CENTRUM VOOR ETHIEK RADBOUDUNIVERSITEIT NIJMEGEN
|
|
- Annelies de Koning
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 RADBOUDUNIVERSITEIT NIJMEGEN MORELE VORMING OP SCHOOL EEN TERUGBLIK OP DE CONFERENTIE VOORTREFFELIJK ONDERWIJS Wouter Sanderse Een conferentie over het belang van morele vorming in het onderwijs. Op 2 februari kwamen daar zo n honderd lerarenopleiders, schoolleiders uit het voortgezet onderwijs en andere geïnteresseerden op af. Op de campus van de Fontys Lerarenopleiding Tilburg even helemaal weg uit de dagelijkse hectiek van het klaslokaal was er alle tijd om stil te staan bij de dingen die er in het onderwijs echt toe doen. Inspirerend vonden velen het. En tegelijkertijd leefde de vraag: hoe nu verder?. Vorming in het onderwijs Het is wellicht niet evident dat morele vorming een plaats in het onderwijs heeft, laat staan verdient. Daarom eerst kort iets over het belang van vorming in het onderwijs, voordat we terugblikken op de lezingen en workshops die tijdens de conferentie werden gegeven. Zeker, het voortgezet onderwijs bereid leerlingen voor op een bepaalde functie in de samenleving. Zonder schoonmakers, advocaten, boeren en politieagenten zou de maatschappij slecht functioneren. Toch worden kinderen op school niet alleen opgeleid. Ze worden ook gevormd een enigszins oubollig woord voor wat Engelsen met education en Duitsers met Bildung aanduiden. In Nederland wordt de vormende taak van de school ook wel de pedagogische opdracht genoemd. Hoewel alle activiteiten op school wel op een of andere manier nut hebben, bestaat de vormende waarde van die vakken er nu juist in dat ze worden gedaan om zichzelf, dat wil zeggen omdat ze constitutief zijn voor een bepaald soort persoon. De pedagogische opdracht van de school omvat allerlei soorten vorming, van esthetische en intellectuele vorming tot historische en morele vorming. Tijdens de conferentie Voortreffelijk Onderwijs stond morele vorming centraal. De precieze betekenis van morele vorming werd voor het voetlicht gebracht door drie korte lezingen van deskundigen uit de wereld van wetenschap en onderwijs. Daarna volgden workshops Ethische Perspectieven 20 (2), , doi: /EPN by Ethische Perspectieven. All rights reserved.
2 waarin schoolleiders instrumenten aangereikt kregen om met morele vorming in hun eigen school aan de slag te gaan. Onderwijs met morele kwaliteit Paul van Tongeren, hoogleraar wijsgerige ethiek aan de RU Nijmegen, trapte af met een lezing over Kwaliteitszorg en morele vorming. Een deugdethische benadering, waarin hij enerzijds uitlegde dat de vraag wat voortreffelijk onderwijs is vaak verkeerd wordt benaderd, en waarin hij anderzijds een suggestie deed over kwaliteit in het onderwijs moet worden opgevat. Op de vraag wat kwaliteit is, stelde Van Tongeren, geven mensen vaak een ontwijkend antwoord. Ze zeggen dat kwaliteit inherent aan goed onderwijs is, dat kwaliteit efficiënt of economisch georganiseerd onderwijs inhoudt, of dat onderwijs kwaliteit heeft als leerlingen en ouders tevreden zijn. Met tautologieën, een technisch vocabulaire of een relativistische houding wordt verhuld dat men eigenlijk niet weet wat kwaliteit nu precies inhoudt. Volgens Van Tongeren heeft onderwijs kwaliteit als het gericht is op het bevorderen van iets dat intrinsieke waarde heeft; iets dat we niet om het nut doen, maar omwille van zichzelf. Dat doel waar het leraren in het onderwijs, net als dokters in de zorg, uiteindelijk om te doen is, duidde hij vervolgens aan met een goed leven. Dat inzicht blijft niet zonder gevolgen. Zodra we inzien dat onderwijs kwaliteit heeft als leraren leerlingen helpen een goed leven te leiden, dan treedt behalve de vakinhoud ook opeens iets anders op de voorgrond. Allerlei kleine en grote beslissingen die leraren dag in dag uit nemen, blijken van invloed op de vorming van leerlingen tot een goed mens. Uit hoe de leraar straft en beloont, leiden leerlingen bijvoorbeeld af wat de leraar onder rechtvaardigheid bestaat, en uit hoe hij in de klas met een achterblijver omgaat, blijkt hoeveel geduld hij heeft. Rechtvaardigheid en geduld zijn typische deugden, prijzenswaardige karaktertrekken, die leerlingen in staat stellen om een goed leven te leiden. Leraren hebben in dit opzicht een belangrijke voorbeeldfunctie. In de masterclass die Van Tongeren later op de middag verzorgde, deed hij met zo n veertig schoolleiders een oefening om hen bewuster te laten worden van hun voorbeeldfunctie. Is de docent moreel competent? De tweede lezing werd verzorgd door dr. Pieter Vos, universitair docent ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit en lector aan de Gereformeerde Hogeschool Zwolle. Zijn lezing was getiteld Is de docent moreel competent?, daarmee Ethische Perspectieven 20 (2010)2, p. 209
3 verwijzend naar een verkennend onderzoek dat zijn lectoraat verrichte onder 35 docenten uit het voortgezet onderwijs. Uit dat onderzoek kwam naar voren dat docenten zondermeer hun moreelvormende taak onderschrijven, maar dat ze die taak heel beperkt opvatten, namelijk als het overdragen van morele overtuigingen of het reguleren van gedrag. Verder werken docenten hoofdzakelijk intuïtief aan morele vorming, waardoor ze zich beperkt bewust zijn van hun eigen houding en doel waarnaar ze streven. Ze ervaren bovendien weinig gezamenlijkheid tussen collega s en missen steun vanuit het management. Tenslotte zouden ze meer tijd en aandacht aan hun leerlingen willen besteden, maar vinden ze het soms moeilijk om een brug naar hun leefwereld te slaan. Vos presenteerde niet alleen de resultaten van empirisch onderzoek, maar ging ook in op de vraag hoe de morele competenties van leraren vervolgens verbeterd kunnen worden. Hij vertelde uit eigen ervaring over de cursus Moreel Competent die voornamelijk uit socratische gesprekken en deugdethische oefeningen bestond. De cursisten bleken zo succesvol in het toepassen van de opgedane kennis en inzichten, dat hun lesideeën later zijn verzameld in een praktijkboek morele vorming. De gezagscrisis in de school Als derde en laatste spreker wees Sjoerd Slagter, voorzitter van de VO-raad, de Nederlandse sectororganisatie voor het voortgezet onderwijs, op een aantal maatschappelijke redenen waarom moraal hoog op de onderwijsagenda moet staan. Tegelijkertijd waarschuwde hij voor een aantal factoren dat deze taak bemoeilijken. Hoewel Slagter vanaf het begin duidelijk maakte dat geklaag over moreel verval van alle tijden is, signaleerde hij wel enkele serieuze problemen met de jeugd van tegenwoordig. Hij haalde het recente rapport van onderzoeksbureau Motivaction aan, dat rept van een nieuwe grenzeloze generatie, een groep hedonistische, materialistische individuen die zich bezighoudt met uiterlijk, status en kicks. De instantie waar velen hun hoop op hebben gevestigd om deze generatie moreel te vormen, is de school, vooral omdat verenigingen, de kerk en het gezin hun opvoedende rol verloren hebben. Complicerende factor daarbij is dat leraren maar moeilijk hun gezag kunnen handhaven. Slagter gaf het voorbeeld van een leerling die een propje op de grond gooit. Als de docent dan zegt gooi dat in de prullenbak, dan antwoordt de leerling waarom, er zijn toch schoonmakers waar mijn ouders voor betalen? De leraar krijgt de leerling vast uiteindelijk zo ver om het propje op te ruimen, maar hun gezag is niet meer Ethische Perspectieven 20 (2010)2, p. 210
4 vanzelfsprekend. Ze moeten het constant legitimeren. Slagter pleitte daarom voor wat hij moreel leiderschap noemt, wat niet alleen inhoudt dat docenten weten waarvoor ze staan, maar dat ze daarnaar ook durven te handelen. Een essentiële maar moeilijke taak De sprekers wezen alle drie op het belang van morele vorming in het onderwijs, zij het vanuit andere invalshoeken. Vos en Van Tongeren doelen vooral op de invloed die leraren, ongeacht het vak dat ze geven, middels hun voorbeeldfunctie op hun leerlingen hebben. Leraren stimuleren leerlingen een bepaald soort mens te worden, en die vorming is, mits goed uitgevoerd, een doel op zich. De notie van een goed mens werkten zij vervolgens uit in termen van deugden als rechtvaardigheid, trouw, eerlijkheid, moed of geduld. Slagter ontkende deze vormende taak niet, maar wees meer op het maatschappelijke belang van gevormde leerlingen. Wanneer leraren hun moreelvormende taak serieus nemen, dan is dat niet alleen goed voor het karakter van de leerlingen, maar ook voor de samenleving in zijn geheel. Verder identificeerden de sprekers een aantal obstakels dat eerst uit de weg moet worden geruimd voordat morele vorming de aandacht kan krijgen die ze verdient. Van Tongeren noemde de moeite die er bestaat om inhoudelijk met elkaar te spreken over wat morele kwaliteit is, waardoor het begrip oningevuld blijft. Ook Vos signaleerde dat probleem: er weinig tijd om met collega s over wezenlijke dingen te praten, en als er al initiatieven in die richting zijn, dan ontbreekt vaak de steun vanuit het bestuur. Morele vorming in het onderwijs lijkt daarom vooral te slagen wanneer docenten en schoolleiders de mogelijkheid hebben om hun eigen morele opvattingen te uiten, wanneer ze open staan voor de opvattingen van anderen, bereid zijn om ideeën tegen elkaar af te wegen, en tot een gezamenlijke visie te komen, die door het bestuur gedragen wordt. Slagter wees er verder terecht op dat een school er met een gedeelde visie nog niet is. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de morele vorming bij de leerlingen terecht komt. Dat is geen gemakkelijke opgave in een tijd waarin het gezag van opvoeders ter discussie staat. Leraren moeten niet alleen weten wat hun opvattingen zijn en die kunnen afstemmen met collega s; ze moeten ook het leiderschap kunnen tonen om morele aspecten in de klas te benoemen. Of, zoals Slagter het in een interview met dagblad Trouw (29 januari) formuleerde: leraren zullen de zeepkist op moeten klimmen. En daarvoor is niet alleen inzicht, maar ook moed nodig. Ethische Perspectieven 20 (2010)2, p. 211
5 Hoe nu verder? De evaluaties van de conferentie waren ronduit lovend. Meerdere deelnemers noemden de middag inspirerend. Maar tegelijkertijd bleef de vraag knagen: hoe nu verder?. De drie workshops, waarin onder andere twee groepen van twaalf schoolleiders een socratisch gesprek voerden over de vraag wat een moreel competente docent inhoudt, gaven weliswaar een eerste indruk van de manier waarop morele vorming op de schoolagenda kan worden gezet, maar er was onder schoolleiders duidelijk de behoefte naar meer. Enkele scholen hebben ondertussen een vervolgtraject bij het Nijmeegse Centrum voor Ethiek ingezet, waarin de schooldirectie bijvoorbeeld wordt geholpen om zich te herbezinnen op de vraag wat de pedagogische taak van de school is. Ook worden er trainingen Morele vorming in het onderwijs verzorgd aan groepen docenten. Deze training is ontwikkeld door prof. dr. Paul van Tongeren, en heeft als doel om docenten en schoolleiders zich bewust te laten worden van hun moreelvormende taak, en hen vervolgens te trainen in de daarvoor vereiste competenties. Een standaardtraining bestaat ten minste uit: een inleidend college, waardoor de deelnemers zich een ethisch begrippenkader eigen maken, plus een introductie over de basisprincipes van het socratisch gesprek; een drietal socratische gesprekken waarin de deelnemers vanuit de eigen ervaring met elkaar op zoek gaan naar hun kernwaarden, overtuigingen en principes; deugdethische oefeningen, waarbij de deelnemers lastige praktijksituaties naspelen, terwijl ze zich bijvoorbeeld bewust worden van hun emoties, en zich afvragen wat een voorbeeldfiguur zou doen; en een afsluiting, waarbij de opgedane ideeën en gemaakte plannen worden verzameld en gestructureerd, om de maximale doorwerking van de training in de school te garanderen. Voor schoolleiders die na de conferentie overtuigd zijn geraakt van het belang van morele vorming op school, kan een docententraining een eerste stap zijn op weg naar een geleidelijke verandering van de schoolgemeenschap. Tenslotte nog dit. De conferentie vond niet zonder reden plaats aan de lerarenopleiding van de Fontys Hogeschool te Tilburg. Hoewel we in moreel opzicht nooit af zijn, is een training morele vorming voor ervaren docenten in zekere zin mosterd na de maaltijd. Eigenlijk zou er in de lerarenopleiding al zoveel aandacht aan de vormende aspecten van het leraarschap zijn besteed, dat nieuwe leraren zich al bewust zijn van hun vormende functie, en bovendien ook al de kwaliteiten in huis hebben om die functie verder te ontwikkelen. Uit de prominente aanwezigheid van lerarenopleiders kan hopelijk worden afgeleid dat ook de lerarenopleidingen hun moreelvormende taak in toenemende mate serieus nemen. Ethische Perspectieven 20 (2010)2, p. 212
Wouter Sanderse (red.) Lezen voor het leven. Deugden in de wereldliteratuur ISVW UITGEVERS
Wouter Sanderse (red.) Lezen voor het leven Deugden in de wereldliteratuur ISVW UITGEVERS LEZEN VOOR HET LEVEN Inhoudsopgave Dankwoord 6 Literatuur en morele vorming 7 I Leeswijzer 9 Wouter Sanderse II
Nadere informatieDe leraar als rolmodel
De leraar als rolmodel Dr. Wouter Sanderse Nationale Gymnasiumdag 22 januari 2015 1. Populair maar problematisch Voorbeeldfunctie populair om leerlingen moreel te vormen Voordeel: Leraren willen geen moraalridder
Nadere informatieMorele Ontwikkeling van Jongeren. Hanze Jeugdlezing 2012
Morele Ontwikkeling van Jongeren Hanze Jeugdlezing 2012 Wiel Veugelers Universiteit voor Humanistiek Universiteit van Amsterdam Opbouw verhaal Wat is morele ontwikkeling? Wat leert onderzoek over morele
Nadere informatieVerslaglegging workshop VSNU Conferentie
Verslaglegging workshop VSNU Conferentie 14-12-2017 Titel Workshop: Niet voor elkaar, maar met elkaar: leraren samen verder opleiden in één regionaal onderwijscentrum Workshop gevers: Klaas van Veen: voorzitter
Nadere informatieMorele vorming in het voortgezet onderwijs Een peiling onder leidinggevenden en ouders
Morele vorming in het voortgezet onderwijs Een peiling onder leidinggevenden en ouders Auteurs: Drs. G. van der Meulen Referentie: WvdJ/SL 11.0426 Datum: maart 2007 Het lectoraat Morele vorming in het
Nadere informatieAfval in de natuur ZORG VOOR MILIEU IS EEN DEUGD
Afval in de natuur ZORG VOOR MILIEU IS EEN DEUGD Inhoud Inleiding... 1 De deugd van de matigheid en de zorg voor het milieu... 2 Opbouw handleiding... 2 Les 1: Introductie... 3 Les 2: Fotopresentaties...
Nadere informatieStrategisch HRM in het voortgezet onderwijs. Peter Leisink
Strategisch HRM in het voortgezet onderwijs Peter Leisink Opzet van deze leergang Introductie Strategisch HRM in het voortgezet onderwijs: inhoudelijke verkenning Programma en docenten leergang strategisch
Nadere informatieMeerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT
Meerwaarde voor onderwijs De Pijlers en de Plus van FLOT De vijf Pijlers: Cruciale factoren voor goed leraarschap Wat maakt een leraar tot een goede leraar? Het antwoord op deze vraag is niet objectief
Nadere informatieHet intensieve contact komt de onderlinge beeldvorming ten goede. De helft van de deelnemende
Samen Online is een basiscomputer- of tabletcursus voor ouderen, van 'hoe zet je een computer aan' tot 'hoe verstuur je een e-mail'. Wat Samen Online onderscheidt van andere cursussen zijn de docenten:
Nadere informatieEthische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.
Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid
Nadere informatieHet Loopbaanlab brengt onderwijsprofessionals in beweging
Oktober 2015 Het Loopbaanlab brengt onderwijsprofessionals in beweging Uitkomsten van meerjarig onderzoek naar de effecten van het Loopbaanlab Leestijd 8 minuten Hoe blijf ik in beweging? De kwaliteit
Nadere informatieSociale innovatie: sleutel tot succes over hoe u een beweging op gang brengt die leidt tot meer klanten, productiviteit en winst.
Oss, 29 maart 2017 verslag Event 1 OCEAN in het Logistics House: Sociale innovatie: sleutel tot succes over hoe u een beweging op gang brengt die leidt tot meer klanten, productiviteit en winst. Met medewerking
Nadere informatieOntmoeten is gewoon doen
Ontmoeten is gewoon doen Aris de Pater Dit materiaal is onderdeel van het compendium over christelijk leraarschap, van het lectoraat Christelijk leraarschap van Driestar hogeschool. Zie ook www.christelijkleraarschap.nl.
Nadere informatievoorbereiding Maatschappelijke Stage VERANTWOORDELIJKHEID IS EEN DEUGD
voorbereiding Maatschappelijke Stage VERANTWOORDELIJKHEID IS EEN DEUGD Inhoud Inleiding... 1 Verantwoordelijkheid Maatschappelijke stage... 2 Opbouw handleiding... 2 Les 1: Introductie Maatschappelijke
Nadere informatieKom voor Taal Aanbod streektaal
Kom voor Taal Aanbod streektaal 2017-2018 1 In deze brochure Welkom!... 3 Missie en visie... 4 Streektaal in de klas... 5 Ons onderwijs... 7 Aanbod 2017-2018... 9 Workshop... 10 Studiedag... 12 Cursus...
Nadere informatie1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 2. Doel van de cursus NCZ
1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 De cursus niet-confessionele zedenleer (NCZ) in de opleiding leraar secundair onderwijsgroep 1 (LSO-1) sluit aan bij de algemene
Nadere informatiePijnpunten PBS. W i n d e s h e i m z e t k e n n i s i n w e r k i n g
Pijnpunten PBS Programma Welkom en voorstellen Pijnpunten SWPBS - Pijnpunten kort toelichten - World café: pijnpunten verkennen - Plenair inventariseren Wettelijk kader SWPBS Pedagogische kwaliteit van
Nadere informatieBijlage Reflectieopdracht Professionaliseren op de werkplek
Bijlage Reflectieopdracht Professionaliseren op de werkplek Doel van de opdracht Mensen leren tijdens het werken van alles. Maar wat dat leren nu precies is en waar precies tijd aan wordt besteed, is niet
Nadere informatieUitwerkingen van Brainpower sessies
Hieronder zijn de resultaten van de Brainpower ingeklonken weergegeven. We zijn zo dicht mogelijk gebleven bij de geschreven teksten, maar hebben de tweedeling leraar/directeur weggelaten. Het is voor
Nadere informatieMogen leraren ook iets (terug) verwachten van de school en van de samenleving?
Mogen leraren ook iets (terug) verwachten van de school en van de samenleving? Aanzet tot een pedagogische agenda Maarten Simons KU Leuven Maarten.simons@kuleuven.be Als pedagoog?! Pedagogus: slaaf die
Nadere informatieBeoordeling werkplekleren jaar 2 DEELTIJD
Beoordeling werkplekleren jaar 2 DEELTIJD eindbeoordeling WPL-2 Hogeschool van Amsterdam Onderwijs en Opvoeding tweedegraads lerarenopleidingen datum: 2 april 2015 naam student: Peter Lakeman studentnr.
Nadere informatiePROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN
PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN CURSUSLEIDING Arjo Klamer hoogleraar Economie van kunst en cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam Pieter Wijnsma zelfstandig adviseur en coach, voormalig directeur
Nadere informatieKwaliteitscultuur, advies en ervaring
Kwaliteitscultuur, advies en ervaring Donderdag 15 oktober 2015 Wiep Koehoorn CvB-stafbureau Quality Assurance Stenden Hogeschool - Leeuwarden Presentatie door Bert Dekker van Hogeschool Leiden Kwaliteitscultuur
Nadere informatieNieuwe didactiek vwo 2 en 3 Connect College: resultaten van een onderzoek. Prof. dr. Perry den Brok
Nieuwe didactiek vwo 2 en 3 Connect College: resultaten van een onderzoek Prof. dr. Perry den Brok Betrokkenen Connect College (opdrachtgever) Kennisnet (subsidie onderzoek) Technische Universiteit Eindhoven
Nadere informatieVerslag van het Symposium 'Nut en Nadeel van Geschiedenisonderwijs: aanzetten voor een nieuw curriculum' 8 juni 2018 in Amsterdam
Verslag van het Symposium 'Nut en Nadeel van Geschiedenisonderwijs: aanzetten voor een nieuw curriculum' 8 juni 2018 in Amsterdam Aanleiding voor het symposium Onder de vlag van Curriculum.nu buigen in
Nadere informatieVormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015
Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015 Inhoud 3 Vooraf 5 Een andere kijk op spijbelen 6 Over de diepere betekenis van kinderspel 7 Kinderen hebben zo hun kijk op quality time 8 Plan
Nadere informatieONDERZOEK IN DE LERARENOPLEIDING! Wat vinden lerarenopleiders en hun managers daar eigenlijk van?
ONDERZOEK IN DE LERARENOPLEIDING! Wat vinden lerarenopleiders en hun managers daar eigenlijk van? Cora Veenman-Verhoeff MSc Dr. Ellen Klatter Docent Lerarenopleiding Gezondheidszorg en Welzijn Lector Versterking
Nadere informatieDe ontwikkeling van de Mondriaan methode VISIE OP PROFESSIONALISEREN
M.11i.0419 De ontwikkeling van de Mondriaan methode VISIE OP PROFESSIONALISEREN versie 02 M.11i.0419 Naam notitie/procedure/afspraak Visie op professionaliseren Eigenaar/portefeuillehouder Theo Bekker
Nadere informatieKom voor Taal Aanbod meertaligheid
Kom voor Taal Aanbod meertaligheid 2017-2018 1 In deze brochure Welkom!... 3 Missie en visie... 4 Taalsensibilisering en meertaligheid... 5 Ons onderwijs... 7 Aanbod 2017-2018... 9 Workshop... 10 Studiedag...
Nadere informatie1.1 Transculturele pedagogiek om cultuurverschillen te overbruggen:
1 Transculturele pedagogiek Inhoudsopgave: 1 TRANSCULTUREEL DENKEN EN HANDELEN...1 1.1 Transculturele pedagogiek om cultuurverschillen te overbruggen:...1 1.2 Modellen en een metafoor:...2 1.3 Videotrainingsband:
Nadere informatieMenslievende Professionalisering. Onderzoek naar de training Menslievende Professionalisering. Petri Embregts, Maaike Hermsen & Lisanne van Alphen
Menslievende Professionalisering Onderzoek naar de training Menslievende Professionalisering juni 2015 Petri Embregts, Maaike Hermsen & Lisanne van Alphen Achtergrond Zorgverleners werkzaam in het primaire
Nadere informatieStudiemiddag Identiteit en Onderwijs 19 september 2012 Locatie: de Brug Koningin Julianalaan GC s-gravenzande
Oude Waarden, Nieuwe Woorden Studiemiddag Identiteit en Onderwijs 19 september 2012 Locatie: de Brug Koningin Julianalaan 61 2691 GC s-gravenzande INLEIDING De basisschool is een leergemeenschap in een
Nadere informatieReflectie verslag Vakdidactiek
Reflectie verslag Vakdidactiek Judith Koedam 0838338 Klas 1A 1 Inhoudsopgave: Voorkant Blz. 1 Inhoudsopgave Blz.2 Les 1 Blz. 3 Les 2 Blz. 4 Les 3 Blz. 5 Les 4 Blz, 6 2 Les 1: 22 Septem eptember 2010 Wat
Nadere informatieHarmonie in Gedrag De maatschappelijke en pedagogische betekenis van muziek
Conferentie Harmonie in Gedrag De maatschappelijke en pedagogische betekenis van muziek Vrijdag 6 oktober 2006 Haagse Hogeschool Conferentie Harmonie in Gedrag. De maatschappelijke en pedagogische betekenis
Nadere informatieDE SCHOOL BINNENSTEBUITEN
DE SCHOOL BINNENSTEBUITEN vrijdag 2 november 2012 van 09:00 tot 13:00 uur, LIFE College, Schiedam De leefwerelden van jongeren binnen en buiten de school komen steeds verder uit elkaar te liggen, vooral
Nadere informatieNAAR VERNIEUWD TOEZICHT EXCELLENTE SCHOLEN
NAAR VERNIEUWD TOEZICHT EXCELLENTE SCHOLEN juni 2016 1 Inleiding 1.1 Achtergrond In 2012 heeft de toenmalige minister van Onderwijs het predicaat Excellente School in het leven geroepen om goed presterende
Nadere informatieNegende nieuwsbrief van het lectoraat Werken aan de opdracht
Maart 2013 Negende nieuwsbrief van het lectoraat Werken aan de opdracht Geachte relatie, Hierbij ontvangt u de 9 e nieuwsbrief van het lectoraat. In deze brief informeer ik u over de voortgang van het
Nadere informatieVisie op Onderwijs en Onderzoek: Van strangers in the night naar een gelukkig huwelijk?
Visie op Onderwijs en Onderzoek: Van strangers in the night naar een gelukkig huwelijk? Sanneke Bolhuis Lector Fontys Lerarenopleiding Tilburg (www.fontys.nl/lectoraten/leerstrategieen) Conferentie Lessen
Nadere informatiePrimair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444
Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het
Nadere informatieRecensie: Henk Sissing (red.) - 3000 jaar denkers over onderwijs #3000doo
Recensie: Henk Sissing (red.) - 3000 jaar denkers over onderwijs #3000doo Op verzoek van onderwijsfilosofie.nl schreef Henk Ter Haar, leraar Nederlands op de Guido de Brès scholengemeenschap, de onderstaande
Nadere informatieworkshop: waardengericht leidinggeven mbv een socratische dialoog als intervisiemodel
Socratische dialoog workshop: waardengericht leidinggeven mbv een socratische dialoog als intervisiemodel Tijdens een socratische dialoog volgen we een vast patroon. Het gesprek begint met het opvragen
Nadere informatieSchoolveiligheidsplan Versie 1.0
Schoolveiligheidsplan Versie 1.0 1. Inleiding In dit schoolveiligheidsplan wordt aan de hand van de visie van Educatis op het gebied van sociale veiligheid gestalte gegeven aan het veiligheidsbeleid op
Nadere informatieEen leerwerkplaats voor lerarenopleiders
Tekst: Bob Schoorel Een leerwerkplaats voor lerarenopleiders Windesheim in Zwolle gaat aan de slag met de leerwerkplaats Handelingsgericht Werken (HGW). De leerwerkplaats HGW is een concept waarbij professionals
Nadere informatieGezin en school: samen opvoeden in verschil Studiedag gezin en school 16 mei 2012
Gezin en school: samen opvoeden in verschil Studiedag gezin en school 16 mei 2012 Dr. Edith Hooge Lector Urban Education Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding Hogeschool van Amsterdam Samen opvoeden? Twee
Nadere informatieEen artikel over de leerkracht als duider van maatschappelijke situaties en ontwikkelingen. Bronvermelding
Wat vind jij ervan? Aris de Pater Dit materiaal is onderdeel van het compendium christelijk leraarschap dat samengesteld is door het lectoraat Christelijk leraarschap van Driestar hogeschool. Zie ook www.christelijkleraarschap.nl.
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag.. Voortgezet Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den
Nadere informatieHet begeleiden van studenten in de SLO Gedragswetenschappen.
U bent van harte uitgenodigd op de Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Mentorendag Specifieke Lerarenopleiding Gedragswetenschappen Het begeleiden van studenten in de SLO Gedragswetenschappen.
Nadere informatieSWPBS: meer dan behaviorisme? W i n d e s h e i m z e t k e n n i s i n w e r k i n g
SWPBS: meer dan behaviorisme? Programma Welkom & intro: de kern Pedagogische kwaliteit: de opdracht & keuzes in de uitvoering Theoretische kaders De functie & kwaliteit van feedback Belonen/ erkennen/
Nadere informatieRuimte Scheppen. Filosofie, Fontys en het hbo. Redactie: Peter van Zilfhout Charles Vergeer Niek Wiskerke. Fontys Hogescholen Lectoraat Filosofie
Ruimte Scheppen Filosofie, Fontys en het hbo Redactie: Peter van Zilfhout Charles Vergeer Niek Wiskerke Fontys Hogescholen Lectoraat Filosofie bw ruimte scheppen 22-1-2010.indd 3 22-1-10 10:48 Inhoud Voorwoord
Nadere informatieOuderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs
Ouderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs Een goede relatie tussen ouders en school komt het leerresultaat ten goede en dat is wat we allemaal willen! Convenant Impuls Kwaliteitsverbetering Onderwijs
Nadere informatieBox 2: Vaststellen beginsituatie Handelingsgericht werken op PABO s en lerarenopleidingen VO
Kees Dijkstra (Windesheim), Els de Jong (Hogeschool Utrecht) en Elle van Meurs (Fontys OSO). 31 mei 2012 Box 2: Vaststellen beginsituatie Handelingsgericht werken op PABO s en lerarenopleidingen VO Doel
Nadere informatie1 Aanbevolen artikel
Aanbevolen artikel: 25 november 2013 1 Aanbevolen artikel Ik kan het, ik kan het zélf, ik hoor erbij Over de basisingrediënten voor het (psychologisch) welzijn Een klassieke motivatietheorie toegelicht
Nadere informatieInhoud. Vechten voor wie je bent! Illustratie van een docent 11
Inhoud Vechten voor wie je bent! Illustratie van een docent 11 Leidinggevende wie ben je? Inleiding op het centrale thema 13 Dolf van den Berg, namens alle auteurs en andere betrokkenen Wie is het die
Nadere informatieHandreiking 1 Leren van klachten en praktijk
Handreiking 1 Leren van klachten en praktijk Onnodige en dysfunctionele bureaucratie voorkomen in passend onderwijs Handreiking 1: Leren van klachten en praktijk z n minst een verschil van mening. Dat
Nadere informatie1. Identiteit als vraag 2. Enkele problemen in de benadering van de identiteit van katholieke basisscholen in Nederland 3. Identiteit en betekenis
Inhoud 1. Identiteit als vraag 13 1. Inleiding 13 2. Waar vragen we naar als we naar onze identiteit vragen? 14 3. De vraag naar identiteit is een belangrijke vraag 17 4. De identiteitstheorie van Paul
Nadere informatieWat doet deugd in de lerarenopleiding? VELON congres, 27 maart februari 2014 Anja Tertoolen en Jos Castelijns
Wat doet deugd in de lerarenopleiding? VELON congres, 27 maart 2015 12 februari 2014 Anja Tertoolen en Jos Castelijns Even voorstellen.. Center of Expertise PM: samenwerking zeven hogescholen De Kempel,
Nadere informatieEXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG
MEET THE EXPERTS KENNISMAKING MET LEAN IN DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG DOOR DR. VINCENT WIEGEL OP 16 OKTOBER 2014 VERBINDENDE CONTROL DOOR MR. DR. HARRIE AARDEMA OP 6 NOVEMBER 2014 INKOOP
Nadere informatieixperium: schoolvoorbeeld voor samenwerking in vier succesfactoren
ixperium: schoolvoorbeeld voor samenwerking in vier succesfactoren In een bijzonder gebouw op de Nijmeegse HAN-campus zijn niet alleen de pabo en lerarenopleidingen (vo) gevestigd, maar sinds begin 2015
Nadere informatieKwaliteitsverbetering volgens Jay Marino
HOME EDITIES RUBRIEKEN ARTIKELEN INTERVIEW Kwaliteitsverbetering volgens Jay Marino Iedereen moet de urgentie voelen' 22 april 2015 tekst: Leonie de Bruin Samenwerken vanuit een gedeelde visie, op alle
Nadere informatieSymposium Ware Winst 2 juni 2017 Universiteit voor Humanistiek
Symposium Ware Winst 2 juni 2017 Universiteit voor Humanistiek Welkom door Kleri Sparou Kleri Sparou is student Humanistiek te Utrecht en stagiaire bij de GGE het Gooi. Zij onderzoekt hoe een economie
Nadere informatieSPORT- EN BEWEEGCONGRES VERENIGINGEN
SPORT- EN BEWEEGCONGRES VERENIGINGEN Workshop 2: Pedagogiek binnen de sportvereniging. Cyriel Gielen/Youri Tooren Fontys Hogeschool Pedagogiek Wie wij zijn? Kennisinstituut met meer dan 4.300 medewerkers
Nadere informatiePreek De vrouw die Jezus beslissing veranderde. Lieve gemeente,
Lieve gemeente, We zien het niet vaak in de Bijbel, maar in het verhaal dat we vandaag gelezen hebben is Jezus toch ronduit bot te noemen en buitengewoon onvriendelijk op het onbeschofte af, tegen een
Nadere informatiePROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN
PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN CURSUSLEIDING Arjo Klamer hoogleraar Economie van kunst en cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam Pieter Wijnsma zelfstandig adviseur en coach, voormalig directeur
Nadere informatieEen onderzoek naar de kwaliteit van de opleidingsschool
Werkplekleren Werkplekleren: het han Een onderzoek naar de kwaliteit van de opleidingsschool Miranda Timmermans en Bas van Lanen Beide auteurs zijn verbonden aan de Hogeschool Arnhem en Nijmegen, Faculteit
Nadere informatieHandboek gedragscodes voor leerkrachten, directie en ouders van Openbaar Onderwijs Alblasserdam
1 Handboek gedragscodes voor leerkrachten, directie en ouders van Openbaar Onderwijs Alblasserdam Doel We vinden het belangrijk om een gedragscode voor leerkrachten, ouders en directie op te stellen, waarin
Nadere informatiePRESENTATIE LERAAR, WIE BEN JE?
PRESENTATIE LERAAR, WIE BEN JE? ontwikkeling en beoordeling van de persoonlijke professionele ontwikkeling van de leraar in opleiding Klaas van der Laan n.j.van.der.laan@hva.nl Marijke Potters m.c.m.potters@hva.nl
Nadere informatie-Onze school behoort tot het officieel gesubsidieerd onderwijsnet. Het schoolbestuur is de gemeente Olen.
Pedagogisch project 1. situering onderwijsinstelling 2. levensbeschouwelijke uitgangspunten 3. visie op ontwikkeling en opvoeding 4. het schoolconcept 1. Situering onderwijsinstelling 1.1 Een gemeenteschool:
Nadere informatiePROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN
PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN CURSUSLEIDING Arjo Klamer hoogleraar Economie van kunst en cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam Pieter Wijnsma zelfstandig adviseur en coach, voormalig directeur
Nadere informatiefilosofie havo 2015-II
Opgave 1 Bloed, zweet en luxeproblemen 1 maximumscore 2 een argumentatie of de uitleg van het inkomensverschil tussen Benjamin en de arbeiders gerechtvaardigd is aan de hand van de Romeinse definitie van
Nadere informatieJong en oud door dezelfde trend gegrepen. Siegwart Lindenberg en René Veenstra
Jong en oud door dezelfde trend gegrepen Siegwart Lindenberg en René Veenstra Jongeren jagen steeds meer materiële genoegens na zonder dat ouders ingrijpen. Om de lieve vrede in huis te bewaren, zwichten
Nadere informatieUITNODIGING. 5 juni 2012: CORPORATE UNIVERSITY EVENT 5 JUNI ROTTERDAM SCHOOL OF MANAGEMENT ERASMUS UNIVERSITY SAVE THE DATE
ROTTERDAM SCHOOL OF MANAGEMENT ERASMUS UNIVERSITY EXECUTIVE EDUCATION AND ORGANISATIONAL DEVELOPMENT SAVE THE DATE 5 JUNI 14:00-17:30 RSM Open Programmes UITNODIGING 5 juni 2012: CORPORATE UNIVERSITY EVENT
Nadere informatieAttitudes en gedrag i.v.m. de professionele rollen van leraren in opleiding. Opdrachtenbundel
Attitudes en gedrag i.v.m. de professionele rollen van leraren in opleiding Opdrachtenbundel Oefening 1: Oudercontact 1. Thema van de oefening Ouderavond. 2. Type oefening Individueel werk. 3. Opgave Algemene
Nadere informatieOm te beginnen. Waarom dit boek?
Om te beginnen Waarom dit boek? Leraren in alle onderwijssectoren zijn continu bezig om hun werk onderwijs verzorgen op de best mogelijke manier te doen. Ze hebben hart voor hun leerlingen, hun vak, hun
Nadere informatieCongres. Sprekers Prof. dr. F.A. van der Duyn Schouten Dr. R. Bisschop Drs. L. N. Rottier Dr. A. Huijgen. Het congres wordt gehouden op :
Congres EIGENHEID en LEGITIMITEIT Spanning tussen de (pedagogische) opdracht van de christelijke / reformatorische school en een sturende overheid Aanleiding: De vragen die centraal staan tijdens dit congres
Nadere informatieHoofdstuk 1. Inleiding.
159 Hoofdstuk 1. Inleiding. Huisartsen beschouwen palliatieve zorg, hoewel het maar een klein deel van hun werk is, als een belangrijke taak. Veel ongeneeslijk zieke patiënten zijn het grootse deel van
Nadere informatieNIVOZ. Algemene informatie over de persoonlijke ontwikkelingstrajecten Pedagogische Tact en Pedagogisch Leiderschap
NIVOZ Algemene informatie over de persoonlijke ontwikkelingstrajecten Pedagogische Tact en Pedagogisch Leiderschap Algemeen Vanuit zijn missie besteedt het NIVOZ in zijn programma s bijzondere aandacht
Nadere informatieRespons Gerdien Bertram Troost ivm afscheidssymposium Maarten Wisse
Respons Gerdien Bertram Troost ivm afscheidssymposium Maarten Wisse Geachte aanwezigen, beste Maarten in het bijzonder, Hoewel ik het bijzonder betreur dat we als faculteit afscheid van Maarten moeten
Nadere informatieDE LEERLING IN DE LEERSTAND, WERKEN AAN ATTITUDE
AANSLUITING PO-VO KOERS/ DIFFERENTIATIE DE LEERLING IN DE LEERSTAND, WERKEN AAN ATTITUDE Netwerk POVO TOF Tubbergen heeft besloten aandacht te besteden aan een positieve leerhouding bij leerlingen. Leraren
Nadere informatieJuist in het openbaar onderwijs
Juist in het openbaar onderwijs Over de aandacht voor levensbeschouwing op de openbare school Legitimatie MARLEEN LAMMERS Wie denkt dat het openbaar onderwijs geen aandacht mag besteden aan levensbeschouwing,
Nadere informatieWORKSHOP 3W21. Leermiddelen en activiteiten in het kader van Bildung. Mathi Vijgen programmaleider Bilding bij de FE uur / Round Control
WORKSHOP 3W21 Leermiddelen en activiteiten in het kader van Bildung Mathi Vijgen programmaleider Bilding bij de FE 14.30-15.30 uur / Round Control FACULTEIT EDUCATIE/HU Bachelor opleiding Leraar Basisonderwijs
Nadere informatieKONING ARTHUR visie en organisatieprincipes
KONING ARTHUR visie en organisatieprincipes Ed Knies Koning Arthur; visie en organisatieprincipes Welkom Dit boek is een moreel boek voor professionals. Met moreel bedoelen we dat er binnen organisaties
Nadere informatieWerken aan sociale veiligheid. LOB-congress, maart 2017 Christina Schouten HU Instituut Archimedes
Werken aan sociale veiligheid. LOB-congress, maart 2017 Christina Schouten HU Instituut Archimedes Kennismaking Wat viel je op? Wat deed het met je? Wat maakte dat je het zo ervaarde? Hoe is het om anders
Nadere informatieGeneraties. wederkerig leren
Generaties & wederkerig leren Wat betekent de tijd waarin je bent opgegroeid voor de manier waarop je omgaat met vernieuwing in het onderwijs? En wat kunnen verschillende generaties van elkaar leren, jong
Nadere informatieIntegraal HR voor leidinggevenden
Integraal HR voor leidinggevenden Leidinggeven aan professionals in het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs vergt een hoge mate van inhoudelijk-inspirerend leiderschap. Daar waar docenten zich als
Nadere informatieModerne vormen van effectieve communicatie, samenwerking en medezeggenschap
Maartje Reitsma, Meesterklas 2012 Moderne vormen van effectieve communicatie, samenwerking en medezeggenschap Partnerschap met ouders, school en leerlingen Kennismaking Wie bent u? Ervaringen en vraagstukken
Nadere informatieHulp bij ADHD. Scholingsaanbod
Hulp bij ADHD Dit heeft mijn beeld van ADHD enorm verrijkt. Ik zie nu veel mogelijkheden om kinderen met ADHD goede begeleiding te bieden deelnemer workshop bij Fontys Hogescholen Copyright 2010 Hulp bij
Nadere informatieDe school als morele gemeenschap Een programma
De school als morele gemeenschap Een programma Programma 1. De school als morele gemeenschap. 2. Zuil 1: de integere onderwijsinstelling. 3. Zuil 2: de morele leergemeenschap. 4. Zuil 3: morele vorming
Nadere informatieSamen zorgen voor een nieuwe generatie. Voorbeeldige leraren
a n s bu y s Samen zorgen voor een nieuwe generatie. Voorbeeldige leraren Wat jammer dat de pers zich soms zo ongenuanceerd uitlaat over de kwaliteit van het onderwijs. Jammer, omdat stemmingmakende one-liners
Nadere informatieDe leermeester/leraar levensbeschouwelijke vakken neemt hierdoor een brede humane taak op zich.
Functiebeschrijving leermeester/leraar (m./v.) levensbeschouwelijke vakken (Godsdienst - N.C. Zedenleer) goedgekeurd door alle Erkende Instanties/Vereniging Deze functiebeschrijving bevat een bijlage met
Nadere informatieTraining Kunskapsskolan Basis
Training Kunskapsskolan Basis Nederland Onze Trainingen en Diensten Het team van KED-SENS heeft haar aanbod van trainingen en diensten overzichtelijk in kaart gebracht. Alle mensen zijn uniek en leren
Nadere informatieE-BOOK 10 GOUDEN TIPS OVER KINDEREN EN EMOTIES. kinderen en Emoties 10 GOUDEN TIPS OVER KINDEREN EN EMOTIES
E-BOOK 10 GOUDEN TIPS OVER KINDEREN EN EMOTIES VOORWOORD In 2016 schreef ik de Gids over emoties bij kids 80 praktische tips. Mijn kennis en ervaring blijft zich echter door ontwikkelen. Daarom deel ik
Nadere informatieCursusaanbod Montessori Academie 2012-2013
Cursusaanbod Montessori Academie 2012-2013 De Montessori Academie is een onderdeel van het Montessori Kenniscentrum. Vanuit de Montessori Academie wordt jaarlijks een aantal cursussen aangeboden. Hieronder
Nadere informatieOverzicht curriculum VU
Overzicht curriculum VU Opbouw van de opleiding Ter realisatie van de gedefinieerde eindkwalificaties biedt de VU een daarbij passend samenhangend onderwijsprogramma aan. Het onderwijsprogramma bestaat
Nadere informatieAnder Geluid. Burgerschapsonderwijs. De docent en het democratische gesprek. door Teun Dekker
Ander Geluid Burgerschapsonderwijs. De docent en het democratische gesprek door Teun Dekker Eén van de paradoxen van het onderwijs is dat het leerlingen voorbereidt om te functioneren in de samenleving
Nadere informatieActiviteitmail maart 2016 Jaargang 13 nr. 2
Activiteitmail maart 2016 Jaargang 13 nr. 2 Voor u ligt de Activiteitmail. De Activiteitmail is een actuele nieuwsbrief van De Activiteit, het landelijk centrum voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs. Middels
Nadere informatieIdentiteitsbeleidbelijd Melanchthon
Identiteitsbeleidbelijd Melanchthon Marieke van den Vlekkert Maatje, MSc Harry van Alphen Juli 2013 1 Inleiding Tot op heden kent Melanchthon geen vastgesteld identiteitsbeleid. Wij voelen ook niet de
Nadere informatiesymposium Persoonlijke Uitnodiging Rotterdam, 12 mei 2014
Persoonlijke Uitnodiging symposium Rotterdam, 12 mei 2014 De samenleving heeft behoefte aan creativiteit, probleemoplossend vermogen, samenwerking, culturele en morele sensitiviteit, zorgzaamheid en vakmanschap.
Nadere informatieWaarom welzijn? Over de ethiek van diergebruik en de waarde van welzijn
Waarom welzijn? Over de ethiek van diergebruik en de waarde van welzijn Dr. Franck L.B. Meijboom Ethiek Instituut & Faculteit Diergeneeskunde Universiteit Utrecht Welzijn We zijn niet de eerste! Welzijn
Nadere informatieHONORERING EN ONDERWIJS
HONORERING EN ONDERWIJS Een van de onderwerpen die we komend jaar in De Kamer verder uitdiepen met betrekking tot het thema de Waarde van Werk is werk en honorering. Mensen willen letterlijk gewaardeerd
Nadere informatieSamen Educatief. Doe me een deugd Symposium en boek over werken aan deugden op de basisschool. Matigheid als de kunst van het genieten
nieuwsbrief Educatieve Academie - jaargang 3 - februari 2010 Samen Educatief Doe me een deugd Symposium en boek over werken aan deugden op de basisschool Matigheid als de kunst van het genieten Willemien
Nadere informatie