Advies en praktische tips voor dragers van een beenprothese

Transcriptie

1 Advies en praktische tips voor dragers van een beenprothese Sterk in beweging

2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Algemene gegevens en telefoonnummers 3 Controlebezoek 3 Afspraak POM 3 Vragen of problemen 3 Zwachtels 4 Hygiënische adviezen en lichaamsverzorging 4 Het zwachtelen van een amputatiestomp 6 I Zwachtelen van een onderbeenstomp 8 II Zwachtelen van een bovenbeenstomp of kniestomp 9 III Zwachtelen in visgraat 10 Schoenen 10 Oefeningen 12 Ruglig 13 Buiklig 13 I Oefeningen voor bovenbeenamputatie en amputatie door de knie 14 II Oefeningen voor onderbeenamputatie 15 Onderhoud en gebruik van de prothese 15 Onderhoud 15 Aan- en uittrekken 16 Algemeen 16 Gewichtscontrole, toelichting en lijstje 17 Persoonlijke adviezen 18 Sint Maartenskliniek 19 Colofoon 20

3 Inleiding Het lijkt ons nuttig enkele gegevens voor u op papier te zetten, zodat u dit later als u niet meer bij de Sint Maartenskliniek in behandeling bent, regelmatig na kunt lezen. U kunt door het advies op te volgen veel meer voordeel van uw prothese hebben. Laat ook uw partner of degene die u helpt dit boekje lezen. Op de laatste bladzijden van deze folder treft u persoonlijke adviezen aan. Algemene gegevens en telefoonnummers Controlebezoek Na uw ontslag uit de Sint Maartenskliniek of na beëindiging van de poliklinische behandeling krijgt uw huisarts bericht van de revalidatiearts over het verloop van de behandeling. Het is de gewoonte dat u bij uw laatste bezoek aan de revalidatiearts een afspraak maakt voor een controlebezoek over 6 weken, 3 en 6 maanden. Dit geldt alleen voor een eerste voorziening en niet voor een herhalingsprothese. Afspraak POM Door de POM wordt u na circa een half jaar opgeroepen voor controle van de prothese. U kunt ook zelf contact opnemen met de POM als u vragen heeft over de prothese of als iets kapot gegaan of versleten is. De POM is bereikbaar via de telefoonnummers (024) en (024) Vragen of problemen Als u vragen over of problemen met de stomp heeft of als u slechter gaat lopen, dan kunt u het beste bij uw huisarts een verwijskaart voor de revalidatiearts vragen (de verwijskaart blijft 1 jaar geldig). Tel.nr. secretariaat revalidatie-artsen: (024) Zwachtels Zwachtels moet u op recept van de huisarts bij de apotheek halen. Achterin bij de persoonlijke adviezen staat welke zwachtelbreedte voor u het meest geschikt is. 3

4 Hygiënische adviezen en lichaamsverzorging Het is goed om de stomp s avonds flink te wassen met warm water en zeep (of te douchen), goed na te spoelen en stevig te drogen om de circulatie te bevorderen. s Morgens is koud water beter omdat dit de stomp doet slinken en de huid hardt. Elk wondje of plekje verdient aandacht, ook van het andere been. Desinfecteren met jodium als u daar tegen kunt of anders met dettol of sterilon. Als u met de prothese gaat lopen kunt u het plekje afplakken met leukoplast (bij kleine plekjes en als u daar niet overgevoelig voor bent). Dit mag gerust enige dagen blijven zitten. Pleister verwijderen met aether-petroleum. Bij grotere wondjes / plekjes raden wij u aan contract op te nemen met uw huisarts. Houd de binnenkant van de prothese goed schoon en draag schone, zorgvuldig uitgespoelde stompsokken en zwachtels (let op het wasvoorschrift!). Let ook op uw andere been en voet. Het lopen met een prothese kost meer energie dan u gewend was; u zult dus ook eerder vermoeid zijn en ook meer transpireren. Vermijd zoveel mogelijk verbandmiddelen rond de stomp als u de prothese draagt. De huid liefst niet scheren, aangezien daardoor de kans op kleine infectieplekjes toeneemt. Het is heel nuttig om met de blote stomp in de buitenlucht en/of de zon te komen, maar pas op voor verbranden. Let u erop dat u de stomp niet laat afhangen in verband met toename van het vocht in de stomp. Smeer zo min mogelijk zalfjes op uw stomp, tenzij dit u is voorgeschreven. De omvang en de vorm van de stomp kunnen in de loop van het eerste jaar nog aanmerkelijk veranderen door de druk van de prothese en het andere gebruik van de spieren. Het kan zijn dat u 4

5 dan een nieuwe prothesekoker nodig heeft. Daar kunt u dan waarschijnlijk langere tijd mee toe. Probeert u zoveel mogelijk met staan en lopen de prothese te belasten, met name ook om het andere been niet te overbelasten. Zorg dat u dat been niet stoot of er wondjes aan krijgt (vooral als u suikerziekte heeft). Als dat toch zou gebeuren, verzorg dit dan goed en ga ook met kleine plekjes naar de huisarts. Overigens is veel lopen goed voor de bloedcirculatie, zeker als u dit afwisselt met geregeld rusten. Lang stilstaan is altijd nadelig. Een goede schoen is beter dan een pantoffel, tenzij het een verband-schoen is die van zool-hakhoogte hetzelfde is als de protheseschoen. 5

6 Het zwachtelen van een amputatiestomp Het doel van het zwachtelen is de stomp zo vlug mogelijk voor een prothese geschikt te maken. Daartoe moet zo vlug mogelijk: a. het oedeem verdwijnen; b. een conische vorm ontstaan (zie figuur 1) behalve bij een amputatie door de knie of enkel Figuur 1 Wanneer er niet gezwachteld wordt, kan het zijn dat er verschillende malen een nieuwe koker gemaakt moet worden. Hierdoor zullen de opname en de trainingstijd sterk verlengd worden. Het zwachtelen Neem de juiste breedte van zwachtel (wij gebruiken elastisch Ideaal Windsel). Meestal is dit voor een bovenbeenamputatie 12 of 15 cm. Voor een onderbeenamputatie 8 of 10 cm. Gebruik altijd zwachtels die nog genoeg rekbaar zijn, neem anders nieuwe. De zwachtels moeten stevig opgerold zijn. Voor een bovenbeen 2 of 3 zwachtels gebruiken: bij windingen om het middel zijn er soms meer nodig. Voor een onderbeen 2 zwachtels gebruiken. De druk moet onderaan altijd hoger zijn dan bovenaan. Zorg dat de hoger liggende windingen de bloedsomloop niet afknellen omdat er dan oedeem ontstaat. Knip een teveel aan verband af, omdat de druk toeneemt door te veel lagen verband. Een bovenbeenamputatie en een amputatie door de knie moeten altijd tot in de lies ingezwachteld worden, omdat anders de weke delen, vooral aan de binnenkant, boven de prothese-rand gaan uitpuilen. Een onderbeen-stomp moet (meestal) tot boven de knie gezwachteld worden en daarbij moet u ervoor zorgen dat de zwachtel boven de knie niet afsnoert en niet te veel op de knieschijf drukt. 6

7 Zwachtel 2 à 3 maal per dag, ook als u denkt, dat de zwachtel nog goed zit. Laat de zwachtel s nachts om. Met zwachtelen moet soms lang worden doorgegaan. Vaak is het zo dat de stomp gedurende het eerste jaar altijd gezwachteld moet zijn als de prothese niet gedragen wordt. Ook als u eens een dagje ziek in bed ligt of als de prothese afgewerkt moet worden, moet de stomp gezwachteld zijn (anders past de prothese niet meer). Als u het zwachtelen niet goed alleen kunt, vraag dan iemand anders om u te helpen. 7

8 I. Zwachtelen van een onderbeen-stomp In de richting van de pijl kracht uitoefenen Figuur 2.1 Figuur 2.2 Figuur 2.3 Figuur 2.4 Eventueel een 2 e laag in visgraat hierover heen (zie figuur 4, pag. 10) 8

9 II. Zwachtelen van een bovenbeen-stomp of een knie-stomp In de richting van de pijl kracht uitoefenen Figuur 3.1 Figuur 3.2 Figuur 3.3 9

10 Figuur 3.4 Figuur 3.5 Figuur e zwachtel als eerste zwachtel. Veiligheidsspelden opzij van de heup. 10

11 III Zwachtelen in visgraat Deze manier van zwachtelen is geschikt voor een tweede laag of daar, waar vooral de onder-zijkanten van de stomp druk moeten onder vinden. Figuur 4 Schoenen Een goede basis is voor elke prothese vereist. Gebruik daarom stevige schoenen waarbij de hiel goed omsloten wordt (stevig contrefort) en bij voorkeur veterschoenen omdat deze meestal de wreef van de prothesevoet hoog omvatten. De zolen mogen niet te veerkrachtig zijn en niet heel erg stroef. Let erop dat de zool vlak is: bij een zool waarvan de binnen- en buitenrand niet op de vloer rusten wordt de prothese instabiel. Schoenen waarvan de hak- en zoolhoogte gelijk is (nullijners) of waarvan de hak lager is dan de zool (negatieve hak) zijn voor een prothese ongeschikt. Voorts is een bredere hak stabieler dan een smallere. Liefst niet te zware schoenen. Wanneer u nieuwe schoenen koopt moeten deze hetzelfde hoogteverschil tussen zool en hak hebben als uw vorige schoenen. Uw prothese is op die verhouding opgebouwd. Uiteraard moet u erop letten dat de schoen aan uw andere voet nergens knelt, lekker zit en goed steun geeft. 11

12 Als u nog wilt fietsen, bedenk dan dat de prothesevoet bij een schoen met een hak veel gemakkelijker op de trapper blijft dan bij een schoen met doorlopende zool. Figuur 5 Stevig contrefort 2 ½ cm of minder (heren) 3 ½ (dames) Oefeningen Hieronder volgen enkele oefeningen. Wij raden u aan deze dagelijks thuis te doen. Doe deze oefeningen zeker, wanneer u tijdelijk de prothese niet kunt dragen. Maak bij het oefenen gebruik van een harde onderlaag (harde matras, vloer). Belangrijk is dat u tijdens de oefeningen niet gaat persen (blijf doorademen). Achter in dit boekje staat bij de persoonlijke adviezen vermeld hoe vaak en hoe lang u deze oefeningen het beste kunt doen en waar u vooral op moet letten. Eerst volgen hier een paar belangrijke richtlijnen voor het oefenen in ruglig en buiklig: 12

13 Ruglig Trek het niet-geamputeerde been maximaal op met de knie naar de borst en probeer het geamputeerde been zoveel mogelijk tegen de grond te drukken. Wissel beide benen af. Let op dat u recht blijft liggen en dat de stomp niet zijwaarts wegdraait. Goed Fout Figuur 6 Buiklig Leg onder het einde van de stomp een klein kussentje of opgerolde handdoek; bij een onderbeenamputatie moet u dit net boven de knieschijf leggen. Houd beide benen tegen elkaar en houd beide heupen op de onderlaag (vloer, matras). Draai uw hoofd naar de nietgeamputeerde zijde. Goed Fout Figuur 7 Op de volgende bladzijden vindt u: I. Oefeningen voor bovenbeenamputatie en amputatie door de knie II. Oefeningen voor onderbeenamputatie 13

14 I. Bovenbeenamputatie / amputatie door de knie 1. Buiklig Til afwisselend de stomp en het niet-geamputeerde been van de onderlaag. De heupen moeten hierbij op de onderlaag gehouden worden. Goed Fout Figuur 8 2. Ruglig Het niet-geamputeerde been zover mogelijk gebogen optrekken ( knie naar de borst brengen ) en nu de stomp in de onderlaag drukken. 3. Ruglig Het niet-geamputeerde been zijwaarts bewegen en daarna de stomp zijwaarts bewegen (benen spreiden en sluiten). Trek tijdens de oefening geen holle rug en leg het accent op het krachtig tegen elkaar drukken van de benen. 4. Ruglig Met de stomp zo groot mogelijke cirkels draaien zowel links- als rechtsom. Wissel af met het niet-geamputeerde been. Trek ook bij deze oefening geen holle rug. 14

15 II Oefeningen voor onderbeenamputatie 1. Buiklig Til afwisselend de stomp en het niet-geamputeerde been van de onderlaag. De heupen moeten hierbij op de onderlaag gehouden worden. 2. Ruglig Het niet-geamputeeerde been zo ver mogelijk gebogen optrekken ( knie naar de borst brengen ) en nu de stomp met gestrekte knie in de onderlaag drukken. 3. Ruglig Leg het niet-geamputeerde been zijwaarts neer en breng daarna de stomp zo ver mogelijk zijwaarts. Trek tijdens de gehele oefening geen holle rug. Houd beide knieën gestrekt! 4. Ruglig Met de stomp zo groot mogelijke cirkels draaien, zowel links- als rechtsom. Wissel af met het niet-geamputeerde been. Trek ook hier geen holle rug. 5. Zittend op de rand van een tafel of stoel De stomp flink buigen en strekken. Blijf hierbij goed rechtop zitten en til het bovenbeen niet op. Hierna dezelfde oefening voor het niet-geamputeerde been. Onderhoud en gebruik van de prothese Onderhoud Zorg dat uw prothese, als u hem niet draagt, in een goed geventileerde ruimte staat (niet tegen een verwarming) Reinig de stompkoker regelmatig met een schoon doekje en warm water (eventueel met zeep, zonder parfum, PH-neutraal); een vuile koker kan huidirritatie veroorzaken Leer nooit vochtig maken Ga nooit zelf sleutelen aan de prothese Nooit zelf de prothese proberen te smeren met olie of enig ander middel 15

16 Een houten prothese kan barsten als hij valt, leg hem daarom altijd neer Controleer regelmatig de schoenzolen en -hakken en de doppen van uw stokken op slijtage Aan- en uittrekken Draag altijd schone stompsokken (zwachtels en sokken wassen in handwarm water met een wolwasmiddel met de hand, nooit wrijven of wringen, maar uitdrukken en nooit in de machine) Poeder de stomp met weinig ongeparfumeerde talkpoeder vóór het aantrekken van de prothese Trek eventuele veters of riemen voldoende strak aan. Dit vergemakkelijkt het lopen Controleer de huid van de stomp na het uittrekken van de prothese Als u veel transpireert, wissel dan vaak van stompsok Algemeen Neem bij storingen aan de prothese, zoals kraken of piepen, contact op met de orthopaedische instrumentmakerij (POM) Neem bij herhaald optreden van drukplekken of bij drukplekken die slecht genezen contact op met uw huisarts, die u dan naar de revalidatie-arts kan verwijzen. 16

17 Gewichtscontrole: toelichting en lijstje Probeer uw lichaamsgewicht gelijk te houden en controleer dit wekelijks (altijd op dezelfde tijd van de dag). Zowel bij vermageren als bij dikker worden kan het voorkomen dat de prothese niet meer past. Indien u suikerziekte heeft is het absoluut noodzakelijk dat u zich houdt aan het voorgeschreven dieet. Datum gewicht datum gewicht 17

18 Persoonlijke adviezen Naam: Datum: Prothese Stompsokken Zwachtels Elastische stompkous Loophulpmiddelen Looptechniek Stompverzorging Verzorging andere been Lichaamsgewicht Oefeningen Buikligging Fietsen Diversen 18

19 De Sint Maartenskliniek De Sint Maartenskliniek is een gespecialiseerd ziekenhuis voor aandoeningen aan de menselijke motoriek en de aansturing daarvan. De Sint Maartenskliniek bestaat uit een orthopaediecentrum, een reumacentrum en een revalidatiecentrum. Hier worden ook patiënten behandeld met functiestoornissen als gevolg van hersenletsel of een aandoening aan het zenuwstelsel. Daarnaast heeft de Sint Maartenskliniek een eigen afdeling voor wetenschappelijk onderzoek. De combinatie van op elkaar aansluitende specialismen geeft de Sint Maartenskliniek een centrumfunctie voor patiënten met aandoeningen aan het houdings- en bewegingsapparaat. De Sint Maartenskliniek heeft circa 300 bedden, 450 plaatsen voor dagbehandeling en een uitgebreide polikliniek. Er werken circa 1500 personen en de kliniek heeft ongeveer 75 specialisten en assistenten in opleiding. 19

20 Meer informatie of vragen Colofon Voor meer informatie over dit onderwerp neemt u contact op met de heer R. van der Ploeg (024) Uitgave van de afdeling Communicatie, i.s.m. het revalidatiecentrum en de POM. 8 maart 2005 Artikelcode Bezoekadres Hengstdal 3, 6522 JV Nijmegen Postadres Postbus 9011, 6500 GM Nijmegen Telefoon (024) Telefax (024) Internet