Voorstel van het college inzake besteding extra middelen duurzaamheid en milieu.

Transcriptie

1 rv 83 Dienst Stedelijke Ontwikkeling DSO/ RIS _ Gemeente Den Haag RIS180176_14-JUN-2011 Voorstel van het college inzake besteding extra middelen duurzaamheid en milieu. Aan de slag! met duurzaamheid Deze coalitie heeft in haar akkoord een prominente plek ingeruimd voor duurzaamheid. Duurzaam denken en duurzaam doen is wat dit college betreft de nieuwe standaard in Den Haag. Het zorgt voor toekomstwaarde en vitaliteit in de stad. Niet voor niets is duurzaamheid de hardst groeiende economische sector op dit moment. Iedere inwoner en elk bedrijf heeft baat bij het verduurzamen van Den Haag. Bovendien wordt duurzaamheid steeds leuker; hippe elektrische scooters, betonnen panden worden groen en je kunt zelfs je eigen energie opwekken. Het wordt een sport om zoveel mogelijk energie te besparen. Last but not least, het levert nog geld op ook. Veel bedrijven, maar ook bewoners gaan daarom duurzaamheid als statussymbool zien. In het coalitieakkoord doet het college daarom boter bij de vis: het college zet voor duurzaamheid 12 miljoen extra in. In het nu voorliggende programma geeft het college aan hoe zij dat geld tussen nu en 2014 wil besteden. Een belangrijk gegeven daarbij is dat de gemeentelijke rol zich richt op faciliteren, regisseren, verbinden en stimuleren. In dat kader heeft het college zich daarom recent laten inspireren door partners als Eneco, Siemens, TU Delft en TNO. Ook werkt Den Haag samen met andere (grote) steden en overheden zodat we leren van elkaars kennis en ervaring. Teksten uit het coalitieakkoord Wij investeren in de openbare ruimte en het groen. Wij zien investeren in duurzaamheid als een kans voor de stad. In de stad is veel kennis aanwezig over duurzame ontwikkeling. Deze kennis willen wij veel meer benutten, in dienst van een klimaatneutrale stad. Om goede initiatieven te kunnen ondersteunen, bundelen we de bestaande projectsubsidies en bijdragen aan milieuorganisaties in één subsidieregeling duurzaamheid. Organisaties, ondernemers en individuele bewoners kunnen voor goede initiatieven een beroep doen op een bijdrage uit deze regeling. Werken aan duurzaamheid staat centraal bij de ontwikkeling van de stad. Duurzame innovatie is een kans èn een opdracht voor Den Haag. De gemeente Den Haag wil een actieve rol op het gebied van duurzame ontwikkeling. Deze coalitie heeft de ambitie dat Den Haag in 2040 klimaatneutraal is. Aanknopingspunten zijn initiatieven vanuit de stad en minder energieverbruik. Voor intensivering van het milieu- en duurzaamheidbeleid wordt 9 mln. euro (eenmalig) en 1 mln. euro per jaar extra uitgetrokken. Wat we al doen Uiteraard geeft het college met haar gemeentelijke organisatie het goede voorbeeld, onder andere door de eigen panden te verduurzamen, ze van zonnepanelen te voorzien en de eigen voertuigen te verduurzamen. De gemeentelijke organisatie is zelfs al CO 2 -neutraal. Een deel van de verlichting in het stadhuis wordt met inzet van de Haeghe Groep vervangen door energiezuinigere verlichting. Verder gebeurt er in de stad al veel op het gebied van duurzaamheid. Bijvoorbeeld de participatie in Geothermie en Meewind, de subsidieregelingen groene daken en dak- en vloerisolatie, stadsbussen op biogas, actieplan luchtkwaliteit, gezamenlijke huisvesting van duurzame NGO s en de zonneboiler op zwembad Overbosch. Als bijlage is ter illustratie een uitgebreidere lijst met recente en lopende projecten opgenomen. Raadsvoorstellen

2 Focus binnen kadernota De Kadernota op weg naar een duurzaam Den Haag (2009) blijft komende jaren de plattegrond op weg naar een duurzaam Den Haag in Tegelijk met dit bestedingsvoorstel ontvangt de raad ook het klimaatplan en de energievisie. Dit zijn twee van de 17 uitvoeringsplannen uit de Kadernota duurzaamheid. Die plannen vinden voor een deel financiële dekking in de extra middelen uit dit voorstel. Binnenkort volgen ook de uitvoeringsplannen voor klimaatadaptatie en duurzame stedenbouw. Dit college wil concreet aan de slag met duurzaamheid en heeft daarvoor binnen de kadernota vijf prioritaire onderwerpen benoemd: A. Energiebesparing: grote slagen in de bestaande stad, uitlokken competitie. B. Duurzame energie: energie van de toekomst die bijdraagt aan een CO 2 neutrale stad. C. Warmtenet: voor efficiënte en duurzame verwarming. D. Klimaatadaptatie: risico s ombuigen in kansen. E. Zichtbaar maken: funfactor, participatie en bundeling van kennis. In dit bestedingsvoorstel heeft het college per onderwerp aangegeven met welk(e) project(en) wat voor resultaten denkt te bereiken. In onderstaand kader is aangegeven hoe de keuze voor die projecten tot stand gekomen is. Afwegingskader Als gemeente is het niet rendabel om tijd en geld te steken in duurzame ontwikkelingen die uit zichzelf toch al gebeuren. Denk daarbij aan de verkoop van groene stroom, het grootschalig opwekken van windenergie of het vervangen van oude CV ketels. Ditzelfde geldt ook voor een aantal speerpunten uit de energievisie en het klimaatplan (zie bijlage 2). Bij ontwikkelingen die passen bij de gemeentelijke ambities en niet vanzelf gaan, hanteert het college voor het inzetten van gemeentelijk geld het volgende afwegingskader: Maatregelen die per gemeentelijke euro het grootste duurzame effect hebben. Maatregelen die navolging krijgen vanwege zichtbaarheid, verbinding en succes of handelingsperspectief bieden (delen van kennis en ervaring). Het goede voorbeeld geven: maatregelen die de gemeentelijke organisatie duurzamer maken en bij voorkeur ook een financiële besparing opleveren. Maatregelen die randvoorwaarden scheppen voor bovenstaande argumenten. Denk aan haalbaarheidsonderzoeken, gerichte kennisontwikkeling en planvorming waarmee de gemeente invulling geeft aan haar regierol. Kortom; het gaat om maatregelen die voor burgers, bedrijven en overheid rendement opleveren. Direct en indirect rendement In het op duurzaamheid gerichte beleid wordt door de experts voortdurend gezocht naar de meest effectieve manier om de bestaande ambities en doelen te bereiken. Die analyse vormt de grondslag voor de keuze van maatregelen. Tegelijk geldt wel dat het directe rendement daarbij niet enkel en alleen bepalend is. Soms zijn minder rendabele maatregelen nodig om drempels weg te nemen of transities in gang te zetten. Het rendement van die maatregelen is indirect en ligt meestal verder in de toekomst. Voor een klimaatneutrale stad is bijvoorbeeld naast energiebesparing (efficiënt, weinig euro s per kg CO 2 ) ook inzet nodig op duurzame energie omdat er altijd een bepaalde energievraag blijft bestaan. Verder is het goed om ook te investeren in zichtbaarheid, voorbeelden en in het op gang brengen van initiatieven (bijvoorbeeld door de onrendabele top en risico s af te dekken). Rendement is dus meer dan alleen maar euro s in relatie tot de vermeden CO 2 -uitstoot. Raadsvoorstellen

3 A Energie besparen 1. Subsidie dak- en vloerisolatie De eerste stap in de trias energetica (besparenverduurzamen-efficiënt inzetten fossiel) is het terugbrengen van de energievraag: besparen! De komende jaren ligt de grootste besparingsopgave in de bestaande woningvoorraad. Uit het plan van aanpak bestaande woningen, duurzame woningen blijkt dat gemiddeld per woning veel ( 8.000,-) geïnvesteerd moet worden om 30% energiebesparing te bereiken. De terugverdientijd van verschillende maatregelen verschilt sterk: van 6 jaar tot 68 jaar. Ook het rendement (geïnvesteerde euro per bespaarde kg CO 2 ) verschilt aanzienlijk: respectievelijk ongeveer 2 tot 15 per kg CO 2. Op basis van de analyse in bestaande woningen, duurzame woningen is gekozen om als eerste in te zetten op de versnelling van vloer- en dakisolatie. Bestedingsvoorstel: ,- om de bestaande subsidie voor dak- en vloerisolatie voort te zetten in de periode In 2014 is er in 1000 Haagse woningen dak- en/of vloerisolatie aangebracht. Hiermee wordt tussen de tot ton CO 2 gereduceerd en in totaal tussen de 3 en 8 miljoen geïnvesteerd. 2. Stimuleren glasisolatie In gebouwen treedt meestal bij de ramen het meeste warmteverlies op. Met HR++ glas zijn vensters beter te isoleren dan met enkel glas of zelfs gewoon dubbel glas. Oud glas kan in veel gevallen relatief eenvoudig vervangen worden. Hoewel de terugverdientijd ten opzichte van enkel glas kort is, zijn de investeringskosten bij vervanging nog wel hoog. Een stimuleringsmaatregel zal woningeigenaren over de streep trekken om deze maatregel toch te treffen. Bestedingsvoorstel: ,- om de toepassing van HR++ glas te stimuleren. In 2014 zijn 450 extra woningen volledig van HR++ glas voorzien. Dit levert 180 ton CO 2 reductie op. 3. Activeren en ondersteunen Eén van de belangrijkste pijlers van het coalitieakkoord is participatie van burgers en bedrijven. Dat geldt voor alle beleidsterreinen, zo ook voor duurzaamheid. De gemeente kan niet in alle woningen en bedrijven energiebesparende maatregelen treffen. Juridisch niet, maar vooral ook financieel niet. Iedereen moet dus zijn of haar verantwoordelijkheid nemen en een bijdrage leveren aan het klimaatneutraal maken van Den Haag. Dit stimuleert de werkgelegenheid en economie in Den Haag. Veel mensen en bedrijven ondervinden echter een drempel om daadwerkelijk over te gaan tot het treffen van duurzame maatregelen. Ze moeten daarom actief benaderd worden. Ook helpt het om ze bij de hand te nemen als het bijvoorbeeld om technische zaken of ingewikkelde subsidieregelingen gaat. Bestedingsvoorstel: Tekst coalitieakkoord Wij zetten in op een betrouwbare, duurzame en betaalbare energievoorziening in de stad. Daartoe voeren wij een reeks stimuleringsmaatregelen in voor energiebesparing in bestaande en nieuwe gebouwen en voor het gebruik van duurzame energiebronnen. Zo komt er een subsidieregeling voor energiebesparende voorzieningen op en rondom de woning, zoals zonnepanelen op daken ,- om met energiecoaches te activeren en ondersteunen. In 2014 hebben energiecoaches 1000 woningen verduurzaamd. Dit zorgt voor een investering van ,- en ca. 300 ton CO 2 -reductie. 4. Evenementen voor gedragsverandering In Den Haag zijn verschillende mooie duurzame initiatieven zoals Vogelwijk Energie(k). Dit enthousiasme willen het college graag op meer plekken aanwakkeren. Het college organiseert zo mogelijk samen met anderen evenementen en bijeenkomsten om ervaringen en kennis te delen. Dat zorgt voor een duurzame flow door Den Haag, waardoor duurzaamheid zichtbaar wordt en gaat leven in de stad. Raadsvoorstellen

4 Tegelijk dienen deze evenementen om alle andere duurzaamheidsmaatregelen zoals subsidies bekendheid te geven. Ook richten we ons op het verduurzamen van andere evenementen zoals Parkpop. Bestedingsvoorstel: ,- gericht op gedragsverandering; nodig om alle maatregelen (ook bij participatie) effectief te maken. Aangenomen (arbitrair) wordt dat dit bedrag voor een multiplier van 4 zorgt en dus ook aan extra investeringen vrijmaakt. Concreet wordt bijvoorbeeld een (jaarlijkse) energiebeurs in het Atrium gehouden dat zich richt op handelingsperspectief voor bewoners en bedrijven. 5. Bijdrage aan innovatieve ideeën in Den Haag De gemeente wil denkkracht in de stad mobiliseren door burgers, bedrijven en instanties uit te dagen (innovatieve) projecten uit te gaan voeren. Waar nodig geeft de gemeente het financiële zetje om die ideeën daadwerkelijk gerealiseerd te krijgen. Dit kan via prijsvragen en/of tenders zodat de partijen gestimuleerd worden hun beste ideeën aan te dragen en zo mogelijk samen te werken. Bestedingsvoorstel: ,- bijdrage aan innovatieve ideeën uit de stad. Een stimuleringsregeling voor de periode 2012 tot en met 2014 waarin gestreefd wordt naar een multiplier van 4 zodat in totaal 7 miljoen geïnvesteerd wordt. B Duurzame energie 6. Stimuleringsregeling zonnestroom Toepassing van duurzame energie zorgt voor minder afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en drukt de energielasten. Zonne-energie is één van de weinige duurzame bronnen die op woningniveau goed toepasbaar is (en deels ook zichtbaar). Het rendement (geïnvesteerde euro per bespaarde kg CO 2 ) bedraagt ca. 7,-. Het ECN verwacht dat de kostprijs en terugverdientijd zal dalen waardoor de rentabiliteit verder toeneemt. Door nu het toepassen van zonne-energie te stimuleren neemt niet alleen de CO 2 emissie af, maar kan de (installatie) markt ook ervaring opdoen met het plaatsen. Zodra de panelen rendabeler worden, kan daar dan snel op ingespeeld worden. Dit zorgt voor werkgelegenheid in Den Haag. De gemeente stimuleert met een financiële bijdrage de realisatie van zonne-energie. Er wordt nog uitgezocht welke stimuleringsvorm het meeste rendement oplevert. Dit kan variëren van een aankoopsubsidie tot grootschalige inkoop. Daarbij wordt, samen met marktpartijen, ook aandacht besteed aan het verkleinen van (investerings)risico s voor burgers en bedrijven. Bestedingsvoorstel: ,- voor een vierjarige stimuleringsregeling zonne-energie In de periode wordt er ca m 2 zonnepanelen geplaatst (bijvoorbeeld op 1000 woningen 8 m 2 ). Deze reduceren gezamenlijk ca ton CO 2. 8 m 2 is voldoende voor ca. 30% van het elektriciteitsverbruik per woning. 7. Zonnepanelen op gemeentelijke en openbare gebouwen Om het goede voorbeeld te geven en op de eigen energiekosten te besparen plaatst de gemeente ook zonnepanelen op haar eigen daken. Bestedingsvoorstel: Coalitieakkoord Wij stimuleren de plaatsing van zonnepanelen en windturbines op daken van openbare gebouwen ,- voor zonnepanelen op gemeentelijke en openbare panden. In 2014 is er ca m 2 zonnepanelen geplaatst waaronder op het stadhuis. Dit zorgt voor 170 ton CO 2 -reductie. Raadsvoorstellen

5 8. Haalbaarheidsonderzoek biomassacentrale Haaglanden Met biomassa kan zowel elektriciteit als warmte opgewekt worden. Voor een rendabele biomassacentrale is wel een grote hoeveelheid biomassa nodig. Een biomassavergistingsinstallatie levert goedkope stroom. Zelfs goedkoper dan grootschalige windenergie. Omdat voor een dergelijke installatie samenwerking in de regio nodig is (voldoende aanbod biomassa) is een coördinerende rol nodig. De gemeente onderzoekt met het stadsgewest en de provincie of het mogelijk is een biomassavergistingsinstallatie binnen nu en 5 jaar te realiseren. Afhankelijk van de uitkomsten wordt een businesscase opgesteld en een consortium gevormd. Naar verwachting zullen marktpartijen het grootste deel van de uiteindelijke financiering op zich nemen en is onder bepaalde voorwaarden ook subsidie bij het rijk beschikbaar. Bestedingsvoorstel: ,- voor een haalbaarheidsonderzoek naar een regionale biomassavergistingsinstallatie. Een haalbaarheidsonderzoek dat de mogelijkheden van realisatie van een biomassacentrale weergeeft. Warmte- en koude opslag In opdracht van de gemeente is een studie verricht naar de kansen en beperkingen van warmte- en koude opslag in de bodem (WKO) van Den Haag. In die studie wordt geconcludeerd dat de bodem van Den Haag bijzonder geschikt is voor WKO en dat dit een belangrijke bijdrage kan leveren aan de klimaat- en energiedoelstellingen van de gemeente. Om daar optimaal van te profiteren is regie door de gemeente noodzakelijk. In het gemeentelijke energiebeleid wordt WKO gezien als speerpunt. Nog dit jaar komt er en beleidsvisie over WKO in Den Haag. Daarbij wordt ook ingegaan op de samenhang met andere ondergrondse belangen en met geothermie. In het centrum van Den Haag ligt een opgave om het bodemgebruik voor WKO te optimaliseren. Daardoor kan de ondergrond beter benut worden en kunnen meer gebouwen gebruik maken van WKO. Dit zou bijvoorbeeld kunnen door warme en koude bronnen beter op elkaar af te stemmen en in het centrum een WKO-ringleiding aan te leggen. De gemeentelijke (ambtelijke) inzet richt zich op de planning van de ondergrond en het zoeken naar optimalisatiemodellen zoals zo n ringleiding. Hiervoor is geen inzet van extra duurzaamheidsmiddelen nodig. Windenergie Windenergie is een relatief goedkope bron van duurzame energie (circa 5 maal goedkoper dan zonne-energie), is zichtbaar en één molen levert voor duizenden huishoudens stroom. In Den Haag is alleen in de A4-zone (tijdelijke) ruimte voor grote windmolens. Marktpartijen willen hier zelf in investeren. Dit maakt een financiële bijdrage van de gemeente overbodig. Den Haag heeft eerder 10 miljoen euro geïnvesteerd in windmolens op zee (Meewind). De inzet beperkt zich tot het verlenen van medewerking aan de plaatsing van windturbines op Haags grondgebied door derden. Hiervoor is vooralsnog alleen ambtelijke inzet nodig. Geothermie Geothermische warmte zit in Den Haag relatief ondiep en is daarom interessant als duurzame warmtebron. De gemeente participeert als proef in de v.o.f. Aardwarmte Den Haag. In andere gebiedsontwikkelingen, zoals Binckhorst en de Coalitieakkoord Nu de gebiedsontwikkeling in de A4-zone meer tijd kost, ziet deze coalitie mogelijkheden om door private partijen tijdelijk windmolens te laten realiseren. Een combinatie waarbij de palen van de molens voor reclame-uitingen/billboards worden gebruikt maakt dit plan waarschijnlijk sneller financieel haalbaar. Coalitieakkoord Verder kiezen wij voor bredere toepassing van geothermische energie. Internationale zone wordt de mogelijkheid van geothermie onderzocht. Eneco heeft aangegeven voor eventuele ontwikkelingen in de Binckhorst zelfstandig geothermie te onderzoeken en zomogelijk aan te leggen. Een financiële bijdrage van de gemeente lijkt daarom niet nodig. Wel begeleiden en faciliteren we initiatieven uit de markt. Hiervoor is vooralsnog alleen ambtelijke inzet nodig. Raadsvoorstellen

6 C Warmtenet 9. Uitbreiden warmtedistributie Het gebruik van fossiele brandstoffen voor verwarming is in een klimaatneutrale stad niet wenselijk. Op woningniveau kun je in de bestaande voorraad ongeveer 30% energie besparen. De restvraag moet verduurzaamd worden met duurzame bronnen als geothermie en warmte- en koudeopslag. Om die duurzame warmte bij de woningen te krijgen is een grootschalige warmtenet infrastructuur nodig. In nieuwe ontwikkelingen is het aanleggen van een warmtenet meestal rendabel. In de bestaande bouw is dat echter niet altijd het geval. Een Haags duurzaam energiebedrijf of Eneco kan een belangrijke rol spelen bij de verdere ontwikkeling van warmtenetten en andere duurzame energieprojecten. Het college is warm voorstander van een warmte-tenzij beleid waarbij nieuwbouw en grootschalige renovatie verplicht op warmte aangesloten moeten worden. De regelgeving zal daarop aangepast worden. Waar nodig probeert de gemeente marktpartijen te bewegen om het warmtenet zelf uit te breiden naar de internationale zone en het Internationale strafhof (ICC). Op plekken waar dat in de bestaande stad niet rendabel kan investeert de gemeente mee (onrendabele top) of dekt zij de risico s af. Bestedingsvoorstel: ,- om de komende vier jaar extra uitbreiding en verduurzaming van het stadsverwarmingsnet mogelijk te maken. Uitbreiding en verduurzaming van het warmtenet in Den Haag. Bijvoorbeeld naar de internationale zone en het ICC. Gemeente Den Haag Raadsvoorstellen

7 10. Verkenning Haags energiebedrijf In het coalitieakkoord is aangekondigd dat de haalbaarheid van een Haags duurzaam energiebedrijf onderzocht wordt. Zo n bedrijf kan een sleutelrol spelen bij de verduurzaming van de Haagse energievoorziening. Bestedingsvoorstel: ,- om de haalbaarheid van een Haags duurzaam energiebedrijf te onderzoeken. Een haalbaarheidsonderzoek dat de mogelijkheden van realisatie van een Haags duurzaam energiebedrijf weergeeft. Coalitieakkoord Wij nemen het initiatief om de haalbaarheid van een duurzaam energiebedrijf te onderzoeken. In zo n bedrijf kan de gemeente programma s opzetten voor de realisatie van een duurzame, betaalbare en betrouwbare energievoorziening in Den Haag, eventueel samen met andere overheden in de regio en bedrijven. Denk hierbij aan biomassa, geothermie, etc. D Klimaatadaptatie 11. Deelname kennis voor klimaat Het klimaat verandert. Voor Den Haag is het belangrijk robuust genoeg te zijn om de effecten op te kunnen vangen. Het uitvoeringsplan klimaatbestendige stad dat binnenkort verschijnt beschrijft twee sporen: te treffen maatregelen en nog uit te voeren onderzoek naar specifieke effecten van bijvoorbeeld hitte. De belangrijkste maatregelen zoals ophoging van de zeewering en extra waterberging worden al uitgevoerd. Welk effect hitte (urban heat island) heeft is nog niet geheel duidelijk, maar uit studies van o.a. Rotterdam blijkt dat het toevoegen van groen in het centrum een goede no-regret maatregel is om oververhitting in de zomer te temperen. Naast het realiseren van concrete maatregelen zoekt het college ook verder uit (laten) wat in de stad verder verwacht kan worden en welke actie daarop ondernomen moet worden. Bestedingsvoorstel: ,- voor vier jaar deelname aan Kennis voor Klimaat ten behoeve van onderzoek op maat voor Den Haag. Inzicht in de gevolgen op het (micro)klimaat in Den Haag en gerichte oplossingen om de klimaatbestendigheid van Den Haag te verbeteren. 12. Groene daken en gevels Groene daken en gevels dragen bij aan isolatie (warm, koud, geluid), het bufferen van hemelwater (waterretentie), luchtkwaliteit, stadsecologie, zichtbaarheid en leefbaarheid. De gemeente gaat stimuleren dat no-regret maatregelen uitgevoerd worden en zelf het goede voorbeeld geven. Ook stimuleren we dat bij nieuwbouw en renovatie groene daken worden aangelegd. Bestedingsvoorstel: ,- voor groene daken en gevels (subsidieregeling, voorbeeldprojecten). Meer dan 1000 woningen en enkele voorbeeldpanden in de binnenstad zijn in 2014 van een groen dak en/of gevel voorzien. E Zichtbaar maken Duurzaam Den Haag Rotterdam en Amsterdam halen veel publiciteit met hun duurzame ambities. Den Haag loopt hier minder mee te koop en is van de aanpak geen woorden maar daden. Naast de bekende (innovatieve) gemeentelijke projecten ondernemen bewoners, bedrijven en andere organisaties steeds meer actie zonder dat we het van elkaar voldoende weten. Afgelopen jaren is het gemeentelijke duurzaamheidsbeleid door twee externe partijen tegen het licht gehouden: de visitatiecommissie 10 voor milieu en de in opdracht van Siemens opgestelde Green city index. Coalitieakkoord Den Haag kent een aantal afzonderlijke gesubsidieerde duurzaamheidorganisaties. Wij willen deze functies bundelen, zowel inhoudelijk als fysiek, om zodoende een steviger duurzaamheidplatform in de stad neer te zetten. Dit platform kan voor de gemeente, individuele bewoners en instellingen, dienen als een advies- en informatiepunt op het vlak van duurzaamheid. Raadsvoorstellen

8 Siemens heeft voor diverse steden een Green City Index uitgevoerd, wanneer Den Haag vergeleken wordt met de 30 Europese hoofdsteden en grote steden komt Den Haag op de 10 e plaats (Amsterdam scoort 5 e en Rotterdam scoort 13 e ). In de Green City Index worden de steden op 8 verschillende thema s vergeleken: 1. CO 2 2. Energy 3. Buildings 4. Transport 5. Water 6. Waste and Land use 7. Air quality 8. Environmental Governance Den Haag scoort als beste op het thema Water, 1 e plaats en ook opvallend goed op de thema s Transport (4 e plaats), Energy (5 e plaats) en CO 2 (7 e plaats). In onderstaand webdiagram zijn de scores op alle thema s voor Den Haag weergegeven. Uit beide reviews blijkt dat Den Haag het op onderdelen erg goed doet. In de Green city index scoren wij ruim hoger dan het gemiddelde maar blijven achter op integraal duurzaamheidsbeleid (governance). Ook de visitatiecommissie constateert dat de integraliteit van het beleid beter kan (en moet). Er blijven namelijk niet alleen kansen liggen, maar het wordt ook steeds moeilijker om in een groeiende, verdichtende stad de leefomgeving aantrekkelijk en acceptabel te houden. Een belangrijke voorwaarde voor die integraliteit is dat kennis en ervaring structureel met elkaar gedeeld moeten worden. Niet alleen binnen het concern, maar stadsbreed. Er is dus veel winst te behalen met het zichtbaar bundelen van resultaten, ervaringen en kennis. Daarmee worden nieuwe oplossingen ontwikkeld (lerend vermogen). Dit zorgt weer voor inspiratie en motiveert anderen om mee te doen. Het is aan de gemeente om voor die integraliteit te zorgen. Hiervoor gaat de gemeente een duurzaamheidscentrum oprichten. Met dit centrum wordt een loketfunctie voor de eerder genoemde maatregelen zoals de subsidieregeling dak- en vloerisolatie, energiecoaches, groene daken subsidie en de innovatieregeling gemaakt. Ook is het de bedoeling alle stedelijke initiatieven zoals het klimaatfonds, het platform duurzaam Den Haag en de adviesfunctie van het HMC hierin te bundelen. Dit duurzaamheidscentrum krijgt ook een belangrijke rol in de funfactor van duurzaamheid. Met behulp van bijvoorbeeld prijsvragen, de realtime duurzame kaart en energiebesparingscompetities tussen bewoners, straten en wijken worden burgers en bedrijven geënthousiasmeerd. In deze collegeperiode wordt, al dan niet gekoppeld aan het duurzaamheidscentrum, gewerkt aan een herkenbaar punt in de stad dat kan functioneren als icoon voor een duurzame stad. 13. Op- en inrichting innovatie en duurzaamheidscentrum Het belangrijkste doel van een dergelijk centrum is bij te dragen aan het duurzamer worden van Den Haag. Komende jaren wordt vooral ingezet op klimaatneutraliteit. De belangrijkste functies die een dergelijk centrum (fysiek en virtueel) moet vervullen zijn: Zorgen voor een laagdrempelige plek in de stad waar burgers, bedrijven en instellingen ondersteund worden en informatie kunnen halen / krijgen over subsidies, duurzame maatregelen en duurzame ontwikkelingen, in en om hun huis / bedrijf. Burgers, bedrijven en instellingen bij elkaar brengen, verbinden, aanjagen. Duurzame resultaten en maatregelen zichtbaar maken voor een groter publiek. Kennis en innovatie stimuleren die bijdraagt aan een duurzamer Den Haag (adviesfunctie). Raadsvoorstellen

9 Burgers, bedrijven en instellingen daadwerkelijke energiebesparing / CO 2 -reductie laten realiseren. Eén loket functie (fysiek en virtueel) voor een aantal gemeentelijke taken zoals het verstrekken van subsidies en het geven van voorlichting (click-call-face). Het is verstandig om voor het realiseren van deze functionaliteiten een groeimodel te hanteren. Zowel groeien in functionaliteiten als in deelnemende partners. Voor de komende drie jaar zijn hierin drie fasen te onderscheiden: 1. Een fysiek centrum met een balie op een aantrekkelijke locatie waar al veel bezoekers komen en gebruik gemaakt kan worden van bestaande faciliteiten. (bijvoorbeeld stadhuis of Museon). Er is sprake van een frontoffice en backoffice constructie. De backoffice is gevestigd bij de deelnemende partijen. Burgers en bedrijven kunnen hier terecht voor advies, informatie en (maatwerk) hulp over alles wat met duurzaamheid te maken heeft. Naast de fysieke plek wordt tegelijk een virtueel centrum gestart. Daar wordt kennis en ervaring samengebracht en gedeeld (communities). Groei, zowel qua inhoud als qua deelnemers is virtueel eenvoudig en relatief goedkoop. De realtime duurzame kaart vormt een belangrijk onderdeel. 2. In het fysieke centrum worden duurzame producten in een showroom geplaatst zodat bezoekers zich een beter beeld kunnen vormen. In deze fase gaat het centrum ook actief faciliteren in het bij elkaar brengen van partijen. Zowel virtueel als fysiek. Er wordt samengewerkt aan het oplossen van vraagstukken. Het gaat hier om zeer diverse partijen als de gemeente, bedrijven, milieuorganisaties (HMC), universiteiten en kennisinstellingen. Het Platform Duurzaam Den Haag (OM Den Haag) kan (en wil) hierin een belangrijke rol vervullen. 3. Als laatste stap groeit het centrum uit tot (vraaggestuurde) kennisgenerator die niet alleen burgers en bedrijven, maar ook de gemeente van kennis voorziet. Nu kan ook gezocht worden naar een locatie waarop het mogelijk is om diverse organisaties gezamenlijk te huisvesten. Om de eerste fase in gang te zetten wordt in 2011 een kwartiermaker ingezet die de verschillende partners uit de stad bij elkaar brengt. Bestedingsvoorstel: ,- incidenteel en vanaf ,- structureel voor het op- en inrichten van een innovatie- en duurzaamheidscentrum. Een innovatie- en duurzaamheidscentrum in Gezien het vorenstaande stelt het college de raad voor het volgende besluit te nemen: De raad van gemeente Den Haag, Gezien het voorstel van het college van 1 april 2011; Besluit: in het extra geld voor duurzaamheid en milieu, in totaal 9 miljoen incidentele middelen en 3 miljoen structurele middelen, als volgt in te zetten: Incidenteel Structureel per jaar vanaf Voortzetten bestaande subsidie dak- en vloerisolatie , ,- 2. Stimuleringsregeling HR++ glas ,- 3. Activeren en ondersteunen ,- 4. Evenementen voor gedragsverandering ,- 5. Bijdrage aan innovatieve ideeën in Den Haag , ,- 6. Stimuleringsregeling zonnestroom ,- 7. Zonnepanelen op gemeentelijke en openbare panden ,- 8. Haalbaarheidsonderzoek biomassacentrale Haaglanden ,- 9. Uitbreiding warmtedistributie ,- 10. Verkenning Haags energiebedrijf ,- 11. Deelname Kennis voor Klimaat ,- 12. Groene daken en gevels ,- Raadsvoorstellen

10 13. Op- en inrichten innovatie- en duurzaamheidscentrum , ,- Aldus besloten in een openbare raadsvergadering van De griffier. De voorzitter. Raadsvoorstellen

11 BESTEDING EXTRA MIDDELEN DUURZAAMHEID totaal incidenteel structureel Energiebesparing Voortzetten bestaande subsidie dak en vloer isolatie Stimuleringsregeling HR++ glas Activeren en ondersteunen (energiecoaches) Evenementen voor gedragsverandering Bijdrage aan innovatieve ideeën in Den Haag Duurzame energie Stimuleringsregeling zonnestroom Zonnepanelen op gemeentelijke en openbare panden Haalbaarheidsonderzoek biomassacentrale Haaglanden Warmtenet Uitbreiden warmtedistributie Verkenning Haags energiebedrijf Klimaatadaptatie Deelname kennis voor klimaat Groene daken en gevels Zichtbaarheid duurzaam Den Haag Op en inrichten innovatie en duurzaamheidscentrum Totaal Raadsvoorstellen

12 duurzaamheid economisch maatschappelijk Energiebesparing 1 Voortzetten bestaande subsidie dak en vloer isolatie daken en vloeren worden geïsoleerd, energiebesparing reductie van 1 kg CO 2 kost ca. 2,, gemeente financiert mee tot maximaal 70% 2 Stimuleringsregeling HR++ glas minder energieverbruik lagere energiekosten 3 Activeren en ondersteunen (energiecoaches) informeert en activeert burgers, bedrijven en zorgt indirect voor investeringen van burgers, instellingen bedrijven en instellingen in duurzaamheid 4 Evenementen voor gedragsverandering informeert en activeert burgers, bedrijven en zorgt indirect voor investeringen van burgers, instellingen. Onderzteunend voor andere maatregelen bedrijven en instellingen in duurzaamheid 5 Bijdrage aan innovatieve ideeën in Den Haag er worden innovatieve projecten uitgevoerd die bijdragen aan een duurzamer Den Haag één euro van de gemeente moet leiden tot een investering van vier euro uit de stad Duurzame energie 6 Stimuleringsregeling zonnestroom opwekken van duurzame energie lange terugverdientijd, reductie van 1 kg CO 2 kost ca. 7,, gemeente investeert mee, bijvoorbeeld 7 Zonnepanelen op gemeentelijke en openbare panden 8 Haalbaarheidsonderzoek biomassacentrale Haaglanden opwekken van duurzame energie, voorbeeldrol moet uiteindelijk leiden tot daadwerkelijke biomassacentrale Warmtenet 9 Uitbreiden warmtedistributie meer woningen en utiliteitsbouw aangesloten op warmtenet, randvoorwaarde klimaatneutrale stad 10 Verkenning Haags energiebedrijf moet uiteindelijk leiden tot meer duurzame energie, daadkrachtige organisatie leidt tot meer duurzame energie 25% lange terugverdientijd, reductie van 1 kg CO 2 kost ca. 7,, gemeente investeert gemeente investeert in haalbaarheidsonderzoek gemeente investeert mee, aandacht voor prijsstelling gemeente investeert (mee) werkgelegenheid, comfort en gezondheid, lagere energierekening helpt om investeringen te doen, werkgelegenheid helpt om investeringen te doen, werkgelegenheid gemeente financiert mee aan investering, werkgelegenheid zichtbaar duurzame energie opwekken, werkgelegenheid, ervaring opdoen, lagere energierekening zichtbaar duurzame energie opwekken, werkgelegenheid, ervaring opdoen, lagere energierekening werkgelegenheid werkgelegenheid zichtbaar duurzame energie opwekken, werkgelegenheid Klimaatadaptatie 11 Deelname kennis voor klimaat kennisontwikkeling adaptatie specifiek voor Den Haag gemeente financiert mee inzicht in gevolgen klimaatverandering in de stad 12 groene daken en gevels daken en gevels worden groen, energiebesparing, waterberging etc. Zichtbaarheid duurzaam den haag 13 Op en inrichten innovatie en duurzaamheidscentrum BESTEDING EXTRA MIDDELEN DUURZAAMHEID informeert en activeert burgers, bedrijven en instellingen, geen direct maar indirect resultaat gemeente investeert (mee) zorgt indirect voor investeringen van burgers, bedrijven en instellingen in duurzaamheid zichtbaar groenere stad betrokkenheid van bedrijven, burgers en instellingen bij duurzaamheid Raadsvoorstellen

13 Energiebesparing Resultaat CO 2 reductie per 1 miljoen investering 1 Voortzetten bestaande subsidie dak en vloer isolatie 2 Stimuleringsregeling HR++ glas Activeren en ondersteunen (energiecoaches) Evenementen voor gedragsverandering Bijdrage aan innovatieve ideeën in Den Haag meer dan m 2 isolatie aanbrengen, goed voor meer dan 1000 geïsoleerde woningen ton CO 2 reductie kg CO 2 reductie reductie in 450 woningen 280 ton CO 2 reductie 1000 woningen worden verduurzaamd, zorgt voor een investering van ,, goed voor kg CO 2 reductie 360 ton CO 2 reductie bewustwording investering van 7 miljoen in innovatieve duurzame projecten Duurzame energie 6 Stimuleringsregeling zonnestroom goed voor het plaatsen van circa 8000 m 2 zonnepanelen, goed voor meer 7 Zonnepanelen op gemeentelijke en openbare panden 8 Haalbaarheidsonderzoek biomassacentrale Haaglanden dan 1 miljoen kg CO 2 reductie 560 ton CO 2 reductie goed voor het plaatsen van circa 1200 m 2 zonnepanelen, goed voor meer dan kg CO 2 reductie 140 ton CO 2 reductie haalbaarheidsonderzoek, kan leiden tot meer dan 3 miljoen kg CO 2 reductie Warmtenet 9 Uitbreiden warmtedistributie uitbreiding en verduurzaming van het warmtenet 10 Verkenning Haags energiebedrijf haalbaarheidsonderzoek Klimaatadaptatie 11 Deelname kennis voor klimaat onderzoeksresultaten adaptatiemaatregelen voor Den Haag 12 Groene daken en gevels (waterretentie) goed voor m 2 groene daken via een subsidieregeling en 5.000m 2 Zichtbaarheid duurzaam Den Haag 13 Op en inrichten innovatie en duurzaamheidscentrum BESTEDING EXTRA MIDDELEN DUURZAAMHEID groene daken via voorbeeldprojecten een innovatie en duurzaamheidscentrum voor Haagse burgers, bedrijven en instellingen Raadsvoorstellen

14 Bijlage: Indicatieve lijst met recente en lopende (gemeentelijke) projecten: Energie Warmtekaart ten behoeve van warmte- en koudeopslag. Tientallen WKO projecten in het centrum. Warmtenet met tienduizenden aansluitingen. Participatie in Aardwarmte Den Haag voor benutting geothermische warmte waarbij voor 4000 woningen duurzame warmte gerealiseerd wordt. (ca. 3 miljoen gemeentelijke bijdrage). Investering in windmolens op zee; 10 miljoen in Meewind. Stedenbouw Enkele private initiatieven zoals De Tempel. Subsidieregeling voor duurzaam bouwen (ISV). Aanpassing boulevard en Kijkduin i.v.m. zeespiegelstijging.. Frisse scholen programma. Realisatie Vlamloos spoorwijk (700 woningen). Zeewatercentrale Duindorp (750 woningen). Subsidieregeling voor dak- en vloerisolatie ( 1 miljoen). Plan van aanpak voor de bestaande bouw, Bestaande woningen, duurzame woningen! met acties gericht op energiebesparing. Aanwijzing Erasmusveld als excellent gebied (EPC<0,4 en euro rijkssubsidie). Ontwikkeling en toepassen van de Gemeentelijke Prestatie Richtlijn. Het E-team gaat langs bij minima om een energiebespaarbox uit te delen en tips te geven over energiebesparing. Openbare ruimte Subsidieregeling voor groene daken ( ,-). Versterking van ecologische verbindingen. Mobiliteit Actieplan luchtkwaliteit, circa 90 miljoen voor het verbeteren van de luchtkwaliteit. De stadsbussen van HTM rijden op biogas (klimaatneutraal). Instelling VCP en milieuzone. Succesvolle sloopregeling oude auto s. (uitbreiding) Randstadrail. Verbeteren fietsenstallingen en fietsroutes. Internationale stad Aantrekken en gezamenlijk huisvesten NGO op het gebied van duurzaamheid (Zeestraat en Laan van Meerdervoort). Voorbeeldrol Gemeente Beleid duurzaam inkopen vastgesteld. Verduurzaming van het gemeentelijke wagenpark (nu al 150 van de 600 voertuigen). Duurzame nieuwbouw van onze eigen kantoren (SDK Leidscheveen-Ypenburg, SDK Leyweg). Plan van aanpak CO 2 -neutrale gemeentelijke organisatie; 5,85 miljoen aan maatregelen in gemeentelijke gebouwen. Plaatsing grote zonneboiler op zwembad Overbosch. Jaarlijkse milieuprojectenpot voor initiatieven uit de stad.