Het land van Cocagne Dar syn dye tuyne gemaeckt mit worsen. Die vinsteren ende dye dueren syn gemaeckt van salm ende stueren. [ ] Dye balcken, dye in

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Het land van Cocagne Dar syn dye tuyne gemaeckt mit worsen. Die vinsteren ende dye dueren syn gemaeckt van salm ende stueren. [ ] Dye balcken, dye in "

Transcriptie

1 Armoede in het pre-industriële tijdperk Wouter Ryckbosch Universiteit Antwerpen

2 Het land van Cocagne Dar syn dye tuyne gemaeckt mit worsen. Die vinsteren ende dye dueren syn gemaeckt van salm ende stueren. [ ] Dye balcken, dye in den huyse liggen, syn all gemaeckt van botterweggen. [ ] het regent iii werff s dages vladen, palingen ende pastien gebraeden. [ ] Daer en bleyff nymant onberaeden, want dye gansen gaent hemselven braeden. Daar zijn de tuinen gemaakt met worsten. De vensters en deuren bestaan uit zalm en steur. [ ] De steunbalken in de huizen bestaan compleet uit boterklonten, [ ] het regent er drie keer per dag vlaaien, palingen en pasteigebak. [ ] Daar blijft niemand zonder zitten, want de ganzen braden zich namelijk zelf.

3 De inzet van een debat Zijn we vandaag beter of slechter af dan in het verleden? Is armoede eigen aan onze huidige maatschappij? Of vormt armoede een natuurlijke staat en is onze huidige maatschappij een historische uitzondering? The world s most primitive people have few possessions, but they are not poor. [ ] Poverty is a social status. As such it is the invention of civilization. It has grown with civilization, at once as an invidious distinction between classes and more importantly as a tributary relation. (Marshall Sahlin, antropoloog)

4 Denken over armoede Armoede als pathologie Falend individueel gedrag Culture of poverty Armoede als accident de parcours Tijdelijke zwakte in economie Transitie Armoede als structureel fenomeen Grote macro-economische processen veroorzaken armoede Welke? Wordingsgeschiedenis?

5 De pre-industriële economie Economische geschiedenis volgens Gregory Clark Stabiliteit vóór ca. 1800

6 Europa vóór 1800: Malthus? Thomas Robert Malthus ( ) An Essay on the Principle of Population Reactie tegen Adam Smith, William Godwin & De Condercet: Grenzen aan het optimisme Wetmatigheden van de samenleving Bevolkingsgroei Voedselvoorziening

7 Marx & pre-industrieel Europa Neo-marxistische benadering Belang van klassenstrijd & bezitsverhoudingen Vanaf middeleeuwen - ontplooiing kapitalisme: Feodaal productiesysteem handelskapitalisme handelskapitalisme proto-industrieel kapitalisme industrieel kapitalisme Voortschrijdende proletarisering & verarming De West-Europese geschiedenis is er één van voortdurend toenemende armoede, met de 18de-19ee eeuw als hoogtepunt.

8 Smith & the revolt of the early modernists Smithiaanse interpretatie Economische groei door commercialisering & arbeidsspecialisatie Brengt toegenomen welvaart The revolt of the early modernists Economische groei vóór de industriële revolutie? Engeland, Nederlanden, Belang van sociale middengroepen Geen extreme armoede tegenover extreme rijkdom Ongelijke, maar welvarende samenleving

9 Een armoedig budget ondanks nuancering op malthusiaans model geldt voor de armen dat ze op of rond levensminimum leefden Ca. 70% budget: Voeding: Calorieopname via (rogge)brood & bier; aardappel Peulen ( the poor man s meat ) (Varkens)vlees Zout, honing Vitamines, proteïnes, etc slechts in tweede instantie Vandaag in België: ca. 14% van het budget naar eten en drinken

10 De magere keuken

11 De vette keuken

12 Het cruciaal belang van graan

13 De relativiteit van armoede Naar hedendaagse normen arm Maar binnen de context van die samenleving? Hoeveel armoede was er? Definities & perceptie door tijdgenoten? Ongelijkheid in pre-industrieel Europa Vroeger meer of minder ongelijkheid? Simon Kuznets Of inequality & affluence?

14 Het voorkomen van armoede POTENTIËLE ARMEN ARMEN BEDEELDENBedeelden REGELMATIG B.

15 De oorzaken van armoede Incidenteel Epidemieën, oorlogen, overstromingen, Cyclisch Prijsbewegingen door bevolkingsdruk (Malthus), hongercrises, economische conjunctuur, Structureel Gezinscyclus (Rowntree)

16 People without history? Eric Wolf, Europe and the People Without History Bronnenprobleem Armen als zelfstandig handelende actoren? Olwen Huften An economy of makeshifts Overlevingsstrategieën: - Familiale netwerken - Pandbelening - Loonarbeid - Onderlinge hulp - Seizoensmigratie - Criminaliteit - Prostitutie -.

17 Het actor-perspectief (2) Oscar Lewis Culture of poverty Fatalisme hulpeloosheid Wantrouwen tegenover instituties Maatschappelijk isolement Culture benadering van armoede houdt ook gevaren in

18 Armoede in het verleden Armoede op het snijvlak van structure & agency, van cultuur en economie Erfgoeddag 2011 als kans tot debat Een debat met grote inzet voor gisteren, vandaag Een debat met grote inzet voor gisteren, vandaag en morgen

Economie: Malthusiaanse catastrofe

Economie: Malthusiaanse catastrofe Economie: Malthusiaanse catastrofe Agenda Wie was Thomas Robert Malthus? Geschiedenis van het economisch denken tot Malthus Malthusiaanse catastrofe Voorspelling uitgekomen? Link met hedendaagse theorieën

Nadere informatie

Malthus (1766 1834) Kan landbouw de wereld blijven redden? Het ongelijk van Malthus. An essay on the principle of population 25/11/2013

Malthus (1766 1834) Kan landbouw de wereld blijven redden? Het ongelijk van Malthus. An essay on the principle of population 25/11/2013 Kan landbouw de wereld blijven redden? Malthus (1766 1834) Piet VANTHEMSCHE Voorzitter Boerenbond KULeuven Universiteit 3 e Leeftijd 03-12-2013 An essay on the principle of population Het ongelijk van

Nadere informatie

Werkstuk Aardrijkskunde Werkstuk de Malthustheorie: overbevolking

Werkstuk Aardrijkskunde Werkstuk de Malthustheorie: overbevolking Werkstuk Aardrijkskunde Werkstuk de Malthustheorie: overbevolking Werkstuk door D. 2039 woorden 20 februari 2018 5,2 4 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Wordt de Malthustheorie binnen 50 jaar werkelijkheid?

Nadere informatie

Inhoud. Deel 1. Jongeren en de stad 27. Dankwoord 11 Voorwoord door Jos Vander Velpen 13 Inleiding 21

Inhoud. Deel 1. Jongeren en de stad 27. Dankwoord 11 Voorwoord door Jos Vander Velpen 13 Inleiding 21 Inhoud Dankwoord 11 Voorwoord door Jos Vander Velpen 13 Inleiding 21 Deel 1. Jongeren en de stad 27 1. Jong zijn in de stad 31 Jong zijn in de stad anno 2014 31 De rol van de ouders 32 Opvoeding is ook

Nadere informatie

Arbeid en samenleving (19 de - 21 ste eeuw) (les 04 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW VTI Kontich

Arbeid en samenleving (19 de - 21 ste eeuw) (les 04 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW VTI Kontich Arbeid en samenleving (19 de - 21 ste eeuw) (les 04 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW --- www.degeschiedenisles.com --- VTI Kontich => De laatste 250 jaar veranderde de samenleving grondig => Vooral

Nadere informatie

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst)

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Kerndoelen 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een

Nadere informatie

De stad en wijk als motor voor sociale mobiliteit

De stad en wijk als motor voor sociale mobiliteit De stad en wijk als motor voor sociale mobiliteit Prof. Dr. Stijn Oosterlynck Stijn.Oosterlynck@uantwerpen.be Centrum OASeS & Urban Studies Institute University of Antwerp Inhoud Stad als oord van problemen?

Nadere informatie

Socio-economic situation of long-term flexworkers

Socio-economic situation of long-term flexworkers Socio-economic situation of long-term flexworkers CBS Microdatagebruikersmiddag The Hague, 16 May 2013 Siemen van der Werff www.seo.nl - secretariaat@seo.nl - +31 20 525 1630 Discussion topics and conclusions

Nadere informatie

Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind.

Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Bullying among Students with Autism Spectrum Disorders in Secondary

Nadere informatie

Tijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie.

Tijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie. Onderzoeksvraag: Waardoor ontstonden het liberalisme en het socialisme, en hoe dachten liberalen en socialisten over de sociale kwestie? Kenmerkende aspect: De opkomst van de politiek maatschappelijke

Nadere informatie

Wereldvoedselvoorziening en mondiale voedselzekerheid als uitdaging

Wereldvoedselvoorziening en mondiale voedselzekerheid als uitdaging Wereldvoedselvoorziening en mondiale voedselzekerheid als uitdaging Prof. Dr Ir Rudy Rabbinge Universiteitshoogleraar Duurzame Ontwikkeling & Voedselzekerheid, Wageningen UR Debatreeks De toekomst van

Nadere informatie

Tijdvak van burgers en stoommachines (1800 1900) / 19 e eeuw

Tijdvak van burgers en stoommachines (1800 1900) / 19 e eeuw Tijdvakken Tijdvak van burgers en stoommachines (1800 1900) / 19 e eeuw K.A. * De Industriële Revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving * De moderne vorm van imperialisme

Nadere informatie

(uit: Der Nature Bloeme - Jacob van Maerlant (ca. 1270), vertaling Peter Burger) Afbeeldingen uit het originele werk:

(uit: Der Nature Bloeme - Jacob van Maerlant (ca. 1270), vertaling Peter Burger) Afbeeldingen uit het originele werk: DE AAP Apen zijn schrandere beesten. Ze doen alles na wat hun wordt voorgedaan en kunnen daardoor ook worden gevangen. Op plaatsen waar apen zich in bomen of bergen ophouden, trekken de jagers schoenen

Nadere informatie

een buddy bij de wieg Perinatale coaching van maatschappelijk kwetsbare zwangeren An De Craecker Arteveldehogeschool Gent

een buddy bij de wieg Perinatale coaching van maatschappelijk kwetsbare zwangeren An De Craecker Arteveldehogeschool Gent een buddy bij de wieg Perinatale coaching van maatschappelijk kwetsbare zwangeren An De Craecker Arteveldehogeschool Gent een buddy bij de wieg 1. Research 2. Project: het buddy-model 1. Wetenschappelijk

Nadere informatie

Energie Transitie: Ultieme Opgave voor Gelderland

Energie Transitie: Ultieme Opgave voor Gelderland Energie Transitie: Ultieme Opgave voor Gelderland Nijmegen, 01 Februari 2018 twitter.com/janrotmans We leven NIET in tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperk 19e EEUW - Industriële

Nadere informatie

De psychoanalytische benadering van de hedendaagse consument.

De psychoanalytische benadering van de hedendaagse consument. De psychoanalytische benadering van de hedendaagse consument. Brugge, 29 januari 2010 Kristof Dewaele Multidisciplinaire benadering ingenieur biotechnologie en klinisch psycholoog Het multidisciplinaire

Nadere informatie

Hoe vitaal is de Zuidvleugel?

Hoe vitaal is de Zuidvleugel? Hoe vitaal is de Zuidvleugel? Symposium Naar een schone en vitale Zuidvleugel Henri L.F. de Groot Vrije Universiteit en Ecorys NEI Opzet Positionering van de regio (naar tijd en plaats) De grote recessie

Nadere informatie

Uitleendossier Expo Human Migration

Uitleendossier Expo Human Migration Uitleendossier Expo Human Migration GoodPlanet Belgium Sinds 1997 inspireert GoodPlanet Belgium jong en oud om een duurzame samenleving te realiseren, door positieve acties te ondernemen en expertise te

Nadere informatie

De Invloed van Persoonlijke Doelen en Financiële Toekomst perspectieven op Desistance van. Criminaliteit.

De Invloed van Persoonlijke Doelen en Financiële Toekomst perspectieven op Desistance van. Criminaliteit. Running head: Desistance van Criminaliteit. 1 De Invloed van Persoonlijke Doelen en Financiële Toekomst perspectieven op Desistance van Criminaliteit. The Influence of Personal Goals and Financial Prospects

Nadere informatie

Een instrument om onze samenleving echt te veranderen, zo noemt hij het vurig gewenste lidmaatschap.

Een instrument om onze samenleving echt te veranderen, zo noemt hij het vurig gewenste lidmaatschap. Speech voor de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, Ingrid van Engelshoven, bij onthulling Erfgoedlabel Verdrag van Maastricht, op 9 mei 2018 Beste mensen, Pak je hier vanmiddag in Maastricht

Nadere informatie

ALL INCLUSIVE: IEDEREEN TELT MEE

ALL INCLUSIVE: IEDEREEN TELT MEE ALL INCLUSIVE: IEDEREEN TELT MEE EEN SAMENLEVING WAARIN IEDEREEN ZIJN / HAAR PLEK HEEFT 4 à 5 THEMAAVONDEN PER JAAR EEN INITIATIEF VANUIT GROENLINKS APELDOORN ALL INCLUSIVE: IEDEREEN TELT MEE Programma

Nadere informatie

Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen

Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie 1. De levenswijze van jager-verzamelaars. 2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen. 3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.

Nadere informatie

EAPN Assessment: Nationale Hervormingsprogramma s en Nationale Sociale Rapporten. 26 september 2012 Brussel

EAPN Assessment: Nationale Hervormingsprogramma s en Nationale Sociale Rapporten. 26 september 2012 Brussel EAPN Assessment: Nationale Hervormingsprogramma s en Nationale Sociale Rapporten 26 september 2012 Brussel 1. Europa 2020 - Minder en minder aandacht voor inclusieve groei en armoede doelstelling Economisch

Nadere informatie

Weconomics. Paul Bessems

Weconomics. Paul Bessems Van organisaties naar organiseren Weconomics een nieuwe kijk op samenwerken en delen Paul Bessems Vereniging SOD 12-12-2013 Paul Bessems Nieuwdenker www.paulbessems.com paul.bessems@gmail.com 06 20 30

Nadere informatie

Toespraak Rector Magnificus Carel Stolker bij de opening van de El Cid week

Toespraak Rector Magnificus Carel Stolker bij de opening van de El Cid week Toespraak Rector Magnificus Carel Stolker bij de opening van de El Cid week 2016-2017 Beste studenten, Nu ik hier sta, met jullie, met al die studenten, dan denk ik terug aan 1974, toen ik zelf in Leiden

Nadere informatie

Is er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015

Is er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015 Is er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015 Jan Luiten van Zanden Universiteit Utrecht Historische kennis van de natuur Dramatische afname biodiversiteit Globio-model: Nl in 2000: 0,63

Nadere informatie

De Modererende Invloed van Sociale Steun op de Relatie tussen Pesten op het Werk. en Lichamelijke Gezondheidsklachten

De Modererende Invloed van Sociale Steun op de Relatie tussen Pesten op het Werk. en Lichamelijke Gezondheidsklachten De Modererende Invloed van Sociale Steun op de Relatie tussen Pesten op het Werk en Lichamelijke Gezondheidsklachten The Moderating Influence of Social Support on the Relationship between Mobbing at Work

Nadere informatie

Henk Jager. voor de Emeritigroep. maart 2015

Henk Jager. voor de Emeritigroep. maart 2015 Henk Jager voor de Emeritigroep maart 2015 David Ricardo, Principles of political economy and taxation (1817) Karl Marx, Capital (1867) Simon Kuznets, Economic growth and income inequality, America Economic

Nadere informatie

ECONOMISCHE VERKENNINGEN METROPOOLREGIO AMSTERDAM Input voor een nieuwe MRA Agenda. Henri L.F. de Groot, Vrije Universiteit Amsterdam

ECONOMISCHE VERKENNINGEN METROPOOLREGIO AMSTERDAM Input voor een nieuwe MRA Agenda. Henri L.F. de Groot, Vrije Universiteit Amsterdam ECONOMISCHE VERKENNINGEN METROPOOLREGIO AMSTERDAM 2018 Input voor een nieuwe MRA Agenda Henri L.F. de Groot, Vrije Universiteit Amsterdam Achtergrond Streven om EVMRA te benutten als basis voor evidence

Nadere informatie

Het gezin van morgen. Rood of blauw?

Het gezin van morgen. Rood of blauw? Het gezin van morgen. Rood of blauw? OUTLINE Lessen voor de 21 ste eeuw Maandag 16 november 2015 Koen Matthys & Sofie Vanassche Family and Population Studies Structuur Historische aanloop Van standaardgezin

Nadere informatie

Verantwoord rapporteren. Karin Schut

Verantwoord rapporteren. Karin Schut Verantwoord rapporteren Karin Schut Verantwoord rapporteren Documentatie Definities resultaattypen Rapportageregels Beschikbare variabelen Documentatie op Vinex Reken en rapportageregels Definitie van

Nadere informatie

To work or not to work? Jac van der Klink. NVAB dagen 26 mei 2016

To work or not to work? Jac van der Klink. NVAB dagen 26 mei 2016 To work or not to work? Jac van der Klink NVAB dagen 26 mei 2016 To work or not to work, that is the question To work or not to work, three times the question 1) is er wel werk? De afnemende economische

Nadere informatie

Werk voor lagergeschoolde mensen: lessen en vragen uit een vergelijkende analyse voor België en Nederland

Werk voor lagergeschoolde mensen: lessen en vragen uit een vergelijkende analyse voor België en Nederland Werk voor lagergeschoolde mensen: lessen en vragen uit een vergelijkende analyse voor België en Nederland VLOR 7 juni 2017 Ive Marx Waar we voor staan Tewerkstellingsgraad bij kortgeschoolden en mensen

Nadere informatie

8 essentiële stappen voor leiders van de toekomst Michael Jongeneel

8 essentiële stappen voor leiders van de toekomst Michael Jongeneel 8 essentiële stappen voor leiders van de toekomst Michael Jongeneel Disrupties in zakelijke omgeving Technologie Decentralisatie Wetgeving Veroudering Disrupties in zakelijke omgeving Technologie Decentralisatie

Nadere informatie

WELKOM CARE. ACT. SHARE. LIKE CORDAID.

WELKOM CARE. ACT. SHARE. LIKE CORDAID. WELKOM CARE. ACT. SHARE. LIKE CORDAID. DOEL VAN DE MASTERCLASS Masterclass armoede in Nederland 25 september 2015 Informatie en discussie over armoede wereldwijd en in Nederland Verschillende definities

Nadere informatie

Dieren in het vroegmiddeleeuwse grafritueel. Inge van der Jagt 10 april 2015

Dieren in het vroegmiddeleeuwse grafritueel. Inge van der Jagt 10 april 2015 Dieren in het vroegmiddeleeuwse grafritueel Inge van der Jagt 10 april 2015 Inhoud Introductie vroegmiddeleeuwse graven Paarden van Borgharen Conclusies relatie mens-dier Borgharen Landelijke beeld dieren

Nadere informatie

The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope

The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope Een onderzoek naar de relatie tussen sociale steun en depressieve-

Nadere informatie

A. LEER EN TOETSPLAN. Vak: Geschiedenis Leerjaar: 3 Onderwerp: De Eerste en Tweede Wereldoorlog (H1 en 2) Kerndoel(en):

A. LEER EN TOETSPLAN. Vak: Geschiedenis Leerjaar: 3 Onderwerp: De Eerste en Tweede Wereldoorlog (H1 en 2) Kerndoel(en): A. LEER EN TOETSPLAN Vak: Geschiedenis Leerjaar: Onderwerp: De Eerste en Tweede Wereldoorlog (H1 en ) Kerndoel(en): 7. De leerling leert een kader van tien tijdvakken te gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen

Nadere informatie

Samenvatting Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: "Wie is de mens?"

Samenvatting Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: Wie is de mens? Samenvatting Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: "Wie is de mens?" Samenvatting door A. 1479 woorden 4 december 2014 6,7 87 keer beoordeeld Vak Methode Levensbeschouwing Zin in zin Paragraaf 2 Mensbeeld = een

Nadere informatie

Milieu- en klimaatuitdagingen voor de 21ste eeuw: van Europese visie naar lokale betekenis en actie. Hans Bruyninckx, Mortsel, 9 oktober 2105

Milieu- en klimaatuitdagingen voor de 21ste eeuw: van Europese visie naar lokale betekenis en actie. Hans Bruyninckx, Mortsel, 9 oktober 2105 Milieu- en klimaatuitdagingen voor de 21ste eeuw: van Europese visie naar lokale betekenis en actie Hans Bruyninckx, Mortsel, 9 oktober 2105 Presentation by Dr. Hans Bruyninckx, Executive Director, EEA

Nadere informatie

Werken in de 21 e eeuw

Werken in de 21 e eeuw Werken in de 21 e eeuw Hoe organiseren we dat en wat is de rol van HR Paul Bessems 24-09-2014 Zelfstandig schrijver, onderzoeker en adviseur Tevens verbonden aan: Institute for New Organizational Thinking

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 paragraaf 1 t/m 5

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 paragraaf 1 t/m 5 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 paragraaf 1 t/m 5 Samenvatting door Sven 1427 woorden 12 april 2018 7,7 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Paragraaf 3.1 In de wereld van

Nadere informatie

Deel 5: Maatschappelijke veranderingen

Deel 5: Maatschappelijke veranderingen Deel 5: Maatschappelijke veranderingen 5.1 Stabiliteit en verandering Maatschappelijke veranderingen zijn veranderingen in de maatschappelijke structuren. Ze kunnen variëren van een betekenisvolle overgang

Nadere informatie

Geachte lezer, Voor meer uitleg over mijn presentatie Ga kathedralen bouwen! verwijs ik u graag naar de website http://www.quakernaat.nl.

Geachte lezer, Voor meer uitleg over mijn presentatie Ga kathedralen bouwen! verwijs ik u graag naar de website http://www.quakernaat.nl. Geachte lezer, Voor meer uitleg over mijn presentatie Ga kathedralen bouwen! verwijs ik u graag naar de website http://www.quakernaat.nl. Deze presentatie is bedoeld als naslagwerkje voor aanwezigen. Daan

Nadere informatie

Over groei en ongelijkheid op de lange termijn. Naar een economische wereldgeschiedenis

Over groei en ongelijkheid op de lange termijn. Naar een economische wereldgeschiedenis Over groei en ongelijkheid op de lange termijn. Naar een economische wereldgeschiedenis Jan Luiten van Zanden Economische geschiedenis is een vak op het grensvlak van twee disciplines, economie en geschiedenis.

Nadere informatie

Teksten van de liederen die gospelkoor Inspiration tijdens deze Openluchtdienst zingt.

Teksten van de liederen die gospelkoor Inspiration tijdens deze Openluchtdienst zingt. Don t you worry There s an eternity behind us And many days are yet to come, This world will turn around without us Yes all the work will still be done. Look at ever thing God has made See the birds above

Nadere informatie

Maatschappelijke oorzaak

Maatschappelijke oorzaak Recht-Op hanteert het maatschappelijk schuldmodel inzake armoede. De organisatie van de maatschappij, de heersende structuren en regelgevingen veroorzaken armoede, bestendigen of vergroten ze zelfs. Modaliteit

Nadere informatie

PTO - VWO

PTO - VWO PTO - VWO 6 2018-2019 Nederlandse taal en literatuur Engelse taal en literatuur Franse taal en literatuur Wiskunde A Wiskunde B Wiskunde D Rekenen Biologie Natuurkunde Scheikunde Aardrijkskunde Economie

Nadere informatie

Kinderarmoede en opvoedingsondersteuning. Prof. Dr. Rudi Roose Universiteit Gent Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek Senaat - 6 juli 2015

Kinderarmoede en opvoedingsondersteuning. Prof. Dr. Rudi Roose Universiteit Gent Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek Senaat - 6 juli 2015 Kinderarmoede en opvoedingsondersteuning Prof. Dr. Rudi Roose Universiteit Gent Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek Senaat - 6 juli 2015 Kinderarmoede en opvoedingsondersteuning Enkele aandachtspunten

Nadere informatie

ZO GAAT DAT IN RUSLAND PDF

ZO GAAT DAT IN RUSLAND PDF ZO GAAT DAT IN RUSLAND PDF ==> Download: ZO GAAT DAT IN RUSLAND PDF ZO GAAT DAT IN RUSLAND PDF - Are you searching for Zo Gaat Dat In Rusland Books? Now, you will be happy that at this time Zo Gaat Dat

Nadere informatie

Het buitengewone dagdagelijks maken Over cultuur, media en emancipatie

Het buitengewone dagdagelijks maken Over cultuur, media en emancipatie Het buitengewone dagdagelijks maken Over cultuur, media en emancipatie Naar een duurzaam kunstenlandschap Symposium KVAB 25 september 2015- Brussel Katia SEGERS CEMESO, Vrije Universiteit Brussel 9/28/2015

Nadere informatie

Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën

Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën The Relation between Personality, Education, Age, Sex and Short- and Long- Term Sexual

Nadere informatie

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen?

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? Toestanden, instellingen die gedurende een lange tijd min of meer onveranderd hebben bestaan, een verschijnsel

Nadere informatie

Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing

Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing Date 7-12-2011 1 Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing Prof. Dr. Inge Hutter Demographer, anthropologist Coordinator Healthy Ageing Alpha Gamma RUG Dean Faculty Spatial Sciences Date 7-12-2011

Nadere informatie

De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen

De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen The Association between Daily Hassles, Negative Affect and the Influence of Physical Activity Petra van Straaten Eerste begeleider

Nadere informatie

Inhoudstafel. WOORD VOORAF... i LICENTIAATSVERHANDELINGEN

Inhoudstafel. WOORD VOORAF... i LICENTIAATSVERHANDELINGEN Inhoudstafel WOORD VOORAF....................................................... i LICENTIAATSVERHANDELINGEN 1. Hulpwetenschappen................................................ 1 1.1. Chronologie...................................................

Nadere informatie

MVO 3.0 Zorgen voor economische groei in Afrika én in de EU

MVO 3.0 Zorgen voor economische groei in Afrika én in de EU MVO 3.0 Zorgen voor economische groei in Afrika én in de EU Afrika: industrialisering in twee decennia ipv twee eeuwen in het Westen Ontwerp vergadering GROS Erpe-Mere 23/1/2015 - karel.uyttendaele@pandora.be

Nadere informatie

De Relatie tussen Autonomie, Pesten en Ervaren Gezondheid

De Relatie tussen Autonomie, Pesten en Ervaren Gezondheid De Relatie tussen Autonomie, Pesten en Ervaren Gezondheid The Relationship between Autonomy, Mobbing and Perceived Health Mariëtte Vester Eerste begeleider: mevrouw dr. T. Vollink Tweede begeleider: mevrouw

Nadere informatie

Ontpopping. ORGACOM Thuis in het Museum

Ontpopping. ORGACOM Thuis in het Museum Ontpopping Veel deelnemende bezoekers zijn dit jaar nog maar één keer in het Van Abbemuseum geweest. De vragenlijst van deze mensen hangt Orgacom in een honingraatpatroon. Bezoekers die vaker komen worden

Nadere informatie

'Klimaatverandering is meer dan alleen een milieuprobleem' - België

'Klimaatverandering is meer dan alleen een milieuprobleem' - België 1 van 5 31-07-17 08:54 knack.be 'Klimaatverandering is meer dan alleen een milieuprobleem' - België 7-10 minuten Klimaatverandering is in veel opzichten meer een rechtvaardigheidsprobleem dan een milieuprobleem.

Nadere informatie

Naar gezonde financiële verhoudingen en vertrouwen

Naar gezonde financiële verhoudingen en vertrouwen Naar gezonde financiële verhoudingen en vertrouwen Geen renteniersland maar een vermogende toekomst Arnoud W. A. Boot Universiteit van Amsterdam Utrecht, Grip op je vermogen, 24 april 2015 Zijn economen

Nadere informatie

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten.

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. The Effect of Difference in Peer and Parent Social Influences on Adolescent Alcohol Use. Nadine

Nadere informatie

NAAR EEN MODERNE(RE) DEMOCRATIE

NAAR EEN MODERNE(RE) DEMOCRATIE ProDemos Collegereeks Gezond Wantrouwen: Motor van de democratie? NAAR EEN MODERNE(RE) DEMOCRATIE om van der Meer Universiteit van Amsterdam - tukroodvlees.nl Aanpak van vertrouwen Een volwassen democratie

Nadere informatie

Studiedag De modernisering van het begroten in België. Brussel, 11 mei 2004

Studiedag De modernisering van het begroten in België. Brussel, 11 mei 2004 Studiedag De modernisering van het begroten in België Brussel, 11 mei 2004 Internationale trends in overheidsbegroten Prof. dr. Geert Bouckaert A. Internationale trends Inhoud 1. Gebruik van prestatiegegevens

Nadere informatie

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS Gezondheidsgedrag als compensatie voor de schadelijke gevolgen van roken COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS Health behaviour as compensation for the harmful effects of smoking

Nadere informatie

Een werkgeversvisie. Leven is een werkwoord. R. de Leij (DECP /AWVN) op persoonlijke titel

Een werkgeversvisie. Leven is een werkwoord. R. de Leij (DECP /AWVN) op persoonlijke titel Muntendam Symposium 2013: Participatie en de rol van de verzekeringsarts Amsterdam, 12 december 2013 Een werkgeversvisie 1 I Leven is een werkwoord 2 1 Genesis 2:15 Zo nam de HEERE God den mens, en zette

Nadere informatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een Vaste Relatie The Association between Daily Stress, Emotional Intimacy and Affect with Partners in a Commited

Nadere informatie

Kennis maken met weblogs. Kennis maken met weblogs Weblogs als instrument in een veranderende wereld

Kennis maken met weblogs. Kennis maken met weblogs Weblogs als instrument in een veranderende wereld Kennis maken met weblogs Kennis maken met weblogs Weblogs als instrument in een veranderende wereld De veranderende maatschappij The Old World The New World Duurzame veranderingen Van Informatiesamenleving

Nadere informatie

We are a design company in urbanism, architecture, and elements. 26 contributors. 5 academics. 4 ph.d. s. 8 nationalities

We are a design company in urbanism, architecture, and elements. 26 contributors. 5 academics. 4 ph.d. s. 8 nationalities New York Brussels We are a design company in urbanism, architecture, and elements. 26 contributors 5 academics 4 ph.d. s 8 nationalities Professional services in: planning engineering urban design - architecture

Nadere informatie

de Rol van Persoonlijkheid Eating: the Role of Personality

de Rol van Persoonlijkheid Eating: the Role of Personality De Relatie tussen Dagelijkse Stress en Emotioneel Eten: de Rol van Persoonlijkheid The Relationship between Daily Stress and Emotional Eating: the Role of Personality Arlette Nierich Open Universiteit

Nadere informatie

Omslag ontwerp. Aanleverinstructies. Let op: Welke informatie hebben wij nodig?

Omslag ontwerp. Aanleverinstructies. Let op: Welke informatie hebben wij nodig? Aanleverinstructies Omslag ontwerp Op basis van uw wensen kunt u een geschikte ontwerper kiezen. Op de volgende pagina s van dit document vindt u info en een klein portfolio van de ontwerpers. 1. StudioLIN

Nadere informatie

Congres biobased meets circular economy

Congres biobased meets circular economy Congres biobased meets circular economy Holistisch kijken naar organisaties en het aansturen op een balans tussen het creëren van meervoudige waardecreatie in ketens en de draagkracht van het (natuurlijk)

Nadere informatie

REGELS. Kies het goede woord. 1 Ik vind de fiets niet mooi. Ik koop... niet. a het b hem

REGELS. Kies het goede woord. 1 Ik vind de fiets niet mooi. Ik koop... niet. a het b hem 114 114 REGELS 1 1 Ik vind de fiets niet mooi. Ik koop... niet. a het b hem 2 Deze film is pas nieuw. Bijna niemand heeft... gezien. 3 Deze slagroom moet je niet meer eten.... is te oud. a Het b Hij 2

Nadere informatie

vijf debatten over het strategische en publieke belang van kunst en cultuur als basis voor nieuwe vormen van leefbaarheid, zorg en welzijn

vijf debatten over het strategische en publieke belang van kunst en cultuur als basis voor nieuwe vormen van leefbaarheid, zorg en welzijn noteer in je agenda: 3 maart, 31 maart, 21 april, 19 mei en 16 juni 2015 vijf debatten over het strategische en publieke belang van kunst en cultuur als basis voor nieuwe vormen van leefbaarheid, zorg

Nadere informatie

Handouts - lesson 4 - #dutchgrammar - 9 april the verb. het werkwoord. regular verb conjugation

Handouts - lesson 4 - #dutchgrammar - 9 april the verb. het werkwoord. regular verb conjugation #dutchgrammar for beginners - lesson 4 1 the verb het werkwoord 2 to watch ik kijk jij kijkt u kijkt hij kijkt zij kijkt het kijkt wij jullie zij 3 most verbs end with: -en first person singular: without

Nadere informatie

Historisch denken. Historische benaderingen

Historisch denken. Historische benaderingen Historisch denken Inleiding Mensen hebben een besef van verleden, heden en toekomst. Ze hebben een bepaald beeld van wat er in hun leven is gebeurd tot op de dag van vandaag. Ze kunnen hun bestaan in het

Nadere informatie

1. VAN OUDHEID TOT MIDDELEEUWEN 13. 1.1. Egypte 15 1.2. Griekenland 17 1.3. Rome 21 1.4. De romaanse tijd 23 1.5. De gotiek 27

1. VAN OUDHEID TOT MIDDELEEUWEN 13. 1.1. Egypte 15 1.2. Griekenland 17 1.3. Rome 21 1.4. De romaanse tijd 23 1.5. De gotiek 27 INHOUDSOPGAVE HET MEUBELBOEK 1. VAN OUDHEID TOT MIDDELEEUWEN 13 1.1. Egypte 15 1.2. Griekenland 17 1.3. Rome 21 1.4. De romaanse tijd 23 1.5. De gotiek 27 2. VAN RENAISSANCE TOT BAROK 37 2.1. Italië 39

Nadere informatie

SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013. Staat en Natie. Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen.

SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013. Staat en Natie. Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen. SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013 Staat en Natie Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen. In de 17 e en de 18 e eeuw ontstond er in Europa een politieke en filosofische stroming,

Nadere informatie

Rapport samengesteld door: Lilong Mei Tom Vansteenkiste. Mei 2013. Nederlandse Kamer van Koophandel voor België en Luxemburg

Rapport samengesteld door: Lilong Mei Tom Vansteenkiste. Mei 2013. Nederlandse Kamer van Koophandel voor België en Luxemburg De Belgische Voedingsindustrie Rapport samengesteld door: Lilong Mei Tom Vansteenkiste Mei 2013 Nederlandse Kamer van Koophandel voor België en Luxemburg Tervurenlaan 168 bus 2 1150 Brussel +32-2-219-11-74

Nadere informatie

Sectie Infectieziekten

Sectie Infectieziekten Sectie Infectieziekten 1 December 2015 U kunt helpen de HIV / AIDS epidemie te beëindigen You can help to end the HIV / AIDS epidemic Sectie Infectieziekten Weet uw HIV status Know your HIV status by 2020

Nadere informatie

Het maken van een duurzaamheidsbeleid

Het maken van een duurzaamheidsbeleid Het maken van een duurzaamheidsbeleid Workshop Lekker Betrokken! Phyllis den Brok Projectleider Lekker Betrokken! phyllis@phliss.nl 06-22956623 hhp://www.phliss.nl/lb.html Duurzaamheid Definitie duurzaamheid:

Nadere informatie

Pesten op het werk en de invloed van Sociale Steun op Gezondheid en Verzuim.

Pesten op het werk en de invloed van Sociale Steun op Gezondheid en Verzuim. Pesten op het werk en de invloed van Sociale Steun op Gezondheid en Verzuim. Bullying at work and the impact of Social Support on Health and Absenteeism. Rieneke Dingemans April 2008 Scriptiebegeleider:

Nadere informatie

Het DRAMA van de ONEINDIGE WIL. The TRAGEDY of the ENDLESS WILL

Het DRAMA van de ONEINDIGE WIL. The TRAGEDY of the ENDLESS WILL 1 Het DRAMA van de ONEINDIGE WIL Zelfmoord bij Schopenhauer en Durkheim. Een psychologische, vergelijkende analyse. The TRAGEDY of the ENDLESS WILL Suicide in Schopenhauer and Durkheim A psychological,

Nadere informatie

Kwaliteit van Leven en Depressieve Symptomen van Mensen met Multiple Sclerose: De Modererende Invloed van Coping en Doelaanpassing

Kwaliteit van Leven en Depressieve Symptomen van Mensen met Multiple Sclerose: De Modererende Invloed van Coping en Doelaanpassing Kwaliteit van Leven en Depressieve Symptomen van Mensen met Multiple Sclerose: De Modererende Invloed van Coping en Doelaanpassing Quality of Life and Depressive Symptoms of People with Multiple Sclerosis:

Nadere informatie

7,5. Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Russische Revolutie

7,5. Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Russische Revolutie Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april 2017 7,5 7 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Russische Revolutie Meeste mensen zijn boeren/boerinnen in Rusland Ze waren straatarm, ze wisten niks en ze gingen

Nadere informatie

Galerie Oscar De Vos +32 (0)9 281 11 70. B-9830 Sint-Martens-Latem Belgium www.oscardevos.be

Galerie Oscar De Vos +32 (0)9 281 11 70. B-9830 Sint-Martens-Latem Belgium www.oscardevos.be PERSINFORMATIE GALERIE OSCAR DE VOS BRAFA 2016 Galerie Oscar De Vos toont een uitzonderlijke selectie van Belgische Kunst, exclusief ter gelegenheid van BRAFA 2016. De kunstwerken zijn van bijzondere artistieke

Nadere informatie

Een gevoel van menselijke mogelijkheid

Een gevoel van menselijke mogelijkheid Een gevoel van menselijke mogelijkheid Amsterdam, november 2018 Beste Jesse Norman, Op de een of andere manier heb ik de laatste tijd behoefte meer van economie te begrijpen en er over te lezen. Misschien

Nadere informatie

Stichting Clown Bijouxxx Buitenland Foundation

Stichting Clown Bijouxxx Buitenland Foundation VVmese Vietnamese Clowns reis van 8 maart tot 23 maart 2009 Clown Boris ( Nina Gladkowa uit Denemarken), Clown Bellefleur ( Chelly van Maurik), Clown Twiedel ( Heleen Biekart uit Zwitserland ) en Clown

Nadere informatie

Travel Eating Out. Eating Out - At the Entrance. Eating Out - Ordering food

Travel Eating Out. Eating Out - At the Entrance. Eating Out - Ordering food - At the Entrance Ik wil graag een tafel reserveren voor _[aantal mensen]_ om _[tijdstip]_. Making a reservation Een tafel voor _[number of people]_ graag. Asking for a table Neemt u creditcards aan? Asking

Nadere informatie

STEDELIJKE DYNAMIEK IN DE LAGE LANDEN ( ) Nascholingsconferentie geschiedenis 2019

STEDELIJKE DYNAMIEK IN DE LAGE LANDEN ( ) Nascholingsconferentie geschiedenis 2019 STEDELIJKE DYNAMIEK IN DE LAGE LANDEN (1050-1700) Nascholingsconferentie geschiedenis 2019 VANDAAG Programma: - Welkom - Kennismaking Historische Context Oriëntatiespellen (30 minuten) Pauze (10 minuten)

Nadere informatie

DE IMPACT VAN SAMENWERKING

DE IMPACT VAN SAMENWERKING DE IMPACT VAN SAMENWERKING Ir. Marcel Kloosterman 16 mei 2017 Programma Ontwikkelingen Voorbeelden van samenwerking IXA Polifysiek Amsterdam Data Science Playgrounds Projectaanvraag Smart Culture Leerpunten

Nadere informatie

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Hierbij treft u een toelichting aan bij de beelden die in de tijdbalk van Argus Clou Geschiedenis groep 7 zijn opgenomen. Inhoud Thema 1 Boze

Nadere informatie

Ongelijkheid en armoede op wereldvlak: wat meten we? wat weten we? André Decoster Departement Economie ETEW

Ongelijkheid en armoede op wereldvlak: wat meten we? wat weten we? André Decoster Departement Economie ETEW Ongelijkheid en armoede op wereldvlak: wat meten we? wat weten we? André Decoster Departement Economie ETEW Human Development Report, 1999, p.3: "The income gap between the fifth of the world's people

Nadere informatie

(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren

(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (3) Ons gezelschap helpt gemeenschappen te vormen en te binden (4) De producties

Nadere informatie

3. De economisch-industriële transitie De kenmerken van de industriële samenleving

3. De economisch-industriële transitie De kenmerken van de industriële samenleving 3. De economisch-industriële transitie 3.3. De kenmerken van de industriële samenleving Instap/ actualiteit Chinese documentaire China Blue over de arbeidsomstandigheden in Chinese textielfabrieken in

Nadere informatie

Out of the box Over de grenzen. SIETAR Nederland Seminar. 14 juni 2014 INGE HEETVELT 23-06- 14. SIETAR Nederland - Out of the Box

Out of the box Over de grenzen. SIETAR Nederland Seminar. 14 juni 2014 INGE HEETVELT 23-06- 14. SIETAR Nederland - Out of the Box Out of the box Over de grenzen SIETAR Nederland Seminar 14 juni 2014 INGE HEETVELT o De wereld stuitert en beweegt o De schijnzekerheid van cijfers o Het optimisme in Afrika o Ondernemers met lef & hart

Nadere informatie

Daylight saving time. Assignment

Daylight saving time. Assignment Daylight saving time Daylight saving time (DST or summertime) is the arrangement by which clocks are advanced by one hour in spring and moved back in autumn to make the most of seasonal daylight Spring:

Nadere informatie

GEZONDE VOEDING! Linda Verhaegh, diëtist De Zorggroep Groene Kruis Voeding en Dieet

GEZONDE VOEDING! Linda Verhaegh, diëtist De Zorggroep Groene Kruis Voeding en Dieet GEZONDE VOEDING! Linda Verhaegh, diëtist De Zorggroep Groene Kruis Voeding en Dieet Stelling 1 BMI is hetzelfde als vetpercentage BMI is hetzelfde als vetpercentage BMI meet je door gewicht (kg) / lengte²

Nadere informatie

METHODEN EN THEMA S (1/7)

METHODEN EN THEMA S (1/7) METHODEN EN THEMA S (1/7) DAVINCI Onderbouw DaVinci Lente Onderbouw 35 Leverbaar DaVinci Zomer Onderbouw 35 Leverbaar DaVinci Herfst Onderbouw 35 Leverbaar DaVinci Winter Onderbouw 35 Leverbaar Middenbouw

Nadere informatie

De groei voorbij. Jaap van Duijn september 2007

De groei voorbij. Jaap van Duijn september 2007 De groei voorbij Jaap van Duijn september 2007 1 Een welvaartsexplosie Na WO II is de welvaart meer gestegen dan in de 300 jaar daarvoor Oorzaken: inhaalslag, technologische verandering en bevolkingsgroei

Nadere informatie