Wat eten Nederlandse ouderen en welke interventies zijn er om dit te verbeteren? Jolanda Boer

Transcriptie

1 Wat eten Nederlandse ouderen en welke interventies zijn er om dit te verbeteren? Jolanda Boer

2 Disclosure of speaker's interests No (potential) conflict of interests 2

3 Achtergrond Sterke toename aantal ouderen 95% van de 65-plussers woont thuis 86% van de 80-plussers woont zelfstandig Gezond eten en bewegen zijn belangrijk om lichamelijk fit te blijven Bron: 3

4 Voeding beinvloedt risico op veel aandoeningen Ziekte / aandoening Hoge bloeddruk Hart- en vaatziekten Diabetes Beroerte Dikkedarmkanker Gezichtsstoornissen Cognitieve achteruitgang en/of dementie Sarcopenie Osteoporose Anemie Dehydratie Risicofactor voeding Natrium/zout Verzadigde vetzuren, transvetzuren Fruit Groente Verzadigde vetzuren Voedingsvezels Natrium/zout Alcohol Vleeswaren en rood vlees Groente Anti-oxidanten (vitamine C, vitamine E, beta-caroteen) Vitamine A, C, E, B2, B12, foliumzuur Omega-3 vetzuren mineralen (selenium/zink) Eiwit Vitamine D, K Calcium Gebrek aan ijzer, foliumzuur en vitamine B12 Vocht 4 NZO Symposium Voeding en ouderen

5 Voeding en ouderen Ziekte en beperkingen kunnen effect op eetlust hebben Ondervoeding Zelfstandig wonende ouderen zonder thuiszorg: 7% Ouderen met thuiszorg: 15% Ouderen in instellingen: 20%-25% Energiebehoefte neemt af Specifieke aanbevelingen voor: Vocht Vitamine B6 Vitamine D (supplementen) 5

6 Wat eten Nederlandse ouderen? Veranderingen met het ouder worden Aanbod voedingsinterventies voor ouderen

7 Voedselconsumptiepeilingen Wat, waar en wanneer voedingsmiddelen worden gegeten Voor onderbouwing beleid (ontwikkeling en bijsturing) gezondheidsbescherming stimulering van een gezonde leefstijl informatieverstrekking naar consument Gebruik door anderen: wetenschappelijk onderzoek, productinnovatie, voorlichting 7

8 Wieringen Groningen Velsen Amsterdam Westerveld Hoogeveen Zutphen Zoetermeer Rotterdam Utrecht Groesbeek Uden Borsele Breda Leudal 8

9 Respons: 26% Wie deed mee? N=739 Gem. en max. leeftijd M: 76,6 en 90 jaar V: 78,4 en 94 jaar Gehuwd/samenwonend M: 79% V: 39% Opl. alleen basisschool: M: 11% V: 21% 9

10 Bronnen van energie en eiwit energie eiwit suiker & snoep 6% koek & gebak 9% vet & olie 8% vis 2% overig 13% fruit 7% groente 2% granen 21% aardappelen 5% zuivel 16% vlees(waren) 11% koek & gebak suiker & snoep 3% 1% groente 3% aardappelen 3% fruit 3% vis 6% overig 8% vlees(waren) 28% granen 20% zuivel 25% 10

11 Consumptie Zuivel (gram/dag) toetjes 17% koffiemelk 3% kaas 10% melk 48% 0 Mannen Vrouwen yoghurt 22% 11

12 Evaluatie Richtlijnen Goede Voeding 12

13 Voldoende vitamines en mineralen? Vit B 1, B 12, E, koper, jodium, ijzer, fosfor, natrium, zink Geen volksgezondheidsprobleem Vit D Inadequaat bij >90% Vit D supplementen: 18%, 26% Vit A, B 2, B 6, C ( ) folaat-equiv., selenium Mogelijk inadequaat bij 5-15% Voedingsstatusonderzoek Calcium, kalium, magnesium ( ) Mediaan < adequate inname; tekort? Meer onderzoek nodig: gezondheidseffecten, herziening norm en/of voedingsstatusonderzoek 13

14 Ondervoeding 1. Onbedoeld gewichtsverlies in laatste 6 maanden Minder dan 4 kg 4 kg of meer 2. Bovenarmomtrek 25 cm of meer Minder dan 25 cm 3. Eetlust en functionaliteit (traplopen) Goede eetlust en/of functionaliteit 4. Behandelbeleid Niet ondervoed VCP-ouderen Weinig eetlust en verminderde functionaliteit Risico op ondervoeding Ondervoed Mannen 89% 1% 9% Vrouwen 84% 1% 15% 14

15 Karakteristieken van ondervoede ouderen Vaker Minder vaak Geen significante verschillen Hoge urbanisatiegraad Geslacht en leeftijd 1 of meer chronische ziektes Opleiding en inkomen Nederlandse afkomst Samenstelling huishouden en huwelijkse staat Norm actief Gebruik supplementen Warme maaltijd zelf / Door iemand in huishouden bereid Gebruik maaltijdservice Na correctie voor leeftijd en geslacht 15

16 Bijdrage van voedingsmiddelengroepen aan de energinname 12% 13% 5% 3% 5% 5% 7% 8% 7% 8% 8% 8% 9% 8% 10% 10% 16% 17% Overigen Alcoholische dranken Aardappelen Suiker & zoetwaren Fruit Vetten & olien Koek & gebak Vlees & vleeswaren Zuivel Graanproducten 21% 20% Geen (risico op) ondervoeding (Risico op) ondervoeding 16

17 Nutriënteninname Geen (risico op) ondervoeding n=657 (Risico op) ondervoeding n=75 Energie (kcal) Eiwit Gram/dag (En%) Gram/kg lichaamsgewicht 76 (15.7) (16.0) 1.13 P=0.006 Koolhydraten Gram/dag (En%) Vetten Gram/dag (En%) 213 (43.6) 214 (43.8) 76 (34.4) 78 (34.4) Voedingsvezel (gram/dag) Vitamine D (ug/dag) Folaat equivalenten (ug/dag) Vitamine B12 (ug/dag) Calcium (mg/dag) IJzer

18 Discussiepunt: Geen verschil in energie inname Geen (risico op) ondervoeding n=657 BMI<25 kg/m 2 n=147 (Risico op) ondervoeding n=75 BMI 25 kg/m 2 BMI<25 kg/m 2 BMI 25 kg/m 2 n=491 n=38 n=30 Energie (kcal) Eiwit Gram/dag Gram/kg lichaamsgewicht Gecorrigeerd voor leeftijd en geslacht Compensatie? 18

19 Moeite met traplopen Discussiepunt: Representativiteit VCP-ouderen Chronisch zieken Laag opgeleide ouderen Minder vitale ouderen Vitale ouderen VCP-ouderen 19

20 Wat eten Nederlandse ouderen? Veranderingen met het ouder worden Aanbod Voedingsinterventies voor ouderen

21 De Doetinchem Cohort Study Prospectieve cohort studie onder volwassenen Deelnemers tussen 20 en 60 jaar Studie is gestart in 1987 Deelnemers worden iedere 5 jaar onderzocht Rondes en gebruikt 21

22 Energie inname (Kj/dag) p< p< Men Women 22

23 Δ en% 10 jaars veranderingen in voedselconsumptie Mannen Vrouwen 1 0,5 0-0,5-1 P<0,05 23

24 Δ en% 10 jaars veranderingen in voedselconsumptie 1 Mannen Vrouwen 0,5 0-0,5-1 Hoog vet zuivel Laag vet zuivel Kaas P<0,05 24

25 Δ en% Effect van pensionering 1 Met pensioen (n=427) Niet met pensioen (n=1574) 0,5 0-0,5-1 Aardappelen Hoogvezel brood Suiker & zoetwaren Koek & gebak gecorrigeerd voor geslacht, leeftijd, en de andere life-events P<0,05 25

26 Δ en% Effect van cardiometabole ziekte cardiometabole ziekte geen cardiometabole ziekte Hoogvezel brood Suiker & zoetwaren Alcoholische dranken gecorrigeerd voor geslacht, leeftijd, en de andere life-events 26

27 Discussiepunt: Leeftijd of tijds effect? Voedselconsumptie in jarigen in versus Voorbeeld: patat tijdseffect leeftijdseffect 2 2 1,5 1 0, ,5 1 0, jaar later 0 mannen vrouwen 0 mannen vrouwen 27

28 Wat eten Nederlandse ouderen? Veranderingen met het ouder worden Aanbod Voedingsinterventies voor ouderen

29 Aanleiding en bronnen Effectieve interventies zijn middel voor gemeentes om preventie en basiszorg dichtbij in de buurt te organiseren Overzicht aanbod voedingsinterventies voor ouderen ontbreekt Inventarisatie interventies Bronnen: Interventiedatabase Centrum Gezond Leven, ZonMW programma s (4e preventieprogramma, Nationaal programma ouderenzorg) 29 NZO Symposium Voeding en ouderen

30 Aanbod voedingsinventies voor ouderen Beperkt in aantal Met name gericht op voorkomen van ziekten en aandoeningen Het merendeel wordt niet landelijk aangeboden Aanbod sluit mogelijk niet aan bij de veelal praktische problemen die ouderen ervaren met (het kopen van) eten en drinken 30

31 Typen interventies Ziektegerichte preventie: n=9 gericht op meerdere leefstijl factoren Actief begeleiden van ouderen bij het verbeteren van hun leefstijl Het vergroten van hun kennis over gezondheid en gezonde leefstijl gericht op specifieke gezondheidsaspecten Lichaamsgewicht Cholesterol Functioneringsgerichte preventie: n=10 gericht op zelfstandig wonende ouderen met bepaalde aandoeningen (milde depressieve klachten, diabetes) bewustzijn over eigen gezondheid verhogen of zelfzorg verbeteren gericht op ouderen binnen een zorginstelling Verbeteren voedingstoestand of de voedingszorg 31

32 Effectiviteit bekend voor 8 interventies Interventie Gezonde voeding en cholesterol Verbeterde zelfzorg in de thuissituatie voor Turkse mannen met diabetes Transmurale Voedingszorg Genietende Groene Tafel, Dagopvang op Zorgboerderijen Huiskamerambiance model Extra voedingszorg na een heupfractuur Zelfmanagement interventie bij chronisch zieke ouderen Effect beter in staat etiketten te lezen vaker rauwkost of sla, minder fruit toename lichaamsgewicht, afname functionele beperkingen en valincidenten grotere inname van energie en vocht Geringere daling in kwaliteit van leven, fijne motoriek en lichaamsgewicht, afname aantal bewoners met ondergewicht Gunstig effect op de voedingstoestand nauwelijks tot geen significante effecten op o.a. zelfmanagementgedrag, gezond gedrag, kwaliteit van leven en zelfvertrouwen 32

33 Beoordeling Leefstijlinterventies Door erkenningscommissie interventies op effectiviteit Effectief (3 niveaus, sterke, goede, eerste aanwijzingen) Goed onderbouwd GEEN Door professionals op kwaliteit en uitvoerbaarheid Goed beschreven EEN Verbeterde zelfzorg in de thuissituatie voor Turkse mannen met diabetes 33

34 Succesfactoren Niveau Oudere Aanbieder Succesfactor ontvangen van individuele adviezen aanpassen van de interventie aan persoonlijke behoeften voorlichting door iemand van de eigen cultuur in de eigen taal betrekken van partners bij de interventie. mogelijkheid om de interventie te koppelen aan andere interventies rekening houden met mobiliteit van de deelnemers (eventueel zorgen voor vervoer) groepsvoorlichting in plaats van zittingsuren brede kennis bij de zorgverleners betrokkenheid van lokale zorgverleners motivatie van de zorgverleners goede samenwerking tussen de betrokken zorgverleners 34 Beperkt aanbod voedingsinterventies voor ouderen?

35 Maar. Er zijn maatschappelijke initiatieven die kunnen helpen bij het verkrijgen van een (gezonde) maaltijd Boodschappenbus Resto van Harte Stimuleren sociale contacten vergroten participatie (Nog) niet opgenomen in gangbare interventiedatabases en vaak nog niet onderzocht op effectiviteit Mogelijk onvoldoende bekend bij zorgverleners, mantelzorgers, lokale beleidsmakers en ouderen zelf 35

36 Take home messages De aandachtspunten in de voeding voor relatief vitale zelfstandig-wonende ouderen komen overeen met die van de overige Nederlandse volwassenen Te veel verzadigd vet en zout Te weinig volkoren graanproducten, fruit en vis De meerderheid van de zelfstandig-wonende ouderen volgt de aanbeveling voor vitamine D suppletie niet op. Hierdoor is de vitamine D inname inadequaat Er zijn nauwelijks verschillen tussen ouderen met en ouderen zonder (risico op) ondervoeding 36

37 Take home messages Met het ouder worden verschoof de voedselconsumptie van jarigen Het krijgen van een cardiometabole aandoening was geassocieerd met diverse gezonde veranderingen, terwijl de andere life-events, zoals pensionering geassocieerd waren met ongezondere veranderingen 37

38 Take home messages Aanbod aan voedingsinterventies sluit mogelijk niet aan bij de problemen die bij ouderen spelen Onderzoek naar de effectiviteit en implementatie van voedingsinterventies (voor ouderen) moet gestimuleerd worden Interventies en in de praktijk goedwerkende initiatieven moeten zichtbaar gemaakt, ondersteund en gepromoot worden 38

39 Met dank aan Mede-auteurs Saskia van den Berg Sander Biesbroek Simone de Bruin Marinka Brosens Cathy Rompelberg Daphne van der A VCP-ouderen team Marga Ocké Elly Buurma-Rethans Evelien de Boer Caroline Wilson-van den Hooven Zohreh Etemad-Ghameshlou José Drijvers Caroline van Rossum DCS team Monique Veschuren Susan Picavet Petra Vissink Anneke Blokstra 39

40 Meer weten? MC Ocké et al. Diet of community dwelling older adults, Dutch National Food Consumption Survey Older adults RIVM rapport /2013 SW van den Berg et al. Aanbod van interventies gericht op het verbeteren van de voeding van ouderen. RIVM Briefrapport /