Bij het 46ste VVF-Congres te Roeselare

Transcriptie

1 Bij het 46ste VVF-Congres te Roeselare Luc Grégoire, voorzitter Vlaamse Vereniging voor Familiekunde Dit jaar zal de VVF, met de steun van de koepel Familiekunde Vlaanderen, haar 46 ste Nationaal congres houden in de provincie West-Vlaanderen en meer bepaald in Roeselare op zaterdag 21 mei. Deze hoogdag in de werking van onze vereniging heeft plaats in het cultureel centrum De Spil. Onder impuls van de afdelingsvoorzitter Wilfried Devoldere, tevens hoofdredacteur van Vlaamse Stam en voorzitter van Familiekunde Vlaanderen, werkt een groep enthousiaste vrijwilligers al geruime tijd om van dit congres een activiteit van de VVF te maken waar afwezigen eens te meer ongelijk zullen hebben. Het thema luidt dit jaar: Genealogie in de toekomst. Zoals gewoonlijk bestaat het programma uit een aantal referaten naast een ruime genealogische beurs waar de recentste publicaties en computerprogramma s worden voorgesteld. Hier krijgen VVF-afdelingen de mogelijkheid om de vrucht van hun inzet naar publicaties en activiteiten toe aan te bieden. Maar uiteraard niet alleen VVF-afdelingen zullen er zijn. Ook andere genealogische, heemkundige en heraldische zusterverenigingen uit binnen- en buitenland zullen present zijn. Ook de informatica kan uiteraard niet ontbreken. Iedereen zal zich aan de hand van de aangeboden informatie dan ook terdege kunnen informeren over de actuele stand van de informatica ten dienste van de genealoog. Iedereen is er zich immers van bewust dat de informatica niet meer weg te denken is in de wereld van de genealogie en dat de tijd dat een computer een instrument was om alleen gebruikt te kunnen worden door experts al lang vervlogen is. Het congres is echter niet alleen een technisch gebeuren. Het moet ook en vooral een ontmoetingsplaats zijn om niet alleen onderlinge contacten te hernieuwen en te bestendigen maar ook om er nieuwe te maken. Wij hopen niet alleen veel VVF-leden te mogen begroeten, maar ook buitenstaanders die onze werking genegen zijn en door hun aanwezigheid blijk willen geven van hun waardering. Iedereen wordt dan ook van harte uitgenodigd zich in te schrijven voor dit evenement om aldus, naast het eigen belang die een dergelijke activiteit voor iedereen met zich meebrengt, ook zijn solidariteit te tonen met onze vereniging en zijn waardering voor de onbaatzuchtige inzet van de vele vrijwilligers die dit mogelijk maken. Want voor niets gaat de zon op. Het organiseren van een dergelijk evenement vergt heel wat voorbereiding en planning. Ik wil dan ook nu al de VVF-afdeling Roeselare van harte danken voor de inzet die deze afdeling zich heeft getroost om van dit congres een geslaagde en succesrijke gebeurtenis te maken en wens ze heel veel succes toe. Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april

2 Bij een nieuw congresnummer Wilfried Devoldere, hoofdredacteur Dit lijvige nieuwe congresnummer hoopt de lezers te kunnen bekoren. Dit jaar is het een West-Vlaams nummer geworden, de provincie waar het jaarlijkse VVF-congres plaats heeft. De aangeboden artikels konden jammer genoeg niet allemaal opgenomen worden in dit nummer dat nu al het dikste zal worden van deze 47 ste jaargang. Het congresnummer werd gepresenteerd op 22 maart laatstleden in het Roeselaarse Wielermuseum dat sinds kort als WieMu bekend is ( De reden was heel eenvoudig. Binnen het bestuur van de regionale VVF-afdeling Roeselare die dit jaar het congres organiseert, werd het plan opgevat een aantal kwartierstaten van Roeselaarse en andere West-Vlaamse wielrenners op te maken. Namen zoals Flandrien Briek Schotte, eerste Belgische Tourwinnaar Odiel Defraeye, e.a. kwamen direct naar voor. Het resultaat hiervan zijn elf kwartierstaten van renners die dikwijls verwant zijn met elkaar maar ook met sommige genealogen die de kwartierstaten opzochten. Gelukkig mochten we op de gewaardeerde medewerking rekenen van Prof. Pascal Delheye en Stijn Knuts (die werkt aan een doctoraat rond fietsen en wielersport in België tussen 1860 en 1940) van de Afdeling Historische Kinesiologie en Sportgeschiedenis van de KU Leuven. Stijn verzorgde de biografieën van de renners. Voor de foto s konden we putten uit het rijke archief van een van onze eerste VVF-leden in 1965, met name Fred Vannieuwenhuyse. Wat volgt is niet minder interessant: het verhaal van Jan Werbrouck, een 16 de eeuwse Roeselaarnaar, wordt gebracht door een ander Roeselaars bestuurslid en de echtgenoot van onze plaatselijke secretaris. De lezer zal het misschien niet onmiddellijk merken maar het sluit aan bij het artikel van Pieter Donche die hiermee zijn 74 ste bijdrage in Vlaamse Stam gepubliceerd ziet. De familie van Langhemeersch, want daarover gaat zijn artikel, telde onder de nakomelingen o.a. een zekere Anna die trouwde met Pieter Werbrouc(k), de zoon van voormelde Jan. Het echtpaar Werbrouck-van Langemeersch behoort tot de kwartieren van zowel auteur Hubert Vandenbussche als van die van mijn echtgenote. Een vervolg op erfgenamen gezocht of West-Vlaamse erfenisoproepen brengt opnieuw interessant genealogisch materiaal naar boven, zelfs voor mijn eigen kwartierstaat. De 13 de eeuwse pachtlijsten inzake gronden rond Harelbeke zullen misschien niet direct aansluiting geven op jullie teruggevonden voorouders maar niettemin zijn ze interessant voor het plaatsen van namen in een bepaalde regio. Een West-Vlaamse familie die in 2003 reeds besproken werd in dit tijdschrift komt hier opnieuw aan bod, met name de (voor een groot deel) Brugse familie van Severen. Het materiaal komt uit het archief van de Stichting de Bethune (baron de Bethune, Marke) en leert ons dus dat archief wel altijd en overal kan opduiken. De Roeselaarse stadsarchivaris brengt ons ten slotte een interessant overzicht over de werking van het stadsarchief van Roeselare, archief dat over een uitgebreide ploeg mankracht en vrijwilligers kan beschikken. 98 Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april 2011

3 Elf renners uit West-Vlaanderen De biografieën Stijn Knuts 1 Inleiding Op de volgende pagina s zullen korte levensoverzichten van elf West-Vlaamse renners worden gegeven, als begeleiding bij de kwartierstaten die er van hen werden opgesteld. Daarbij zal er logischerwijze het meeste aandacht worden besteed aan hun sportieve successen. Ook wat zich rond en na hun sportieve carrières afspeelde de manier waarop de bredere maatschappij met hen omging en de activiteiten die ze buiten hun sportieve bezigheden ontplooiden zal echter onder de loep worden genomen. Dit is niet voor alle coureurs mogelijk, omwille van de schaarse informatie die er over bepaalde figuren beschikbaar is. Nochtans is een dergelijke, brede blik op de levensloop van deze renners essentieel om tot een beter begrip van hun maatschappelijke betekenis in deze periode te komen. De elf hier besproken renners waren tijdens hun leven immers allen maatschappelijk bijzonder prominente figuren. Wielrennen was tussen circa 1900 en circa 1960, waarin ze allen actief waren, één van de meest populaire sporttakken in België. De sportieve successen die deze coureurs behaalden, maakten hen tot boegbeelden van het zelfbeeld en de identiteit van de diverse maatschappelijke groepen waartoe zij behoorden. Wielrenners werden, ten eerste, al snel ankerpunten van de zich ontwikkelende eigen identiteit van het Nederlandstalige, Vlaamse deel van België. Al in 1912 werd Odile Defraeye omwille van zijn winst in de Ronde van Frankrijk in de pers geroemd als een toonbeeld van de Vlaamsche spieren. 2 De krant Sportwereld, die in datzelfde jaar werd opgericht, zou gedurende het hele Interbellum een baken zijn voor een sportieve Vlaamse identiteitsvorming. De sportjournalist Karel van Wijnendaele ontwikkelde in zijn bijdragen voor deze krant een bijzonder invloedrijk wielerflamingantisme dat de fundamenten legde voor de prominente plaats die de wielersport ook nu nog in de Vlaamse culturele identiteit inneemt. Renners speelden daarbij een essentiële rol: als toonbeelden van de kracht van het Volk van Vlaanderen waren zij de voorhoede in de Vlaamse volksverheffing die Van Wijnendaele voor ogen had, een doel dat hij overigens ook probeerde te realiseren door het inrichten van de Ronde van Vlaanderen vanaf De populariteit van een renner als Albéric Briek Schotte illustreert hoe deze Vlaamse wieleridentiteit zich ook in de jaren veertig en vijftig doorzette. Schotte werd zowel binnen als buiten Vlaanderen gezien als een archetypisch Vlaams renner, de laatste der flandriens. 4 Die titel behield hij ook na zijn carrière: de massale opkomst voor zijn begrafenis in april 2004 en de herdenkingsplechtigheden die in de jaren daarop volgden, tonen hoe hij een blijvend Vlaams cultuursymbool is geworden. 5 Deze identificatie van 1 De auteur is verbonden aan de Afdeling Historische Kinesologie en Sportgeschiedenis van de K.U. Leuven en verricht doctoraatsonderzoek over fietsen en wielrennen in België (promotor prof. Pascal Delheye). 2 Sportvriend, , p F. BACKELANDT, P. CORNILLIE en R. VANWALLEGHEM, Koarle! De man die zijn volk leerde koersen: Karel Van Wijnendaele, Balegem-Tielt, 2006, p. 57 (citaat) en passim. 4 Schotte werd voor het eerst als dusdanig aangeduid door een Franse journalist, zie N. TRUYERS, Briek Schotte (Cycloscoop; 4), Eeklo, 1998, p Zie bv. Het Nieuwsblad, , p. 31 en Het Laatste Nieuws, , p. 99. Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april

4 de hier onderzochte wielrenners als Vlaamse iconen betekende echter niet, dat ze daarmee compleet los stonden van de Belgische sportieve en staatkundige realiteit waarin ze zich bewogen. Tegelijk met hun Vlaamse symboolfunctie bleven ze de radicalisering van een deel van de Vlaamse wielerbeweging gedurende de Tweede Wereldoorlog misschien uitgezonderd continu dienstdoen als iconen van het Belgische sportieve kunnen, een niet zo abnormaal gegeven in een land waar identiteit, ook in de sport, nooit eenduidig is. 6 Ook op een niveau onder dat van Vlaanderen en België, echter, waren deze renners belangrijke boegbeelden. Hun West-Vlaamse afkomst en sportieve successen, samen met de sterke nationale en internationale prestaties van veel andere West-Vlaamse renners in deze periode, zoals Jules Van Hevel, Romain Maes of Marcel Kint, creëerden een specifiek West-Vlaamse trots op de prestaties van de eigen coureurs, sterk gestimuleerd door de sportpers. Tot in de jaren 1950 waren het immers vooral West-Vlaamse renners die door van Wijnendaele en andere sportjournalisten met de eretitel flandriens werden bedacht. De trots op deze bevoorrechte positie in het wielrennen manifesteerde zich ook op duidelijk wijze in de lokale, West-Vlaamse pers: bij de huldiging in Roeselare van plaatselijke renners Valère Ollivier en Maurice Blomme in 1950, bijvoorbeeld, werd die stad door een lokale journalist geïdentificeerd als het centrum van dat geduchte leeuwennest Flandriens. 7 Dit laatste voorbeeld alludeert bovendien op het feit dat de hier besproken renners eveneens belangrijk waren voor de identiteit van het dorp of de stad waar ze woonden. Voor de inwoners van Wevelgem, Roeselare of Kanegem waren figuren als Gaston Rebry, Ollivier of Schotte cruciaal in het vormgeven van de eigen trots als dorpeling of stedeling. Coureurs waren alomtegenwoordig in het lokale ontspanningsleven, met hun eigen vaak omvangrijke plaatselijke supportersclubs, wielerwedstrijden die te hunner ere werden ingericht en vaak ook naar hen werden vernoemd, druk bijgewoonde spontane of formele vieringen die voor hen op touw werden gezet naar aanleiding van hun overwinningen, Dat deze renners op zo duidelijke wijze tot boegbeelden van een brede waaier aan identiteiten uitgroeiden, identiteiten die zich bovendien voortdurend met elkaar vermengden in de representatie van renners door supporters en sportpers, werd in belangrijke mate door hun sociale afkomst gestimuleerd. Net als de grote meerderheid van de Belgische wielerliefhebbers uit deze periode waren ze immers zonder uitzondering uit het volk afkomstig, iets wat hun kwartierstaten mooi illustreren. Renners als Ollivier, Jerome Renier of Schotte kwamen uit arbeiders- of boerengezinnen, en stonden hierdoor bijzonder dicht bij de leefwereld van veel van hun supporters. Sommigen bleven tijdens het winterseizoen zelfs als arbeider actief, om hun niet altijd bevredigend loon als coureur te kunnen aanvullen. 8 Anderen kozen na of al tijdens hun sportieve carrière veelal voor een loopbaan als uitbater van café of fietsenhandel, en versterkten zo nog hun prominente aanwezigheid in het populaire ontspanningsleven. De hier besproken renners, kortom, hadden een duidelijk maatschappelijk belang. Daarbij moet ook aangegeven worden hoe veel van hen tijdens hun carrière verre van onbekenden van elkaar waren. Vaak waren ze generatiegenoten, zoals René Vandenberghe, Odile Defraeye en Alfons Vanhecke, en namen ze als ploeggenoten of concurrenten aan dezelfde wedstrijden in binnen- en buitenland deel. In het geval van een deel van de renners die actief waren in de jaren veertig en vijftig waren ze zelfs stadsgenoten: Ollivier, Renier, Blomme, Albert Decin, Albert Sercu en Lucien Victor woonden op zeker moment allen in Roeselare of in één van haar latere deelgemeenten. Bovendien reden ze gedurende enkele jaren Decin uitgezonderd allemaal voor hetzelfde wielerteam, dat van de Noord-Franse 6 Over het wielrennen tijdens de Tweede Wereldoorlog zie P. GELDHOF en D. VANYSACKER, En de broodrenner, hij fietste verder : het wielrennen in België tijdens WO II, Leuven, Het Wekelijks Nieuws, , p Gaston Rebry, bijvoorbeeld, werkte tijdens een deel van zijn carrière in de vlassector gedurende de winter, zie R. NEVE, Gaston Rebry, alias Den Breier, in: Wibilinga, 12/1 (1999), p Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april 2011

5 fietsconstructeur Bertin. 9 Allen kenden elkaar persoonlijk of op zijn minst beroepsmatig. Het is dus geen los samenraapsel van West-Vlaamse wielerfiguren dat hier wordt besproken. René Vandenberghe ( ) René Vandenberghe was één van de eersten van de elf hier besproken renners die in de professionele wielersport succes kende. Vandenberghe werd op 5 maart 1887 geboren in Pittem, een dorp tussen Tielt en Roeselare. Het gezin verhuisde kort daarop naar Roeselare, waar René opgroeide. Als jongeman had hij aanvankelijk weinig veelbelovende vooruitzichten: elke dag moest hij samen met zijn vijf broers met een trekkar uitwerpselen ophalen in de stad, als aanvulling op het karige loon dat zijn ouders, arme boeren, bij elkaar konden schrapen. 10 Na 1900 begon hij zich evenwel in de snel in populariteit groeiende wielersport te interesseren, en nam hij deel aan de talrijke stratekoersen die rond die periode in West-Vlaanderen werden ingericht. Hij moet hebben uitgeblonken in die lokale wedstrijden, aangezien hij in 1909 door de Franse wielerploeg La Française als profrenner in dienst werd genomen. Vandenberghe liet zich in dat jaar en het jaar erop meteen opmerken in het internationale wielerpeloton, door winst in onder meer de wedstrijd Brussel-Roubaix (1909) en in twee etappes van de Ronde van België (1909 en 1910). 11 René Vandenberghe, s.d. (Privéverzameling Fred Vannieuwenhuyse). René Vandenberghe als wielrenner (Privéverzameling Paul Van Brabant). 9 Bijvoorbeeld in 1950 en 1951, zie en (laatst geraadpleegd op ). 10 P. CORNILLIE, De eeuw vóór Museeuw. 100 jaar wielrennen in West-Vlaanderen 100 jaar provinciale BWB-afdeling, Zellik, 1997, p G. MATTHYS, De Galerij der Wielerkampioenen, Gent, 1947, 132 en Onze Kampioenen, 1/4 (mei 1909), p. 65. Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april

6 In 1911 brak Vandenberghe definitief door. Nu in dienst bij de Franse Alcyon ploeg etaleerde hij een dominantie zonder weerga in de Ronde van België: hij won vijf van de zeven etappes, werd bovendien nog eens tweede in een andere en won dan ook het eindklassement, vóór de Fransman Eugène Christophe. 12 Zijn zege bezorgde hem een heldenstatus in zijn thuisstad Roeselare: onder leiding van de lokale wielerclub de Stedelijke Wielrijdersbond werd er door de sportverenigingen uit de omgeving en het Roeselaarse stadsbestuur, een grootscheepse huldiging voor hem op touw gezet. Toen Vandenberghe op 15 augustus met de trein in de stad aankwam, werd hij in een feestelijke optocht naar het stadhuis gevoerd, waar hij op het balkon werd gefeliciteerd door één van de schepenen van het stadsbestuur. Daarna werd hij opnieuw in stoet naar zijn rijkelijk versierde wijk gevoerd, waar er verder werd gefeest en vuurwerk werd afgestoken. 13 Vandenberghe ging in de daaropvolgende jaren op dit succesvolle elan verder. In 1911 werd hij ook nog vijfde in Parijs-Roubaix. In 1912 won hij samen met de Fransman Octave Lapize de prestigieuze zesdaagse van Brussel terwijl hij in dat jaar ook, als twaalfde in het eindklassement, een goed resultaat neerzette in de door Odile Defraeye gewonnen Ronde van Frankrijk (zie infra). 14 Ook in 1913 en 1914 verzamelde hij goede klasseringen in klassiek geworden wegwedstrijden als Bordeaux-Parijs (derde) of Parijs-Tours (vierde). 15 Zijn successen in de jaren vóór 1914 maakten Vandenberghe tot een renner die, samen met eigentijdse West-Vlaamse collega s als Cyrille Van Hauwaert, Jules Messelis of Defraeye, voor Karel van Wijnendaele een stimulans vormde om zich in zijn vroege bijdragen in de sportpers op lyrische wijze over die schoone kranige, vlaamsche stampers uit te laten, en zo de basis voor zijn wielerflamingantisme legde. 16 Net als veel andere Vlaamse wielercoryfeeën uit deze periode, echter, zou ook Vandenberghe zijn verdere carrière sterk gehinderd worden door de Eerste Wereldoorlog. Door het strenge bewind van de Duitse bezetter lag het wielerleven tijdens de oorlogsjaren nagenoeg volledig stil in België, en Vandenberghe kon pas in 1919 terug op regelmatige basis wedstrijden beginnen te rijden. 17 Veel succes zou hij echter niet meer hebben, enkele plaatsen in de top tien van de Brusselse zesdaagsen in 1919 en 1920 uitgezonderd. Hij nam zeker nog tot in 1922 aan wedstrijden deel, maar dook niet meer op in de top van het klassement. Drie van zijn broers Jules, Albéric en Florent 18 volgden hem nog als profrenners op in de periode vlak na 1918, maar ook zij scheerden geen hoge toppen. 19 Vandenberghe baatte al vóór 1914 samen met zijn broers een café uit in Roeselare, de Tour de Belgique, genoemd naar zijn grootste overwinning. 20 Vermoedelijk bleef hij deze zaak ook na zijn actieve rennerscarrière nog een tijdlang uitbaatten, maar zekerheid daarover bestaat er niet. Wat vast staat is dat hij op een bepaald moment in de jaren twintig naar Brussel verhuisde, waar hij als taxichauffeur werkzaam zou zijn, en waar hij ook overleed hij op 3 juli Idem en Onze Kampioenen, 3/3 (juni 1911), pp Voor meer details zie SA Roeselare (verder SAR), Archief Stadsbestuur Roeselare. Feestelijkheden, inventaris nr. 131: stukken betreffende de inhaling van René Vandenberghe, Zie K. VAN WIJNENDAELE, Het Rijke Vlaamsche Wielerleven, Gent, 1943, pp voor een kleurrijk verslag van die zesdaagse en Sportvriend, , pp MATTHYS, De Galerij, p Onze Kampioenen, 1/9 (november 1909), 124 voor het citaat. Zie ook VAN WIJNENDAELE, Het Rijke Vlaamsche, MATTHYS, De Galerij, Ook zij werden geboren te Pittem: Julius Josephus op 14 september 1890, Alberic Medard op 29 mei 1894 en Florent Charles op 13 augustus MATTHYS, De Galerij, p F. CALLEWAERT, De Wielrijdersbond Roeselare voor 1914, in: Jaarboek Wielermuseum 2007, Roeselare, 2007, p CORNILLIE, De eeuw, p Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april 2011

7 Odile Defraeye ( ) Odile Odiel Defraeye was een streekgenoot van de zonet besproken René Vandenberghe, en kende net als hem zijn grootste successen in de periode vóór Defraeye werd op 14 juli 1888 geboren in Rumbeke, een latere deelgemeente van Roeselare. Als oudste zoon van een arbeidersgezin waarvan de vader, een steenbakker, slechts enkele jaren na Odiles geboorte werkonbekwaam werd, was Defraeye al jong verplicht werk te zoeken. Eerst als hulpje bij een landbouwer, na het afronden van zijn lagere school in de borstelfabriek van Jules Vandekerckhove in Izegem. 22 Rond dezelfde tijd dat hij voltijds als borstelmaker aan de slag ging, ontdekte hij ook het wielrennen: in 1902 nam hij deel aan zijn eerste straatkoers, die hij won. Defraeye had de smaak van de wielersport te pakken en nam in de daarop volgende jaren steeds vaker aan lokale wedstrijden deel: de winstpremies die hij er kon opstrijken, waren een welkome aanvulling op het gezinsinkomen. Bovendien werd hij ondersteund door zijn Izegemse werkgever, die hem promoveerde tot fietskoerier voor het bedrijf en hem zo de kans gaf om op dagelijkse basis te trainen. In 1908 zorgden overwinningen in belangrijke langeafstandswedstrijden als Gent- Brussel-Gent en Brussel-Leuven-Brussel ervoor dat Defraeye op nationaal niveau doorbrak: het jaar erop werd hij profrenner, en wist opnieuw goede resultaten te boeken. Zo werd hij in 1909 zesde in Parijs-Roubaix, een wedstrijd die in 1908 nog gewonnen was door Moorsledenaar Cyrille Van Hauwaert, een zege die de populariteit van de wielersport in België sterk had doen toenemen. Het jaar erop won hij het belangrijke Kampioenschap van Vlaanderen in Koolskamp, wat hem een contract bij het gerenommeerde Franse fietsmerk Alcyon opleverde waar hij overigens René Vandenberghe als ploeggenoot had. De daaropvolgende jaren behoorden tot de meest succesrijke uit zijn carrière. In 1911 werd hij Belgisch kampioen, vóór Van Hauwaert. Het volgende seizoen won hij, één jaar na Vandenberghe, vier etappes en het eindklassement in de Ronde van België. 23 Enkele maanden later schreef hij zich in voor de Ronde van Frankrijk: Defraeye had al in 1909 zijn kansen gewaagd in la Grande Boucle, maar moest toen al in de tweede rit opgeven. In 1912 verliep het echter anders: hoewel hij één week voor het begin van de Ronde nog door het leger werd opgeroepen om sociale onlusten in het Luikse te onderdrukken, domineerde hij de hele wedstrijd. Hij won vier etappes en eindigde in het merendeel van de overige elf in de top drie. Bij aankomst in Parijs werd hij met een ruime voorsprong op zijn Franse rivalen Christophe en Gustave Garrigou tot winnaar uitgeroepen, de eerste Belg die erin slaagde om de Tour op zijn naam te schrijven. 24 Odile Defraeye, H. LAITEM, Een vergeten Belg: Odiel Defraeye. Het levensverhaal van Belgiës eerste Tourwinnaar, Roeselare, 1988, pp en D. VANYSACKER, Defraeye, Franciscus Odile, in: Nationaal Biografisch Woordenboek, dl. 18, Brussel, 2007, pp Tenzij anders aangegeven is de bovenstaande tekst op deze twee (standaard)werken over Defraeye gebaseerd. 23 Zie bv. Onze Kampioenen, , pp. 1-5 voor een uitgebreid eigentijds artikel waarin Defraeye als Vlaamsche held werd aangeduid. 24 Voor een volledig verslag van deze Tour zie Sportvriend, , pp. 1-2; , pp. 1-2; , pp. 1-2; , pp. 1-2; , pp. 1-2; , pp. 1-2; , pp. 1-2; , pp. 1-2 en , pp Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april

8 Defraeyes zege in de Ronde van Frankrijk maakte hem op slag tot de nieuwe voorman van het Belgische wielrennen of, zoals het sporttijdschrift Onze Kampioenen kopte, de waardige opvolger van Cyriel van Houwaert. 25 Hij werd doorheen het hele land gehuldigd met stoeten en feestliederen, in Brussel, Antwerpen en Gent, in zijn geboortedorp Rumbeke en in Izegem, waar zijn vroegere werkgever Jules Vandekerckhove een belangrijke rol speelde in het op poten zetten van zijn viering. 26 In deze feestvreugde werd niet nagelaten om naast zijn verdiensten voor het Belgische wielrennen ook zijn Vlaamse afkomst te benadrukken, zoals één van de sprekers tijdens Defraeyes huldiging in Antwerpen deed: ook de Vlaamse wieleridentiteit werd zo door zijn Tourwinst een nieuwe impuls gegeven. 27 In het volgende wielerseizoen bevestigde Defraeye aanvankelijk de torenhoge verwachtingen die nu in hem werden gesteld door de Italiaanse klassieker Milaan-San Remo te winnen, en bijna ook Parijs-Roubaix aan zijn palmares toe te voegen. 28 In de Tour van dat jaar kon hij echter zijn prestaties van 1912 niet meer evenaren: hij moest geblesseerd opgeven in de zesde rit. In 1914 deed hij het niet veel beter met een opgave in de tiende rit, terwijl hij gedurende dat seizoen ook nauwelijks andere wedstrijden kon winnen. Café des Sports, s.d. (Privéverzameling Fred Vannieuwenhuyse). Het uitbreken van de oorlog betekende ook voor Defraeye een gedwongen stopzetting van zijn carrière. Hij vocht vier jaar lang aan het front, maar kwam de oorlogsjaren zonder 25 Onze Kampioenen, 4/10 ( ), 1. Zie ook A. VANDROMME, Odiel Defraeye 90 jaar na zijn dubbele zegen in 1912, in: Ten Mandere, 3 (2002), Het artikel bevat een (bewerkte) uitgave van het dunne boekje dat Defraeye zelf schreef over zijn Tourwinst, en dat bol stond van Belgisch-nationalistische sentimenten. 26 Voor de huldigingen in Antwerpen en Gent, zie Onze Kampioenen, 4/14 ( ), 1-3 en Idem, 4/16 ( ), Onze Kampioenen, 4/14 ( ), Sportwereld, , 1 en Idem, , Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april 2011

9 kleerscheuren door en waagde in 1919 opnieuw zijn kans in het wielrennen. Hij behield zijn grote reputatie als Tourwinnaar, en werd bijvoorbeeld nog in 1920 door de pers getipt als grote kanshebber voor winst in de Ronde van Vlaanderen. 29 Net als in het geval van Vandenberghe leverde zijn naoorlogse comeback echter weinig resultaat op: buiten winst in een etappe van de Ronde van België in 1921 slaagde hij er niet meer in om een grote overwinning te behalen. In 1924 besloot hij definitief met koersen te stoppen, en richtte hij zijn aandacht volledig op het uitbaten van zijn café Hotel des Sports, dat hij al in 1913 in Rumbeke had laten bouwen met de winsten van zijn Tourzege. Defraeye voegde een wielerpiste aan zijn zaak toe, die in 1925 in beton werd herbouwd en in de daaropvolgende decennia een belangrijke rol in het wielerleven in het Roeselaarse zou spelen. Zelf keerde hij zich echter steeds meer van het wielermilieu af: in 1927 verkocht hij zijn zaak en trok voor drie jaar naar Oost-Frankrijk, waar hij een boerderij uitbaatte. In 1929 keerde hij terug naar België en vestigde zich aan de Belgische kust, waar hij tot in de jaren vijftig als hotelier en café-uitbater actief was. Defraeye ontwikkelde in deze periode echter een alcoholverslaving. Eind jaren vijftig trok hij bij zijn zoon in Brussel in, maar werd er getroffen door verscheidene beroertes. Hij verhuisde naar een verzorgingstehuis in Waals-Brabant, waar hij op 20 augustus 1965 overleed. Al vóór zijn dood waren Defraeyes sportieve prestaties steeds meer in de vergeethoek terecht gekomen: in de uitgebreide reeks biografieën van voormalige en eigentijdse renners die sportjournalist Georges Matthys in 1947 in zijn Galerij der Kampioenen publiceerde bijvoorbeeld, was Defraeye een opgemerkte afwezige. In 1988 kwam hier verandering in, met de publicatie van een biografie van Defraeye door journalist Herman Laitem. De jaren daarop zagen een heuse revival van de interesse voor zijn figuur, vooral in de streek rond Roeselare. In het Wielermuseum dat zich in die stad vanaf de late jaren tachtig ontwikkelde, kreeg hij een zaal naar hem vernoemd, terwijl de Rodenbachstad hem samen met andere lokale renners in 2006 ook met een eigen straat bedacht. 30 Recent werd ook gestart met de renovatie van de wielerpiste die hij in Rumbeke uitbaatte, een bouwwerk dat overigens door de Vlaamse overheid als beschermd monument is herkend. 31 Dirk Lievens, lokaal politicus in Rumbeke en de drijvende kracht achter veel van deze acties, zet zich zeer recent ook in voor het verkrijgen van een standbeeld voor Defraeye in Rumbeke in 2012, ter gelegenheid van het honderdjarige jubileum van diens Tourzege. 32 De herinnering aan Defraeye wordt springlevend gehouden als een baken van lokale, Roeselaarse én Rumbeekse trots en profilering: Roeselare wordt geadverteerd als de stad van Odiel Defraeye, een troef die bijvoorbeeld ook werd uitgespeeld in het proberen binnenhalen van een rit in de Tour de France in 2012 zonder resultaat evenwel. 33 Alfons Vanhecke ( ) Alfons Vanhecke werd 22 april 1891 geboren te Ardooie, waar hij een groot deel van zijn jeugd doorbracht. Over zijn eerste levensjaren is weinig geweten, behalve dat hij in 1908 samen met zijn ouders van Ardooie naar het nabije Kachtem, een latere deelgemeente van Izegem, 29 Sport-Revue, 1/12 ( ), Rechtstreeks, 38 (oktober 2006), 10. Daaraan ging een lange lokale discussie vooraf, zie bv. Het Volk, en Het Nieuwsblad, , Zie (laatst geraadpleegd op ) en bv. ook Krant van West-Vlaanderen, , Zie voor een overzicht van zijn talrijke initiatieven (laatst geraadpleegd op ). 33 Het Wekelijks Nieuws, , 8 en Het Nieuwsblad Online, : article/detail.aspx?articleid=633431m1 (laatst geraadpleegd op ). Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april

10 verhuisde. Ook over zijn eerste stappen als wielrenner is weinig bekend. Die moeten echter net als de carrières van Vandenberghe en Defraeye ernstig gehinderd zijn geweest door de Eerste Wereldoorlog, die de mogelijkheid tot deelname aan wedstrijden voor Vanhecke bijzonder klein maakte. Vast staat dat hij in 1919 voor het eerst opdook in de erelijsten van grote wegwedstrijden. In dat jaar werd hij bijvoorbeeld derde in het Kampioenschap van Vlaanderen, en vierde in Luik-Bastenaken-Luik. 34 De jaren daarop ging hij op dit elan verder: in 1920 werd hij derde in de Ronde van Vlaanderen na Jules Van Hevel en Albert Dejonghe, en won hij een in die jaren belangrijke wedstrijd als Vilvoorde-De Ijzer-Vilvoorde. 35 In 1921 kon hij zelfs ei zo na victorie kraaien in Parijs-Brussel: na lange tijd alleen op kop te hebben gereden, werd hij geveld door een inzinking op slechts drie kilometer van Brussel en eindigde uiteindelijk derde. 36 Alfons Vanhecke, s.d. (Privéverzameling Bertrand Nolf) was een belangrijk jaar in Vanheckes carrière: hij kwam voor het eerst in dienst van een professionele wielerploeg - daarvoor reed hij vermoedelijk als onafhankelijk renner. Tot en met 1923 reed hij voor het Franse team J.B. Louvet, waarbij hij sportief begeleid werd door Leon Versavel, een Brugse fietsenfabrikant en vertegenwoordiger 34 Zie zijn palmares op (laatst geraadpleegd op ). 35 K. VAN WIJNENDAELE, Het Rijke Vlaamsche Wielerleven, Gent, 1943, en Sport-Revue, 1/18, , p Geïllustreerde Sportwereld, , 1234 en VAN WIJNENDAELE, Het Rijke Vlaamsche, p Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april 2011

11 van J.B. Louvet in België was ook sportief gezien het meest succesvolle seizoen uit zijn loopbaan, met winst in wedstrijden als het Criterium van Vlaanderen en vooral het populaire Kampioenschap van Vlaanderen te Koolskamp. Nochtans werd zijn winst in die laatste wedstrijd enigszins overschaduwd door de speciale omstandigheden waarin ze had plaatsgevonden. Geconfronteerd met zeer zware regenval en bijna onberijdbare wegen hadden slechts twintig renners zich aan de start van de race gemeld, en was het parcours van 100 naar 75 kilometer ingekort. 38 Vanhecke won een Kampioenschap waarin veel van de eigentijdse favorieten ontbraken. Buiten deze twee overwinningen behaalde hij opnieuw een hele waaier aan plaatsen in de top drie en top tien van wedstrijden als de Grote Scheldeprijs (derde) en Parijs-Roubaix (zevende), een fenomeen dat zich ook in 1923 voordeed, toen hij opnieuw derde werd in Parijs-Brussel. 39 De gedurfde demarrages waarvoor Vanhecke bekend stond plaatsten hem vaak in de spits van de wedstrijd, maar leidden zelden tot een vruchtbaar eindresultaat. 40 Vanheckes relatief sterke prestaties in binnen- en buitenland kenden echter weerklank in zijn geboortestreek: in 1923 werd in Roeselare de wielerclub De Mandelzonen opgericht, die zich inzette voor het begeleidden van renners uit de stad en haar omgeving: Vanhecke, op dat moment één van de wielersportieve tenoren uit de streek, was één van de eerste renners die door de club werd ondersteund. 41 Vanaf 1924 verdween hij echter steeds meer uit de bovenste regionen van het wielrennen. Sporadisch behaalde hij nog een plaats in de top tien, zoals in een etappe van de Ronde van België in datzelfde jaar, maar zijn eerdere successen evenaarde hij niet meer. 42 In datzelfde jaar nam hij ook nog deel aan de Ronde van Frankrijk, maar moest al in de eerste etappe opgeven. 43 Nog zeker tot en met 1926 bleef Vanhecke als profrenner actief bij Franse wielerploegen als Griffon ( ) en La Française (1926), waar hij vermoedelijk vooral als ondersteuning voor de hoofdmannen van deze teams fungeerde: grote overwinningen schreef hij immers niet meer op zijn naam. Na zijn sportieve carrière begon Vanhecke een succesvol transportbedrijf in Hooglede, waar hij al in 1922 heen was verhuisd. Hij stierf op 29 september 1959 te Roeselare. (met dank aan Bertrand Nolf voor de gegevens) Gaston Rebry ( ) Gaston Rebry was één van de meest markante figuren in de lange reeks succesvolle renners die België in de jaren twintig en dertig kenmerkten. Rebry werd op 29 januari 1905 geboren in Rollegem-Kapelle, als zevende van de tien kinderen van Camiel Rebry en zijn vrouw Eulalie Boudry. In 1919 vestigde het gezin zich in Wevelgem, waar vader Rebry, een vlaswerker, meer werkzekerheid genoot. Gaston bracht er de rest van zijn leven door. 44 De jonge Rebry begon in 1921 in lokale wielerwedstrijden te rijden, op een geleende fiets en zonder medeweten van zijn ouders, maar met veel succes: gedurende de drie jaren die hij in de jeugdcategorie 37 Voor Versavel zie, J. D HONDT en M. VANHOONACKER, Van nijverheidscomplex tot dokterswoonst, in: J. D HONDT red., Zeven eeuwen stadsgeschiedenis in een huis. Bewonings- en bouwgeschiedenis van het huis Gouden-Handstraat 21 in Brugge (Leven in Oude Huizen; 6), Brugge, 2007, pp en Geïllustreerde Sportwereld, , p Geïllustreerde Sportwereld, Idem, , pp Idem, , p Sportwereld, 23 april 1924, p Geïllustreerde Sportwereld, , pp Zie (laatst geraadpleegd op ). 44 R. NEVE, Gaston Rebry, alias Den Breier, in: Wibilinga, 12/1 (1999), p. 3. Zie ook het boek over Rebry: R. NEVE, Gaston Rebry. De eerste Vlaamse Monsieur Paris-Roubaix, Brugge, Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april

12 van de beginnelingen doorbracht, won hij met grote regelmaat wedstrijden. 45 In 1924 ging hij over naar de onafhankelijken, in die periode een soort van tussenstap voor jonge coureurs op hun weg naar het profrennerschap. Ook hier wist Rebry zich te onderscheiden, met een rist aan zeges en ereplaatsen in wedstrijden in België en Frankrijk. Zo won hij bijna de Ronde van België in 1925, maar werd naar de tweede plaats verwezen omwille van een niet toegelaten wissel van fietsmateriaal tijdens één van de etappes. 46 In 1926 zette Rebry de stap naar de profs, eerst als onderdeel van de Franse Peugeot ploeg waarvoor hij ook als onafhankelijke had gereden, vanaf 1927 als lid van Peugeot-rivaal Alcyon, het team waarvoor hij bijna de hele rest van zijn carrière uitkwam. Gedurende de late jaren twintig reed Rebry vooral als knecht voor deze ploegen, in dienst van meer bekende wielertenoren, wat zijn eigen kansen op uitblinken sterk verminderde. Toch wist hij zich in de kijker te rijden, met ereplaatsen in wedstrijden als Parijs-Rennes (derde in 1928) en vooral sterke prestaties in de Tour. Reeds in de Ronde van Frankrijk van 1927 illustreerde hij zijn grote talent als temporijder door in een ploegentijdrit het Alcyon-team aan te voeren, bijna eigenhandig haar achterstand op haar concurrenten goed te maken en zijn teamgenoten de overwinning te schenken, een exploot waar hij de bijnaam de Locomotief aan over hield. 47 Eerder had de Franse pers hem al le bouledogue (de buldog) gedoopt, omwille van zijn kleine, geblokte verschijning en platte neus. 48 Ook in de twee daaropvolgende jaren liet hij zich opmerken in de Tour met een twaalfde (1928) en tiende (1929) plaats in het eindklassement, telkens gepaard gaand met één ritoverwinning. Gaston Rebry, s.d. (Privéverzameling Fred Vannieuwenhuyse). 45 G. MATTHYS, De Galerij der Wielerkampioenen, Gent, 1947, pp Idem, 455. Voor meer voorbeelden zie o.m. NEVE, Gaston Rebry, 4 en wielersite/coureurfiche.php?coureurid=4356 (laatst geraadpleegd op ). 47 NEVE, Gaston Rebry, p P. CHANY, La fabuleuse histoire du cyclisme, Parijs, 1976, pp Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april 2011

13 De grote doorbraak voor Rebry kwam echter in de jaren dertig, voor hem een absolute succesperiode was daarbij een sleuteljaar. Rebry eindigde in dat seizoen vierde in de Tour, maar het was vooral zijn overwinning in Parijs-Roubaix na een verschroeiende demarrage tijdens de finale die zijn doorbraak bevestigde. 49 Al in de jaren twintig was hij diverse malen in de top tien van deze wedstrijd geëindigd, een voorbode van de dominantie die hij in de jaren daarop in de Hel van het Noorden tentoonspreidde. Hij won de wedstrijd nog tweemaal, in 1934 en 1935, wat hem een nieuwe bijnaam opleverde, Monsieur Paris- Roubaix. Zijn overwinning in 1934 was nochtans geen zuivere zege: hij was tweede geëindigd, maar winnaar Roger Lapébie werd gediskwalificeerd omwille van een niet toegelaten fietswissel, waarop Rebry tot de eerste plaats werd gepromoveerd. 50 Niettemin was 1934 in elk opzicht een topjaar voor Rebry: buiten Parijs-Roubaix won hij eveneens de Ronde van Vlaanderen en Parijs-Nice en was hij ook succesvol op de Belgische wielerpistes, waar hij samen met streekgenoot Jef Demuysere heel wat ploegkoersen won. 51 In het begin van de jaren dertig was Rebry zo één van de belangrijkste Belgische én Vlaamse wielericonen geworden: Karel Van Wijnendaele, bijvoorbeeld, noemde hem het levende beeld in tastbaren vorm van den vechtenden, den strijdenden en den willenden Flandrien, naar aanleiding van zijn prestatie in de Ronde van Vlaanderen van dat jaar. 52 Die status resoneerde uiteraard ook in Wevelgem, waar Rebry als den Breier bekendstond, naar de winkel in breigoed die twee van zijn zussen uitbaatten: bij elke wedstrijd die hij in België of Noord-Frankrijk reed, waren er steeds tientallen supporters uit het Wevelgemse aanwezig. 53 Rebry bleef tot en met 1936 prominent aanwezig in de klassieke wedstrijden in binnen- en buitenland: zo werd hij dat jaar nog derde in alweer Parijs-Roubaix, maar werd in de jaren daarna steeds meer overklast door jongere renners. Hij kon op steeds minder wedstrijden zijn stempel drukken, en stopte in 1939 definitief met koersen. Rebry was heel zijn wielercarrière door als vlashandelaar blijven werken tijdens het winterseizoen, een beroep dat hij ook na zijn loopbaan bleef uitoefenen. Daarbovenop opende hij in 1936 een taverne in Wevelgem, Au Paris-Roubaix, die na 1939 zijn volle aandacht kreeg. 54 Het wielrennen verdween echter nooit geheel uit zijn leven: hij werd eveneens voorzitter van lokale wielerclub Vliegend Wiel en stortte zich op het begeleiden van jonge renners uit de streek, waaronder zijn zoon Gaston Junior die echter nooit tot een succesvol prof uitgroeide. 55 Hij overleed in 1953 aan een hartaanval in zijn taverne, slechts 48 jaar oud. De herinnering aan hem wordt in Wevelgem nog steeds levend gehouden, zij het op indirecte wijze: het waren immers Rebry s sportieve successen die aan de basis lagen van de eerste editie van de wedstrijd Gent-Wevelgem. Aangemoedigd door zijn vele overwinningen besloot een comité van supporters in 1934 om een koers ter ere van Rebry in te richten tussen Gent en Wevelgem, die vooral na de oorlog uitgroeide tot een vaste waarde in het professionele wielerseizoen NEVE, Gaston Rebry, pp MATTHYS, De Galerij, p Idem, p Sportwereld, , geciteerd in: F. BACKELANDT, P. CORNILLIE en R. VANWALLEGHEM, Koarle! De man die zijn volk leerde koersen: Karel Van Wijnendaele, Balegem-Tielt, 2006, p Rebry won deze Ronde niet, hij gaf zelfs op vóór het einde van de koers. Zijn vechtlust dwong echter de bewondering van Van Wijnendaele af. 53 NEVE, Gaston Rebry, p. 3 en p Idem, pp Idem, p Zie I. DEWULF, Historische schets en analyse van de wielerklassieker Gent-Wevelgem , onuitgegeven licentiaatverhandeling, KU Leuven, 1998, 15 en en R. NEVE, Gent-Wevelgem, Wevelgem, Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april

14 Albert Sercu ( ) Albert Berten Sercu was één van de oudsten van de opmerkelijke generatie profrenners die zich vanaf de late jaren dertig in de streek rond Roeselare begon te manifesteren. Sercu kwam op 26 januari 1918 ter wereld in het Antwerpse Bornem, waar zijn ouders naartoe waren gevlucht voor het geweld van de Eerste Wereldoorlog. Na de wapenstilstand verhuisden ze terug naar hun dorp van herkomst, Rumbeke, waar Berten opgroeide. Op vijftienjarige leeftijd begon de jonge Sercu wedstrijden te rijden in de categorie van de beginnelingen, waar hij zich al vlug liet opmerken: in zijn eerste twee jaren reed hij 54 overwinningen bij elkaar. 57 In 1937 stapte hij over naar de juniores, waar hij eveneens een goed seizoen doormaakte, terwijl hij in 1938 geen wedstrijden reed doordat hij zijn legerdienst moest vervullen. Na in 1939 opnieuw een korte periode als junior te hebben gereden werd hij onafhankelijke: weer kon hij zich als grote belofte profileren, met twaalf overwinningen op één seizoen, waaronder één rit in de Ronde van België. 58 Het uitbreken van de oorlog in 1940 betekende echter een tijdelijk einde van zijn carrière: Sercu werd gemobiliseerd en tijdens de Duitse aanval op België gevangengenomen, waarna hij korte tijd in krijgsgevangenschap doorbracht. 59 Albert Sercu, s.d. (Prentenreeks NV Victoria Brussel Biscuits). 57 G. MATTHYS, De Galerij der Wielerkampioenen, Gent, 1947, p Idem. 59 F. CARLIA, Kampioenen van vandaag. Albert Sercu, Veurne, 1946, p Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april 2011

15 In 1941 werd Sercu vrijgelaten, en begon hij zich opnieuw op het wielrennen te richten. Ondanks de oorlogsperikelen ging hij over naar de beroepsrenners. Daar slaagde hij er gedurende de volgende jaren in een vaste plaats in het peloton veroveren, met ereplaatsen in onder meer het Belgisch Kampioenschap, waar hij tweede eindigde in 1942, en de Ronde van Vlaanderen, waar hij eveneens als tweede over de meet kwam in In de vele kermiskoersen die in deze periode een gouden tijd kenden in België, kende Sercu echter het meeste succes. De overwinningen die hij tijdens de oorlogsjaren behaalde, boekte hij bijna exclusief in deze wedstrijden rond de kerktoren in steden en gemeenten doorheen het land. 60 Daarnaast liet hij zich ook sporadisch opmerken op de veldritten die in het Roeselaarse werden georganiseerd, en op de wielerpiste: vooral op de door Defraeye gebouwde velodroom in Rumbeke reed Sercu gedurende die jaren heel wat wedstrijden, met andere lokale renners als Karel Tersago als ploeggenoten. 61 In 1944 moest Sercu korte tijd onderduiken voor de Duitsers, die hem als arbeidskracht wilden opvorderen, waardoor hij slechts aan weinig wedstrijden kon deelnemen. Het seizoen daarop, dat van 1945, zou echter één van zijn sportieve hoogtepunten vormen. Met 23 overwinningen werd hij tot de eerste naoorlogse koning der kermiskoersers gekroond, een onofficiële titel die elk jaar werd gegeven aan de renner die dat jaar het meeste van deze wedstrijden op zijn palmares zette. Ook de daaropvolgende jaren liet Sercu zich in deze kermiskoersen gelden, vaak dankzij de sterke eindsprint waarover hij beschikte. 62 Hij zou er echter nooit in slagen om ook buiten het circuit van dit soort wedstrijden, en dan vooral in het buitenland, door te breken. Hoewel hij zich in de naoorlogse jaren sterk richtte op het behalen van winst in internationaal gerenommeerde, klassieke wedstrijden, slaagde hij hier niet in. Op het Wereldkampioenschap in het Franse Reims in 1947 kwam hij het dichtste bij: Sercu slaagde erin om zich bij de beslissende ontsnapping uit het peloton aan te sluiten, en maakte een goede kans op winst. Zijn ploeggenoot Rik Van Steenbergen zorgde er echter voor dat de Nederlander Theo Middelkamp tot bij de vluchters kon komen: Middelkamp versloeg Sercu in de spurt, en in de pers barstte in de dagen erna een polemiek los rond het gedrag van Van Steenbergen, die volgens velen Sercu zijn overwinning had ontnomen. 63 Sercu kwam nog diverse malen dicht bij een overwinning in een grote wedstrijd: zo werd hij opnieuw tweede in de Ronde van Vlaanderen in 1945, en derde in Parijs-Tours in Bovendien won hij ook nog enkele races die duidelijk het niveau van de kermiskoersen overstegen, zoals etappes in de Ronde van België in 1946 en 1947 en de Omloop Het Volk van In 1951 werd hij zelfs nog Europees kampioen op de wielerpiste in de ploegkoers samen met Valère Ollivier, zijn goede vriend én teamgenoot bij de Bertin ploeg waarvoor Sercu vanaf 1947 zou uitkomen. Desondanks bleef hij gedurende de rest van zijn carrière vooral als kermiscoureur geboekstaafd staan. 64 In 1951 moest hij omwille van een in 1949 opgelopen dijblessure het koersen staken, en ging zich voltijds richten op het uitbaten van het café dat hij al in 1944 op de Grote Markt in Izegem had geopend. In 1959 verhuis- 60 MATTHYS, De Galerij, 643. Zie ook A. VANDENBAK, R. GELTMEYER en A. DIRIX, Een eeuw wielerleven, s.l., 1982, p. 26 en P. GELDHOF en D. VANYSACKER, En de broodrenner, hij fietste verder : het wielrennen in België tijdens WO II, Leuven, 2005, p. 182 voor cijfers mbt. tot het aantal kermiskoersen en criteriums tijdens en vlak na de oorlog. 61 CARLIA, Kampioenen van vandaag, pp Bv. 17 overwinningen in 1946, 15 in 1947, zie Wielermuseum Roeselare (verder WMR), Rennersdossier SERCU Albert: knipsels Jodec, Een pint met Berten Sercu, in: Het Wekelijks Nieuws, 15, 22 en 29 januari, en 4, 11 en 18 februari Idem. 64 CARLIA, Kampioenen van vandaag, p. 4. Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april

16 de hij naar Roeselare, waar hij het café van de in 1958 overleden Ollivier overnam. 65 Rond dezelfde tijd begon ook Sercu s zoon Patrick ( 1944) met wielrennen, daarbij nauw opgevolgd door zijn vader. Sercu besloot om samen met een groep voormalige supporters de in 1951 in onbruik geraakte wielerpiste van Rumbeke te renoveren om zijn zoon een oefenterrein te kunnen bieden waarop hij zijn kwaliteiten als pistier kon ontwikkelen. Tot eind 1962 baatte hij de piste uit en organiseerde er vooral wedstrijden voor jonge renners. 66 Daarna trok Sercu opnieuw naar Izegem, waar hij wederom een café uitbaatte, terwijl hij de verrichtingen van zijn zoon op wielergebied nauw bleef opvolgen. Vader Sercu s begeleiding was duidelijk een goede leerschool voor Patrick, getuige de vele overwinningen op de piste die hij in de decennia daarop behaalde. 67 Berten bleef de rest van zijn leven actief als cafébaas, tot hij in 1978 op zestigjarige leeftijd aan een slepende ziekte overleed. 68 Sercu, die gedurende zijn carrière heel wat supporters kende in Izegem en Roeselare, bleef echter in het collectieve geheugen van de streek aanwezig: net als Defraeye kreeg hij in 2006 in Roeselare een straat naar hem genoemd. 69 Albéric Briek Schotte ( ) Zoals uit de inleiding kan worden afgeleid, is Albéric Briek Schotte ongetwijfeld de meest bekende van de hier besproken renners. Schotte werd op 7 september 1919 te Kanegem geboren. In 1923 verhuisde het gezin naar een boerderij op de grens tussen Waregem en Desselgem, waar Briek opgroeide. Als kleine landbouwers hadden zijn ouders het moeilijk om rond te komen, en net als bij Vandenberghe en Defraeye werd Schotte al op jonge leeftijd als werkkracht ingeschakeld, eerst thuis op het erf, na het afmaken van de lagere school als arbeider in de vlasnijverheid en in een weverij. Tezelfdertijd droomde de jonge Schotte van een carrière als coureur: in 1934 reed hij zijn eerste wedstrijden, hoewel ook in zijn geval zijn ouders en vooral zijn vader aanvankelijk sterk gekant waren tegen de wielercarrière van hun zoon. Schotte bleef echter rijden, gestimuleerd door de grote financiële voordelen die wedstrijden winnen met zich meebracht. Hoewel hij aanvankelijk weinig succes kende, kon hij in 1937 en 1938 doorbreken dankzij goede prestaties bij de juniores. 70 In 1939 werd hij onafhankelijke, en liet zich opnieuw opmerken. Hij presteerde vooral bijzonder goed in de Franse rittenwedstrijd Tour de l Ouest, een wedstrijd waaraan ook veel profrenners deelnamen. Na de vijfde rit etappe werd de wedstrijd omwille van de oorlogsdreiging opgeschort en werd Schotte, op dat moment klassementsleider, tot winnaar uitgeroepen WMR, documentatiemap Grote Prijs Valeer Ollivier: handgeschreven notities mbt. de geschiedenis van Wieler- en Supportersclub Valeer Ollivier tussen 1955 en G. HOORNAERT, De leerschool voor Patrick Sercu. De wielerpiste in Rumbeke ( ), in: Jaarboek Wielermuseum 2007, Roeselare, 2007, pp Voor de carrière van Patrick Sercu, zie R. VANWALLEGHEM, Patrick Sercu. Portret van een puzzel, Balegem, 2004, passim en pp De Weekbode, Rechtstreeks, 38 (oktober 2006), p N. TRUYERS, Briek Schotte (Cycloscoop; 4), Eeklo, 1998, pp G. MATTHYS, De Galerij der Wielerkampioenen, Gent, 1947, p Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april 2011

17 Briek Schotte, s.d. (Privéverzameling Fred Vannieuwenhuyse). Gesterkt door deze successen besloot Schotte in 1940 om prof te worden, en bevestigde onmiddellijk zijn talent met een derde plaats in de Ronde van Vlaanderen. Het uitbreken van de oorlog zou hem daarna echter afremmen. Hoewel het merendeel van de binnenlandse wedstrijden tijdens de oorlogsjaren gewoon kon doorgaan dankzij de tolerante houding van de Duitse bezetter, bleven er grote nadelen aan de oorlogssituatie verbonden. Niet enkel was er een chronische schaarste aan fietsmateriaal, ook konden veel van de prestigieuze Franse en Italiaanse wegwedstrijden niet of slechts zeer onregelmatig plaatsvinden. Schottes mogelijkheden om internationaal als renner door te breken werden ernstig ingeperkt. 72 In de grote wedstrijden die desondanks de oorlogsperikelen konden plaatsvinden, kon hij zich evenwel opnieuw onderscheiden: zo won hij het Kampioenschap van Vlaanderen in 1941, en zegevierde hij het jaar daarna in de Ronde van Vlaanderen. 72 D. VANYSACKER, Schotte, Albéric Léon gezegd Briek, in: Nationaal Biografisch Woordenboek, dl. 19, Brussel, 2009, pp Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april

18 Schotte kwam als een gevestigde naam uit de oorlog tevoorschijn, en na de wapenstilstand in 1945 kon hij zich nu ook op internationaal niveau manifesteren. Met zijn stroeve, hoekige rijstijl en valse demarrages, waarbij hij op gestage wijze het rijtempo verhoogde en zo van zijn concurrenten wegvluchtte, sprokkelde Ijzeren Briek in de circa tien jaar na de oorlog een indrukwekkende verzameling overwinningen in de belangrijkste Belgische en buitenlandse wegwedstrijden bij elkaar. 73 Hij won zowel Parijs-Brussel (1946 en 1952), Parijs- Tours (1946 en 1947) als Gent-Wevelgem (1950 en 1955) en werd eveneens tot tweemaal toe wereldkampioen, in 1948 in Valkenburg en in 1950 in Moorslede. 74 Die eerste wereldtitel behaalde Schotte overigens in een absoluut topjaar. Naast het Wereldkampioenschap won hij in 1948 ook opnieuw de Ronde van Vlaanderen, werd hij ondanks zijn beperkte kwaliteiten als ronderenner tweede in de Ronde van Frankrijk en zegevierde hij in de Challenge Desgranges-Colombo, een jaarlijkse prijs die door de Belgische, Franse en Italiaanse sportpers samen werd uitgereikt aan de renner die dat seizoen internationaal de sterkste prestaties neerzette. 75 Naast al deze overwinningen behaalde Schotte ook nog heel wat ereplaatsen. Vooral in de Ronde van Vlaanderen was hij incontournable: naast zijn twee zeges in 1942 en 1948 werd hij tweemaal tweede en viermaal derde in deze wedstrijd, waaraan hij gedurende zijn hele carrière maar liefs twintig maal deelnam. Na 1955 nam Schottes alomtegenwoordigheid in de hoogste regionen van het internationale wielrennen af. Hij behaalde geen prestigieuze overwinningen meer, en kon zich enkel nog laten gelden in kleinere, binnenlandse wedstrijden. Schotte was fin de carrière. In 1959 nam hij op veertigjarige leeftijd afscheid van het professionele wielrennen. Hij hield al sinds 1951 samen met zijn vrouw een café open op de Grote Markt in Kortrijk, café Sporting, een zaak die hij ook na het einde van zijn carrière verder zette. Schotte keerde echter ook al snel terug naar het wielermilieu: reeds in 1960 ging hij als ploegleider in dienst bij de West-Vlaamse Flandria-wielerploeg, waar hij bijna ononderbroken werkte tot in Schotte boekte er opnieuw heel wat successen, ditmaal als man achter de kampioenen: zo behaalde hij in 1970 de wereldtitel met Jean-Pierre Monseré te Leicester, en opnieuw in 1976 met Freddy Maertens. Nochtans waren er ook schaduwkanten aan zijn werk bij Flandria. Zo moest hij nauwelijks een jaar na zijn wereldtitel de vroegtijdige dood van Jempi Monseré verwerken, terwijl hij in de late jaren zeventig vaak overhoop lag met Maertens en diens manager, Guillaume Lomme Driessens. 76 Na het teloorgaan van de Flandria-ploeg in 1979 werkte hij nog enkele jaren als persoonlijk begeleider van de Ierse renner Sean Kelly, tot hij in 1989 te oud werd bevonden om nog in het milieu actief te zijn. Schotte ging nu definitief op pensioen, maar bleef op regelmatig basis als toeschouwer bij wielerwedstrijden rond zijn woonplaats Kortrijk opgemerkt worden. 77 In 1998 kreeg hij nierproblemen, waarna zijn gezondheid in de daaropvolgende jaren verder achteruit ging: hij overleed op 4 april 2004, de dag van de Ronde van Vlaanderen waarin hij steeds zo goede prestaties had neergezet. Zoals eerder aan bod kwam, was Schotte al bij leven een legendarisch figuur. Reeds in 1950 kreeg hij de Nationale Trofee voor Sportverdienste uitgereikt, terwijl de pers hem omwille van zijn ruwe rijstijl, zijn successen in de Ronde van Vlaanderen en zijn status als laatste Flandrien als een archetypische figuur van het Vlaamse wielrennen voorstelde. De talrijke monumenten en gedenktekens die er vanaf de jaren negentig voor hem werden opgericht meer dan voor eender welke andere Vlaamse sportheld illustreren eens temeer hoe hij 73 Idem, p Zie TRUYERS, Briek Schotte, pp voor een volledige erelijst en Het Nieuwsblad, , 5 voor een verslag van zijn zege in Moorslede. 75 Over die Challenge, zie bv. W. COEN, Is wielrennen een mondiale sport? De internationalisering van de wielersport na 1945, onuitgegeven masterproef, KU Leuven, 2009, pp TRUYERS, Briek Schotte, en VANYSACKER, Schotte, pp VANYSACKER, Schotte, p Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april 2011

19 zijn reputatie ook na zijn carrière bleef meedragen. 78 Zo stond hij model voor het Flandrien standbeeld dat in 1996 in Kanegem werd ingehuldigd, een symbool voor alle renners van het mythische flandrien type. Ook in Waregem en Desselgem kreeg hij een gedenkteken, terwijl zijn foto ook de cover sierde van het boek dat fotograaf Stephan Vanfleteren in 2005 over het wielrennen in Vlaanderen uitbracht, Flandrien getiteld. 79 Daarmee is Schotte één van de meest invloedrijke sportfiguren in de Vlaams-Belgische geschiedenis, een status die zijn dood enkel nog versterkt heeft. Albert Decin ( ) Albert Berten Decin werd op 5 juni 1920 in Oekene geboren. 80 Al vanaf 1934 nam hij sporadisch deel aan onofficiële wielerwedstrijden in de omgeving, waarna hij zich in 1937 officieel in de nieuwelingen-categorie van de Belgische Wielrijdersbond inschreef. Tussen 1937 en 1939 kende hij bijzonder succesvolle jaren in die categorie, en in de daaropvolgende van de juniores: met circa 70 overwinningen in iets meer dan twee jaar liet Decin zich, samen met figuren als de eerder besproken Sercu, als één van de grote beloftes uit de jeugdreeksen opmerken. 81 In 1940 stapte hij naar de categorie van onafhankelijken over, om al in 1941 profrenner te worden. Ook voor hem, echter, zou de oorlog aanvankelijk een negatief effect op zijn prille carrière hebben. Slechts heel sporadisch was hij in de mogelijkheid om aan een wedstrijd in de onmiddellijke omgeving van zijn Oekense thuishaven deel te nemen. Zo reed hij af en toe in de races die er op de Rumbeekse wielerpiste werden georganiseerd. Naar het einde van de oorlog toe kreeg Decin evenwel de kans om zich op internationaal niveau te tonen. In het prestigieuze Parijs-Tours van 1944 reed hij een bijzonder sterke wedstrijd, steeds prominent aanwezig in de spits van de race. In de finale groepsspurt werd hij echter gehinderd door de Fransman Teissere de uiteindelijke winnaar en eindigde hij pas zevende. Verder succes in de grote, klassieke Albert Decin, s.d. (Privéverzameling Fred Vannieuwenhuyse). wedstrijden zou uitblijven. Ondanks zijn kwaliteiten in de sprint en in het opzetten van demarrages was Decin gedurende de rest van 78 Schotte wordt op zeven afzonderlijke plaatsen herdacht met een gedenkteken, zie P. SMEETS en W. VAN HOUDT, Versteende helden: een sociaal-historische analyse van gedenktekens voor sporthelden op publieke plaatsen in Vlaanderen, onuitgegeven masterproef, K.U. Leuven, 2008, pp Zie Idem, 841 en J. ZWART, Wielermonumenten. Reisgids door de geschiedenis van de wielersport, Amsterdam, 2008, pp , pp , pp en pp Grotendeels gebaseerd op WMR, Rennersdossier DECIN Albert: knipsel REMO, West-Vlaamse wielrenners van weleer. Onstolen Parijs-Tours beïnvloedde loopbaan van Berten Decin. 81 Voor enkele wedstrijduitslagen zie bv. De Gazette van Poperinghe, , p. 3; Idem, , p. 3 en Het Ypersche Nieuws, , p. 6. Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april

20 zijn carrière in de jaren veertig en vijftig het stereotype van een kermiscoureur, die zijn plaats als profrenner enkel kon handhaven dankzij zijn regelmatige overwinningen in lokale profwedstrijden, zoals in Gullegem (1945), Vichte (1948) of Gistel (1950). Desalniettemin slaagde hij er ook sporadisch in zich in de iets grotere en meer prestigieuze binnenlandse wedstrijden op het voorplan te werken. Zo won hij Kuurne-Brussel-Kuurne in 1949, en eindigde hij in datzelfde jaar derde in Gent-Wevelgem. 82 Het jaar erop werd hij zelfs tweede in die wedstrijd: Decin zou gedurende het merendeel van zijn carrière net als Briek Schotte bij het Franse Alcyon-team rijden, en werd tijdens de editie van dat jaar met een tweede plaats beloond voor het vakkundig beschermen van de vlucht van eindoverwinnaar Schotte. Decin bleef tot en met 1954 als prof actief in het wieler peloton, de laatste jaren van zijn loopbaan echter met steeds minder succes. Om zijn winsten als renner aan te vullen baatte hij net als zoveel andere coureurs ondertussen ook een café uit in Rumbeke, het Paviljoen. 83 Na zijn actieve loopbaan in de wielersport oefende hij enkele jaren het beroep van taxichauffeur uit in het Roeselaarse, om daarna naar Harelbeke te verhuizen. Daar begon hij samen met zijn zoon een succesvol busbedrijf dat toeristische uitstappen in binnen- en buitenland organiseerde. Na een lange ziekte overleed hij op 13 juli 1993 in Kortrijk. Valère Ollivier ( ) Van het aanzienlijke aantal profrenners dat in de jaren veertig en vijftig in het Roeselaarse actief waren, was Valère Valeer Ollivier één van de enigen die uit de stad zelf afkomstig was. 84 Ollivier werd op 28 september 1921 geboren in de Roeselaarse wijk de Aardappelduiker. Zijn vader werkte als arbeider, en ook Ollivier ging al op zijn veertiende aan de slag in een lokale diamantslijperij. Kort daarvoor had hij echter kennis gemaakt met het wielrennen: in 1936 reed hij zijn eerste wedstrijd in de stad, een informele koers voor jongens onder de veertien. 85 Hoewel hij dat jaar nog meerdere wedstrijden reed, behaalde hij nergens een overwinning. Vanaf 1937 kwam hier echter verandering in: gedurende de drie seizoenen die hij in de nieuwelingen-categorie doorbracht, won hij maar liefst 63 wedstrijden. Ollivier s indrukwekkende prestaties bij de jeugd werden nauw opgevolgd in Roeselare: zo noemde een lokale journalist hem een mogelijk opvolger van Hector Martin, een lokaal renner die in de jaren twintig succesvol was in onder meer de Ronde van Frankrijk. 86 Midden 1939 ging Ollivier over naar de juniores, waar hij er na een moeilijk begin opnieuw in slaagde zich te onderscheiden. Ondanks de moeilijke oorlogsomstandigheden boekte hij een aanzienlijk aantal overwinningen: de meest prestigieuze daarvan was ongetwijfeld het Belgisch Kampioenschap voor juniores in het Waalse Haillot, waar hij in 1942 als eerste over de meet kwam Het Volk, , p jaar Roeselaarse beroepsrenners, Roeselare, 1994, p JODEC, Het rijke wielerleven van Valeer Ollivier, Poperinge, 1958, p. 17. In veel eigentijdse teksten en krantenartikels werd Ollivier s naam ook als Ollevier gespeld, zie De Nieuwe Bode Mandelpost, , p. 6 voor een eigentijdse reflectie op deze variabele spelling. 85 F. CALLEWAERT, Valeer Ollivier, Koning van de kermiskoersen, Roeselare, 2001, p De Rousselaarsche Bode, , p. 2 en Idem, , p. 3. Martin trad eind jaren dertig ook op als één van Ollivier s sportieve begeleiders. 87 Zie CALLEWAERT, Valeer Ollivier, pp voor een verslag van die wedstrijd. 116 Vlaamse Stam, jg. 47, nr. 2, maart-april 2011