Wolfgang Amadeus Mozart romanticus avant la lettre

Transcriptie

1 Wolfgang Amadeus Mozart romanticus avant la lettre Blok I Dia 1 introductie Dia 2 indeling van de dag muzikale veranderingen vanaf 1750 Mozarts jeugd en begintijd: de jaren als wonderkind maatschappelijke en filosofische context: de Verlichting, Sturm und Drang en vroege Romantiek van Salzburg naar Wenen: de gouden jaren muzikale genres en vormen laatste jaren: armoede, ziekte en dood Dia 3 Köchel-Verzeichnis (afgekort KV of K) - catalogisering van het oeuvre door de Oostenrijkse musicoloog Ludwig von Köchel ( ) o gereed gekomen in 1862 als Chronologisch-thematisches Verzeichniss sämmtlicher Tonwerke Wolfgang Amade Mozart s o uitgegeven bij Breitkopf & Härtel in Leipzig - de catalogus geeft een chronologisch overzicht van Mozarts oeuvre waarbij elke compositie een uniek nummer meekreeg: o het oudste (een stukje voor klavier uit 1761) werd K.1 o het jongste (het Requiem uit 1791) werd K was echter zeer onnauwkeurig en onvolledig leidde tot een groot aantal herzieningen en uitbreidingen o door de vele nieuwe data raakte de chronologische volgorde van de oorspronkelijke catalogus in de war men kon de composities echter niet zomaar een nieuw nummer geven omdat de originele KV-nummers in de 100 jaar daarvoor waren ingeburgerd o daarom staat vaak eerst het oude (en vertrouwde) KV-nummer, gevolgd door het nieuwe (tussen haakjes of na een schuine streep) 1

2 Dia 4 Wolfgang Amadeus Mozart Ouverture uit Mitridate, Re di Ponto (K.87) opname van de Salzburger Festspiele in het Mozart-jaar 2006 Dia 5 ca. 1750: einde van de Barok(muziek) style galante / empfindsamer Stil (Empfindsamkeit) - al in de 1 ste helft van de 18 e eeuw was er kritiek op de overdadige en gecompliceerde stijl van de Barok o zoals de uitbundige ornamentatie en het ingewikkelde contrapunt - dit leidde tot nieuwe opvattingen over muziek in meerdere richtingen die elkaar zowel opvolgden als overlapten o er ontstonden stromingen met het streven naar lichtere en eenvoudiger vormen in de muziek - centrale (esthetische) begrippen daarbij waren: sierlijkheid, bekoorlijkheid, begrijpelijkheid en natuurlijkheid van de uitgedrukte gevoelsinhoud - vond haar hoogtepunt in het 3 e kwart van de 18 e eeuw ( ) o wordt beschouwd als de pre-klassieke periode o ook wel aangeduid als de rococo afgeleid van het Franse woord rocaille (= asymmetrisch schelpmotief) Dia 6 ca. 1750: einde van de Barok(muziek) style galante - [ook wel galante stijl genoemd] - zette zich af tegen de heersende Barok o nadruk op de (zangerige) melodie bestond uit korte, herhaalde motieven (gegroepeerd in frasen van twee tot vier maten) soms alleen met akkoordfiguraties evt. versierd met doorgangsnoten, voorhoudingen en dubbelslagen maar ook melodieën gelijkend op een opera-aria zangerig of juist parlando contrasten binnen één thema of twee contrasterende (dialogiserende) thema s tegenover elkaar o langzamer harmonische progressie en minder zwaar dan voorheen boven de harmonieën (= de melodielijn) gebeurt het meeste o baslijn en harmonie zijn ondergeschikt aan de melodie begeleid door eenvoudige harmonieën voorbeeld is de zogeheten Alberti-bas [genoemd naar de Italiaanse componist Domenico Alberti ( ), die deze techniek veelvuldig toepaste] eindeloos herhalende (voortkabbelende) gebroken akkoorden als eenvoudige harmonische begeleiding hierdoor komt de melodie het mooist tot haar recht vooral toegepast in de klaviermuziek tot ver in de 19 e eeuw 2

3 o veel cadensen en gebruik van (verminderde) septiemakkoorden o afkeer / vermijding van complexe meerstemmigheid (contrapunt) o elegante en sobere ornamentiek vooral toegepast in de langzamere delen - voorzichtig begonnen in de jaren bestond gelijktijdig met de Laatbarok Dia 7 ca. 1750: einde van de Barok(muziek) empfindsamer Stil (Empfindsamkeit) - [ sentimentaliteit of gevoeligheid ] - vanaf 1750: komt voort uit / is een onderdeel van de style galante o de melodielijnen zijn spiritueel, verfijnd, expressief, gevoelvol en beweeglijk o veel aandacht voor affectvolle emotionaliteit en verfijnde melancholiek door het gevoel ingegeven uitdrukkingselementen kenmerkende muzikale figuren voor deze stijl: 1) Lombardisch ritme (= omgekeerd gepunteerd ritme) 2) Seufzer -melodie 3) de voorhouding (= consonant akkoord waarbij één noot langer wordt aangehouden heeft een dissonant effect maar dat uiteindelijk wel consonant oplost) beperkte ornamentatie als fundamenteel onderdeel van de expressie in een bepaalde passage o uitte zich vooral in de langzame delen en bepaalde recitatieven o verrassende harmonische overgangen, chromatiek, onrustige ritmische wendingen wijst in sommige gevallen vooruit naar de Romantiek door de grillige harmonische, melodische en ritmische wendingen (impliceert plotselinge stemmingscontrasten) - mondde rond 1770 uit in de zogeheten Sturm und Drang -beweging Dia 8 ca. 1750: einde van de Barok(muziek) style galante / Empfindsamkeit - samengevat kenmerkt deze muziek zich: o moest de luisteraar behagen door aangename klanken en een logische structuur o tevens ontroeren door gevoelens na te bootsen met een verwijzing naar de natuur gestandaardiseerde affecten worden vervangen door thematische dialectiek 2 verschillende thema s o niet te zeer verbluffen weinig versieringen de barokversiering verdween (werd als onecht beschouwd) alleen de langzame delen nog rijk geornamenteerd o nooit verwarren niet te complex (afkeer van de geleerde polyfonie) 3

4 o aandacht voor echte pure menselijke emotie 1 melodielijn boven een langzaam harmonisch ritme (homofonie ) de melodie was de emotie waar het om draaide de harmonie ondersteunde alleen o de stijl moest licht en vrij zijn met voorkeur voor kleine, galante vormen - vond vooral veel weerklank in Frankrijk en het Duitstalig gebied Dia 9 ca. 1750: einde van de Barok(muziek) belangrijkste vertegenwoordigers van de style galante / Empfindsamkeit - de zonen van Johann Sebastian Bach 1) Wilhelm Friedemann ( ) o zeer degelijk opgeleid door zijn vader vooral op het gebied van het contrapunt (blonk hierin ook uit) was als oudste zoon de trots en evenknie van hem had zeer grote verwachtingen van zijn hem heeft zich nooit echt aan de grote (dominante) invloed van zijn vader weten te ontworstelen niet persoonlijk en (deels) ook niet als scheppend kunstenaar. o : organist van de Sophienkirche in Dresden kerk bezat een orgel van de beroemde orgelbouwerfamilie Silbermann was ook nog door Bach sr. bespeeld o schreef hier veel symfonieën, kamer- en klavierwerken o : organist / cantor van de Marienkirche in Halle (kreeg de bijnaam Hallesche Bach) schreef veel cantates, incl. bewerkingen van cantates van zijn vader o was vanaf 1764 zonder vaste aanstelling één van de eerste freelance componisten in de geschiedenis werd zeer geroemd als improvisator op orgel en klavier leefde overwegend van concerten, componeren en (in mindere mate) lesgeven in Braunschweig in Berlijn waar hij in grote armoede stierf o muzikale ontwikkeling [lange tijd ondergewaardeerd geweest (tevens aanzienlijk veel composities verloren gegaan) thans omvangrijke herwaardering, met o.a. een complete uitgave van zijn werk (in voorbereiding)] vertoonde enerzijds de degelijkheid in de trant van zijn vader met name wat betreft het contrapunt zocht (en vond) daarnaast nieuwe uitdrukkingswijzen waarin gevoelssubjectiviteit de muzikale uitdrukking bepaalt met veel stemmingswisselingen en veranderingen in het ritme. hierin een duidelijke exponent van de nieuwe muzikale beweging de empfindsamer Stil en de latere Sturm und Drang 4

5 2) Carl Philipp Emanuel ( ) o [één van de belangrijkste componisten op de overgang van de Barok naar de klassieke periode] o was bij zijn leven beroemder dan zijn vader stond in hoog aanzien bij zowel Haydn, Mozart als Beethoven citaat Haydn: Wer mich gründlich kennt, der muss finden, dass ich dem Emanuel Bach sehr vieles verdanke, dass ich ihn verstanden und fleißig studiert habe. citaat Mozart: Er ist der Vater, wir sind die Kinder. echter in de loop van de 19 e eeuw in vergetelheid geraakt in de laatste decennia herontdekt en op waarde geschat o 1734: begon met een rechtenstudie in Frankfurt an der Oder o : in dienst van Frederik de Grote als hofmusicus (klavecinist) en vanaf 1740 in het slot Sanssouci te Potsdam o : volgde zijn peetoom Telemann op als kapelmeester van de 5 hoofdkerken in Hamburg kreeg zodoende de bijnaam Hamburgse Bach o werd 1 van de belangrijkste vertegenwoordigers van style galante / empfindsame Stil (en de latere Sturm und Drang) nadruk ligt op een gevoelvolle expressie naast de heldere vormen veelal expressief met onverwachte wendingen vrije omgang met vormen en structuren o schreef een uitgebreid oeuvre (in vrijwel alle gangbare genres, behalve opera) met de nadruk op klaviermuziek aanvankelijk gecomponeerd voor het clavichord midden 18 e eeuw zeer populair vanwege de dynamische expressie die men aan kon brengen (veel meer dan het klavecimbel) later bestemd voor de pianoforte (of fortepiano) schreef een 2-delig standaardwerk over de klaviertechniek Versuch über die wahre Art das Clavier zu spielen (Berlijn resp en 1762) werd daarmee de grondlegger van de moderne pianotechnieken ca. 200 klaviersonates waarvan de belangrijksten: 1) 6 Preussische Sonaten (1742) 2) 6 Württembergische Sonaten (1744) 3) 6 Sonaten mit veränderten Reprisen (1760) verder 19 symfonieën en 61 soloconcerten (waarvan 50 voor klavier) 3) Johann Christoph Friedrich ( ) o : werkzaam aan het hof in Bückeburg (klein stadje in de buurt van Minden [Noordrijn-Westfalen]) bij Wilhelm Graf zu Schaumburg-Lippe ( ) kreeg daarom de bijnaam de Bückeburger Bach o 1759: werd hofkapelmeester met als een gevolg een rijk en succesvol muzikaal leven maakte van de hofkapel 1 van de beste orkesten in Duitsland 5

6 o onderhield warme contacten met zijn (half)broers Carl Philipp Emanuel en Johann Christian o stond bekend als de beste vertolker van zijn vaders (klavier)muziek o schreef zelf een groot en gevarieerd oeuvre (opera s, oratoria, liederen, symfonieën, kamermuziek etc.) aanvankelijk in de late Barokstijl maar gaandeweg overgaand in de klassieke stijl 4) Johann Christian ( ) o [kreeg de bijnamen de Italiaanse Bach en de Londense Bach] o kreeg muziekonderricht van zijn vader en na diens dood in Berlijn van zijn halfbroer Carl Philipp Emanuel o : verblijf in Italië werd katholiek en organist aan de Dom in Milaan en maakte zich de (Italiaanse) opera eigen o : verblijf in Londen nauwe samenwerking met Carl Friedrich Abel ( , exleerling van Joh. Seb. Bach) de zgn. Bach-Abel concerten organiseerde volksconcerten in Vauxhall (aan de oever van de Theems) was gedurende 20 jaar de populairste musicus van Londen zijn muziek was licht van aard maar verloor aan populariteit tegen het einde van zijn leven 1765: sloot vriendschap met de 9-jarige Mozart deze bewerkte enkele van zijn pianoconcerten en componeerden gezamenlijk o schreef een groot oeuvre waaronder meer dan 90 symfonieën, ongeveer 40 concerti, ruim 30 sonates en 14 opera s was de enige telg uit het Bach-geslacht die in ruime mate opera s componeerde deed dat in de nieuwe stijl (met doorlopende finales, ensemblestukken, koren en zelfstandige orkeststukken) zijn stijl kenmerkt zich door de zangerige schrijfwijze (geïnspireerd door het Italiaanse belcanto) vooral in zijn symfonieën en klaviersonates het zogenaamde zingende allegro kenmerk van de galante stijl tevens incidenteel een uitstapje naar de Empfindsamkeit (Sturm und Drang) o.a. in zijn Symfonie in g kl.t. (opus 6, nr. 6) Dia 10 ca. 1750: einde van de Barok(muziek) belangrijkste vertegenwoordigers van de style galante / Empfindsamkeit - Christoph Willibald von Gluck ( ) o werd de grote hervormer van de opera in de 18 e eeuw naar de vernieuwde inzichten van de nieuwe stijl o Duits componist en verbleef 8 jaar in Italië waar hij de Italiaanse muziek zich eigen maakte [1745: verblijf in Londen (ontmoeting met Händel speelde mee in diens orkest bij de uitvoering van oratoria) en Parijs (ontmoeting met Rameau)] 6

7 o 1749: vestigde zich in Wenen en trouwde met de rijke bankiersdochter Marianna Pergin leverde hem veel geld op en werd daardoor financieel onafhankelijk [was in zijn tijd één van de eerste onafhankelijke componisten waardoor hij in feite kon doen wat hij wilde] o werd hofcomponist (kapelmeester) en schreef (vanaf 1741) in totaal ca. 50 opera s: 1) traditionele opera seria veel libretto s van de beroemde Pietro Metastasio ( ) 2) opéra comique vanaf 1755 (was populair in Wenen) naar Frans voorbeeld met levendige personages en gesproken dialogen 3) hervormingsopera s vanaf 1762 i.s.m. de Italiaanse dichter en librettist Raniero de' Calzabigi ( ) 4) [diverse balletten vanaf 1759 i.s.m. de choreograaf Gaspare Angiolini] o vanaf 1773 afwisselend werkzaam in Wenen en Parijs Dia 11 ca. 1750: einde van de Barok(muziek) belangrijkste vertegenwoordigers van de style galante / Empfindsamkeit - Christoph Willibald von Gluck o ontwikkelde een aversie tegen de buitensporige Italiaanse operaconventies ageerde tegen de vaak onmogelijke libretto s van Metastasio deze was nog altijd de belangrijkste librettist in Wenen (en daarbuiten) ging zijn eigen opera s ook regisseren om meer invloed te kunnen uitoefenen op de uitvoeringen pakte de zangerscultuur (met hun veeleisende, excentrieke gedrag) aan liet hen 'zingen wat er staat' o 1762: samenwerking met dichter / librettist Ranieri de Calzabigi ( ) waarmee de 1 ste hervormingsopera tot stand kwam: Orfeo ed Euridice Dia 12 Christoph Willibald von Gluck Che faro senza Euridice? uit Orfeo ed Euridice azione drammatica in 3 aktes première: 5 oktober 1762 te Wenen o [bewerkte Franse versie: 2 oktober 1774 te Parijs in het Frans en uitgebreid met een ballet] libretto: Raniero de Calzabigi gebaseerd op Ovidius Metamorfosen inhoud: het klassieke (mythologische) verhaal van Orfeo en Euridice rolverdeling: 1) Orfeo (castraat; in Frankrijk tenor) 2) Euridice (sopraan) 3) Amor (sopraan of mezzosopraan) 4) koor van herders en herderinnen, furiën en geesten 7

8 ging hiermee terug naar de (oorspronkelijke) basis van de opera het dramma per musica o libretto is een eenvoudige verhaallijn zonder subplots of andere zijpaden volledige concentratie op het drama zelf o op de voorgrond staan: menselijk drama en oermenselijke gevoelens, hartstochten en noodlottige gebeurtenissen o alleen nog recitativo accompagnato die in feite opgaan in de totaalstructuur van de opera geen langdurige secco recitatieven o relatief korte, eenvoudige, liedachtige gezangen geen overdadige, virtuoze da capo aria o muzikale delen vrijwel naadloos aan elkaar geregen o invoegingen van koren en balletten Dia 13 periode in de muziekgeschiedenis aangeduid als de zogeheten 1 ste Weense School - in deze periode werd de basis gelegd voor alle muziek tot aan ca centrale componisten 1) Joseph Haydn ( ) 2) Wolfgang Amadeus Mozart ( ) 3) Ludwig van Beethoven ( ) 4) [Franz Schubert ( )] - [in combinatie met de belangrijkste tijdgenoten] periode daarna kwam de 2 e Weense School - einde van de tonale muziek - komst van de 12-toonsmuziek en de atonaliteit - één van de (muzikale) hoofdstromingen van de 20 e eeuw - grondleggers van deze school waren: 1) Arnold Schönberg ( ) 2) Anton Webern ( ) 3) Alban Berg ( ) Dia 14 Familie Mozart afkomstig uit het zuiden van Duitsland - uit de streek Schwaben (deel van Beieren) uit de omgeving van Augsburg - oude schrijfwijze van de familienaam: Motzhart betekent vrij vertaald vies mens - geen grote muzikale familie o oudste te traceren familielid: David Motzhardt ( 1625/6) boer te Augsburg o daaropvolgende voorvaderen: David Mozart [ook als Motzhart of Motzhardt geschreven] ( ) metselaar en bouwmeester in Augsburg Franz Mozart ( ) metselaar Johann Georg Mozart ( ) boekbinder in de regio Augsburg 8

9 Leopold Mozart ( ) eerste grote musicus in de familie Dia 15 Leopold Mozart carrière en ontwikkeling - componist, violist, klavecinist, organist en pedagoog - vroegste muzikale opleiding als violist en organist te Augsburg zong verdienstelijk in het kerkkoor - aanvankelijk voorbestemd om theoloog te worden (moest priester worden) studeerde later (1737) aan de universiteit van Salzburg filosofie en rechten o legde grotere belangstelling aan de dag als (getalenteerd) musicus : werd professioneel musicus (violist) in het orkest van de rijksgraaf en Salzburger Domherr Johann Baptist von Thurn und Taxis ( ) : in dienst van de stad Salzburg o [was destijds een zelfstandige stadstaat (aartsbisdom) binnen het Heilige Roomse Rijk] o werd vice-kapelmeester en hofcomponist van de aartsbisschoppen van Salzburg: Sigismund Graf von Schrattenbach ( ) Hieronymus Graf Colloredo von Waldsee ( ) - kwam muzikaal niet significant veel hogerop in Salzburg werd nog wel lid van de hofkapel : uitgave van zijn standaardwerk over vioolspel Versuch einer gründlichen Violinschule o werd een veel gebruikt werk in de 2 e helft van de 18 e eeuw o in diverse talen vertaald, waaronder ook het Nederlands: Grondig onderwijs in het behandelen der viool (1766) Dia 16 Leopold Mozart huwelijk en gezin : trad in het huwelijk met Anna Maria Pertl ( ) o niet bijster muzikale vrouw uit St. Gilgen (Salzburgerland) maar wel een goed huwelijk - kregen in totaal 7 kinderen waarvan er 5 vóór het 16 e levensjaar stierven (namen onbekend) - 2 kinderen bereikten de volwassen leeftijd en bleken uitzonderlijk muzikaal begaafd te zijn: 1) Maria Anna ( ) 2) Wolfgangus Theophilus ( ) - wierp zich op als docent, coach en initiator van grote concertreizen ( ) van zijn kinderen was daarin uitermate ambitieus en autoritair 9

10 Dia 17 Leopold Mozart composities - [is als musicus altijd in de schaduw van zijn zoon blijven staan] - componeerde na 1762 nog maar weinig en na 1771 helemaal niets meer - schreef een aanzienlijk oeuvre (thans weinig uitgevoerd en veel is verloren gegaan) o tal van gelegenheidswerken met vaak realistische klankeffecten zoals hondenbellen, posthoorn, klokgelui etc. o kerkmuziek missen, psalmen, oratoria en cantates o 48 symfonieën de zogeheten Kindersinfonie of Speelgoedsymfonie (originele titel: Berchtoldsgaden-Musik) [Cassatie in G gr.t. voor orkest en speelgoedinstrumenten] 7-delige kamermuziekstuk met al vele elementen van de latere symfonie aangeduid als een cassatie kan worden beschouwd als een soort van suite, die uit 7 delen bestaat lange tijd toegeschreven aan Leopold Mozart (maar ook Joseph of Michael Haydn) vermoedelijk van de Benedictijner monnik Edmund Angerer ( ) beroemd geworden vanwege het gebruik van typische kinderinstrumenten uit het Berchtesgadener Land zoals koekoeksfluit, kwartel, kleine trommel en ratel Allegro (3 e deel) beroemdste deel uit deze symfonie o 6 divertimento s een licht, ontspannend werk zonder de diepgang van een sonate o 5 fluitconcerten o trompetconcert o tromboneconcert o veel kamermuziek voor uiteenlopende bezettingen Dia 18 Nannerl Mozart leven en carrière - volledige naam: Maria Anna Walburga Ignatia (bijgenaamd Nannerl ) - muzikaal hoogbegaafd maar trad nooit uit de schaduw van haar jongere broer - leerde op haar 7 e jaar klavecimbel en fortepiano spelen o speelde fabuleus klavier al op haar 11 e de moeilijkste sonates en concerten o componeerde (waarschijnlijk) zelf ook (volgens brieven met Wolfgang) maar er is niets bewaard gebleven : stopte met publieke optredens o [gaf incidenteel nog wel een concert met haar broer in de jaren 1770] o was ongepast als vrouw een grote muzikale (concert)carrière te hebben o bleef altijd onder invloed van haar (dominante) vader staan - maakte zich (muzikaal) grotendeels verdienstelijk als klavierdocente 10

11 - trouwde in 1784 met de Johann Baptist Berchtold von Sonnenburg ( ) kregen samen drie kinderen - had (vooral als kind) een zeer sterke band met haar broer talloze correspondentie bewijst dit Dia 19 vroegste jaren - volledige naam: Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus o [Amadeus is de Latijnse vertaling van Theophilus] o noemde zichzelf later Wolfgang Amadeo (1770) en Wolfgang Amadé (1777) o koosnaam was Wolfgangerl of Wolferl - geboren op 27 januari 1756 in de (huidige) Getreidegasse Nr. 9 in Salzburg - leerde in zeer korte tijd (vanaf zijn 4 e jaar) klavierspelen o [blonk daarin snel uit] o niet alleen van blad maar ook uit het hoofd met afgedekte handen spelen o kon eveneens fenomenaal improviseren o had een feilloos muzikaal geheugen en een absoluut gehoor kreeg daarom (samen met Nannerl) spoedig de status van wonderkind - vanaf ca. 1761: 1 ste composities voor klavier 1) Andante in C gr.t. (K.1a) 2) Allegro in C gr.t. (K.1b) 3) Allegro in F gr.t. (K.1c) 4) Menuet in F gr.t. (K.1d) 5) Menuet in G gr.t. (K1e) 6) Menuet in C gr.t. (K.1f) 7) Allegro in F gr.t. (K.33b) Dia 20 vroegste jaren - september 1761: 1 ste optreden als danser in de schoolkomedie Sigismundus Hungariae Rex legde de basis voor zijn levenslange verbondenheid met de opera - januari 1762: 1 ste concertreis van de familie Mozart naar München o verblijf van 3 weken met talloze optredens verslagen ontbreken maar dat dit een succes werd staat vast o ontvangst en concerten voor de Beierse keurvorst Maximilian III Joseph ( ) - later dat jaar volgende een tournee naar Passau, Linz en Wenen optredens voor de keizer en keizerin op slot Schönbrunn (keizerlijke zomerresidentie) 11

12 Dia 21 vroegste jaren - najaar 1762: 1 ste bezoek aan Wenen o zeer succesvolle optredens door de kinderen voor keizer Franz I ( ) en keizerin Maria Theresia ( ) in de keizerlijke paleizen o gaven gemiddeld drie concerten per dag volgens Leopold kroop Wolfgang bij het afscheid op schoot bij de keizerin, sloeg zijn armen om haar hals en gaf haar een dikke kus o Wolfgang had een goede band met prinses Marie Antoinette o alsmede ten huize van de plaatselijke adel - voorjaar 1763: voorbereiding op de 1 ste grote (internationale) tournee o zou ca. 3⅓ jaar duren o doelen waren Parijs en Londen o reisden met een eigen rijtuig (+ bediende) i.p.v. de postkoets of postwagen o deden onderweg o.a. München, Augsburg, Mannheim, Heidelberg en Frankfurt aan 18 november 1763: aankomst in Parijs Dia 22 vroegste jaren - portretten van Nannerl en Wolfgang uit (waarschijnlijk) vervaardigd door de Italiaanse schilder Pietro Antonio Lorenzoni ( ) verbleef vanaf de jaren 1740 in Salzburg - afgebeeld in de hofkleding die zij in Wenen van de keizer hadden gekregen Dia : Parijs - [aldaar begeleid en geïntroduceerd door de intellectueel Melchior Grimm ( ) had vele contacten met hof en adel] - 1 januari 1764: concert in Versailles voor Lodewijk XV ( ) en zijn echtgenote Maria Leszczyńska ( ) met wie hij Duits kon praten - vervolgens talloze concerten voor de Franse adel in Parijs kennismaking met het muziekleven o 1 ste composities in druk verschenen: 4 sonates voor klavier en viool (K.6 t/m 9) - begin april 1764: vertrek uit Parijs 12

13 Dia : Londen - verblijf van 15 maanden er werden grote sommen geld verdiend o namen deel aan het rijke muziekleven in de stad o gestimuleerd door koning George III ( ) en koningin Sophia Charlotte ( ) ontvangst en concerten op St. James Palace - bezochten met grote regelmaat de opera o sloot vriendschap met de destijds beroemde castraat Giovanni Manzuoli ( , was eerst sopraan, later alt) schreef een aantal aria s voor hem ontmoette hem later nogmaals in Italië (Florence en Milaan) zong toen de titelrol in de pastorale opera Ascanio in Alba (K.111) - kennismaking en vriendschap met Johann Christian Bach o [de meest succesvolle componist in Londen had tevens nauwe banden met het hof] o grote wederzijdse affectie tussen de twee componisten o maakten grote indruk op het publiek door gezamenlijk eindeloos te improviseren Wolfgang zittend op Bachs knie o beïnvloedde Wolfgang in het componeren bracht hem het zogeheten zingende allegro bij bewerkte 3 van zijn sonates (uit opus 5) tot 3 Klavierconcerten in resp. D, G en Es gr.t. (K.107) o onderhielden na het vertrek uit Londen regelmatig contact via briefwisseling - wederom talloze concerten in de stad vooral in het Royal Haymarket Theatre (in Covent Garden, wat 30 jaar eerder het vaste theater van Händel was) Dia : Londen - maakte een snelle en vruchtbare compositorische ontwikkeling door o bewaard gebleven in het zogeheten Londoner Skizzenbuch of Chelsea Notebook (K.15a-15ss) [genoemd naar Chelsea (destijds buiten Londen gelegen) waar de Mozarts een tijdje woonden] 43 korte composities (of fragmenten) voor klavier o 6 Sonates voor viool en klavier (K.10-15) opgedragen aan koningin Charlotte o Sonate in C gr.t. (K.19d) voor 4 handen (en daarmee één van de eerste quatre-mains composities en zeer succesvol gespeeld door Wolfgang en Nannerl) 13

14 o schreef tevens zijn 1 ste symfonieën: Symfonie Nr. 1 in Es gr.t. (K.16) Molto allegro geschreven in een halve sonatevorm expositie met 2 thema s en een doorwerking waarin de thema s licht gevarieerd worden qua toonsoort [vgl. de 4 hele noten in het 1 ste thema met de finale van de Jupitersymfonie] geen reprise Symfonie Nr. 4 in D gr.t. (K.19) - juli 1765: vertrek uit Londen succes was iets afgenomen omdat met gewend geraakt was aan het fenomeen van deze wonderkinderen 14