Bescherming van arbeidsmigranten in Nederland. Conny Rijken & Lisa Berntsen, INTERVICT, Tilburg University

Transcriptie

1 Bescherming van arbeidsmigranten in Nederland Conny Rijken & Lisa Berntsen, INTERVICT, Tilburg University

2 Inhoud workshop Inhoud en opzet van het onderzoek Focus op 2 onderdelen: Uitkomsten onderzoek kwetsbaarheid arbeidsmigranten voor uitbuitingspraktijken met focus op seizoenarbeiders Uitkomsten empirisch deel van het onderzoek: dossierstudie illegale tewerkstelling en positie ongedocumenteerden

3 Inhoud en opzet van het onderzoek Onderzoeksteam bestaat uit; Tesseltje de Lange, Lisa Berntsen en Conny Rijken Uitgevoerd aan Tilburg University Gestart 1 januari 2014 (duur 4 jaar) Nadruk op positie van de arbeidsmigrant aan de onderkant van de arbeidsmarkt Richt zich zowel op EU-arbeidsmigrant als arbeidsmigrant uit derde landen Speciale focus op ongedocumenteerden

4 Aanleiding Disbalans flexibilisering en rechten van arbeidsmigranten Waardevolle bijdrage ongedocumenteerden aan maatschappij maar geen erkenning van hun positie Onduidelijkheid over term uitbuiting Onderscheid tussen verplaatsbare en niet-verplaatsbare arbeid wordt niet als uitgangspunt genomen voor beleid

5 uitgangspunten Onderzoeksvraag: Op welke wijze kan een juiste balans worden gevonden tussen de arbeidsrechtelijke mogelijkheden van een vrije markteconomie binnen de EU en de bescherming van de (ongedocumenteerde) arbeidsmigrant? Doel Theorievorming omtrent uitgangspunten van een duurzame en ethische arbeidsmarkt. Ontwikkelen van theorie en het initieren van een ontwikkeling die ertoe leiden dat de positie van (ongedocumenteerde) arbeidsmigranten in overeenstemming is met de (mensenrechtelijke) verplichtingen van Nederland tot het bieden van een menswaardig bestaan. Sub-doelen: verduidelijken van de (juridische) grens tussen toelaatbare en niet-toelaatbare arbeidsconstructies Voorkomen van marginalisatie van arbeidsmigranten Verbeteren van de positie van ongedocumenteerde migranten die arbeid verrichten

6 Methoden Juridische analyse van Europese regelgeving en beleid t.a.v. arbeidsmigratie, inclusief identificatie en analyse van beschermingsgaps. Juridische analyse van mensenrechtenkader voor ongedocumenteerden Kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar de omvang en omstandigheden van ongedocumenteerde migranten die arbeid verrichten

7 Onderdelen van het onderzoek 1. Arbeidsconstructies en de invloed daarvan op de positie van arbeidsmigranten (jaar 1 t/m 4) wat is de rol van EU regelgeving, is er plaats voor ethische/morele waarden, hebben we een rule of reason nodig als correctief mechanisme 2. Driehoeksverhouding uitbuiting, migratie en behoeften arbeidsmarkt (jaar 2) 3. Positie van ongedocumenteerde arbeidsmigranten in Nederland (jaar 2 en 3) Voorlopige resultaten gepresenteerd door Lisa 4. Een gezond ondernemingsklimaat voor niet NL-gebonden arbeid (jaar 4) Zijn lonen in NL te hoog Moet overheid stimuleren verplaatsbare arbeid te verplaatsen naar lage lonen landen?

8 In focus: 2. uitbuiting, migratie en behoeften arbeidsmarkt Special issue: International Journal on Comparative Labour Law and industrial relations (issue 4) Kwetsbaarheid arbeidsmigranten voor uitbuiting en de rol van EU regelgeving: Zelfstandigen (Christer Thörnqvist) Schijnzelfstandigheid en andere constructies (Annette Thörnqvist) Uitzendconstructies (Christ Forde) Studenten (Tesseltje) Detachering (Lisa) Seizoenarbeiders (Conny)

9 Wanneer is sprake van uitbuiting? Nationaal, noch Europees, noch internationaal gedefineerd Glijdende schaal van decent work naar gedwongen arbeid (Klara Skrivankova) Wertheimer (1996): A takes unfair advantage over B Ook van belang (Sample 2003, Hill 1994): kwetsbaarheid andere persoon, schade aan andere persoon, instemming dwang, is andere persoon nog in staat keuze te maken

10 Uitbuiting nader gedefinieerd (Lestrade en Rijken, D&D 2014) Zetten we arbeidsrecht, bestuursrecht en/of strafrecht? Hoe kan deze term worden geobjectiveerd? Binnen strafrecht nader invulling gegeven in jurisprudentie met name Hoge Raad (Chinese Horeca HR LJN BI7099) Afhankelijk van omstandigheden van het geval Aard en duur van de tewerkstelling De beperking die zij voor de betrokkene meebrengt Het economisch voordeel dat daarmee wordt behaald WEGING NAAR IN NEDERLAND GELDENDE MAATSTAVEN (r.o )

11 Kwetsbaarheid seizoenarbeiders Arbeidsmigranten (aan de onderkant van de arbeidsmarkt) vaak in een kwetsbare positie, Bijvoorbeeld seizoenarbeiders (de Lange en Rijken, Journaal Vreemdelingenrecht 2014) Zijn voor beperkte duur in een land, beperkte integratie, sociaal netwerk Arbeid wordt verricht op piekmoment Huisvesting is tijdelijk en vaak op bedrijf (in agrarische sector), risico isolatie Arbeid wordt vaak verricht via uitzendconstructies Nakoming rechten (uitbetaling loon, compensatie) moeilijk Europees antwoord: richtlijn seizoenarbeiders (Richtlijn 2014/36)

12 Richtlijn seizoenarbeiders Doel is mogelijkheid bieden voor legale migratie voor laag- en ongeschoolde arbeid en tegengaan illegale tewerkstelling en arbeidsuitbuiting Betreft arbeid in agrarische sector en horeca/toerisme Moeizame totstandkoming Beperkte vraag? Quota en aanwijzing sectoren (art. 2(2)) door lidstaten (incl. nul-quotum) Samenhang werkgeverssancties (overweging 7)

13 Richtlijn seizoenarbeiders Seizoenswerk tussen 5 en 9 maanden per jaar (art. 14) Contract of bindend aanbod (art. 6(1)), met opgave loon, uren etc. Garantie voldoende middelen bestaan (art.6(3)) Loon, arbeidsuren, vakantie etc. gelijk aan nationale werknemers (art. 23) Bewijs dat accommodatie passend is (art. 20) Kunnen veranderen van werkgever (wordt bemoeilijkt door referentenverklaring vlgs art. 2a Vw) Geen toegang werkloosheidsuitkering, familie toeslagen. Gecombineerde werk en verblijfsvergunning mogelijk niet verplicht (art. 12(2))

14 Richtlijn seizoenarbeiders (vervolg) Hernieuwde binnenkomst faciliteren Informeren van derdelanders over arbeidsrechten (art. 11 lid 2) Commentaar: - Geen bepalingen over naleving - Klachtprocedures volgens nationaal recht (beperkt) - Minimale bepalingen uitzendarbeid - Ketenaansprakelijkheid WAS (Wet Aanpak Schijnconstructies)

15 3. Ongedocumenteerde arbeidsmigranten in Nederland Hoeveel ongedocumenteerde migranten zijn er in Nederland?

16 Ongedocumenteerde arbeidsmigranten in Nederland Naar schatting in (Van der Heijden et al. 2015)

17 Ongedocumenteerden in Nederland, trend Source: van der Heijden et al. 2015: 18

18 Ongedocumenteerde arbeidsmigranten in Nederland Welke nationaliteiten voornamelijk?

19 ouder dan 40 jaar Nationaliteiten ongedocumenteerden 100 Geslacht man vrouw Nationaliteit Turks Noord-Afrikaans Afrikaans (overig) Surinaams Aziatisch Amerikaans Europa onbekend Van der Heijden et al. 2015: 31)

20 Ongedocumenteerde arbeidsmigranten in Nederland Hoeveel ongedocumenteerde arbeidsmigranten zijn er in Nederland?

21 Schattingen van ongedocumenteerde werknemers Source: van der Leun and Ilies (2010: 193)

22 Werkomstandigheden ongedocumenteerden Schattingen dat 2/3 van alle ongedocumenteerden in Nederland betrokken is in een inkomens-genererende activiteit (onbekende stad project) Veel data echter gebaseerd op de arbeidsinspecties (# conservatieve schattingen; bias in gegevens) and expert interviews Bekend dat ongedocumenteerden vaak onder slechte arbeidsomstandigheden werken (uitbuiting), maar: Wat voor werk doen ze? Hoeveel verdienen ze? Hoeveel uren werken ze? In hoeverre zijn ze bekend met hun arbeidsrechten?

23 Dossieronderzoek Inspectie SZW

24 Dossieronderzoek Inspectie SZW Alle dossiers met afgeronde boeterapporten WAV (Wet Arbeid Vreemdelingen) 2014 Totaal: 803 dossiers, opgemaakte boeterapporten WAV Onderzocht: Nationaliteit vreemdeling Geslacht vreemdeling Plaats/regio werkomgeving Grootte tewerkstellend bedrijf Lengte arbeidsrelatie Nationaliteit werkgever Verloning: geld, vrijwilligerswerk, stage, in natura (voedsel, onderdak, ) Aanleiding onderzoek ISZW Op welke manier vreemdeling naar Nederland gekomen is Verblijfsstatus van de vreemdeling (legaal, illegaal, in procedure, onbekend) Of de vreemdeling een verblijfsvergunning bezit, en welke

25 Welke nationaliteit meest aangetroffen door Inspectie SZW als illegaal tewerkgestelde vreemdeling?

26 Top 10 nationaliteiten illegaal tewerkgestelden Bulgaarse 696 Bulgaarse 378 Roemeense 673 Roemeense 207 Chinese 179 Chinese 182 Turkse 104 Turkse 90 Indiase 81 Filipijnse 77 Marokkaanse 66 Indiase 63 Egyptische 57 Indonesische 60 Ghanese 32 Marokkaanse 51 Pakistaanse 28 Egyptische 46 Japanse 19 Pakistaanse 34 Overige 408 Overige 379 Bron: Jaarverslag ISZW 2014 De Inspectie rapporteert over afgesloten onderzoeken. Dit is de verklaring waarom in 2014, ondanks dat de Bulgaarse en Roemeense arbeidskrachten zonder tewerkstellingsvergunning in Nederland arbeid mochten verrichten, toch op nummer 1

27 Dossieronderzoek Sample: 778 vreemdelingen van buiten de EU die illegaal tewerkgesteld waren in 2014, waarvan: 82% man en 18% vrouw 15% zegt 1 dag aan het werk te zijn bij werkgever, en in totaal 25% geeft aan minder dan 5 dagen te werken bij werkgever, bij 19% is geen informatie te vinden over de lengte van arbeidsrelatie Opvallend: weinig informatie over de werkomstandigheden van illegaal tewerkgestelden Sporadisch informatie over ontvangen loon en werktijden

28 Waar (geografisch) vreemdelingen voornamelijk aangetroffen?

29 4 grote steden Amsterdam 232 Den Haag 87 Rotterdam 76 Utrecht 11 Provincies (kleinere steden, dorpen) Zuid Holland 90 Noord Holland 75 Brabant 46 Limburg 43 Provincie Utrecht 23 Gelderland 21

30 Sectoren (categorisatie ISZW) Restaurants, cafetaria's, e.d. 187 Detailhandel winkels 103 Schoonmaak 58 Detailhandel markten 52 Bouw 51 Land- en tuinbouw 24

31 In hoeverre zijn de vreemdelingen die door ISZW aangetroffen worden als illegaal tewerkgesteld ook illegaal in Nederland verblijvende vreemdelingen?

32 Verblijfsstatus vreemdeling Illegaal % Legaal % In procedure 84 11% Onbekend 75 10%

33 Verblijfsvergunning aangetroffen vreemdelingen Geen verblijfsvergunning % Onbekend % Studentenvisum 89 11% Verblijfsvergunning Spanje 66 9% Verblijfsvergunning Italië 43 6% Kennismigrantenvisum 37 5%

34 Op welke manier NL binnen gekomen? Onbekend % Als student 97 13% Als asielzoeker 80 10% Door werkgever 63 8% Als kennismigrant 34 4% Via Spanje 60 8% Via Italië 50 6% Via België 29 4% Via mensensmokkel 7 1%

35 Enquete sociaal-economische positie ongedocumenteerden in Amsterdam

36 Respondent-driven enquete, sneeuwbalmethode Contact doelgroep via verschillende organisaties Hulporganisaties Kerken Barrières: Angst Onderzoeks-moeheid Veranderingen positie ongedocumenteerden door onderzoek?

37 Enquete Onderwerpen: Werkervaringen in Nederland Kennis arbeidsrechten Migratiegeschiedenis Woonsituatie Sociale leefsituatie Toegang tot verschillende (hulp)organisaties

38 Voorlopige resultaten (n = 75) 55% man en 45% vrouw Nationaliteiten Ghana 17 Bolivia 12 Indonesië 10 Nigeria 7 Colombia 4 Brazil 3 70% werkt op dit moment in NL, ca. 10% werkt nu niet, maar heeft ooit in NL gewerkt, ca. 20% zegt niet te werken en nooit gewerkt te hebben in NL

39 Werk in Nederland (voorlopige resultaten, n=75) Overgrote deel doet huishoudelijk (schoonmaak)werk: 53%; en schoonmaakwerk in publieke ruimtes (cafes, restaurants, kantoren): 15%. 60% van degene met werk (of die ooit gewerkt hebben) in NL verdiend tussen de 10 en 15 euro per uur, de rest verdiend minder dan dit bedrag.

40 Rechten in Nederland (voorlopige resultaten, n=75) ja nee weet niet Recht op het minimumloon: 39% 57% 4% Recht op veilige en gezonde werkomstandigh 49% 48% 3% Recht op regelmatige pauzes 56% 40% 4% Recht op vakantie 44% 53% 3% Recht op fatsoenlijke huisvesting 39% 57% 4% Recht op de steun van een vakbond 45% 51% 4% Recht om naar de rechter te gaan 48% 48% 4%

41 Woonomstandigheden (voorlopige resultaten, n=57) 19% van de respondenten woont alleen Van degenen die samen wonen met anderen: 52% woont met mensen die wel Nederlandse papieren hebben 39% woont met mensen die geen Nederlandse papieren hebben 15% woont met zowel mensen zonder als met papieren.

42 Sociale leven (voorlopige resultaten, n=57) Met wie ga je in je vrije tijd voornamelijk om: Zijn dit vooral: 58% both people with and without papers 23% without papers 14% with people with papers.

43 Sociale leven (voorlopige resultaten, n=57) Status gezien als belemmering voor: Het vinden van ander werk Het volgen van een studie Om te reizen Walking down the street feeling free to do so (Woman, Age 38, Bolivia) Veel hebben angst om opgepakt te worden en passen hun sociale leven daarop aan. Sometimes I'm afraid to go out, so after church I go directly to my house (Woman, Age 53, Ghana) I have to be careful of the police. I have to be very careful with the law. I always pay for public transport. I always stop at red lights on my bicycle. I am always cautious. (Man, Age 25, Sierra Leone)

44 Verwachtingen van werk en leven in NL (n=57) Subsample: 12 Bolivia; 12 Ghana; 9 Indonesië; 15 overig Latijns-Amerika; 9 overig Afrika 50% geeft aan dat verwachtingen redelijk tot goed overeenkomen met wat ze van te voren van NL verwachten 75% van de Bolivianen geeft dit aan Terwijl dit percentage onder Ghanezen 25% en onder Indonesiërs 33% is.

45 Enquete Voorlopige resultaten, enquête 6 december afgerond. Veel informatie over de sociaaleconomische positie van deze groep migranten in Amsterdam.