Cultuurhistorisch onderzoek Sportpark Van den Wildenberg

Transcriptie

1 Cultuurhistorisch onderzoek Sportpark Van den Wildenberg projectnr definitief december 2009 Auteur(s) Véronique Maronier Opdrachtgever Afdeling Ontwikkeling Postbus AA Goirle datum vrijgave beschrijving versie goedkeuring vrijgave december 2009 definitief drs. B. van Dijck ir. M.L.M. Stabel

2 blad 1

3 Inhoud Blz. 1 Inleiding 4 2 Cultuurhistorisch beleid 6 3 Cultuurhistorische waarden Binnen het plangebied Buiten het plangebied 12 4 Conclusie 13 Referenties blad 2

4 Keuterstraatje Oude Rielseweg Tilburg Rielsedijk Goirle Oude Spoorbaan Turnhoutsebaan Keuterstraatje Figuur 1.1 Luchtfoto's plangebied Sportpark Van den Wildenberg [Google Maps, 2009] blad 3

5 1 Inleiding Voorgenomen activiteit De gemeente Goirle is voornemens het huidige sportcomplex Van den Wildenberg in het zuidwestelijk deel van de kern Goirle te verplaatsen naar het Riels Kwadrant, een gebied gelegen tussen de kernen Riel en Goirle (zie figuur 1.1 en 1.2). In het gebied wordt een modern sportpark gerealiseerd dat ruimte biedt aan de verenigingen die gevestigd zijn op het huidige sportpark en eventueel de verenigingen in Riel. Momenteel wordt er gewerkt aan het opstellen van een functionele visie met ruimtelijk programma van eisen voor het nieuwe sportpark. In de tweede helft van 2009 zal deze visie in een voorlopig ontwerp worden uitgewerkt. Om het sportpark te kunnen realiseren is een planologisch-juridisch kader in de vorm van een bestemmingsplan noodzakelijk. Als onderdeel van het bestemmingsplan worden daarnaast diverse (milieu)onderzoeken uitgevoerd waaronder dit cultuurhistorisch onderzoek. Dit cultuurhistorisch onderzoek is uitgevoerd om de cultuurhistorische waarden in het plangebied in beeld te brengen en tijdig in de plan- en besluitvorming mee te kunnen nemen. Nieuwe locatie 'Riels Kwadrant' Goirle Huidige locatie Van den Wildenberg Figuur 1.2 Locatie sportpark [Topografische Dienst Kadaster, 2004] blad 4

6 Cultuurhistorie en planvorming Cultuurhistorie is de afgelopen jaren beleidsmatig steeds meer in de belangstelling komen te staan. Overheden zien in toenemende mate de waarde in van cultuurhistorische objecten en structuren. Er wordt daarom bij ruimtelijke ontwikkelingen meer en meer aandacht gevraagd voor behoud en/of herontwikkeling van cultuurhistorische waarden. Het nationaal beleid, verwoord in de Nota Belvèdere, streeft naar een duurzaam behoud van cultuurhistorische waarden, niet door statisch behoud, maar door een (nieuw) actief gebruik van de waarden ( Behoud door ontwikkeling ). Ook in het provinciaal beleid is er groeiende aandacht voor het aspect cultuurhistorie. Dit heeft in het streekplan (in 2008 vervangen door de Interim Structuurvisie) geleid tot een prominente plaats van cultuurhistorie in de lagenbenadering en de uitgave van de Cultuurhistorische Waardenkaart. De gemeente Goirle geeft daarnaast invulling aan het cultuurbeleid in de Monumentenverordening (2007). Beleidsmatig gestelde voorwaarden moeten worden gecheckt en genuanceerd met behulp van een cultuurhistorische analyse. Doel van de cultuurhistorische analyse is het in beeld brengen van de cultuurhistorische waarden in het plangebied en de daaruit vloeiende randvoorwaarden voor herontwikkeling. Een analyse van de cultuurhistorische waarden in een vroeg stadium van planvorming geeft invulling aan het nationaal, provinciaal en lokaal beleid ten aanzien van cultuurhistorie. Voor de ontwikkeling van het sportcomplex in Goirle zijn de cultuurhistorische waarden van en randvoorwaarden in beeld gebracht middels een zogenaamde quick-scan. De quick-scan houdt een eerste en globale analyse van de cultuurhistorische waarden in. Werkstappen hierin zijn: Oriëntatie op het gebied en de voorgenomen ontwikkeling; Verzamelen van reeds beschikbare cultuurhistorische gegevens (analyse provinciale cultuurhistorische waardenkaart, luchtfoto, (oude) fotos, informatie over rijks- en/of gemeentemonumenten, historische kaarten, al aanwezige cultuurhistorische beschrijvingen van objecten en structuren, gemeentebeleid ten aanzien van cultuurhistorie); Aanvulling van de beschikbare cultuurhistorische gegevens door veldbezoek; Analyse en beschrijving van de cultuurhistorische waarden in en aangrenzend aan het plangebied; Inventarisatie van eventuele beschermde status en de consequenties hiervan voor herontwikkeling. De resultaten van het cultuurhistorisch onderzoek worden verwerkt in de toelichting van het bestemmingsplan. In dit onderzoek is vooral ingegaan op de randvoorwaarden vanuit cultuurhistorie voor herontwikkeling. Gesignaleerde kansen of mogelijkheden voor het behoud en/of herontwikkeling van cultuurhistorische waarden worden genoemd, maar niet uitgewerkt in tekst en/of beelden. blad 5

7 2 Cultuurhistorisch beleid Nationaal: Nota Ruimte en Nota Belvedère Het rijk hecht in de Nota Ruimte aan borging en ontwikkeling van gebieden en structuren met zowel (inter)nationaal erkende als voor Nederland kenmerkende cultuurhistorische waarden, waarbij het rijk zich met name richt op de Nationale Landschappen. Nationale landschappen moeten behouden blijven, duurzaam beheerd en waar mogelijk worden versterkt. In algemene zin geldt dat binnen nationale landschappen ruimtelijke ontwikkelingen mogelijk zijn, mits de kernkwaliteiten van het landschap worden behouden of versterkt ('ja-mits'-regime). In de Nota Belvedère wordt de relatie tussen het ruimtelijk beleid en de cultuurhistorie aangeduid. De doelstelling met betrekking tot het ruimtelijke beleid luidt: Het erkennen en herkenbaar houden van cultuurhistorische identiteit in zowel het stedelijke als landelijke gebied, als kwaliteit en uitgangspunt voor verdere ontwikkelingen. Daarvoor worden een vijftal richtingen aangegeven, waaronder: vroegtijdige en volwaardige afweging; volwaardig betrekken van cultuurhistorie bij planologische procedures en planvormingsprocessen. In de nota Belvedère worden verspreid over heel Nederland cultuurhistorische meest waardevolle gebieden aangegeven, de zogenoemde Belvedèregebieden. Daar geldt een speciale aandacht voor het versterken en benutten van de cultuurhistorische identiteit en de daarvoor bepalende kwaliteiten (fysieke dragers). Het plangebied maakt geen onderdeel uit van Nationaal Landschap en Belvedèregebied zoals gedefinieerd in respectievelijk de Nota Ruimte en Nota Belvedère. blad 6

8 Historische lijn met zeer hoge waarde Historische lijn met hoge waarde Historisch groen MIP-object Historisch groen Historische vlak met zeer hoge waarde Historische lijn met zeer hoge waarde Figuur 2.2 Uitsnede Cultuurhistorische Waardenkaart [Provincie Noord-Brabant, 2006] blad 7

9 Provinciaal: Interim Structuurvisie, Cultuurhistorische Waardenkaart De provincie volgt in de Interim Structuurvisie (voorheen het Streekplan) het nationale beleid ten aanzien van cultuurhistorie. In het streekplan staat ten aanzien van cultuurhistorische waarden: "Bij de opstelling en de uitvoering van ruimtelijke plannen moet met deze (lees: cultuurhistorische) waarden rekening worden gehouden" en "Cultuurhistorische waarden zijn een uitstekende inspiratie bron voor ruimtelijke ontwerpen". De cultuurhistorische waarden van bovenlokaal belang zijn weergegeven op de Cultuurhistorische Waardenkaart. Deze is voor het eerst vastgesteld in 2002 en geactualiseerd in Op de Cultuurhistorische Waardenkaart 2006 maakt de houtwal ten westen van het plangebied deel uit van historisch groen. Ook bevindt zich in het midden van het plangebied een houtwal genaamd 'de Katsbogte' welke is aangewezen als historisch groen. De weg Oude Spoorbaan is een historische lijnstructuur met hoge cultuurhistorische waarden. Het rood gearceerde vlak ten zuiden van het plangebied is de 'Regte Heide'. De 'Regte Heide' heeft een zeer hoge cultuurhistorische waarde. Tenslotte bevindt zich ten oosten van het plangebied, op circa 250 m afstand een boerderij aangewezen als MIP. Dit is een pand dat is geïnventariseerd in het kader van de Monumenten Inventarisatie Project als mogelijk aan te wijzen monument. Voor een beschrijving van bovengenoemde waarden zie het volgende hoofdstuk. blad 8

10 Figuur 3.1 Historische kaart ca bron: Uitgeverij Nieuwland (2006) Figuur 3.2 Plangebied in ca bron: Wolters-Noordhoff (1990) blad 9

11 3 Cultuurhistorische waarden 3.1 Binnen het plangebied Beschermde waarden In het plangebied staan geen Rijks- of Gemeentemonumenten beschermd in het kader van respectievelijk de Monumentenwet en de Monumentenverordering Overige, niet-beschermde, waarden Ten westen van het plangebied bevindt zich de Oude Spoorbaan met aangrenzend een houtwal (zie onderstaande foto). De houtwal was voorheen langs een spoorlijn gesitueerd en bestaat uit karakteristieke begroeiing grotendeels uit de periode : o.a. es, els, esdoorn, eik, berk, Amerikaans krentenboompje, kers, appel, gewone vlier, grauwe wilg, geoorde wilg, sporkehout, wilde lijsterbes, peer, zomerlinde en haagbeuk. Na 1916 vond deels spontane beplanting plaats. De spoorlijn werd in 1900 door de Staatsspoorwegen (SS) aangelegd als onderdeel van het tracé tussen Turnhout en Tilburg. De zijlijn tussen Riel-Goirle was een industrieaansluiting naar een aantal textielfabrieken in Goirle. In opdacht van de Duitsers werd de zijlijn naar Goirle tijdens de Tweede Wereldoorlog opgebroken. Zowel de historische lijnstructuur van de Oude Spoorbaan als de houtwal zijn cultuurhistorisch waardevol, gaaf in het landschap bewaard en herkenbaar. Figuur 3.3 Oude Spoorbaan in het westen van het plangebied blad 10

12 In figuur 3.2 is te zien dat het Keuterstraatje, dat dwars door het plangebied loopt, reeds halverwege de 19 de eeuw aanwezig was. Het is de oudste wegenstructuur in het plangebied (zie figuur 3.4). De groenstructuur genaamd 'de Katsbogte' in het midden van het plangebied dateert uit de periode (zie figuur 3.5). Deze houtwal bestaat uit els, sporkehout, gewone vlier, grauwe wilg, berk, wilde lijsterbes en hop. Beide zijn goed bewaard en herkenbaar in het landschap. Figuur 3.4 Keuterstraatje Figuur 3.5 Houtwal de Katsbogte blad 11

13 3.2 Buiten het plangebied Beschermde waarden In de nabijheid van het plangebied staan geen Rijks- of Gemeentemonumenten beschermd in het kader van respectievelijk de Monumentenwet en de Monumentenverordering Overige, niet beschermde, waarden Ten zuiden van het plangebied bevindt zich een vlak met zeer hoge cultuurhistorische waarde. Het betreft de Regte Heide (zie figuur 3.5). De afstand tot de rand van de heide is slechts 100 meter. De afstand tussen de kern van de Regte Heide en de kern van de sportcomplexen is echter fors en beide worden doorsneden door een weg. De Regte Heide is een op een hooggelegen zandrug gesitueerd terrein met productiebos en heide en is in het westen en oosten begrensd door beekdalen. De Regte Heide is een schoolvoorbeeld van een weids heidecultuurlandschap, zoals die tot in de vorige eeuw veel voorkwamen: volledig open heide met weidse vergezichten. Op de heide komen diverse grafheuvels voor (daterende uit de midden-bronstijd), een kampontginning met hoeve uit , bomkraters ( ) en aanplantingen in productiebos van diverse naaldhoutsoorten uit de periode Figuur 3.5 Regte Heide [Kich, 2009] Tenslotte bevinden zich nog enkele lijnstructuren met hoge tot zeer hoge cultuurhistorische waarden buiten het plangebied. Het gaat om de Oude Rielseweg en de Rielsedijk. blad 12

14 4 Conclusie In of nabij het plangebied komen geen cultuurhistorische waarden voor die beschermd zijn in het kader van de Monumentenwet en de Monumenten-verordering. De toekomstige realisatie van Sportpark Van den Wildenberg dient wel zo danig te worden gerealiseerd dat het historische karakter van de cultuurhistorische waardevolle structuren zoals houtwallen, de Oude Spoorbaan en het Keuterstraatje zo veel mogelijk behouden blijven. Ook dient er rekening worden gehouden met de samenhang en identiteit van het landschap met haar verkaveling, houtwallen en wegen. blad 13

15 blad 14

16 Referenties Ministerie van VROM (2005). Nota Ruimte. Ministerie van OCW (2002). Nota Belvèdere. Provincie Noord-Brabant (2008). Interim Structuurvisie Noord-Brabant Provincie Noord-Brabant (2006). Cultuurhistorische Waardenkaart. Uitgeverij Nieuwland (2006). Historische Atlas Noord-Brabant. Topografische Dienst Kadaster (2004). ANWB Topografische Noord-Brabant 1: Wolters-Noordhoff Atlasproducties (1990). Grote Historische Atlas van Nederland 1: , Zuid Nederland, (digitale kaart Cultuurhistorische Waardenkaart Provincie Noord Brabant (digitale kaart Kennisinfrastructuur Cultuurhistorie) foto's in dit rapport zijn gemaakt door Oranjewoud, tenzij anders aangegeven blad 15