AquaPath Module 3 WATERVOETAFDRUK VAN CONSUMPTIE EN PRODUCTIE

Transcriptie

1 AquaPath Module 3 WATERVOETAFDRUK VAN CONSUMPTIE EN PRODUCTIE

2 SAMENVATTING De watervoetafdruk van de productie van een land is de hoeveelheid van de lokale waterreserves die nodig is voor de productie van goederen en diensten binnen dat land. De watervoetafdruk van consumptie in een land is de watervoetafdruk van alle goederen en diensten die geconsumeerd worden door alle mensen die in dat land wonen. Een deel van de watervoetafdruk van een land ligt binnen de grenzen van het land (interne watervoetafdruk) en een deel ligt ergens anders in wereld als gevolg van geïmporteerde producten. Wereldwijd ligt gemiddeld 22% van iemands watervoetafdruk in een ander land, wat ook wel geïmporteerd virtueel water genoemd wordt, dat wil zeggen het water dat nodig is om geïmporteerde goederen te produceren op hun plaats van herkomst. Wanneer een land dus grondstoffen of goederen importeert of exporteert, importeert of exporteert het dus ook water wat nodig is voor de productie van deze grondstoffen of goederen. Dit wordt handel in virtueel water genoemd. Europa is de meest waterimporterende regio ter wereld. In andere landen, zoals India en Paraguay, is slechts 3% van de nationale watervoetafdruk van consumptie extern. De watervoetafdruk van productie en consumptie vertellen samen een belangrijk verhaal over het watergebruik van een land en de afhankelijkheid van externe waterbronnen. Dit kan gebruikt worden om overheden te helpen bij het beheer van hun watervoorraden, alsook bij het begrijpen van het verband tussen hun economische ontwikkeling, voedselzekerheid en internationale handelsbetrekkingen en water. 1. HANDEL IN VIRTUEEL WATER 1.1. NATIONALE WATERVOETAFDRUK EN VIRTUEEL WATER Het water dat we niet direct consumeren, maar wat nodig is voor de productie van iets wat we eten, kopen of gebruiken, is virtueel water. Virtueel water [1] is gedefinieerd als het totale volume water dat nodig voor de productie en bewerking van een goed of dienst [2]. De watervoetafdruk van een land kan bekeken worden vanuit twee perspectieven: productie en consumptie. 1 Link naar indirecte WF 2 Hoekstra AY, Chapagain AK (2007). "Water footprints of nations: water use by people as a function of their consumption pattern". Water Resources Management 21 (1):

3 De watervoetafdruk van productie is de hoeveelheid van de lokale watervoorraad die gebruikt wordt voor de productie van goederen en diensten binnen het land. Hiertoe behoren de watervoetafdruk van landbouw, industrie en huishoudelijk watergebruik en het vertelt ons het totale volume water [3] en assimilatie capaciteit [4] die gebruikt wordt binnen de grenzen van het land [5]. We kunnen de watervoetafdruk ook bekijken vanuit het perspectief van consumptie. In dit geval wordt de watervoetafdruk berekend van alle goederen en diensten die geconsumeerd worden door de mensen die in een land wonen. Deze watervoetafdruk kan deels binnen het land liggen en deels erbuiten, afhankelijk van de vraag of de producten lokaal geproduceerd of geïmporteerd zijn. Figuur 1. Watervoetafdruk van nationale consumptie en nationale productie (Bron: 3 Link naar definities van groene en blauwe watervoetafdruk 4 Link naar definitie van grijze watervoetafdruk 5 Hoekstra AY, Chapagain AK (2007). "Water footprints of nations: water use by people as a function of their consumption pattern". Water Resources Management 21 (1): 35 48; 3

4 Wanneer we meer in detail naar de watervoetafdruk van consumptie in een land kijken, zien we significante verschillen tussen landen in de wereld in hoeveel van de watervoetafdruk intern (watervoetafdruk die in het land ligt waar het goed geconsumeerd word) en extern (watervoetafdruk die ergens anders in de wereld ligt geïmporteerde goederen) is. Wereldwijd ligt gemiddeld 22% van iemands watervoetafdruk in een ander land (836 liter van de 3800 liter). Deze 836 liter is geïmporteerd virtueel water, dat wil zeggen het water dat nodig is om geïmporteerde goederen te produceren op hun plaats van herkomst. Wanneer een land dus grondstoffen of goederen importeert of exporteert, importeert of exporteert het dus ook water wat nodig is voor de productie van deze grondstoffen of goederen. Dit wordt handel in virtueel water genoemd. De externe watervoetafdruk (het deel van de watervoetafdruk dat betrekking heeft op geïmporteerd virtueel water) van een gemiddelde Europese burger is hoger dan het wereldwijd gemiddelde. De gemiddelde externe watervoetafdruk van landen in de Europese Unie is 54%, meer dan twee keer het wereldwijd gemiddelde. In landen als Polen, Hongarije en Bulgarije is de externe watervoetafdruk hoger dan 70% en in Nederland en Malta is respectievelijk 96% en 92% van de watervoetafdruk geïmporteerd [6]. Europa is de meest waterimporterende regio ter wereld. In andere landen in de wereld, zoals India en Paraguay, is slechts 3% van de nationale watervoetafdruk van consumptie extern. De externe watervoetafdruk van een gemiddelde Europese burger is meer dan twee keer zo hoog als het wereldwijd gemiddelde. Gebruik de interactieve kaar van de National Water Footprint Explorer om de interne en externe watervoetafdrukken van alle landen te bekijken: 6 Hoekstra, A.Y. and Mekonnen, M.M. (2012) The water footprint of humanity, Proceedings of the National Academy of Sciences, 109(9):

5 1.2. HANDEL IN VIRTUEEL WATER Als we kijken naar de wereldwijde goederenhandel, is het mogelijk om de meest waterimporterende landen (oranje en rode landen in Figuur 2) en de meest waterexporterende landen (groene landen in Figuur 2) te identificeren. Figuur 2. Nationale balansen van virtueel water pijlen geven bruto stromen van virtueel water groter dan 15 miljoen kubieke meter per jaar (Bron: Hoekstra, A.Y. and Mekonnen, M.M. (2012) The water footprint of humanity, Proceedings of the National Academy of Sciences, 109(9): ). De internationale handel heeft ervoor gezorgd dat landen met beperkte watervoorraden afhankelijk kunnen zijn van andere landen om zo aan de behoeftes van hun inwoners te voldoen. Als voedsel en andere producten internationaal worden verhandeld, volgt hun watervoetafdruk hen in de vorm van virtueel water. Hierdoor kunnen we de watervoetafdruk van productie koppelen aan de watervoetafdruk van consumptie, waar deze dan ook plaatsvinden. Landen kunnen zowel virtueel water importeren als exporteren door internationale handelsbetrekkingen. De bruto meest virtueelwaterexporterende landen ter wereld zijn de Verenigde Staten, China, India, Brazilië, Argentinië, Canada, Australië, Indonesië, Frankrijk en Duitsland en de bruto meest virtueelwaterimporterende landen ter wereld zijn de Verenigde Staten, Japan, Duitsland, China, Italië, Mexico, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Nederland. De netto meest virtueelwaterexporterende landen bevinden zich in Noord- en Zuid-Amerika (de Verenigde Staten, Canada, Brazilië en Argentinië), Zuid-Azië (India, Pakistan, Indonesië en Thailand) en Australië. De netto meest virtueelwaterimporterende regio s zijn Noord-Afrika, het Midden-Oosten, Mexico, Europa, Japan en Zuid-Korea. 5

6 Leer meer hierover: Biz-3U BELANG VAN DE HANDEL IN VIRTUEEL WATER Landen streven naar voedselzekerheid, goede watervoorziening, energievoorziening en andere essentiële onderdelen voor het welzijn en levensonderhoud van de mensen en economische ontwikkeling van het land. Hierdoor zijn de meeste landen afhankelijk van zowel import als export van goederen en diensten. Een land kan ernaar streven om zelfvoorzienend te zijn door voornamelijk te steunen op goederen die in het eigen Landen met schaarse watervoorraden kunnen hun interne waterverbruik verminderen door de goederen die veel water kosten om te geproduceerd te worden, te importeren. land geproduceerd worden, of een land kan ervoor kiezen de druk op de eigen natuurlijke hulpbronnen te verminderen door waterintensieve producten te importeren. Een land kan ervoor kiezen om haar natuurlijke hulpbronnen aan te wenden voor energiezekerheid door elektriciteitsproductie en in ruil daarvoor voor voedselzekerheid afhankelijk te zijn van import van voedsel. De watervoetafdruk en de vertaling ervan in virtueel water kan deze keuzes en hun onderlinge afhankelijkheden verduidelijken. Virtueel water helpt ons begrijpen wat de afhankelijkheden van onze economie zijn van de natuurlijke hulpbronnen van anderen. Door dit te koppelen aan de watervoetafdruk, kunnen we de afhankelijkheden in kaart brengen en identificeren waar en op welk moment de risico s liggen, in termen van waterschaarste en verontreiniging. Dit heeft gevolgen voor voedselzekerheid, economie en diplomatie. Voor landen met waterschaarste kan het soms aantrekkelijk zijn om virtueel water te importeren (door de import van waterintensieve producten), en daardoor de druk op de eigen waterbronnen verminderd wordt. Dit gebeurt, bijvoorbeeld, in de mediterane landen, het Midden-Oosten en Mexico. Noord-Europese landen importeren ook veel virtueel water (meer dan ze exporteren), maar dit is niet gedreven door waterschaarste. De stromen van virtueel water geven ons inzicht in de manier waarop de waterbronnen in een land gebruikt worden voor de consumptie in een ander land. 6

7 Leer meer over de watervoetafdruk van de moderne consumptiemaatschappij: ch?v=6xvbxc9xmpe 2. KARAKTERISTIEKE WATERVOETAFDRUKKEN VAN EUROPESCHE CONSUMENTEN De watervoetafdruk van een consument in de Europese Unie is 5130 liter per dag. Dit betekent dat de gemiddelde jaarlijkse watervoetafdruk van een consument in de Europese Unie gelijk is aan het volume water dat nodig is om tweederde van een Olympisch zwembad te vullen. De watervoetafdruk van een consument in de EU is gemiddeld 25% hoger dan de wereldwijde gemiddelde watervoetafdruk van een consument [7] 3800 liter per dag. Inwoners van de Europese Unie hebben gemiddeld een watervoetafdruk die 25%hoger is dat het wereldwijd gemiddelde, met Luxemburg, Portugal en Spanje als hoogste. Luxemburg, Portugal en Spanje hebben de hoogste watervoetafdrukken in de Europese Unie (en in de wereld) en alleen het Verenigd Koninkrijk en Slowakije hebben een gemiddelde watervoetafdruk van consumptie per inwoner dat lager ligt dan het wereldwijd gemiddelde (zie figuur 3). 7 Hoekstra, A.Y. and Mekonnen, M.M. (2012) The water footprint of humanity, Proceedings of the National Academy of Sciences, 109(9): ; WaterStat, available at: 7

8 Figuur 3. Watervoetafdruk van nationale consumptie van landen in de Europese Unie. (Bron: Hoekstra, A.Y. and Mekonnen, M.M. (2012) The water footprint of humanity, Proceedings of the National Academy of Sciences, 109(9): ; WaterStat, beschikbaar via: Waarom hebben Europese landen gemiddeld een hogere watervoetafdruk dan de meeste andere landen in de wereld? En waarom staan landen als Luxemburg, Portugal en Spanje hierin aan de top? Als we kijken naar de grafiek in Figuur 3 zien we dat het grootste deel van de watervoetafdruk van consumenten bestaat uit een groene watervoetafdruk. Dit is water dat gebruikt wordt voor het groeien van gewassen als: Voedsel en ingrediënten voor het bereiden van ons voedsel zoals fruitsoorten, groenten, rijst, granen, suiker, olie, meel, pasta; Diervoeders voor dierlijke producten zoals eieren, melk, kaas, vlees; Niet-eetbare gewassen zoals katoen om kleding te produceren. 8

9 Figuur 4 toont de watervoetafdruk van een gemiddelde Europese [8] burger per sector. Uit de figuur blijkt dat gemiddeld 46% van onze watervoetafdruk gerelateerd is aan de productie van dierlijke producten en 37% aan gewassen [9]. Dit betekent dat meer dan 80% van onze watervoetafdruk betrekking heeft op wat we eten [10]. Figuur 4. Gemiddelde watervoetafdruk per sector van consumenten in de Europese Unie. (Bron: D. Vanham, A.Y. Hoekstra, G. Bidoglio (2013). Potential water saving through changes in European diets. Environment International 61 (2013) 45 56). De watervoetafdruk van een land is dus sterk gerelateerd aan de voedingsgewoonten van haar burgers, welke ook weer betrekking hebben op het gemiddelde inkomen en culturele gewoonten. Aan de andere kant is in sommige regio s de benodigde hoeveelheid water om gewassen te groeien hoger door klimatologische 8 Binnen de 28 landen van de Europese Unie: België, Bulgarije, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, Kroatië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Roemenië, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Verenigd Koninkrijk en Zweden. Within the 28 European Union countries: Austria, Belgium, Bulgaria, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, Germany, Greece, Hungary, Italy, Latvia, Luxembourg, Malta, Netherlands, Poland, Portugal, Romania, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden and United Kingdom. 9 D. Vanham, A.Y. Hoekstra, G. Bidoglio (2013). Potential water saving through changes in European diets. Environment International 61 (2013) Link naar module 4 9

10 omstandigheden (zoals in mediterrane landen, waar de zomers heter en droger zijn dan in Centraal- en Noord-Europa. De landen van de Europese Unie zijn verdeeld in vier geographisch zones (volgens de standaard en geographische regio s van de Verenigde Naties): NOORD: Ierland, Verenigd Koninkrijk, Zweden, Finland, Denemarken, Estland, Letland, Litouwen; WEST: Duitland, België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, Oostenrijk OOST: Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Roemenië, Bulgarije ZUID: Portugal, Spanje, Italië, Slovenië, Kroatië, Griekenland, Malta, Cyprus Als we de voedingsgewoonten van deze regio s vergelijken met de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden (Figuur 5), zien we dat: When the diet habits of these regions are compared against what are the recommended dietary quantities (Figure 5), it is possible to verify that: Suiker, plantaardige oliën en dierlijke vetten worden meer geconsumeerd dan de aanbevolen hoeveelheden en zouden verminderd moeten worden alle vier regio s; Groente- en fruitconsumptie is lager dan aanbevolen en zou bevorderd moeten worden in alle vier regio s; Op de regio Noord na, is de consumtie van vlees ver boven de aanbevolen hoeveelheid en zou drastisch gereduceerd moeten worden. Dit is vooral zichtbaar in de regio s Zuid en West, waar ook de watervoetafdrukken van consumenten hoger is (Portugal, Spanje en Luxemburg). Een verandering in voedingsgewoonten kan daarom significant bijdragen aan het omlaag brengen van de watervoetafdruk van Europese consumenten. Kijk eens hoeveel vleesproducten je zelf eet en probeer manieren te vinden om je watervoetafdruk te verminderen door verandering van je eetpatroon. 10

11 Figuur 5. Inname van producten (kilogram per hoofd van de bevolking per jaar) en aanbevolen hoeveelheid voor een gezond dieet per EU zone. (Bron: D. Vanham, A.Y. Hoekstra, G. Bidoglio (2013). Potential water saving through changes in European diets. Environment International 61 (2013) 45 56). 3. LOKAAL VERSUS MONDIAAL EN DE GEVOLGEN VOOR HET WATERBELEID De watervoetafdruk van productie en consumptie vertellen samen een belangrijk verhaal over het watergebruik van een land en de afhankelijkheid van externe waterbronnen. Dit kan gebruikt worden om overheden te helpen met het beheer van hun watervoorraden, alsook bij het begrijpen van het verband tussen hun economische ontwikkeling, voedselzekerheid en internationale handelsbetrekkingen en water. De watervoetafdruk van productie geeft aan hoeveel druk er gezet wordt op lokale waterbronnen en vormt de basis voor het bepalen of deze op een duurzame manier gebruikt worden. De watervoetafdruk van consumptie laat de levensstandaard en leefstijl van de inwoners van het land zien. Kennis over hoeveel van die watervoetafdruk binnen de eigen landsgrenzen ligt en de hoeveelheid en lokatie van de externe watervoetafdruk is de eerste stap in de beoordeling van de afhankelijkheid van 11

12 een land van externe waterbronnen en de invloed die dit heeft op voedselzekerheid en andere zekerheden. Landen en regio s met beperkte watervoorraden, zoals Noord-Afrika, Mexico en het Midden-Oosten, zijn afhankelijk van de import van goederen om aan de behoeftes van hun bevolking te voldoen. Dit geldt ook voor landen met beperkt landoppervlak, zoals Japan en Singapore. Ondanks dat Europa rijk is aan waterbronnen en landoppervlak, ligt de helft van haar watervoetafdruk buiten de Europese grenzen WATER BESPAREN DOOR HANDEL Veel landen besparen hun binnenlandse waterbronnen door waterintensieve producten te importeren en het exporteren van goederen die minder waterintensief zijn. Waterbesparing op een landelijk niveau door de import van een product kan ook waterbesparing op mondiaal niveau betekenen, als de producten van plaatsen met een relatief hoge waterproductiviteit (dat wil zeggen dat het product hier een lagere watervoetafdruk heeft) naar plaatsen met een relatief lage waterproductiviteit gaan (waar het product een hogere watervoetafdruk zou hebben om te produceren). De totale hoeveelheid water die nodig zou zijn in de importerende landen als alle geïmporteerde landbouwproducten in eigen land geproduceerd zouden worden is 2407 miljard kubieke meter per jaar. Deze producten worden echter geproduceerd met slechts 2038 miljard kubieke meter water per jaar in de exporterende landen, waarmee de wereldwijde watervoorraad jaarlijks 369 kubieke meter water bespaard wordt [11]. Deze besparing is gelijk aan 4% van de mondiale watervoetafdruk van landbouwproductie (welke gelijk is aan 8363 miljard kubieke meter per jaar). Landelijke beleidsmakers van waterschaarse landen zijn waarschijnlijk meer geïnteresseerd in het waterbesparing op landelijk niveau dan op mondiaal niveau. Er zijn veel voorbeelden van waterarme landen die hun binnenlandse waterbronnen besparen door het importeren van waterintensieve goederen. Mexico importeert bijvoorbeeld mais, waardoor het 12 miljard kubieke meter per jaar bespaart op de nationale waterreserves. Dit is het volume water dat nodig zou zijn geweest om de geïmporteerde mais in het eigen land te produceren. 11 Bron: Hoekstra, A.Y. and Mekonnen, M.M. (2012) The water footprint of humanity, Proceedings of the National Academy of Sciences, 109(9):

13 3.2. HOE EEN DUURZAME NATIONALE WATERVOETAFDRUK TE BEREIKEN Het bereiken van een duurzame nationale watervoetafdruk betekent dat er zowel binnen het land als buiten zijn grenzen aan gewerkt moet worden. Overheden kunnen samenwerken met bedrijven om mechanismes op te zetten die bedrijven stimuleren om efficiënt met water om te gaan en transparant te zijn over hun watergebruik. Het maken van wetgeving of vrijwillige overeenkomsten per sector om transparantie van het product te stimuleren en een watervoetafdruk van het product bij te sluiten is een voorbeeld hiervan. Overheden kunnen ook hun burgers betrekken om het bewustzijn te vergroten van de watervoetafdruk van hun consumptie en manieren om dit te verminderen. Buiten hun landsgrenzen kunnen overheden zich richten op buitenlandse hulp voor het verbeteren van duurzaam beheer van watervoorraden op locaties waar de externe watervoetafdruk ligt. Ze kunnen ook met handelspartners samenwerken om te zorgen voor een duurzame productie van de goederen die geïmporteerd en geëxporteerd worden. Ten slotte kunnen ze werken aan de bevordering van internationale overeenkomsten over maximale limieten voor duurzame watervoetafdrukken en een rechtvaardige verdeling van de watervoetafdruk van consumptie EERLIJK EN SLIM WATERGEBRUIK Overheden kunnen duurzaam gebruik van de zoetwatervoorraden op de lange termijn bevorderen door: Governments can secure long-term sustainability of freshwater resources use by: Instellen van duurzame limieten voor waterconsumptie en waterverontreiniging in stroomgebieden en aquifers om een juiste balans te creeëren tussen, water, mens en natuur. Deze limieten kunnen aan de hand van een geografische watervoetafdruk evaluatie (Water Footprint Assessment) bepaald worden, wat informatie geeft over de waterbeschikbaarheid van stroomgebieden en aquifers en de assimilatie capaciteit voor vervuilingen. Vaststellen van watervoetafdruk-ijkpunten voor producenten en sectoren, gebaseerd op best beschikbare technologieën en best practices om efficiënter watergebruik te stimuleren. 13

14 Vaststellen van een rechtvaardige toekenning/eerlijke verdeling van watervoetafdrukken tussen stroomgebieden en tussen alle mensen. Het uitbreiden van de statistieken over watergebruik, voorbij hetgeen nu meegenomen wordt, zal overheden voorzien van de complete informatie die ze nodig hebben voor beheer van hun watervoorraden en externe waterafhankelijkheid. Traditionele berekeningen van het nationale watergebruik bekijkt alleen de wateronttrekking in het eigen land. Ze maken geen onderscheid tussen het watergebruik de productie van goederen voor consumptie in eigen land en het watergebruik voor de productie van exportproducten. Ook laten ze data over het watergebruik buiten het eigen land met betrekking op de watervoetafdruk van consumptie buiten beschouwing. Bovendien bekijken ze alleen het gebruik van blauw water, groene en grijze watervoetafdrukken achterwege latend. Om een bredere analyse te ondersteunen en besluitvorming beter te informeren moeten de traditionele berekeningen van nationaal watergebruik uitgebreid worden. Door alleen te kijken naar het watergebruik in hun eigen land, hebben overheden de neiging om de vraag of hun nationale consumptie duurzaam wel is, over het hoofd te zien. Veel landen hebben hun watervoetafdruk uitbesteed naar andere landen, zonder beoordeling of de geïmporteerde producten te maken hebben met de verdroging en watervervuiling in het producerende land. Slechts enkele landen die hun watervoetafdruk uitbesteed hebben, begrijpen volledig hun daaruit voortvloeiende afhankelijkheid van buitenlandse zoetwatervoorraden en zien de mogelijke risico s die dit met zich meebrengt over het hoofd. Uitbreiding van statistieken over watergebruik met alle aspecten van de watervoetafdruk zal een bredere basis leggen voor het formuleren van geïntegreerde waterbeheerplannen en beleid, verbeterd bestuur en waterbeheer en duurzame ontwikkeling. Leer meer hierover: watch?v=plfihrw1a_u 14