ingevoerd na samenstelling ervan door een commissie van tien islamitische geleerden. Na een lang intern proces en verzet van met name vrouwen- en mensenrechtenorganisaties in Marokko zijn er in de afgelopen jaren wijzigingen doorgevoerd die een verbetering betekenen voor de positie van vrouwen en hun gezinnen. De eerste wijziging was in 1993 en de tweede in Toch is er na 2004 op een aantal vlakken nog steeds sprake van rechtsongelijkheid tussen man en vrouw. De praktijk In de dagelijkse praktijk blijkt dat veel Marokkaanse Nederlanders niet goed op de hoogte zijn van de wetgeving in de Moudawana en ook niet van de meest recente veranderingen. De medewerkers van Dona Daria en COS Zuid-Holland hebben gedurende het project wekelijks hulpvragen gekregen van zowel mannen, vrouwen als jongeren. Veel van de hulpvragen overlappen elkaar. De hulpvragen hebben betrekking op: 6

8 Ik weet niet of ik gescheiden ben voor de Marokkaanse wet. Ik heb hier nooit papieren van gezien en ik heb het mijn (ex)man nooit durven vragen. de procedure van erkenning van de Nederlandse echtscheiding in Marokko; huwelijksgoederenrecht; oproepen van vrouwen voor de verzoeningspoging door de rechter in Marokko; alimentatiebeschikkingen; scheiden op initiatief van de vrouw (Tatliq); gebrek aan kennis van de wet en de procedures in het algemeen, en gebrek aan informatie doordat de (ex-)man de informatie achter weet te houden; polygamie en de procedure hiervan; islamitische huwelijken. Ontbreken van deskundige sociale en juridische ondersteuning aan Marokkaanse Nederlanders bij de ambassades en consulaten. Het niet of onvoldoende machtig zijn van de Arabische taal. Gebrek aan middelen om een procedure bij de rechtbank in Marokko te starten. Taboes, waardoor bepaalde zaken moeilijk te bespreken zijn tussen man en vrouw of tussen ouders en kinderen. Angst voor justitie in Marokko. Corruptie. Knelpunten Er zijn diverse knelpunten die ervoor zorgen dat procedures moeizaam verlopen en vrouwen onvoldoende voor hun rechten op durven te komen: Onvoldoende kennis bij zowel mannen als vrouwen over het nieuwe Marokkaanse familierecht. Een overzicht van de belangrijkste wijzigingen in de Moudawana van 2004 De plicht tot gehoorzaamheid van de vrouw aan de man is vervallen. Het gezin is voortaan een gezamenlijke verantwoordelijkheid van man én vrouw De huwelijksleeftijd voor meisjes is opgetrokken van 15 naar 18 jaar De aanwezigheid van de voogd van het meisje bij het afsluiten van het huwelijk is geen plicht meer, maar een recht Er wordt nadruk gelegd op het vastleggen van huwelijkse voorwaarden Polygamie is nog steeds toegestaan, maar onderworpen aan strenge voorwaarden De procedures voor huwelijk en echtscheiding voor Marokkanen die gevestigd zijn in het buitenland zijn vereenvoudigd Het begrip geweld tegen vrouwen wordt in juridische zin verruimd, psychisch geweld valt nu ook onder geweld tegen vrouwen De vrouw kan nu ook zelf echtscheiding aanvragen. Bijvoorbeeld als de man een tweede vrouw trouwt; als de man zich niet houdt aan de huwelijkse voorwaarden; als er sprake is van duurzame ontwrichting van het huwelijk Echtscheiding met onderlinge toestemming van partners is ingevoerd in de Marokkaanse familiewet Echtscheiding vindt voortaan plaats onder toezicht van de familierechter Als de vrouw na een echtscheiding gaat hertrouwen verliest zij niet automatisch de zorg over haar kinderen 7

9 3 Marokkaanse jongeren: partnerkeuze Vanwege de dubbele nationaliteit van Marokkaanse Nederlanders is de Moudawana ook voor hen van toepassing. Ook jongeren die in Nederland zijn geboren hebben met deze dubbele nationaliteit te maken. Naast de dubbele nationaliteit, zijn er culturele en religieuze factoren die van invloed zijn op de relatievorming, partnerkeuze en de visie op het huwelijk onder jongeren. Relatievorming en partnerkeuze Steeds meer Marokkaanse jongeren hebben relaties voor het huwelijk. Dit zijn vaak verkering, vriendschappelijke relaties tussen jongens en meisjes of bijvoorbeeld een verloving. Vanuit de islam zijn relaties voor het huwelijk niet toegestaan. Ook vanuit de Marokkaanse cultuur is het een taboe onderwerp. Een groot deel van de jongeren en in het bijzonder meisjes hebben dan ook geen intieme relaties voor het huwelijk. Er is wel een verschuiving te zien in de opvattingen hierover met een duidelijk verschil tussen jongens en meisjes. Een deel van de jongens heeft meerdere relaties voor het huwelijk. Meisjes veel minder. Jongens hanteren vaak een dubbele maatstaf. Ze gaan relaties aan met meisjes, maar vinden deze meisjes niet altijd goede huwelijkspartners. Je ziet daarentegen wel dat er steeds vaker meer tijd wordt genomen om een serieuze huwelijkspartner beter te leren kennen. De verlovingstijd wordt door de familie als een legitieme periode gezien om met elkaar af te spreken, voorafgaand aan het geplande huwelijk. Marokkaanse jongeren kiezen vaak voor een partner met dezelfde culturele achtergrond. Langzaamaan is er hierin een verschuiving te zien, waarbij niet zozeer de culturele achtergrond van de partner het allerbelangrijkste is maar de islam. Marokkaanse jongeren trouwen in toenemende mate over etnische scheidslijnen heen, maar houden vast aan het criteria van het geloof van de partner. Huwelijk Het huwelijk is nog altijd de norm. Wanneer iemand ongehuwd is, worden er hierbij vraagtekens gezet. Zeker wanneer meisjes wat ouder worden en nog steeds niet getrouwd zijn. Jongens hebben vaak hoge verwachtingen van hun (toekomstige) partner. En meiden die hoog opgeleid zijn vinden het steeds moeilijker om een partner te vinden die hen accepteert en ook voldoet aan hun criteria. Marokkaanse jongeren hechten veel waarde aan de mening van hun ouders. In sommige gevallen kan de mening van de ouders doorslaggevend zijn. Bijvoorbeeld wanneer een jongen of meisje twijfelt over een huwelijkskandidaat. Toch is het vaker regel dan uitzondering dat de mening van de dochter of zoon voorop staat en dat de ouders hun kinderen volgen in de partner waarmee ze willen trouwen. Wel gaat er af en toe een onderhandelingsproces aan vooraf, doordat met name de moeder het laatste woord wil hebben in de partnerkeuze. 8

10 & huwelijk Jongerendebat over partnerkeuze Op 3 juli 2008 werd het eerste jongerendebat georganiseerd door COS Zuid-Holland i.s.m. stichting DISCK. Ruim 24 jongeren met een Marokkaanse achtergrond hebben deelgenomen aan het debat. De dames waren in de meerderheid, maar dit beïnvloedde het debat niet negatief. De discussie rond de stellingen was hevig en vaak ook emotioneel. De advocate Samira Bouddount heeft een presentatie gegeven over de veranderingen in de Moudawana sinds De documentaire Marokkaanse trouwma s van Samira el Kandoussie is vertoond. En vervolgens vond de discussie plaats. Stellingen van het debat: Beter een partner overhalen uit Marokko dan met iemand uit Nederland trouwen De vader/moeder van je kinderen kun je in de disco ontmoeten Ik ben bereid om mijn man met (een) andere vrouw(en) te delen (polygamie) De Marokkaanse opvoeding is de bron van alle ellende Ik trouw alleen met mijn partner als die goed gekeurd is door mijn ouders De Marokkaanse vrouw moet van alle markten thuis zijn op zowel emotioneel, traditioneel als financieel gebied Voorwaarden in de huwelijksakte Sinds de veranderingen in 2004 is wettelijk vastgelegd dat in de huwelijksakte voorwaarden opgenomen kunnen worden. Hier wordt nog weinig gebruik van gemaakt. Onderlinge afspraken worden mondeling gedaan. Vaak heeft de vader van de bruid hierbij een actieve rol. Voor jongeren is de stap vaak nog te groot om afspraken schriftelijk vast te leggen. In het project is gewerkt aan het bespreekbaar maken van het schriftelijk vastleggen van voorwaarden en jongeren (en ouders) te stimuleren hier gebruik van te maken. Waar kun je daarbij aan denken? Polygamie: een vrouw kan in de akte opnemen dat ze scheidt van haar man als hij een tweede echtgenote huwt; Gemeenschap van goederen: goederen die in het bezit zijn van een van de partners vóór het huwelijk blijven ook bij scheiding, eigendom van de partner. De goederen en de eigenaar kunnen beschreven worden in de akte; Werken buitenshuis en studeren: een bepaling opnemen dat de vrouw tijdens het huwelijk buitenshuis kan werken en/of studeren; Tamliek: de man machtigt de vrouw om zichzelf te verstoten; Bruidsgift: beschrijving van wanneer welk deel geschonken wordt; Geboorteplanning. Ik heb iemand op het oog met wie ik wil trouwen. We hebben al een paar keer afgesproken. Ik weet alleen niet hoe ik het mijn ouders moet vertellen. Wat zouden jullie doen? 9

11 4Marokkaanse ouders: partner Onderdeel van het project Keuzes en Kansen was om ouders te ondersteunen bij de partnerkeuze van hun kinderen en knelpunten bespreekbaar te maken. De partnerkeuze van je kind is niet altijd een makkelijk proces. De vraag of de keuze van de dochter of zoon de juiste is, twijfels en onzekerheid spelen allemaal een rol in dit proces. Relatievorming en partnerkeuze Marokkaanse ouders zijn direct betrokken bij de partnerkeuze van hun kinderen. Het is geen individueel proces van hun kinderen, maar ze worden er door de kinderen bij betrokken. Dit kan al direct bij de eerste ontmoeting zijn of in een later stadium waarin de zoon of dochter de mogelijke partner al beter heeft leren kennen. Vroeg of laat zal de dochter of zoon haar of zijn ouders inlichten. Marokkaanse ouders zijn in het algemeen tegen relaties voor het huwelijk. Dit geldt zowel voor jongens als voor meisjes. Wel wordt er in de praktijk een dubbele moraal gehanteerd. Van zonen wordt het stilzwijgend geaccepteerd dat ze relaties hebben voor het huwelijk, van dochters niet. Dit wordt voornamelijk ingegeven door culturele tradities en de sterke sociale controle in de Marokkaanse gemeenschap. Van meisjes wordt verwacht dat ze als maagd het huwelijk ingaan. Wanneer een jongen en meisje zich hebben verloofd, dan wordt de verlovingsperiode gezien als legitieme periode om met elkaar af te spreken. Wel wordt er verwacht dat het huwelijk nog niet wordt geconsumeerd. Dit gebeurt pas na het trouwfeest Huwelijk Het huwelijk wordt door Marokkaanse ouders als norm gezien voor een relatie tussen een man en een vrouw. Wanneer er een serieuze huwelijkskandidaat is dan licht de zoon of 10

12 keuze & huwelijk van hunkinderen dochter om wie het gaat zijn of haar ouders in. De mannelijke huwelijkskandidaat neemt contact op met de ouders door zelf naar de ouders te gaan of door bemiddeling van een familielid. Vaak gaan de families via kennissen en familieleden informeren over de betreffende huwelijkskandidaat. De volgende stap is dat de jongen nog officieel de hand gaat vragen van het meisje waarmee hij wil trouwen. Hij neemt zijn familie mee en vraagt officieel de hand van het meisje. Dit handvragen zet het proces van afspraken rondom het trouwen en het feest in gang. Zowel de jongen als het meisje hebben al voor het handvragen besloten dat ze met elkaar willen trouwen. Het handvragen is een formaliteit. Gearrangeerde huwelijken door bemiddeling van de ouders vinden steeds minder vaak plaats. Ouders, en in het bijzonder moeders, zullen wanneer de huwelijkskandidaat hen niet aanstaat zeker proberen om hun dochter of zoon te overtuigen dat het geen goede huwelijkskandidaat is. Maar steeds vaker schikken ze zich naar de wens van hun kinderen. Ouders hebben bepaalde wensen ten aanzien van hun toekomstige schoonzoon of -dochter: Moslim Goed gedrag Marokkaanse achtergrond (bij voorkeur uit dezelfde regio afkomstig) Hij/zij moet werken of studeren Een klik met de toekomstige familie Het is lastig om iemand uit Marokko over te laten komen. Ook zijn er vaak grote culturele verschillen tussen een jongen of meisje die in Nederland is opgegroeid en iemand uit Marokko. Hierdoor is de focus van ouders ook vooral op Nederland gericht in de partnerkeuze van hun kinderen. Taboes Er zijn verschillende taboes waardoor de communicatie tussen ouders, en tussen ouders met hun kinderen moeilijk verloopt. Partnerkeuze is een van die onderwerpen die niet makkelijk besproken wordt. Hierdoor kunnen situaties ontstaan waarbij de dochter of zoon stiekem afspreekt met een mogelijke huwelijkspartner, met alle gevolgen van dien zoals roddel en achterdocht. Ook de angst van dochters om nee te zeggen en dit vol te houden wanneer de ouders een partner voorstellen, kan zorgen voor ongewenste situaties. In de bijeenkomsten met moeders zijn de communicatie en rol van ouders in de partnerkeuze van hun kinderen één van de onderwerpen die aan de orde komen om hen bewust te maken van het belang van een open communicatie en houding naar hun kinderen. Door vragen te stellen en voorbeelden te geven worden vrouwen aan het denken gebracht, kunnen ze reflecteren op hun eigen gedrag en krijgen ze handelingsalternatieven aangeboden om hun gedrag daadwerkelijk te veranderen. Stappen in het huwelijksproces 1 kennismakingsfase 2 introductie bij de ouders 3 handvragen met familie 4 trouwen voor de burgerlijke stand en Marokkaans consulaat (in geval van dubbele nationaliteit) 5 feest 11

13 5 Erkenningprocedure van een Nederlandse echtscheiding in Marokko Een Nederlandse echtscheiding wordt niet automatisch erkend door de Marokkaanse wet, maar het is niet nodig een nieuwe echtscheidingsprocedure te starten. Voordat een Nederlandse echtscheiding erkend kan worden in Marokko dienen er eerst een aantal stappen gezet te worden. Een Nederlandse echtscheiding kan voortkomen uit een eenzijdig of een gemeenschappelijk echtscheidingsverzoek van de betrokkenen. De procedure wordt vervolgens gestart om te komen tot een echtscheidingsbeschikking. Wanneer er een onherroepelijke Nederlandse echtscheiding is uitgesproken kan er op basis van bewijsmateriaal hiervan, gestart worden met de erkenningprocedure in Marokko. De bekrachtiging van de Nederlandse echtscheiding kan alleen bij een familierechtbank in Marokko plaatsvinden. Betrokkenen dienen beiden een advocaat in Marokko in te schakelen om voor hen een verzoekschrift tot erkenning van de Nederlandse echtscheiding in te dienen bij de rechter. Er vindt geen inhoudelijke beoordeling van de Nederlandse beschikking plaats, maar er wordt rekening gehouden met een aantal eisen volgens de Moudawana (zie stappen). Stap : Het verzamelen van de echtscheidingsdocumenten voor het vormen van een dossier. Dit zijn de volgende documenten: 1 De originele echtscheidingsbeschikking; 2 Originele kennis van inschrijving; 3 Originele verklaring van geen hoger beroep die is afgegeven nadat de procedure in Nederland onherroepelijk is geworden; Dit is een aparte verklaring die Nederland niet kent. Advocaten in Nederland vragen voordat de echtscheiding wordt ingeschreven een griffierverklaring of verklaring non appel aan. De Marokkaanse rechtbank vraagt deze achteraf. Stap : Legalisatie van de vereiste documenten Al deze documenten dienen te worden vertaald in het Arabisch door een beëdigd vertaler en vervolgens gelegaliseerd. Legalisatie door de rechtbank waar de vertaler ingeschreven staat Het document dient daarna gelegaliseerd te worden door het Nederlandse Ministerie van Justitie te Den Haag; Vervolgens dient het document gelegaliseerd te worden door het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken te Den Haag; Tot slot dient het document te worden gelegaliseerd door het Marokkaanse consulaat waar betrokkene staat ingeschreven; Elke instantie stempelt het document af. Stap : Het inschakelen van een advocaat in Marokko: Het inschakelen van een advocaat kan via een contactpersoon in Nederland. Of men kan ervoor kiezen een advocaat te machtigen in Marokko. Bovenstaand dossier dient verstreken te worden aan betrokkene in Nederland of de gemachtigde advocaat in Marokko. Stap : Het starten van een erkenningprocedure in Marokko, gebeurt middels: Een verzoekschrift tot erkenning in te dienen bij de familierechtbank in Marokko. Tevens worden de voorwaarden van de erkenning getoetst, deze voorwaarden zijn: De echtscheiding is uitgesproken door een bevoegde rechtbank; De echtscheiding is gebaseerd op een grond tot beëindiging van een huwelijkse relatie welke niet strijdig is met de Mudawwana; De beschikking waarop geen hoger beroep meer openstaat; Ook verdient het aanbeveling om de rechter te verzoeken melding te maken van het feit dat partijen getracht hebben zich te verzoenen doch dat dit is mislukt; De beschikking mag niet in strijd zijn met de Marokkaanse openbare orde. 12

14 Erkenningsprocedure van de Nederlandse echtscheiding in Marokko Onherroepelijke Nederlandse echtscheiding Originele echtscheidingsbeschikking Echtscheidingsdocumenten Originele kennis van inschrijving Originele verklaring van geen hoger beroep Legalisering documenten in Nederland rechtbank waar vertaler staat ingeschreven Ministerie van justitie Ministerie van Buitenlandse zaken Marokkaans consulaat in Nederland Inschakelen advocaat in Marokko Starten van erkenningsprocedure in Marokko Verzoekschrift tot erkenning Voorwaarden Voldoet Voldoet niet Erkenning Beschikking wordt gesplitst Beroep Openbare Ministerie Wel beroep, binnen 4 weken Geen beroep, definitief erkend Melding registers van de burgerlijke stand Indien niet aan de bovenstaande voorwaarden wordt voldaan en er alsnog aan de rechtbank wordt verzocht de echtscheiding te erkennen, dan wordt de beschikking gesplitst. De rechter zal de erkenning van de echtscheiding niet onthouden, het wordt gewoon ingewerpt. Maar die andere beslissingen worden gewoon afgewezen. Indien er wel aan de bovenstaande voorwaarden wordt voldaan, dan wordt de Nederlandse echtscheiding erkend. Stap : Beroep Openbare Ministerie. Het OM krijgt als enige bericht van kennisgeving inzake het ingekomen verzoek tot erkenning. Het OM treedt dan op in de zaak als gemachtigde van de wederpartij en kan beroep aantekenen binnen 4 weken. Wordt er geen beroep ingesteld, dan wordt de erkenning definitief. Stap : Bij de registers van de burgerlijke stand wordt melding gemaakt van de echtscheiding tussen partijen. 13

15 Projectbeschrijving keuzes kansen, El Mouda 6Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van het project Keuzes en Kansen, El Moudawana. Achtereenvolgens komen de aanleiding om het project te starten, de doelgroep, de doelstellingen, en de werkwijze aan de orde. Aanleiding Direct na de wetswijziging in 2004 heeft een groep betrokken Marokkaanse vrouwen in Rotterdam een reeks van vier bijeenkomsten georganiseerd over de betekenis van de veranderingen. Daarbij is samengewerkt met de voorzitter van de commissie die de wet heeft opgesteld. In zeer korte tijd zijn de bijeenkomsten georganiseerd en waren er maar liefst 400 mensen aanwezig, waarvan driekwart vrouwen. In 2004 bleek al dat er een grote behoefte is aan goede en adequate voorlichting binnen de Marokkaanse gemeenschap. In 2007 zagen we dat deze behoefte er nog steeds was en dat er verschillende andere knelpunten waren: Er was nog steeds te weinig voorlichtingsmateriaal beschikbaar in de taal (letterlijk en figuurlijk) die de betrokkenen begrijpen. Als er voorlichting wordt gegeven, roept dit vele vragen op, terwijl er geen goede doorverwijzing mogelijk was. Malafide bureaus doken op die vrouwen helpen met hun echtscheiding in Marokko. De kosten kunnen soms oplopen tot duizenden euro s. Jonge vrouwen maakten nog steeds nauwelijks gebruik van de nieuwe mogelijkheid om in een huwelijksakte voorwaarden te laten opnemen met betrekking tot bijvoorbeeld polygamie, gemeenschap van goederen, werken buitenshuis/studeren, verstoting, de bruidsschat en geboorteplanning. Omschrijving doelgroep Keuzes en Kansen richt zich op vrouwen, mannen en jongeren met een Marokkaanse achtergrond uit Rotterdam en omgeving. Van belang was het om specifiek aandacht te hebben voor die doelgroepen die minder informatie tot hun beschikking hebben vanwege de taal (alleen Berbers- of Nederlandssprekend) en analfabetisme. Daarnaast richt Keuzes en kansen zich op actieve vrijwilligers. Deze vrijwilligers hebben vanwege hun positie in de Marokkaanse gemeenschap een groot netwerk van mensen om zich heen en fungeren als sleutelfiguur en rolmodel. Wanneer deze vrijwilligers beter op de hoogte zijn van de Moudawana en de recente veranderingen ontstaat er een sneeuwbaleffect qua kennisverspreiding. Om ook het veld van maatschappelijke dienstverlening en advocatuur in te lichten over de Moudawana en een goede sociaal juridische infrastructuur te creëren zijn ook professionals uit deze sectoren betrokken. De professionals waar Keuzes en Kansen zich op richt zijn werkzaam in het maatschappelijk werk, de vrouwenopvang, sociaal cultureel werk, het jongerenwerk, de telefonische hulpdiensten en de advocatuur en rechterlijke macht in de regio Rijnmond. 14

16 & wana Doelstellingen Keuzes en kansen Het emancipatieproces van Marokkaanse vrouwen én mannen in Nederland bevorderen Het informeren over de wetswijzigingen in de Moudawana die in 2004 van kracht zijn geworden en de betekenis hiervan voor huwelijk en echtscheiding Bewustwording over het belang van het opnemen van voorwaarden in de huwelijksakte bij een voorgenomen huwelijk het bieden van concrete informatie bij het opstellen van huwelijksakten en het regelen van echtscheiding Het realiseren van een goede afstemming en samenwerking tussen partners hier in Nederland en in Marokko Informatie verzamelen en signalering ten behoeve van beleidsbeïnvloeding, zowel hier als in Marokko. Werkwijze Keuzes en Kansen De problematiek rondom het Marokkaans familierecht is zeer complex. Dat betekent ook dat de aanpak van de problematiek om vele invalshoeken en deskundigheden vraagt. Zowel COS Zuid-Holland als Dona Daria hebben ervaring met projectontwikkeling en -management en hebben beiden een groot netwerk van organisaties en vrouwen. COS Zuid-Holland heeft naast de lokale en landelijke ook internationale contacten en fungeert vaak als makelaar. Dona Daria heeft een team van goed opgeleide emancipatiewerksters, grote expertise op het gebied van cursussen en trainingen voor diverse doelgroepen van (allochtone) vrouwen en ervaring in beleidsbeïnvloeding. Samenwerking is het sleutelwoord. Ten behoeve van dit project hebben COS Zuid- Holland en Dona Daria samengewerkt met onder andere het Marokkaanse consulaat, Landelijke Werkgroep Mudawwanah van Stichting Steun Remigranten (SSR). UAF (L Union de l Action Feminine), partnerorganisatie van Cordaid en AMLVF (Association Marocaine de Lutte contre la Violence à l égard des Femmes), advocaten in Nederland en Marokko. 15

17 7 Activiteiten keuzes& kansen, El Moudawana In juli 2007 heeft in het kader van uitwisseling van signalen, het inwinnen van informatie over de wijzigingen in de Moudawana en samenwerking tussen Dona Daria, COS en organisaties in Marokko een studiereis naar Marokko plaats gevonden. Studiereis Marokko Tijdens deze reis zijn onder andere bezoeken gebracht aan en gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van: UAF, Union Action Féminine in Rabat AMVLF, Association Marocaine de Lutte Contre la Violence à l égard des Femmes in Casablanca Centre d écoute horizon pour les femmes victims de violence dans la province de Nador in Nador Thanoukra in Nador Een delegatie van het Ministerie van Justitie De minister van Migratie, Mw. Chekrouni. De studiereis heeft geleid tot concrete en doelgerichte informatie over de recente wetswijzigingen en de betekenis daarvan voor Marokkanen in Nederland, samenwerking met vrouwenorganisaties in Marokko, bemiddeling van UAF en AMLVF bij problematische echtscheidingsdossiers, en samenwerking met het Ministerie van Justitie en Ministerie van Migratie. 16

18 Voorlichting aan de Marokkaanse gemeenschap in Nederland 1 Training van voorlichters voor de Marokkaanse gemeenschap Doel: vrijwilligers en sleutelfiguren uit de Marokkaanse gemeenschap trainen om adequate voorlichting te geven over de Moudawana en de problematiek eromheen bespreekbaar te maken onder Marokkaanse Nederlanders. Inhoud van de training: Wat is de Moudawana? Wat zijn belangrijkste wijzigingen? En de gevolgen hiervan op Marokkaanse Nederlanders Partnerkeuze, huwelijk, jongeren en de rol van ouders Sociale kaart t.b.v. doorverwijzing 2 Voorlichting- en discussiebijeenkomsten binnen de Marokkaanse gemeenschap (vrouwen, mannen en jongeren) Doel: vrouwen, mannen en jongeren bewust maken van de veranderingen in de Moudawana en taboes doorbreken rond partnerkeuze, bespreken van de rol van ouders in het proces van partnerkeuze door bijeenkomsten te organiseren. Onderwerpen: Huwelijk en partnerkeuze; Rolverdeling mannen en vrouwen; Beeldvorming over Marokkaanse jongens en meisjes in Nederland; Rol van ouders in het proces van partnerkeuze. Werkvormen: Stellingenspel Inspringtheater/sketch aan de hand van scenariokaartjes Do s, don ts en must's van een toekomstige partner Debat met behulp van stellingen Gedurende het hele project zijn er discussies, debatten, voorlichtingen en cursussen uitgevoerd op diverse locaties en met verschillende doelgroepen in Rotterdam en omgeving. In totaal zijn er 635 mensen bereikt. 3 Voorlichting via eigen kanalen binnen de Marokkaanse gemeenschap Via Nederlandse en Marokkaanse televisiezenders, radio, internet, tijdschriften en kranten is er informatie verspreid (in eigen taal en Nederlands) over de Moudawana, de wijzigingen en het project Keuzes en Kansen. (Zie pagina 23) 4 De ontwikkeling en productie van voorlichtingsmaterialen Er is een folder samengesteld over het project Keuzes en Kansen, met daarbij een overzicht van de veranderingen in de Moudawana. Op de website van COS Zuid-Holland en Dona Daria staan verslagen van de bijeenkomsten, informatie over de Moudawana en lijsten met advocaten en organisaties. 17

19 Voorlichting aan de werkers in het veld 1 Expertmeeting voor professionals in de sector van maatschappelijk werk, vrouwenopvang, sociaal-cultureel werk, jongerenwerk, telefonische hulpdiensten en actieve vrijwilligers binnen de Marokkaanse zelforganisaties Doel: het maatschappelijk middenveld informeren over de Moudawana, de wijzigingen, belangrijkste knelpunten voor Marokkaanse Nederlanders en het juridisch netwerk. Opkomst: 30 mensen De opzet van een netwerk voor juridische hulpverlening Ten behoeve van doorverwijzing en inbedding is er een netwerk voor juridische hulpverlening opgesteld. Enerzijds is er gebruik gemaakt van het bestaande netwerk via de Landelijke Werkgroep Mudawwanah, anderzijds is er op dit netwerk een uitgebreide aanvulling gemaakt met Nederlandse, Marokkaanse advocaten en organisaties. (Zie pagina 20 t/m 22 voor een lijst van advocaten en vrouwenorganisaties in Nederland en Marokko) 2 Expertmeeting voor professionals in de sector van advocatuur en rechterlijke macht. Doel: professionals in de sector van advocatuur en rechterlijke macht informeren over de Moudawana, de wijzigingen, belangrijkste knelpunten voor Marokkaanse Nederlanders en de opbouw van een juridisch netwerk. In samenwerking met advocaten en rechters uit Marokko. Opkomst: 30 mensen. 18

20 Workshop: Marokkaans familierecht Moudawana in Nederland In samenwerking met de Marokkaanse ambassade en Stichting Steun Remigranten is op 10 februari 2010 de workshop Marokkaans familierecht Moudawana in Nederland georganiseerd. Met als doel de signalering van knelpunten/belemmeringen rond wetgeving, procedures en uitvoering in Nederland en Marokko en om de samenwerking en communicatie te verbeteren tussen betrokken organisaties. Tevens was het een moment om stil te staan bij de wetswijziging in februari Aanwezigen waren onder andere de ambassadeur Jaouad El Himdi, de Marokkaanse rechter Said Soussi werkzaam bij de Marokkaanse ambassade, de vier consuls en de notarissen van de Marokkaanse consulaten in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Bosch, maatschappelijk werkers en sleutelfiguren vanuit de Marokkaanse gemeenschap. Bij deze bijeenkomst waren 50 mensen aanwezig. Belangrijke uitkomst is de toezegging door de ambassadeur Jaouad l Himdi dat hij zich in gaat zetten om de erkenning van Nederlandse echtscheidingen mogelijk te maken via de Marokkaanse consulaten in Nederland. Het Marokkaans ministerie van Justitie heeft hier al een procedure voor opgesteld waarbij de consulaten een brugfunctie vervullen tussen de Marokkaanse cliënten in het buitenland en de rechtbank in Marokko. Dit houdt in dat de consulaten de volgende dienst kunnen aanbieden: Met de cliënt alle documenten verzamelen die nodig zijn voor de erkenning Compleet dossier met een verzoekschrift opsturen naar Marokko Slotconferentie: Het Marokkaans, Turks en Nederlands familierecht, vreemdelingenrecht en gedwongen achterlating. Op 13 april 2010 organiseert COS Zuid- Holland en Dona Daria in samenwerking met de Landelijke werkgroep Mudawwanah een slotconferentie voor professionals in de sector advocatuur en rechtelijke macht en voor professionals in de sectoren maatschappelijk werk en hulpverlening, vrouwenopvang, steunpunten huiselijk geweld, welzijnsinstellingen, migrantenorganisaties, jongerenwerk, medewerkers van politie en beleidsmedewerkers van betrokken ministeries. Deze conferentie is vooral bedoeld voor professionals die vaak te maken hebben met cliënten met een Marokkaans of Turkse achtergrond. De conferentie gaat over de wetswijzigingen in het Marokkaans familierecht (2004), het Turks familierecht (2002) én over de toepassing van deze wetswijzigingen o.a. in relatie tot de Nederlandse familiewet en het vreemdelingenrecht. Alhoewel de wetswijzigingen een verbetering zijn voor hun positie worden Marokkaanse en Turkse vrouwen en mannen die te maken hebben met het Nederlandse, Marokkaanse en/of Turkse rechtssysteem nog vaak geconfronteerd met ingewikkelde juridische procedures en verschillen op het gebied van familierecht en verblijfsrecht. In dit kader komen relevante thema s rond huwelijk, partnerkeuze, echtscheiding, voogdij en alimentatie aan de orde evenals het probleem van gedwongen achterlating van vrouwen en jongeren en de gevolgen daarvan. De werving voor deze conferentie vindt plaats over de hele provincie Zuid Holland. Aan de conferentie kunnen 120 personen deelnemen. 19

Colofon. Moudawana: keuzes & kansen is een project van

Colofon. Moudawana: keuzes & kansen is een project van Colofon Moudawana: keuzes & kansen is een project van COS Zuid-Holland Centrum voor internationale samenwerking Wijnstraat 237 3311 BV Dordrecht Telefoon: 078 61 31 788 Website: www.coszuidholland.nl Contactpersoon:

Nadere informatie

ACHTERGEBLEVEN OF ACHTERGELATEN?

ACHTERGEBLEVEN OF ACHTERGELATEN? ACHTERGEBLEVEN OF ACHTERGELATEN? Een wegwijzer voor Marokkaanse vrouwen over gedwongen achterlating in Marokko ACHTERGEBLEVEN OF ACHTERGELATEN? INFORMATIE OVER WAT TE DOEN BIJ ACHTERLATING EN HET VOORKOMEN

Nadere informatie

Landelijke Werkgroep Mudawwanah

Landelijke Werkgroep Mudawwanah Landelijke Werkgroep Mudawwanah Informatie over Marokkaans en Nederlands familierecht Concept ivm herdruk Deel familierecht 1. Het huwelijk in Marokko en Nederland 1.1 De keuze van een partner 1.2 Trouwen

Nadere informatie

Achtergebleven of achtergelaten?

Achtergebleven of achtergelaten? Achtergebleven of achtergelaten? Eindevaluatie project Voorlichtingscampagne achterlating Marokkaanse vrouwen Maart 2007 Werkgroep Mudawwanah 1 Eindevaluatie Voorlichtingscampagne achterlating Marokkaanse

Nadere informatie

Tussentijdse evaluatie Voorlichtingscampagne achterlating Marokkaanse vrouwen Maart 2006 Werkgroep Mudawannah

Tussentijdse evaluatie Voorlichtingscampagne achterlating Marokkaanse vrouwen Maart 2006 Werkgroep Mudawannah Tussentijdse evaluatie Voorlichtingscampagne achterlating Marokkaanse vrouwen Maart 2006 Werkgroep Mudawannah Introductie Het project Voorlichtingscampagne achterlating Marokkaanse vrouwen is op dit moment

Nadere informatie

Families onder druk. Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen. Drs. Ibrahim Yerden. Probleemstelling

Families onder druk. Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen. Drs. Ibrahim Yerden. Probleemstelling Families onder druk Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen Drs. Ibrahim Yerden Probleemstelling Hoe gaan Marokkaanse en Turkse gezinsleden, zowel slachtoffers als plegers om met huiselijk

Nadere informatie

kinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen)

kinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen) In opdracht van de Gemeente Amsterdam (Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling) Als ik mijn vader had gehad vanaf mijn jeugd, dan zou ik misschien anders zijn in het leven. (...) Wat ik allemaal wel niet

Nadere informatie

Workshop Huwelijksdwang en achterlating

Workshop Huwelijksdwang en achterlating Workshop Huwelijksdwang en achterlating Kennis maken Moviera is er voor mensen die thuis met geweld te maken hebben. Nuray Kanik Preventie functionaris Expert Eergerelateerd geweld 14 juni 2016 Opzet workshop

Nadere informatie

Mudawwanah. Informatie over het Marokkaanse familierecht voor Marokkaanse vrouwen

Mudawwanah. Informatie over het Marokkaanse familierecht voor Marokkaanse vrouwen Mudawwanah Informatie over het Marokkaanse familierecht voor Marokkaanse vrouwen 2 Colofon: Uitgave MVVN, Amsterdam Palet, Steunpunt voor multiculturele ontwikkeling, Eindhoven Vrouwencentrum, Zaltbommel

Nadere informatie

Hoe voorkomen we eergerelateerd geweld?

Hoe voorkomen we eergerelateerd geweld? Hoe voorkomen we eergerelateerd geweld? ARTIKEL - 30 OKTOBER 2015 Het Platform Eer en Vrijheid organiseerde op 8 oktober een landelijke bijeenkomst over eergerelateerd geweld. Hilde Bakker (Kennisplatform

Nadere informatie

op Consulaat in Nederland: allen mogelijk indien beide partners niet de Nederlandse nationaliteit hebben

op Consulaat in Nederland: allen mogelijk indien beide partners niet de Nederlandse nationaliteit hebben Personen- en Familierecht Samenleven als geliefden in Nederland In Nederland samenleven met partner: 3 mogelijkheden: Huwelijk of Geregistreerd Samenwonen met Samenlevingcontract Samenwonen zonder Samenlevingscontract

Nadere informatie

De keuze van de achternaam. Ministerie van Justitie

De keuze van de achternaam. Ministerie van Justitie Ministerie van Justitie De keuze van de achternaam Burgerlijk Wetboek Boek 1, Personen- en familierecht Titel 2 Het recht op de naam Artikel 5 1. Indien een kind alleen in familierechtelijke betrekking

Nadere informatie

Directoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken

Directoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken ϕ1 Ministerie van Justitie Directoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken Directie Wetgeving Postadres: Postbus 20301, 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede

Nadere informatie

Programma workshop seksuele opvoeding: Daar praat je toch niet over met je kinderen?

Programma workshop seksuele opvoeding: Daar praat je toch niet over met je kinderen? Programma workshop seksuele opvoeding: Daar praat je toch niet over met je kinderen? Korte kennismaking Wat dragen ouders bij? Presentatie Stelling Presentatie Opdracht Voorbeeld opzet cursus en afsluiting

Nadere informatie

U gaat scheiden. In dit informatieblad. 1 Wanneer kunt u scheiden?

U gaat scheiden. In dit informatieblad. 1 Wanneer kunt u scheiden? U gaat scheiden U bent getrouwd en u wilt niet langer bij uw partner blijven. Dan kunt u gaan scheiden. Als u gaat scheiden, moet u veel dingen regelen. Dit informatieblad helpt u daarbij. U vindt informatie

Nadere informatie

De keuze van de achternaam

De keuze van de achternaam De keuze van de achternaam Ieder mens heeft een voornaam en een achternaam. Die krijgen we bij de geboorte, meestal van onze ouders. Namen zijn belangrijk. In het dagelijks leven zorgt de naam voor onderscheid

Nadere informatie

Vertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten. Amsterdam Edouard Buning november 2010

Vertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten. Amsterdam Edouard Buning november 2010 Vertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten Amsterdam Edouard Buning november 2010 Inhoud Opzet van het onderzoek Zorg aan migranten Taalachtergrond migranten Voorlichtingsmateriaal

Nadere informatie

Ik ga scheiden. Wat nu? Informatie over: procedure kosten financiën woning kinderen

Ik ga scheiden. Wat nu? Informatie over: procedure kosten financiën woning kinderen Ik ga scheiden Wat nu? U bent getrouwd of u heeft een geregistreerd partnerschap, maar wilt niet langer bij uw partner blijven. In dit geval kunt u gaan scheiden. Een echtscheiding is vaak verdrietig en

Nadere informatie

Als ouders uit elkaar gaan

Als ouders uit elkaar gaan Als ouders uit elkaar gaan Inhoud 3 > Als ouders uit elkaar gaan 4 > De Raad voor de Kinderbescherming 6 > Het ouderschap blijft bestaan 7 > Informatie en consultatie 9 > De rol van de Raad 11 > De rechter

Nadere informatie

Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding

Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding Ouderschapsplan opstellen bij scheiding en afschaffing van flitsscheiding Maart 2009 / F&A 9882 Ministerie van Justitie Directie Voorlichting Schedeldoekshaven 100 Postbus 20301 2500 EH Den Haag T 070

Nadere informatie

Training complexe echtscheidingen. 1 Regio Gooi en Vechtstreek

Training complexe echtscheidingen. 1 Regio Gooi en Vechtstreek Training complexe echtscheidingen 1 Regio Gooi en Vechtstreek Training complexe echtscheidingen Programma: 13.45 u Inloop 14.00 u Opening Catelijne van der Hoeven, stafarts Jeugd en Gezin 14.05 Juridisch

Nadere informatie

Nieuwsbrief Centrum voor Jeugd en Gezin Roosendaal

Nieuwsbrief Centrum voor Jeugd en Gezin Roosendaal Nieuws voor professionals op het gebied van opvoeden en opgroeien 10 Nieuwsbrief Centrum voor Jeugd en Gezin Roosendaal In deze nieuwsbrief vindt u als professional, informatie over de ontwikkelingen van

Nadere informatie

Stichting SAN Inhoudelijke jaarverslag 2014

Stichting SAN Inhoudelijke jaarverslag 2014 Inhoudelijke jaarverslag 2014 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Inleiding... 3 Activiteiten... 4 SPIOR... 4 Discriminatie... 5 Thema-avonden voor ouders... 6 Sport voor jongeren en ouderen... 7 Samenwerking

Nadere informatie

10 stappenplan (echt)scheiding

10 stappenplan (echt)scheiding Een scheiding is vaak vrij onoverzichtelijk. Met deze indeling in 10 stappen kan je precies zien wat je nog moet doen en waar je in het hele proces bent. Stap 1 Vaststellen van het gezamenlijke vermogen

Nadere informatie

Mudawwanah. Informatie over het Marokkaanse familierecht voor hulpverleners in Nederland

Mudawwanah. Informatie over het Marokkaanse familierecht voor hulpverleners in Nederland Mudawwanah Informatie over het Marokkaanse familierecht voor hulpverleners in Nederland Colofon: Uitgave MVVN, Amsterdam Palet, Steunpunt voor multiculturele ontwikkeling, Eindhoven Vrouwencentrum, Zaltbommel

Nadere informatie

Scheiden? Uit elkaar? Wat dient er allemaal geregeld te worden?

Scheiden? Uit elkaar? Wat dient er allemaal geregeld te worden? Scheiden? Uit elkaar? Wat dient er allemaal geregeld te worden? Bij scheiden dient u samen afspraken te maken op welke wijze u uw bestaande gemeenschap wenst te verdelen. Ook als u onder huwelijkse voorwaarden

Nadere informatie

Project Achtergelaten Marokkaanse vrouwen De rechtspositie van migrantenvrouwen en kinderen. Jaarverslag 2009

Project Achtergelaten Marokkaanse vrouwen De rechtspositie van migrantenvrouwen en kinderen. Jaarverslag 2009 Project Achtergelaten Marokkaanse vrouwen De rechtspositie van migrantenvrouwen en kinderen Jaarverslag 2009 Inhoudsopgave Inleiding 3 Vier taakvelden 8 Meldpunt 8 Directe hulpverlening 12 Preventie en

Nadere informatie

Als ouders uit elkaar gaan

Als ouders uit elkaar gaan Als ouders uit elkaar gaan Inhoud 3 > Als ouders uit elkaar gaan 4 > De Raad voor de Kinderbescherming 6 > Het ouderschap blijft bestaan 7 > Informatie en consultatie 9 > De rol van de Raad 11 > De rechter

Nadere informatie

Opvoeden in andere culturen

Opvoeden in andere culturen Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552

Nadere informatie

Praktische gids internationale kinderontvoering uitgave voor jongeren

Praktische gids internationale kinderontvoering uitgave voor jongeren Praktische gids internationale kinderontvoering uitgave voor jongeren Centrum Internationale Kinderontvoering Inhoudsopgave Voorwoord 3 1. Wat is internationale kinderontvoering? 1.1 Als je ouders uit

Nadere informatie

Als opvoeden een probleem is

Als opvoeden een probleem is Als opvoeden een probleem is Inhoud 3 > Als opvoeden een probleem is 3 > De Raad voor de Kinderbescherming 5 > Maakt u zich zorgen over een kind? 6 > De rol van de Raad 10 > Maatregelen van Kinderbescherming

Nadere informatie

Verschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels

Verschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels Huiselijk geweld: achtergronden Verschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels 29 mei 2008 Congres Huiselijk Geweld: Families onder Druk Amsterdam, De Meervaart Meeste plegers zijn mannen,

Nadere informatie

huwelijk & echtscheiding Vragen & antwoorden m.b.t. huwelijksrecht in Marokko en België

huwelijk & echtscheiding Vragen & antwoorden m.b.t. huwelijksrecht in Marokko en België huwelijk & echtscheiding Vragen & antwoorden m.b.t. huwelijksrecht in Marokko en België Met de veranderingen van de nieuwe Marokkaanse familiewetgeving van 2004 HE-mei 2005-v2.indd 51 12-05-2005 10:21:54

Nadere informatie

Wat doet NIM Maatschappelijk Werk?

Wat doet NIM Maatschappelijk Werk? Wat doet NIM Maatschappelijk Werk? Hulp, informatie en advies voor iedereen die het nodig heeft Bij NIM Maatschappelijk Werk kan iedereen die het nodig heeft (in Nijmegen en de regio) aankloppen voor gratis

Nadere informatie

Trouwen, geregistreerd partnerschap en samenwonen

Trouwen, geregistreerd partnerschap en samenwonen Trouwen, geregistreerd partnerschap en samenwonen Wilt u uw relatie met uw partner officieel vastleggen? Dan hebt u daarvoor drie mogelijkheden: trouwen, geregistreerd partnerschap of een samenlevingscontract.

Nadere informatie

De keuze van de achternaam

De keuze van de achternaam De keuze van de achternaam Inhoudsopgave Deze brochure 2 Naamskeuze voor kinderen door de ouders 3 Kiezen van de voornaam 3 Kiezen van de achternaam 3 Wie krijgt in Nederland met naamskeuze te maken 3

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333

Nadere informatie

Tijd rijp voor verplichte scheidingsbemiddeling

Tijd rijp voor verplichte scheidingsbemiddeling Tijd rijp voor verplichte scheidingsbemiddeling Nieuwsbrief NGR 14.03.03 De Nederlandse Gezinsraad (NGR) constateert dat er een breed maatschappelijk draagvlak is voor verplichte scheidingsbemiddeling.

Nadere informatie

Samen werken aan het verminderen van overbelasting

Samen werken aan het verminderen van overbelasting Samen werken aan het verminderen van overbelasting Doelgroep Wij zijn begonnen met 3 bij ons bekende Marokkaanse mantelzorgers, die alledrie balanceerde op het randje van afknappen. Zij hadden dezelfde

Nadere informatie

PROTOCOL. School en echtscheiding 2013-2017

PROTOCOL. School en echtscheiding 2013-2017 PROTOCOL School en echtscheiding 2013-2017 De Malelande Juttepeergaarde 2 3824 BE Amerfoort 033-4564410 malelande@kpoa.nl Inleiding Dit protocol is geschreven om ouders en leerkrachten een handreiking

Nadere informatie

zorgen voor elkaar over mantelzorgers met een migranten achtergrond stamm

zorgen voor elkaar over mantelzorgers met een migranten achtergrond stamm zorgen voor elkaar over mantelzorgers met een migranten achtergrond stamm Mantelzorg is... Mooi De hulpvrager is je dankbaar, mantelzorg geeft veel voldoening Divers De taken lopen uiteen: huishoudelijke

Nadere informatie

Initiatiefnotitie. Iedere vrouw in Rotterdam leeft in vrijheid

Initiatiefnotitie. Iedere vrouw in Rotterdam leeft in vrijheid Initiatiefnotitie Iedere vrouw in Rotterdam leeft in vrijheid Gemeenteraadsfractie Rotterdam Antoinette Laan 19 februari 2015 Inleiding In Rotterdam vinden we het belangrijk iedereen daadwerkelijk basale

Nadere informatie

Werkplan project Eergerelateerd Geweld Eervol Arnhem

Werkplan project Eergerelateerd Geweld Eervol Arnhem Werkplan project Eergerelateerd Geweld Eervol Arnhem Datum: November 2009 Project periode Mei 2009 - mei 2011 Van Nuray Kanik, Projectleider Eergerelateerd geweld Hera. Opdrachtgever Gemeente Arnhem Inhoudsopgave

Nadere informatie

Dierenmishandeling in gezinnen

Dierenmishandeling in gezinnen Dierenmishandeling in gezinnen Prof.dr. Marie-Jose Enders-Slegers, Leerstoel Antrozoologie, Faculteit Psychologie Stichting Cirkel van Geweld, Werkgroep Dierenpleegzorg marie-jose.enders@ou.nl Link - letter

Nadere informatie

Voor kinderen die meer willen weten over echtscheidingen. uitgave 2005

Voor kinderen die meer willen weten over echtscheidingen. uitgave 2005 Voor kinderen die meer willen weten over echtscheidingen uitgave 2005 Steeds meer kinderen stellen vragen aan de Kinderrechtswinkels over echtscheiding. Scheiden kan niet zomaar, je moet heel veel regels

Nadere informatie

Persoons- en familiegegevens

Persoons- en familiegegevens Persoons- en familiegegevens U start de regie over eigen leven met het in kaart brengen van uw persoonlijke situatie. In dit hoofdstuk kunt u alle informatie kwijt betreffende uw persoonlijke gegevens

Nadere informatie

ABC Echtscheidingsbemiddeling

ABC Echtscheidingsbemiddeling ABC Echtscheidingsbemiddeling MAAK KENNIS MET ONZE DIENSTVERLENING Een goede scheiding is het begin van iets beters ABC Echtscheidingsbemiddeling 2013 Samenvatting Een goede scheiding is het begin van

Nadere informatie

Vlugschrift. Beste lezers, Hallo Allemaal... Informatiebulletin van de stichting meer kleur en kwaliteit

Vlugschrift. Beste lezers, Hallo Allemaal... Informatiebulletin van de stichting meer kleur en kwaliteit J u l i 2 0 1 1 Vlugschrift Informatiebulletin van de stichting meer kleur en kwaliteit Beste lezers, Colofon Samenstelling en Redactie: Marjo Daniëls (Maecon) Drifa Dahmazi (SMKK) Informatie nodig? Wilt

Nadere informatie

Trainershandboek Man actief. Activering van allochtone mannen in een kwetsbare positie

Trainershandboek Man actief. Activering van allochtone mannen in een kwetsbare positie Trainershandboek Man actief Activering van allochtone mannen in een kwetsbare positie Trainershandboek Man Actief Activering van allochtone mannen in een kwetsbare positie Perihan Utlu en Wil Verschoor

Nadere informatie

Begeleide Omgangsregeling (BOR Humanitas) Projectleider Michel Krijnsen. SAMENWERKINGSPROJECT HUMANITAS/ RvdK/Jeugdzorg/Rechtbank/ MW

Begeleide Omgangsregeling (BOR Humanitas) Projectleider Michel Krijnsen. SAMENWERKINGSPROJECT HUMANITAS/ RvdK/Jeugdzorg/Rechtbank/ MW Begeleide Omgangsregeling (BOR Humanitas) Projectleider Michel Krijnsen SAMENWERKINGSPROJECT HUMANITAS/ RvdK/Jeugdzorg/Rechtbank/ MW Scheiding: een groeiend maatschappelijk probleem Meer problemen in ontwikkeling

Nadere informatie

Stichting Zohor. Kort jaarverslag 2005/2006. Voor Participatie van Marokkaanse en Arabische vrouwen

Stichting Zohor. Kort jaarverslag 2005/2006. Voor Participatie van Marokkaanse en Arabische vrouwen Stichting Zohor مؤسسة زهور Voor Participatie van Marokkaanse en Arabische vrouwen لتحسين وضعية النساء المغربيات و العربيات و تشجيع مشاركتهن Kort jaarverslag 2005/2006 Haarlem, februari 2006 Activiteiten

Nadere informatie

SAMENLEVINGVORMEN EN SAMENLEVINGSCONTRACT

SAMENLEVINGVORMEN EN SAMENLEVINGSCONTRACT SAMENLEVINGSVORMEN SAMENLEVINGVORMEN EN SAMENLEVINGSCONTRACT Algemeen De gevolgen van het huwelijk en het geregistreerd partnerschap worden in de wet uitgebreid geregeld. Andere samenwonenden worden door

Nadere informatie

Burgerlijk wetboek, Boek 1

Burgerlijk wetboek, Boek 1 U gaat scheiden Burgerlijk wetboek, Boek 1 Artikel 150 Echtscheiding tussen echtgenoten die niet van tafel en bed gescheiden zijn, wordt uitgesproken op verzoek van één der echtgenoten of op hun gemeenschappelijk

Nadere informatie

Bruggenbouwers Linko ping, Zweden

Bruggenbouwers Linko ping, Zweden Bruggenbouwers Linko ping, Zweden Het Bruggenbouwers project wordt in de Zweedse stad Linköping aangeboden en is één van de succesvolle onderdelen van een groter project in die regio. Dit project is opgezet

Nadere informatie

Transnationale sociaal juridische hulpverlening

Transnationale sociaal juridische hulpverlening Transnationale sociaal juridische hulpverlening Gedwongen achterlating in het land van herkomst Stichting Steun Remigranten Stichting Landelijke Werkgroep Mudawwanah Transnationale sociaal juridische

Nadere informatie

JPF 2013/115 Rechtbank Den Haag 11 februari 2013, C/09/419508 FA RK 12-3722; ECLI:NL:RBDHA:2013:BZ3284. ( mr. Brakel )

JPF 2013/115 Rechtbank Den Haag 11 februari 2013, C/09/419508 FA RK 12-3722; ECLI:NL:RBDHA:2013:BZ3284. ( mr. Brakel ) JPF 2013/115 Rechtbank Den Haag 11 februari 2013, C/09/419508 FA RK 12-3722; ECLI:NL:RBDHA:2013:BZ3284. ( mr. Brakel ) [De minderjarige], geboren op [geboortedatum] te [geboorteplaats], Frankrijk, wonende

Nadere informatie

Directoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken

Directoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken ϕ1 Ministerie van Justitie Directoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken Directie Wetgeving Postadres: Postbus 20301, 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede

Nadere informatie

Stichting Zohor. Voor Participatie van Marokkaanse en Arabische vrouwen. Jaarverslag 2002

Stichting Zohor. Voor Participatie van Marokkaanse en Arabische vrouwen. Jaarverslag 2002 Stichting Zohor مؤسسة زهور Voor Participatie van Marokkaanse en Arabische vrouwen لتحسين وضعية النساء المغربيات و العربيات و تشجيع مشاركتهن Jaarverslag 2002 Haarlem, augustus 2003 De stichting: Stichting

Nadere informatie

koppel geboorte Familie bemiddeling huwelijk uit elkaar gaan scheiding wettelijk samenwonen opvang voor kinderen zwangerschap

koppel geboorte Familie bemiddeling huwelijk uit elkaar gaan scheiding wettelijk samenwonen opvang voor kinderen zwangerschap uit elkaar gaan huwelijk geboorte wettelijk samenwonen bemiddeling opvang voor kinderen koppel zwangerschap scheiding Familie We wonen samen maar willen niet trouwen. Kan dat? Ja. In België leven vele

Nadere informatie

Algemene informatie MEE Friesland

Algemene informatie MEE Friesland Algemene informatie MEE Friesland Ondersteuning bij leven met een beperking Wie is MEE Friesland? MEE is een unieke organisatie waar mensen met een beperking en hun omgeving met vragen terecht kunnen

Nadere informatie

informatiebrochure 1

informatiebrochure 1 informatiebrochure 1 Inhoud DE HUWELIJKSAANGIFTE 6 GETUIGEN EN GENODIGDEN 7 TIJDSTIPPEN EN TARIEVEN 7 HUWELIJKSCONTRACT 8 ADRESWIJZIGING 8 MEERDERJARIGHEID 8 ANNEX 1: BUITENLANDSE AKTES EN ATTESTEN 9 ANNEX

Nadere informatie

Directoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken

Directoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken ϕ1 Ministerie van Justitie Directoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken Directie Wetgeving Postadres: Postbus 20301, 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede

Nadere informatie

Maatschappelijke participatie als opstap naar betaald werk.

Maatschappelijke participatie als opstap naar betaald werk. Maatschappelijke participatie als opstap naar betaald werk. Paraprofessionele functies Voor allochtone vrouwen zonder formele kwalificaties worden komende jaren paraprofessionele functies gecreëerd. Deze

Nadere informatie

STEVIG FUNDAMENT VOOR JEUGDZORG

STEVIG FUNDAMENT VOOR JEUGDZORG STEVIG FUNDAMENT VOOR JEUGDZORG ONZE MISSIE EN VISIE ONZE INZET Onze missie Wij beschermen in hun ontwikkeling bedreigde kinderen en zorgen ervoor dat zij de juiste zorg krijgen. Onze visie Wij komen in

Nadere informatie

MEE: PARTNER IN HET CJG

MEE: PARTNER IN HET CJG 1e kwartaal 2016 MEE: PARTNER IN HET CJG MEE ondersteunt mensen met een beperking zodat zij mee kunnen doen in de samenleving. Wij helpen iedereen (weer) grip op hun leven te krijgen, onder andere door

Nadere informatie

Als ouders gaan scheiden

Als ouders gaan scheiden Als ouders gaan scheiden Over de Raad voor de Kinderbescherming September 2009 Justitie Ministerie van Justitie Raad voor de Kinderbescherming Als ouders gaan scheiden Met de meeste kinderen en jongeren

Nadere informatie

OVEREENKOMST. Naam:.. Handtekening:.

OVEREENKOMST. Naam:.. Handtekening:. OVEREENKOMST Ondergetekende verklaart hierbij dat het in deze bijeenkomst gebruikte materiaal over contracten niet met derden zal worden gedeeld of beschikbaar gesteld voor 23 december 2017. Datum: Naam:..

Nadere informatie

Als ouders niet meer samen zijn

Als ouders niet meer samen zijn Als ouders niet meer samen zijn Informatiefolder over de rechten en plichten van gescheiden ouders bij hulpverlening aan kinderen ALS OUDERS NIET MEER SAMEN ZIJN INFORMATIEFOLDER OVER DE RECHTEN EN PLICHTEN

Nadere informatie

De ouders van het kind zijn de moeder en de vader zoals hierboven omschreven

De ouders van het kind zijn de moeder en de vader zoals hierboven omschreven Protocol School en Scheiding Dit protocol: legt uit wie voor de wet ouder van een kind is; formuleert een aantal richtlijnen waar de school zich aan zal houden, ter voorkoming van misverstanden; beschrijft

Nadere informatie

Als ouders niet meer samen zijn

Als ouders niet meer samen zijn Algemene informatie Als ouders niet meer samen zijn Informatiefolder over de rechten en plichten van gescheiden ouders bij hulpverlening aan kinderen 1 2 Waarover gaat deze folder? Uw kind bezoekt binnenkort

Nadere informatie

llochtone meiden en vrouwen in-zicht

llochtone meiden en vrouwen in-zicht 2010 PROJECTEN Nieuwsbrief INHOUD Allochtone meiden & vrouwen in-zicht (Vervolg project) Kinderen aan zet (Onderzoek naar de gevolgen voor kinderen van het hebben van een moeder die seksueel misbruikt

Nadere informatie

Trainingen, workshops en coaching

Trainingen, workshops en coaching Trainingen, workshops en coaching Aanbod 2015-2016 professionals en gemeenten Beschermen & Versterken Trainingen, workshops en coaching De Jeugd- & Gezinsbeschermers zet zich in voor de bescherming van

Nadere informatie

de Rechtspraak Raad voor de rechtspraak Ministerie van Veiligheid en Justitie mr. F. Teeven Postbus 20301 2500 ER DEN HAAG

de Rechtspraak Raad voor de rechtspraak Ministerie van Veiligheid en Justitie mr. F. Teeven Postbus 20301 2500 ER DEN HAAG Ministerie van Veiligheid en Justitie mr. F. Teeven Postbus 20301 2500 ER DEN HAAG Directie Strategie en Ontwikkeling bezoekadres Kneuterdijk 1 2514 EM Den Haag correspondentieadres Postbus 90613 2509

Nadere informatie

Uw Scheiding Uw Financieel Planner

Uw Scheiding Uw Financieel Planner Uw Scheiding Uw Financieel Planner Dr. O. Botjeslaan 83 9681 GE MIDWOLDA 06-29 07 58 01 www.meyshuis.nl info@meyshuis.nl ING Bank: NL 56INGB 043.58.871 KvK Groningen 01163895 BTW NL104595553B01 SCHEIDEN

Nadere informatie

Echtscheidingsprotocol

Echtscheidingsprotocol Echtscheidingsprotocol December 2013 Gegevens van de school Naam: PCBS Oranje-Nassauschool Adres: Eijkmanplantsoen 3 3861 CW Nijkerk Directeur: Schoolbestuur: Ben Hiemstra PCO Gelderse Vallei Schoolmanagement:

Nadere informatie

FAMILIE- & ERFRECHT ADVOCATUUR NOTARIAAT ESTATE PLANNING

FAMILIE- & ERFRECHT ADVOCATUUR NOTARIAAT ESTATE PLANNING & FAMILIE- & ERFRECHT ADVOCATUUR NOTARIAAT ESTATE PLANNING Familie- & Erfrecht - Advocatuur Onze advocaten zijn zeer ervaren en de meeste zijn ook scheidingsmediator. Wij treden veel op voor ondernemers

Nadere informatie

Uit elkaar. Wat nu? deskundig advies bij echtscheidingen

Uit elkaar. Wat nu? deskundig advies bij echtscheidingen Uit elkaar Wat nu? deskundig advies bij echtscheidingen Eén echtscheidingsnotaris of twee advocaten De Echtscheidingsnotaris is gespecialiseerd in het adviseren bij echtscheiding en het beëindigen van

Nadere informatie

Leden Deelnemersraad MJD. Engelienart Lubbers, voorzitter. Geboren: 17 juli 1974, te Grijpskerk

Leden Deelnemersraad MJD. Engelienart Lubbers, voorzitter. Geboren: 17 juli 1974, te Grijpskerk Leden Deelnemersraad MJD Engelienart Lubbers, voorzitter Geboren: 17 juli 1974, te Grijpskerk Na diverse studies de opleiding tot Systeembeheerder afgemaakt. Na meer dan tien jaar voor de Dierenambulance

Nadere informatie

Inhoud. 2 Opzet van het boek... 11 2.1 Inleiding... 12 2.2 Onderzoek Scholieren en Gezinnen... 12 2.3 Indeling van het boek... 14

Inhoud. 2 Opzet van het boek... 11 2.1 Inleiding... 12 2.2 Onderzoek Scholieren en Gezinnen... 12 2.3 Indeling van het boek... 14 V 1 Inleiding............................................................................. 1 1.1 Inleiding bij de tweede druk.......................................................... 2 1.2 Scheiden: een

Nadere informatie

Opvoeden na partner geweld Trees Pels Katinka Lunneman Jodi Mak Susanne Tan Meta Flikweert Marjolijn Distelbrin Majone Steketee

Opvoeden na partner geweld Trees Pels Katinka Lunneman Jodi Mak Susanne Tan Meta Flikweert Marjolijn Distelbrin Majone Steketee Opvoeden na partner geweld Trees Pels Katinka Lunneman Jodi Mak Susanne Tan Meta Flikweert Marjolijn Distelbrin Majone Steketee Financiers: Gemeente Rotterdam Gemeente Amsterdam Gemeente Utrecht Gemeente

Nadere informatie

IN GESPREK MET OUDEREN UIT VERSCHILLENDE CULTUREN OVER EENZAAMHEID

IN GESPREK MET OUDEREN UIT VERSCHILLENDE CULTUREN OVER EENZAAMHEID IN GESPREK MET OUDEREN UIT VERSCHILLENDE CULTUREN OVER EENZAAMHEID Werkconferentie 6 juli 2017 VOORWOORD DE WERKCONFERENTIE Mens onder de mensen zijn, meedoen en meetellen. Dingen voor jezelf of anderen

Nadere informatie

Marokkaans recht vs. Nederlandse en internationaal recht

Marokkaans recht vs. Nederlandse en internationaal recht 1 Marokkaans recht vs. Nederlandse en internationaal recht De rechten van de vrouw op het gebied van echtscheiding volgens de Nederlandse, Marokkaanse en internationale wet- en regelgeving. Hogeschool

Nadere informatie

Echtscheidingsrecht in hoofdlijnen

Echtscheidingsrecht in hoofdlijnen Echtscheidingsrecht in hoofdlijnen In België kan men onder andere aan de hand van twee verschillende procedures uit de echt scheiden: - de procedure EOT (Echtscheiding Onderlinge Toestemming) - de procedure

Nadere informatie

Hoe verschillend zijn pleeggezinnen? Avanti Anders in Gesprek op locatie 18 april 2013

Hoe verschillend zijn pleeggezinnen? Avanti Anders in Gesprek op locatie 18 april 2013 Hoe verschillend zijn pleeggezinnen? Avanti Anders in Gesprek op locatie 18 april 2013 Anders in Gesprek over pleegzorg Hoe verschillend zijn pleeggezinnen? Dat en meer heeft Avanti als Stedelijk Platform

Nadere informatie

ECHTSCHEIDINGEN KENNEN GEEN GRENZEN (regels van internationaal privaat recht)

ECHTSCHEIDINGEN KENNEN GEEN GRENZEN (regels van internationaal privaat recht) ECHTSCHEIDINGEN KENNEN GEEN GRENZEN (regels van internationaal privaat recht) Steeds meer worden we in de rechtspraktijk geconfronteerd met internationale echtscheidingen op basis van de volgende elementen:

Nadere informatie

School en scheiding. Protocol school en scheiding. Waarom het hanteren van een protocol?

School en scheiding. Protocol school en scheiding. Waarom het hanteren van een protocol? School en scheiding Protocol school en scheiding. Waarom het hanteren van een protocol? Voor kinderen die te maken krijgen met ouders die scheiden, kan school een belangrijke functie vervullen. Een kind

Nadere informatie

1 Inleiding: scheiden en de kinderen 11 2 Opzet van het boek 22 3 Cijfers en feiten over scheiden en kinderen 29

1 Inleiding: scheiden en de kinderen 11 2 Opzet van het boek 22 3 Cijfers en feiten over scheiden en kinderen 29 Inhoud 1 Inleiding: scheiden en de kinderen 11 1.1 Inleiding 11 1.2 Scheiden: een complex proces 1 2 Kader 1.2 Relatietherapie 13 1.3 Effecten in vele landen 1 4 1.4 Matige of ernstige problemen bij kinderen

Nadere informatie

Gezag, omgang en informatie

Gezag, omgang en informatie Gezag, omgang en informatie Iedereen in Nederland die jonger is dan 18 jaar staat onder gezag. Dit betekent dat zij sommige beslissingen niet zelfstandig mogen nemen. Meestal hebben de ouders het gezag.

Nadere informatie

Het Wijkteam Hulpverlening dichtbij

Het Wijkteam Hulpverlening dichtbij Het Wijkteam Hulpverlening dichtbij Het Wijkteam: hulpverlening dichtbij Het Wijkteam biedt ondersteuning, op een nieuwe manier. Dichtbij huis, snel en met vaste contactpersonen. Voor uw vragen en zorgen

Nadere informatie

Stichting In de Ruimte Suriname

Stichting In de Ruimte Suriname Stichting INFORMATIE MATERIAAL Een stichting met hart voor mensen met een lichamelijke beperking Colofon De Stichting Stichting In de Ruimte is een onafhankelijke Christelijke organisatie die het welzijnsniveau

Nadere informatie

Als ouders niet meer samen zijn

Als ouders niet meer samen zijn Als ouders niet meer samen zijn Inhoudsopgave Waarover gaat deze folder?...5 Werkwijze hulpverleners...5 Rol van ouders...6 Regelingen met betrekking tot het gezag...7 Als ouders niet meer samen zijn...8

Nadere informatie

Een niet vrijwillige opname in het verpleeghuis

Een niet vrijwillige opname in het verpleeghuis Een niet vrijwillige opname in het verpleeghuis Ouderen Een niet vrijwillige opname in het verpleeghuis Introductie Op dit moment is uw dementerend familielid in behandeling bij Mondriaan Ouderen van Mondriaan.

Nadere informatie

Rotterdams Ambassadrices Netwerk

Rotterdams Ambassadrices Netwerk De ambassadrice als werver van inburgeraars 1. Inleiding; eigen ervaringen 2 A. Wat is werven 2 B. Het belang van werven 2 C. Verwachtingen 3 D. Rollenspel 4 E. Opdracht 4 2. Voortraject: 4 A. Doel 4 B.

Nadere informatie

Post-hbo opleiding seksuologie

Post-hbo opleiding seksuologie Post-hbo opleiding seksuologie mensenkennis Plezierige overdracht, de docent spreekt uit ervaring en brengt veiligheid en openheid in de groep door haar respectvolle wijze van benaderen. Top! Post-hbo

Nadere informatie

uitgave januari 2015

uitgave januari 2015 uitgave januari 2015 Veel kinderen stellen vragen aan de Kinderrechtswinkel over wat er met hen gebeurt als hun ouders uit elkaar gaan. Bijvoorbeeld of zij kunnen beslissen bij welke ouder ze willen wonen

Nadere informatie

Samen opvoeden in de buurt.

Samen opvoeden in de buurt. Samen opvoeden in de buurt. Praktische trainingen voor speeltuinvrijwilligers. 0035 NUSO A5 brochure Folder Opvoeden (3).indd 1 24-02-12 10:07 0035 NUSO A5 brochure Folder Opvoeden (3).indd 2 24-02-12

Nadere informatie

Scheiden: do s en don ts voor hulpverleners en ouders

Scheiden: do s en don ts voor hulpverleners en ouders Scheiden: do s en don ts voor hulpverleners en ouders Resultaten focusgroep gescheiden ouders Onderdeel van het project Kind Centraal Capelle aan den IJssel Inleiding De afgelopen jaren is het aantal scheidingen

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG 1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/venj

Nadere informatie

Welkom bij GGNet Jeugd! Informeren en deelnemen

Welkom bij GGNet Jeugd! Informeren en deelnemen GGNet Jeugd Ook voor u! Wat kan en mag u van GGNet Jeugd verwachten? Informatie voor ouders en andere direct betrokkenen van kinderen en jongeren die in behandeling zijn bij GGNet Jeugd 2 Als moeder vind

Nadere informatie