Maandblad voor weergeïnteresseerden uitgegeven door de Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie. Jaargang 42 Nummer 1 Januari 2015

Transcriptie

1 Maandblad voor weergeïnteresseerden uitgegeven door de Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie weerspiegel Jaargang 42 Nummer 1 Januari 2015

2

3 Eindredactie Frank de Groot, Gertjan Fokke a.i. Namens het bestuur en alle medewerkers van Weerspiegel en VWKweb van de Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie de beste wensen voor het verse jaar Dat iedereen mag delen in voorspoed en gezondheid. Een nieuw jaar met bekende en nieuwe uitdagingen. Een bestuur dat met volle zeilen de vereniging in de race probeert te houden, een maandblad ook werkelijk elke maand uitgeeft, een website ontplooit waar echt van alles is te vinden over onze hobby, het land in trekt om Regio s te bereiken en landelijke bijeenkomsten organiseert die altijd volle zalen trekken. Een loffelijk streven waar we alle vertrouwen in hebben. Gezocht Zoals vorige maanden gemeld zijn we al lang op zoek naar een hoofdredacteur voor de Weerspiegel. Helaas hebben diverse oproepen nauwelijks geleid tot aanmeldingen. We willen even niet denken aan de eventuele gevolgen van deze berustende houding. Gelukkig blijkt er nu een goede kandidaat voor deze functie belangstelling te hebben. In de volgende Weerspiegel laten wij hierover meer weten. Versterking redactie De redactie van het Maandoverzicht zoekt nog steeds naar versterking van de gelederen. Heeft u interesse stuur dan een naar weerspiegel@vwkweb.nl In de agenda Vooruit kijkend in februari 2015 staat er voor zaterdag een bijeenkomst van Regio Noord gepland in Hindeloopen die alles te maken heeft met ijs en schaatsen. Één van de veranderingen in Weerspiegel is het verplaatsen van de maandoverzichtstabel naar de VWKwebsite. Die zal daar beter tot zijn recht komen dan verspreid te worden over 2 pagina s in Weerspiegel. Tenslotte Inzenden van kopij voor Weerspiegel 2 van dit jaar is tot uiterlijk 31 januari mogelijk. VWK is als vereniging geregistreerd bij de Kamer van Koophandel te Utrecht onder nummer Oplage: 400 exemplaren Drukker: Wiegers Team Contributie 2015: 42, Bijdrage voor de papieren versie van de Weerspiegel is 38,. Contributie voor leden jonger dan 18 jaar op 1 januari: 21,. Bijdrage jeugdlid voor de papieren versie van de Weerspiegel is 30,. Portokosten Weerspiegel binnen Europa, buiten Nederland: 63,50. Portokosten Weerspiegel buiten Europa op aanvraag. Losse nummers 7,50 per stuk, bij vooruitbetaling te voldoen. Betalingen via: IBAN: NL47 INGB BIC: INGB NL2A t.n.v.: Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie. Voor klachten over de ontvangst van Weerspiegel en het doorgeven van adreswijzigingen (ook ) moet men zich wenden tot de ledenadministratie, per ledenbeheer@vwkweb.nl Telefoon: Beëindiging van het lidmaatschap uiterlijk vóór 1 december melden. Eindredactie 1 Ad Interim Maandoverzicht november Björn Kummeling, Ad Vermaas, Jos Neelen, Adrie Huiskamp Optische verschijnselen 6 november 2014 Peter Paul Hattinga Verschure Column 9 Ton ten Hove Sneeuw in verschillende kleuren 10 Paul Dekkers Maand in Beeld 12 Thieu Smeets Weerhistorie: januari Klaas Ybema Weerspiegel is een blad door en voor leden. Elk lid kan dus meewerken aan het blad. Dit kan door middel van het schrijven van meteorologische of klimatologische artikelen of door het meewerken aan een rubriek. Regio Noord 17 Jan Limonard Tropische stormen en 18 klimaatverandering Evert Wesker Weervoorspellingswedstrijd 24 Edith de Jonge Omslag en lay out: Thieu Smeets, Gertjan Fokke, Peter Paul Hattinga Verschure Het is niet toegestaan om gegevens, artikelen (of gedeelten daarvan) die in dit blad staan, openbaar te maken zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de eindredacteur. 1

4 Maandoverzicht November 2014 VWK-tabel: Jos Neelen. Maandgrafieken: Björn Kummeling. Tekst: Ad Vermaas November 2014 was droog, zonnig en zeer zacht Ell 22,0º op de 1 ste, een nieuw landelijk novemberrecord. Het zachte weer dat de eerste twee herfstmaanden (en ook het jaar) kenmerkte, zette zich in november voort. De slachtmaand startte zelfs extreem zacht met in de oostelijke helft van het land nieuwe novemberrecords. De zachte lucht was in de eerste maandhelft het gevolg van een zuidelijke stroming. Later in de maand had de stroming vaak een oostcomponent (persistent hoog boven Rusland), maar ook toen bleef het meest zacht. Alleen de laatste twee dagen van de maand waren duidelijk te koud. Oceaanfronten kregen slechts af en toe kans om tot onze omgeving door te dringen en op veel plaatsen verliep de maand dan ook droger dan normaal, was het vaak rustig weer en kwam het nergens tot storm. Ook liet de zon zich vaker dan gemiddeld zien. Als gevolg hiervan was het gemiddeld weercijfer van 6,6 aanzienlijk boven het langjarig gemiddelde. Drie jaar geleden werd het weer van de destijds zonnige en extreem droge november nog iets hoger gewaardeerd (6,7). Temperatuur en weersverloop Na de zeer warme september en oktober behoorde ook de slachtmaand bij de warmste tien in z n soort. Van de afgelopen twaalf maanden (december 2013 t/m november 2014) eindigden er maar liefst negen in de top-10. Alleen het tijdvak van juli 2006 t/m juni 2007 kende nog meer van die maanden (10). De maandgemiddelden van november waren op veel stations ca. 1,5º boven normaal; langs de (noord)westkust was de afwijking iets kleiner (ca. 1 graad), in het uiterste oosten wat groter: ca. +2 graden. Figuur 1. Gemiddelde temperatuur op de KNMIstations in november Temperatuurgemiddelden november De Bilt landelijk 2014 norm norm. Tgem. Tx Tn 8,2 10,8 5,4 6,7 9,6 3,6 8,4 10,8 5,9 6,9 9,5 4, ,9 8,8 5,9 8,3 6,6 5,3 10,3 8,8 6,1 8,5 6,8 5,5 Tabel 1. Thermische gemiddelden van november in De Bilt en landelijk gemiddeld (5 hoofdstations KNMI). De gemiddelden liepen uiteen van 7,5º te Eelde (normaal 6,0) en Nieuw-Beerta tot 9,7º in Vlissingen (8,1), resp. van 7,1º te Winsum/Vt tot 9,0 te Brielle/VT. Op vier van de vijf KNMI-hoofdstations schaarde de slachtmaand zich bij de tien warmste in ruim een eeuw. Alleen in De Kooy was dat niet het geval. Maandverloop Figuur 2. Dagelijkse minimum-, gemiddelde- en maximumtemperatuur in De Bilt, alsook het grasminimum en de normaalwaarde voor het etmaalgemiddelde. Figuur 3. Extremen en gemiddelden van etmaalmaxima en minima op 33 KNMI-stations. Van start met warmterecords De slachtmaand begon bijzonder zacht. Op zaterdag de 1 ste werden op veel stations in het oosten van het land recordhoge temperaturen bereikt. Figuur 4. Analyse van , 00 UTC. Tussen een IJslandlaag en hogedruk boven Centraal- Europa staat boven ons land een ZZW-stroming. Deze voert, aan de voorzijde van een zwak koufront, zeer zachte lucht aan. Op 500 meter is het 20 graden en op 850 hpa is het 14 graden (op was dat ca. 13 graden). De weersystemen bewegen oostwaarts: het hoog trekt richting Oekraïne, genoemd koufront passeert van de 1 ste op de 2 de en de fronten van de randstoring die nu nog ruim west van Ierland ligt, trekken vanaf de 2 de op de 3 de over ons land. De dagen hierna ging de sterk meanderende westcirculatie over in een meridionaal patroon door een trog boven de Britse Eilanden naar het zuiden. Tegenhanger was een persistent hoog boven Rusland. Zowel op hoogte als aan de grond hield de stroming een zuidcomponent.. Op de extreem zachte 1 ste werd het bij veel zon en vrij weinig wind op veel plaatsen 17 tot 22 graden. De hoogste waarde werd gemeten in Ell: 22,0º, een waarde die goed was voor een nieuw landelijk novemberrecord. Ook in Beek (21,4) werd het warmer dan eerder in november was gemeten (21,1 in Beek en Oost-Maarland op ). Op veel stations in met name de oostelijke helft van het land werden stationsrecords geboekt. Zie tabel 2. Alleen langs de Friese IJsselmeerkust en op de Wadden bleef de temperatuur flink achter (ca. 15 graden). Na deze uitzonderlijke warmte was het op zondag de 2 de nog altijd fraai herfstweer met veel zon. De maxima waren met ca. 17 graden niet meer zo hoog, maar nog altijd wel een graad of 5 boven normaal. 2

5 Etmaalmaximum november Station t/m 2013 Den H./De Kooy 17,0 17,6/2005; 3 de Leeuwarden 16,9 17,2/2011; 4 de Eelde 18,0 17,8/2005; 3 de Schiphol 18,2 17,8/2005; 3 de Twenthe 19,8 19,5/1955; 7 de De Bilt 18,5 18,7/2005; 3 de Wintersw./Hupsel 19,5 19,9/1955; 7 de Rotterdam 18,3 18,3/1994; 4 de Vlissingen 17,9 17,5/2005; 3 de Gilze-Rijen 19,3 19,7/1994; 4 de Volkel 19,9 19,6/1965; 7 de Eindhoven 20,6 20,1/1955; 7 de Beek 21,4 21,1/1994; 4 de Landelijk hoogste 22,0 21,1/1994; 4 de Ell Beek, O.-Maarl. In 1899 kwam Den Helder tot 17,6º de 2 de, Leeuwarden noteerde 17,1 de 2 de, Groningen ging naar 18,4 op de 2 de, 19,3 op de 5 de en 18,3º op de 6 de, De Bilt mat 18,6 2 de, 19,3 5 de en 18,5 6 de. Tabel 2. Maxima van 1 november, vergeleken met de hoogste novembertemperaturen in het verleden.. De Bilt en Den Helder/De Kooy vanaf 1901, Winterswijk/ Hupsel vanaf 1906, Vlissingen vanaf 1923, Beek en Eelde vanaf 1946, Leeuwarden, Schiphol, Twenthe, Gilze-Rijen, Volkel en Eindhoven vanaf 1951 en Rotterdam vanaf Verder waren er de eerste twee dagen ook erg hoge minima. Op de 1 ste hadden Vlissingen en Wijk aan Zee een minimum van 13,8º, op de 2 de werd het te Twenthe niet kouder dan 13,6. Hier en daar sneuvelden stationsrecords, maar het landelijk record bleef overeind (14,3º /Wijk aan Zee en Woensdrecht / ). Iets dergelijks gold voor de etmaalgemiddelden: nu maximaal 15,9º te Woensdrecht op de 1 ste, tegen 16,3 in datzelfde Woensdrecht op en 16,5º in Beek op In de dagen hierna werd het eerst flink nat aan de noordwestkust (3 de en 4 de ), met op de 3 de een krachtige tot harde wind aan de kust. Daarna werd het juist rustig weer met op de 5 de en 6 de in de nacht en ochtend op veel plaatsen mist, in de middag regionaal zon. Maar wel bij temperaturen iets beneden normaal. De middagtemperaturen lagen toen op 8-11 graden en in opklaringsgebieden waren er minima tot ca. 2 graden. Vanaf de 7 de kwam ons land onder invloed van een volgend oceanisch laag. De aanvoer bleef zuidelijk en de temperatuur ging weer geleidelijk omhoog naar waarden iets boven normaal, met vooral zachte nachten (vanaf de 8 ste ). Nadat de wind op de 7 de flink was toegenomen (hard aan zee) en het zuidwesten neerslag van betekenis had gekregen, was het weer in het tweede weekeinde (8/9) weer fraai te noemen: droog, flink wat zon, maxima van 11 tot 14 graden, minima tussen 6 en 10º. In de werkweek die volgde was er ook op de 10 de, 11 de en 13 de geregeld tot veel zon (in zuidoosten op Sint Maarten bewolkt met wat regen, op de 13 de in het uiterste noordoosten langdurig mist). Ook vielen soms kleine hoeveelheden neerslag (van 9 de op 10 de, in de loop van de 11 de en 12 de ). In de loop van de 14 de ging meer regen vallen. De middagtemperatuur bleef op eenzelfde vrij hoog niveau, maar in de heldere nachten van de 11 de en 13 de koelde het wel sterker af (Hoogeveen 2,6/11 de en Woensdrecht 0,8/13 de ). Aan het einde van de week was de stroming zuidoostelijk geworden door een blokkade boven het noordoosten van Europa. Figuur 5. Analyse van , 00 UTC. Een gordel van hogedruk reikt van Groenland, via Lapland tot ver in Rusland. Tegenhanger is een diep laag (957 hpa) boven het midden van de Oceaan. Tussen beide grootmachten bevindt ons land zich in een neutraal gebied. Achter een zwakke occlusie wordt de 13 de een heel rustige dag met veel zon (mist in uiterste noordoosten). In de dagen hierna trekt het oceanisch (hoogte)laag opvullend naar de Kanaalregio en vervolgens via onze omgeving (15-18) naar Midden-Europa. Door de toenemende cyclonale invloed was het van de 14 de tot 16 de nat. Op de 14 de en 15 de viel de frontale regen vooral in de zuidwestelijke helft van het land, op zondag de 16 de lag de nadruk op het noord(oost)en. Daarbij werd het in het weekend van de 15 de /16 de overdag 9 tot 11 graden; rond normale waarden. De nachten bleven nog altijd zacht (op veel plaatsen minima rond 8º). Oostelijke stroming, maar geen kou In de derde werkweek (17-21) was de stroming (zuid)oostelijk. Figuur 6. Analyse van , 06 UTC. Een omvangrijk hoog heeft z n centrum boven Rusland, en een sterke uitloper boven Scandinavië. In combinatie met een hoogterug boven westelijk Europa vormt dit systeem een blokkade voor oceaandepressies. Het grondlaag houdt in ons land een oostelijke stroming in stand. Door de hogedruk was het de gehele week vrijwel droog (regionaal wat motregen op 17 de en 18 de ). Na een vrij zachte 17 de ging de temperatuur wel enkele graden omlaag, maar echt koud werd het niet. De middagtemperatuur lag eerst (18-20) rond een normale waarde van ca. 9 graden en in een groot deel van het land koelde het in de nacht, onder hardnekkige lage bewolking, maar weinig af. Geleidelijk werd de lucht echter droger en nadat het noord(oost)en op de 19 de en 20 ste al wat zon had gehad, klaarde het in de nacht van de 21 ste ook elders op. In het noordoosten kwam het tot vorst, met de -2,0º van Leeuwarden en de -1,5 van Winsum/VT als laagste minima. Ook Beek had een nipte vorstdag (-0,2), maar het overgrote deel van het land bleef nog altijd vorstvrij. De eerste landelijke vorstdag was daarmee erg laat. Alleen in 2000 was er een nog latere datum: toen kwam het pas in de avond van de 16 de december voor het eerst tot vorst. De middagtemperatuur (21 ste ) was, ondanks de volop schijnende zon, slechts 7 à 9 graden; een normale waarde. Zeer zachte 23 ste. Het geregeld zonnige weekeinde van de 22 ste /23 ste verliep weer een stuk zachter. Achter een warmtefront werd de stroming zuidelijk. Op de 22 ste werd het in een groot deel van het land al 10 tot 15 graden en op de zondag kwamen daar nog een paar graden bij: 10 of 11 graden op de Wadden, 12 tot 15 graden in een groot deel van het land en zelfs 16,5º te Beek. Dat juist het hooggelegen Beek er uit sprong had o.a. te maken met de zeer warme bovenlucht (tijdelijk +12º op 850 hpa). Hoge temperaturen voor de laatste novemberdecade, maar niet extreem. Op lagen de maxima nog 2 of 3 graden hoger (tot 18,9º te Beek). Grijs en vrij koud slot In de laatste week van de maand ging de temperatuur weer omlaag. Nadat een front van de 23 ste op de 24 ste de zeer zachte lucht had verdreven, werd het op de zonnige 24 ste in de middag nog 10 tot 12 graden, maar in de heldere en vrijwel windstille nacht die volgde kwam het in het oosten en zuiden van het land tot lichte stralingsvorst. Woensdrecht had -3,5º, de laagste landelijke waarde van de maand. Verder -2,2º in Volkel (-4,9 op 10 cm). 3

6 Figuur 7. Analyse van , 00 UTC. Achter een front is polaire lucht het land ingestroomd. Een uitloper van het Azorenhoog heeft zich uitgebreid naar het continent en maakt verbinding met het hoog dat al wekenlang boven Rusland ligt. De rugas trekt over ons land noordwaarts. De komende dagen wordt de stroming daardoor weer (zuid)oostelijk. In het laatste weekeinde wordt die oostelijke stroming versterkt doordat zich nabij het Iberisch schiereiland een (hoogte)laag afsnoert. Na deze koude nacht was de 25 ste nog een fraaie herfstdag met vrij veel zon en 8 à 10 graden maximaal. Daarna hadden we op de 26 ste en 27 ste te maken met zwakke fronten. De neerslag stelde weinig voor, maar het was wel overwegend bewolkt. In het noordoosten werd het nog maar een graad of 6. Het zuidwesten was met ca. 10 graden aanzienlijk zachter. In de nachten was het slechts een paar graden kouder. Dit meest bewolkte weer (op de 29 ste in het zuidwesten wel zonnig) met een geringe dagelijkse gang was ook het beeld voor de rest van de maand. Wel ging de temperatuur verder omlaag en nam de naar oost gedraaide wind toe waardoor het ineens licht winters aanvoelde. Een hele verandering. Dit alles door een vrij koude grondlaag met hardnekkige stratus onder een scherpe inversie. In het slotweekeinde van de 29 ste en 30 ste ging de daling door: op de slotdag werd het in het noordoosten nog maar 1 à 2 graden. Nieuw-Beerta (1,2) en Roodeschool/VT (1,0) hadden de laagste landelijke waarden van de maand. Het zuidwesten haalde op de vrij zonnige 29 ste nog 7 à 8 graden, op de bewolkte slotdag was het er 4 à 5 graden. De minima bleven ook in het noordoosten, door bewolking en wind, nog net in de plus. In de middag van de 30 ste trok een gebied met buiige regen en lokaal onweer en/of hagel over de westelijke helft van het land. Txhoog Txlaag Tnhoog Tnlaag Tghoog 22,0º 20,8 1,2 1,0 13,8 12,9-3,5-1,6 15,9 15,2 15,2 Ell Eindhov. Gr. B/BT Nieuw-Beerta Roodeschool/VT Vlissingen, Wijk aan Zee Woudenberg/BT Woensdrecht Eerbeek/BT Woensdrecht Eindhov. Gr. B/BT St. Oedenrode/BT 1 ste 1 ste 30 ste 30 ste 1 ste 1 ste 2 de 25 ste 25 ste 1 ste 1 ste 2 de Tglaag 0,7 Nieuw-Beerta 30 ste 0,7 Roodeschool/VT 30 ste Tabel.3 Temperatuurextremen. Landelijk hoogste en laagste waarde van de etmaalmaxima, -minima en -gemiddelden op basis van 34 KNMI-stations; etmaal 0-24 UTC en de VWK/BT- en VT-stations (18-18 UTC). Warme dagen, (grond)vorstdagen In zuidoostelijk Brabant en in Limburg was de 1 ste een warme dag. Niet alledaags, maar zeker niet uitzonderlijk; in 1994 had Oost-Maarland 3 warme dagen. Alleen op de 21 ste (noordoosten) en van de 24 ste op de 25 ste (zuiden en oosten; hier en daar twee vorstdagen voor het etmaal 0-24 UTC) kwam het tot lichte stralingsvorst en met 0 tot 2 vorstdagen per station bleef het aantal dagen overal ruim beneden normaal (1 tot 7). Neerslag Ook de derde herfstmaand was droger dan normaal. Landelijk gemiddeld viel 47 mm (KNMI-neerslagstations; normaal is 82 mm), resp. 44 mm (VWK). Alleen op de westelijke Wadden kwam de maandsom rond normaal (daar ca. 90 mm) uit, elders was er een (flink) tekort. Daar viel veelal mm, in sommige regio s in het oosten van het land nog wat minder. Figuur 8. Landelijke verdeling maandsom neerslag november Wilsum IJsselmuiden Hattemerbroek Warnsveld Assen-N Montfort Groot-Ammers Rozenburg Honselersdijk Brielle VWK Ov./SR Ov./SR Gld./SR Gld./SR Dr./SR L./SR.... Z.H./BR Z.H./SR Z.H./SR Z.H./VR KNMI-neerslagstations Oost-Maarland L. Weert L. Deurne N.B. Someren L. Kessel-Eik L Sevenum L. Beek L Oost-Vlieland Bergen Den Burg De Koog Callantsoog Vlieland Fr. N.H. N.H. N.H. N.H. Fr Tabel.4 Droogste en natste VWK-stations en KNMIneerslagstations. November Maandverloop Natte dagen waren de 3 de en de 14 de -16 de. Figuur 9 Dagsommen neerslag op 32 automatische KNMI-stations. De warmte van de 1 ste en 2 de werd op de 3 de met flink wat regen afgestraft. De noordwestkust kreeg het meest: 28 mm te Wijk aan Zee (3 de ; 0-24 UTC), een dagsom van 31 mm in Den Burg en 32 mm te Vlieland in de ochtend van de 4 de. Callantsoog had 37 mm over de ochtendaftappingen van de 3 de en 4 de samen, in Den Burg was dat 39 mm en op Vlieland 42 mm. Vanaf de middag van de 14 de werd het een etmaal lang in het zuidwesten erg nat: ca. 20 mm of meer, 27 mm in Stavenisse /ochtend 15 de en verder 43 mm in Anna Jacobapolder op de 15 de -17 de tezamen. Op zondag de 16 de regende het lang en veel in andere delen van het land (Bergen 28 mm/ochtend van de 17 de ). In de rest van de maand viel er af en toe nog wat regen, maar op veel plaatsen waren de dagsommen gering. Alleen bij het verdrijven van de zeer zachte lucht van de 23 ste viel op een deel van de Wadden ruim 10 mm, de fronten van de 26 ste en 27 ste lieten hier en daar ca. 5 mm na en op de slotdag kwam in een smalle strook van Haarlem naar Tilburg lokaal meer dan 10 mm omlaag (14 mm in Overveen en 15 te Nieuwendijk). Maar dat laatste gebeurde toen de maand voor de neerslagstations al was afgesloten. Neerslagduur Ook de neerslagduur was ruimschoots beneden normaal. Het landelijk gemiddelde bedroeg 49 uur (KNMI; normaal is 73 uur). De duur liep uiteen van 35 uur te Nieuw-Beerta tot 61 uur in Hoek van Holland. De 16 de was de dag met de langste duur: in het midden en noorden 4

7 van het land regende het meer dan 15 uur (tot 19 uur in Hoogeveen). Maandverloop Op de eerste twee dagen, van de 8 ste -13 de en van de 21 ste -25 ste was er op de meeste dagen veel zon. Rond het midden van de maand was er een week lang veel bewolking (14-20) en de sombere periode aan het einde van de maand werd de eerste dagen van december gecontinueerd. Figuur 13. Windroos op basis van het VWKgemiddelde. Luchtdruk Doordat de barometer tot na het midden van de maand beneden normaal stond, kwam het maandgemiddelde (1010,2 hpa; 5 hoofdstations) overal ruim beneden normaal (1014,1) uit. Figuur10. Dagelijkse neerslagduur op de 32 KNMIstations. Onweer, hagel en sneeuw Onweer kwam weinig voor. Slechts 4 landelijke onweersdagen (normaal 6) en geen wijdverbreid onweer. Veel stations bleven dan ook onweersloos. Ook hagel kwam weinig voor. In Roodeschool werd op de slotdag wat motsneeuw waargenomen, de eerste sneeuw van het seizoen. Zon en globale straling Gemiddeld over het land waren er 87 (KNMI/5 hoofdstations), resp. 83 (VWK), zonuren tegen een gemiddelde van 67, resp. 64 uur over de referentieperiode In die periode was het landelijk gemiddeld alleen zonniger in 2011 (95, resp. 90 uur), terwijl in 1998 het aantal zonuren vergelijkbaar was (87, resp. 85 uur). Verder teruggaande zijn er meerdere belangrijk zonniger novembermaanden geweest, met als laatste die van De landelijke verdeling was vrij gelijkmatig: op veel KNMI-stations werd 80 à 90 uur berekend; aan de NW-kust was dat hier en daar wat minder, in het zuid(oost)en veelal iets meer. Figuur 11. Landelijke verdeling zonneschijnduur november Figuur 12. Dagelijks zonneschijnpercentage, november 2014 Zonloze en zeer zonnige dagen Het aantal zonloze en sombere dagen was rond of iets beneden normaal. Veel stations telden meer zeer zonnige dagen dan de normale 2 (6 in Rotterdam en Beek). Globale straling Ook de maandsom globale straling was in het hele land aanzienlijk boven normaal, maar niet extreem hoog. Ook waren er geen bijzondere dagwaarden. Wind Ook de derde herfstmaand was rustiger dan normaal. De gemiddelde windsnelheid kwam, landelijk gemiddeld, uit op 4,2 m/s, tegen 5,1 normaal. Storm kwam niet voor, een stormachtige wind evenmin en alleen op enkele kuststations werd een uurgemiddelde van 7 Beaufort gehaald. Het ontbreken van een stormachtige wind in de slachtmaand kwam voor het laatst voor in De zwaarste windstoot bedroeg 22 m/s te IJmuiden/avond 2 de. De wind kwam de eerste twee weken uit Z tot ZO, vanaf de 18 de enkele dagen uit O- NO en in de laatste fase van de maand (25-30) uit ZO-O. De windroos is dan ook eenzijdig. De richtingen ZO en O kwamen veel vaker voor dan normaal, terwijl er een groot tekort was aan de richtingen ZW tot N. In 2011 had de windroos een vergelijkbaar beeld. Het complete artikel is te vinden op de VWKwebsite, inclusief de maandtabel. Dat is gemakkelijk te vinden door bij zoeken VWKweb-1392 in te voeren. Figuur 14. Afwijking van de gemiddelde luchtdruk t.o.v. de normaal Ten zuidwesten van Ierland was de gemiddelde luchtdruk ver beneden normaal, terwijl het persistente hoog boven Rusland/Scandinavië leidde tot een ver boven normale druk. Van de 2 de tot de 18 de was de luchtdruk aanhoudend beneden normaal, daarna (19-25) een week lang daarboven. Bijzondere dagwaarden ontbraken. De hoogste landelijke waarde bedroeg 1028,6 hpa te Eelde op de 20 ste, de laagste was 988,5 hpa te Vlieland in de late avond van de 3 de. Figuur 15. Verloop van de luchtdruk op de vijf KNMI-hoofdstations. Data en rasterlijnen markeren het begin van het etmaal (0-24 UTC). Bronnen: zie vorige nummer. 5

8 Optische verschijnselen in november 2014 Peter Paul Hattinga Verschure De maand november heeft een vrij groot aantal meldingen van optische verschijnselen opgeleverd. Perioden met veel meldingen, rond de 10e en rond de 24e, werden afgewisseld door perioden waarin nagenoeg niets werd waargenomen. November HALONET z. zm z. zm z... zm zm zm zm z. zm zm z..... z..... z. z. z. z. z. z. z... zm z... Nederland.. i r i... ir.r..w r...r..w Zaandam m.... z..m... z... z z. z... z. z F. Roovers.. i i Delft(1).. z. z. z z... z. z. z. z. z z. z. z. z. z..... z. z... F. Nieuwenhuys.. i Groot-Ammers z. z. z. z. z. z z. z. z. z. z z... G. Lock-Baardman Wouw(2) z. z... z. z. z z... H. Simons Appingedam z z z z T. Evenhuis r Wagenborgen H. Bouman r Deventer(3) z. zm z. zm z... zm zm zm zm z. zm zm z..... z z. z. z. z. z. z... zm z... P.P. Hattinga Verschure.. i ir.r..w r......w Utrecht(4) z z W. Wiersema r z = halo bij de zon solar halo m = halo bij de maan lunar halo i = irisatie op 15 van de zon cloud iridescence r = regenboog rainbow w = mistboog fogbow (1) op diverse dagen waarnemingen ook te Den Haag (2) geen waarnemingen tot 20 november (3) op 8 november waarneming te Bakkeveen (4) vanaf 7 november waarnemingen te Oosterend (Terschelling) De regenboog werd in november op 5 dagen waargenomen. Schrijver dezes was bij zonsondergang op 11 november te Deventer getuige van een kortstondig heldere rode regenboog. De opname van afbeelding 1 werd gemaakt toen het verschijnsel al weer snel in helderheid aan het afnemen was (zie noot aan het slot van deze rubriek). Vanuit dezelfde plaats werd in de ochtenden van zowel 13 als van 25 november een zwakke mistboog opgemerkt. Op 13 november betrof het fragmenten, op 25 november werd een zwakke boogvorm gezien. In beide gevallen bleef de boog kleurloos. Afbeelding 1 Rode regenboog op 11 november 2014 te Deventer, uur. Zonshoogte -1,3 (opname P.P. Hattinga Verschure) Tabel 1 Uitgebreidste irisaties in november 2014 tot: 2 Den Haag in fijne Ac lenticularis Zaandam in oplossende Ac lenticularis Op 3 dagen werden irisaties op tenminste 15 graden van de zon waargenomen. Op 1 dag strekten de kleuren zich tot minstens 25 graden van de zon uit (tabel 1). Op 1 dag werd een meervoudige krans gemeld. Op 2 november, de dag waarop ook de uitgebreide irisaties werden gezien, werd door T. Evenhuis te Appingedam om uur een viervoudige krans waargenomen in Cirrocumulus. In november zijn haloverschijnselen op 23 dagen waargenomen. Op al deze dagen werd een halo bij de zon gezien, terwijl maanhalo's werden opgemerkt op 9 dagen. Bijzonderheden zijn gemeld op 9, 11, 12, 24, 25 en 26 november. De halo van 9 november Met een zuidwestelijke bovenstroming dreven velden hoge bewolking over ons land. Gedurende de hele nacht zag de auteur vanuit Bakkeveen een duidelijke kring om de maan, soms met boven- en benedenraakboog. In de namiddag zag hij te Deventer in vanuit het zuidwesten toenemende hoge bewolking de kleine kring met bijzonnen en bovenraakboog, en aan de linker bijzon een bovenste boog van Lowitz. Bij de opkomende maan vertoonde zich rond uur een korte zuil. De halo van 11 november Rond een laag ten westen van Ierland werd vrij veel bewolking over ons land gevoerd, waarin behalve enkele buien ook hoge wolkenvelden meetrokken. Diverse waarnemers verspreid over het land meldden deze dag halo's te Tabel 2 Aantallen dagen met melding van genoemde halovormen in Nederland in november 2014 Kring 22 ring.. 19 Bijzon(nen) 22 parhelia 21 Raakbo(o)g(en)/omhullende 22 tangent arcs 14 Circumzenitale boog circumzenithal arc. 15 Bovenzijdelingse raakboog 46 supralateral arc 5 Bo(o)g(en) van Lowitz Lowitz arcs.. 2 Zuil pillar

9 Afbeelding 2 Maanhalo van 4 november 2014 te Bennekom, uur. Maanshoogte 43,5 (opname S. Jak) hebben gezien. Dat waren in de meeste gevallen de bijzonnen. Vanuit Zaandam werd bij zonsopkomst de zuil opgemerkt. Te Deventer zag ondergetekende rond uur behalve een bijzon de bovenraakboog, zuil, circumzenitale boog en een zwak deel van de bovenzijdelingse raakboog van 46 graden. De halo van 12 november Er bevond zich aanhoudend veel bewolking in de hogere niveaus. Tussen lagere bewolking door werden hier en daar halo's opgemerkt. De auteur nam te Deventer korte tijd een vrij uitgebreide halo waar, met tussen en uur de kleine kring, bovenraakboog, bijzonnen met links bogen van Lowitz naar boven en beneden, de circumzenitale boog en de bovenzijdelingse raakboog van 46 graden. Laat in de avond werd er ook een zuil door de opkomende maan gezien. De halo van 24 november Een hoog in onze omgeving bracht een rustig weertype met weinig wind. Afbeelding 4 Circumzenitale boog op 23 november 2014 te Den Haag, uur. Zonshoogte 12,5 (opname F. Nieuwenhuys) Afbeelding 3 De halo van 12 november 2014 te Deventer, tot uur. Zonshoogte om uur 17,5 Er lag vrij veel bewolking in de hogere niveaus. Nadat op 23 november al een heldere circumzenitale boog was gezien door F. Nieuwenhuys te Den Haag (afbeelding 3), zag dezelfde waarnemer op 24 november te Den Haag en Delft een vrij uitgebreide halo met kleine kring, bijzonnen, bovenraakboog en een duidelijk gedeelte van de bovenzijdelingse raakboog van 46 graden. Wat later zag hij ook nog weer de circumzenitale boog. De halo van 25 november Gedurende een groot deel van de dag werden halo's gezien in uitgestrekte wolkenschermen in de hogere niveaus. De meeste meldingen betroffen delen van de kring van 22 graden met bijzonnen. Te Den Haag, Wouw, Zaandam en Deventer werden ook de bovenraakboog en circumzenitale boog opgemerkt, te Deventer ook de zuil. Te Zaandam zag waarnemer F. Roovers rond uur bovendien een heldere bovenzijdelingse raakboog van 46 graden. Deze werd om uur ook te Deventer gezien, zij het slechts zwak. De halo van 26 november In langzaam dichter wordende sluierbewolking die voorafging aan een vanuit het zuidwesten naderend frontensysteem werden plaatselijk nog halo's waargenomen. Te Deventer zag ondergetekende nog een groot deel van de dag haloverschijnselen. De kleine kring was voortdurend te zien van 9 tot 16 uur, af en toe voegden zich daarbij een bijzon en de bovenraakboog, en tussen 12 en uur ook de circumzenitale boog. Omstreeks en uur werden te Deventer bovendien flauwe gedeelten van de bovenzijdelingse raakboog van 46 graden waargenomen. De redactie Optische verschijnselen ontving van onze waarnemer F. Nieuwenhuys het volgende verslag, betreffende een alleraardigste waarneming van een niet-meteorologisch optisch verschijnsel: 'Opmerkelijk lichtrefractie en -reflectie-verschijnsel, zichtbaar op het lichtgolvende wateroppervlak van een kanaal, veroorzaakt door sterk-reflecterend materiaal op verkeersborden: omstreeks 11u15 M.E.T. [op 10 november, red.] werd te Rijswijk op het licht-golvende wateroppervlak van het Rijn-Schiekanaal een opmerkelijke, vrij heldere en mooi gekleurde Regenboog-zuil waargenomen, die alleen op een zeer lokale, specifieke plaats te zien was: op naar schatting ongeveer 28 hoekgraden links van het schaduwbeeld van de waarnemer. De oorspronkelijke lichtreflectie vond plaats op ongeveer dezelfde hoogte onder de horizon, vrijwel tegenover de zon, als de zon boven de horizon stond (zonshoogte ruim 19 gr. op azimuth 162 à 163 gr.), op het sterkreflecterende coating-oppervlak ( glaspareltjes ) van verkeersborden. De tweede reflectie (die de zuilvorm veroorzaakte) ontstond op het golvende wateroppervlak van het kanaal. Hierbij viel het op, dat het rood aan de zijde van het tegenpunt van de zon (het hoofd van de schaduw van de waarnemer) te vinden was. Het verschijnsel bleek zich ook voor te doen bij zonlicht-reflectie aan naburige verkeersborden (ten behoeve van het scheepvaartverkeer op het kanaal). De scheepvaart-verkeersborden bevonden zich op naar schatting ongeveer 10 à 15 meter afstand van de waarnenemingsplaats, aan de overkant van het kanaal. Bij nader onderzoek op 13 november in dezelfde omgeving en op hetzelfde tijdstip bleek zonlichtreflectie, veroorzaakt door gelijksoortige (maar kleinere) kilometer-bordjes op een à twee meter afstand van het waarnemingspunt, dezelfde kleurrangschikking te vertonen, en werd de hoekafstand tussen de reflectie en het zonne-tegenpunt geschat op ongeveer 40 gr.' We kunnen het verschijnsel dat hier is beschreven wel karakteriseren als een typisch 'Minnaert-natuurkundevan-'t -vrije-veld'-verschijnsel. 7

10 Afbeelding 5 (lb) Reflectie in spectrale kleuren van een scheepsverkeersbord in het Rijn-Schiekanaal te Rijswijk, 10 november 2014 omstreeks uur (opnamen F. Nieuwenhuys) Afbeelding 6 (rb) Regenboogstrooiing in het geel en groen in het scheepsverkeersbord, en reflectie van het rode deel van het spectrum in het water Afbeelding 7 (l) Tweedimensionale voorstelling van het ontstaan van het verschijnsel van afbeeldingen 5 en 6. Voor de letters zie de tekst (tekening P.P. Hattinga Verschure) Iedereen die zich in het verkeer begeeft zal wel eens plotselinge regenboogkleuren in verkeersborden en richtingborden zijn opgevallen. Die kleuren hebben eenzelfde oorsprong als de regenboog. Het zijn hier evenwel geen waterdruppeltjes die de regenboogstrooiing veroorzaken, maar minuscule glasheldere kunststofkorreltjes die in de coating van de bor- Afbeelding 8 Regenboogstrooiing in een verkeersbord (opname P.P. Hattinga Verschure) den zijn verwerkt om de zichtbaarheid ervan in het donker te vergroten. Nu naar het verschijnsel dat F. Nieuwenhuys te Rijswijk vastlegde (afbeeldingen 5 en 6). Lichtstralen van de zon z (afbeelding 7) vallen op het verkeersbord v. De glaspareltjes in de coating van het bord veroorzaken regenboogstrooiing vanuit het bord in bepaalde richtingen, onder meer in de richtingen krood en kviolet op het wateroppervlak, maar in het geval van afbeelding 5 niet in de richting van de waarnemer w. De waarnemer ziet derhalve geen kleuring in het bord v zelf, maar wel in de reflectie kr en kv Afbeelding 9 Regenboogstrooiing in een reclamebord, waarbij de camera op maar enkele decimeters afstand van het bord werd gehouden. Daarmee werd het complete regenboogverschijnsel 'ontmaskerd' (opname P. P. Hattinga Verschure) ervan in het water. Nadat hij zich wat had verplaatst kon de waarnemer ook regenbooglicht in een bord zelf zien (afbeelding 6). In de reflectie in het water was toen alleen het rode deel van de gereflecteerde regenboogstrooiing nog te zien. English summary Optical phenomena The weather in November 2014 in the Netherlands: average temperature and sunshine duration were above normal, and rainfall was below normal. Initial table: observation frequencies of optical phenomena in November were above normal. Table 1: observations of cloud iridescence at 25 degs from the sun in November. Figure1: red rainbow at sunset on 11 November at Deventer. Table 2: halo forms: numbers of days of report anywhere in the Netherlands in November. Halo phenomena have been reported on 23 days (solar 23, lunar 9). Figure 2: lunar 22 degs ring over Bennekom at 4 November. On 9 November Lowitz arcs were seen from Deventer. On 11 and 12 November parts of the 46 degs supralateral arc were seen from Deventer. On 24, 25 and 26 November the 46 degs supralateral arc was seen from various locations in the Netherlands. Figure 3: halo display over Deventer on 12 November. Figure 4: circumzenithal arc over The Hague on 23 November. Figures 5 and 6: reflected rainbow scattering from a ships traffic sign in the water surface (Rijswijk, 10 November). Figure 7: explanation of the phenomenon. Figures 8 and 9: rainbow effects in traffic sign and a billboard with glass pearl coatings. * De rode regenboog op 11 november verdween pas om uur. Ten tijde van de opname van afbeelding 1 was de astronomische zonshoogte min1,3. Er is echter nog wat zonlicht te zien. Wij vermoeden dat door abnormale refractie de zon nog schijnbaar nét boven de horizon stond. 8

11 Vreemde vogels in de sneeuw Ton ten Hove Het is eind december Ik zit op mijn werkkamer deze column in elkaar te flansen. De eerste (natte) sneeuwvlokken van het kalenderjaar(!) gieren langs het raam, bezig met een volgens mij tamelijk kansloze missie. Een warme ondergrond en een luchttemperatuur van +1 graad werken namelijk niet mee aan de vorming van een fraai sneeuwdek. Wat raar. De wereld staat zo ongeveer in brand en wij weermensen staan in vuur en vlam voor een natuurfenomeen dat zo normaal is als je maar kunt bedenken. Sneeuw maakt kennelijk bij velen van ons, zeker ook bij mij, het kind in de mens weer wakker. Sneeuw, lekker buiten spelen, sleetje rijden maar ook stoep vegen, je kwellen met de vraag of je wel of niet de auto mee zult nemen. Het hoort allemaal bij ons, vreemde vogels als we nu eenmaal zijn. Die vreemde vogels zijn ook stapelgek op records. Als je het zo bekijkt zouden we niet zo blij moeten zijn met die postkerstdagensneeuw. Daar gaat het record: een volledig sneeuwvrij kalenderjaar. Weg, foetsie, richting Filistijnen. Maar we zijn als vreemde vogels tegelijkertijd ook vaten vol tegenstrijdigheden. Neem mijzelf. Ik kijk weer naar buiten, het sneeuwt nog steeds maar het witte goedje blijft nog steeds niet liggen. Mijn verstand zegt dat die kans ook maar klein is want Zwolle ligt zo ongeveer aan de noordelijke rand van het grote neerslaggebied. Toch heb ik visioenen in de trant van de wonderen zijn de wereld niet uit. Misschien kan ik vanavond toch nog even buiten spelen, in de sneeuw. Genoeg zelfspot nu. Aan het eind van het jaar hebben we de onweerstaanbare neiging tot terugblikken. Zo heb ik tijdens mijn werkzame periode bij RTV-Oost een keer of 13 een jaaroverzicht van het weer mogen maken voor TV. Tien minuten mocht het item duren. Voorwaar een tijdsbestek waarin je veel zin en onzin kunt verkopen. Een prachtige uitdaging was dat telkens weer. We deden dat altijd op locatie en dan kon het gebeuren dat ik, midden in een besneeuwd landschap bij een temperatuur van -5 graden mocht verhalen over de snikhete zomer die dat jaar had opgeleverd. Kleumend van de kou konden de cameraman en ik dan tijdens de lunch een kop dampende snert tot ons nemen. Behalve aan de snert konden we ons ook opwarmen aan de herinneringen over die eerder genoemde hete zomer. Ach, we houden van het weer zoals ons dat vaak het beste uitkomt. Dit alles neemt niet weg dat 2014 natuurlijk weerkundig een bijzonder jaar was met als grote gemene deler de, op augustus na, continu bovennormale temperaturen. We worden weer afgeleid door de actualiteit en zien dat het nog steeds sneeuwt. De neerslag komt noordelijker dan verwacht. Dat 2015 ons nog maar vele weerkundige verrassingen mag brengen. Dat is mijn wens aan alle andere vreemde vogels. 9

12 Sneeuw in verschillende kleuren Paul Dekkers In de puurste vorm is sneeuw wit. Toch kan sneeuw onder bepaalde omstandigheden, bijvoorbeeld als ze wordt samengeperst, in gletsjers en ijsbergen, een blauwe tint krijgen. Ook sterke luchtvervuiling kan haar een andere kleur geven. Soms weten inwoners van bepaalde gebieden niet wat ze zien. Figuur 1: Zo wit als sneeuw... Sneeuwvlok Dat sneeuw wit is komt omdat een sneeuwvlok is opgebouwd uit hele kleine ijsdeeltjes: staafjes, sterretjes en naaldjes. Hier tussenin bevindt zich lucht. Het zonlicht, dat in de vlok binnendringt, wordt daardoor voor 80 à 90% teruggekaatst. Zonlicht is wit, dus zien wij de sneeuwlaag als smetteloos wit, tenzij er veel vuile stofjes zijn, waaromheen zich een sneeuwvlok heeft gevormd. Naast deze oogstrelende vormen zijn er de fraaie symmetrische kristalstructuren van sneeuwvlokken, die al in de 17e eeuw zijn ontdekt. Tekeningen van sneeuwkristallen werden voor het eerst gepubliceerd door de natuurkundige Rober Hooke in zijn boek Micrographia uit Hoeveel verschillende kristalstructuren sneeuw kan aannemen is niet bekend. Onderzoek naar de vlokken wordt bemoeilijkt door het feit dat er te weinig tijd is voor een langdurige microscopische bestudering. De structuren verdwijnen snel door smelt, sublimatie en verdamping. Het was een Amerikaanse boer, Wilson Bentley uit Vermont, die ruim ijskristallen - de bouwstenen van iedere sneeuwvlok - vastlegde met een microscoop-plus-camera. Een spectaculaire collectie, al in 1931 door de American Meteorological Society in boekvorm uitgebracht. Vreemde kleur Soms is er iets vreemds met de vallende sneeuw aan de hand en weten de inwoners van bepaalde gebieden niet wat ze zien Elk jaar gebeurt het wel dat hier en daar in de wereld de sneeuw een merkwaardige kleur heeft. Dat kan zijn rood, oranje, geel, bruin, of variaties daarop. Soms heerst niet alleen over de herkomst van de sneeuw verwarring, maar ook over de vraag of het verschijnsel gevaarlijk is voor de gezondheid. Voor alle zekerheid krijgt de bevolking meestal het advies kinderen niet in de sneeuw te laten spelen en de sneeuw niet te smelten om als drinkwater te gebruiken. Rode sneeuw Een bijzondere gebeurtenis maken de Alpenlanden wel eens mee. Zo is het mogelijk dat onder invloed van een sterke zuidelijke stroming, hoog in de atmosfeer, buitengewoon grote hoeveelheden Saharazand worden aangevoerd, die in de dagen daarvoor door een zandstorm in Afrika in de lucht terecht zijn gekomen. Plaatselijk is de hoeveelheid stof in de lucht zo groot, dat de hemelkoepel een bijna surrealistische kleur krijgt. Op sommige bergtoppen wordt de sneeuw met het zand vermengd, waardoor de sneeuw een roodachtige 10

13 waas over zich heen krijgt. Ook in de Canadese provincie Prince Edward Island ziet men een enkele keer de sneeuw rood kleuren door verwaaiing van de vruchtbare dieprode landbouwgrond. Gele sneeuw Iedereen zal wel eens de kleur geel zijn tegengekomen in sneeuw: de urine van dieren. Maar gele sneeuw heeft nog meer oorzaken. Het kan te maken hebben met stuifmeel of deeltjes zand. In dat laatste geval kan het gaan om zand- of stofstormen elders, zoals in maart 2006, toen er in Zuid-Korea sneeuw viel met een gele tint. De oorzaak was een toename van de hoeveelheid zand in de atmosfeer vanuit de woestijn van Noord-China. Gele sneeuw kan ook het resultaat zijn van industriële afvoer in de lucht. In maart 2009 viel er gele sneeuw in de Russische Oeral tengevolge van industriële verontreiniging. De sneeuw bleek hoge concentraties mangaan, nikkel, ijzer, chroom, koper, lood en cadmium te bevatten. Oorzaak onzeker Op 2 februari 2007 bleek de sneeuw in een deel van West-Siberië over een oppervlakte van km 2 een drietal kleuren te hebben, nl. oranje, rood en geel. Aanvankelijk dacht men aan zand, vervoerd door een storm vanuit het naburige Kazachstan. Testen, uitgevoerd op de sneeuw, verraadden dat het talrijke zand- en stofdeeltjes waren die in het bovenste deel van de stratosfeer waren terechtgekomen. Er werd gespeculeerd dat de verkleuring het gevolg was van een raketlancering vanuit Baikonur in Kazachstan. Maar dat werd later weer ingetrokken, daar de laatste lancering al had plaatsgevonden op 18 januari. Verder onderzoek leerde dat de sneeuw was verkleurd door metaaldeeltjes en dat de herkomst daarvan waarschijnlijk gevonden moest worden bij de zware industrie in de omgeving van de Zuid- Siberische stad Omsk of over de grens in Kazachstan. Volgens sommige experts maakte de gekleurde sneeuw zichtbaar wat in andere seizoenen verborgen blijft. Stofwolken met ijzerhoudende stoffen waaien regelmatig over het gebied. In de zomer valt dat niemand op, maar nu hadden de stofwolken zich met de sneeuw gemengd, zodat de vervuiling zichtbaar naar de grond dwarrelde. Watermeloensneeuw De zogenaamde watermeloensneeuw, rood- of groenachtig, ruikt naar verse watermeloen. Zijn kleur wordt verkregen door gepigmenteerde algen die in ijs groeien. Hij komt algemeen voor in bergstreken wereldwijd, in de poolgebieden, of op hoogten tussen en meter. Diverse kleuren Er zijn gevallen bekend waarbij de sneeuw nog weer andere kleuren vertoonde, zoals chocolade bruin, in februari 2006, in de Amerikaanse staat Colorado. Het waren stormwinden, die boven de woestijn van Arizona stof vervoerden. In februari 2012 gebeurde iets soortgelijks: bruine sneeuw werd waargenomen nabij de plaats Duluth, Minnesota en had te maken met sterke zuidelijke winden, die boven de Plains stof hadden opgenomen. Van China naar Canada Bijzonder spectaculair was de bruine sneeuw die eind april 1988 in het Canadese Poolgebied viel en waarvan de stofdeeltjes, naar later bleek, afkomstig waren helemaal uit West-China. Duizenden tonnen van die deeltjes kwamen terecht in het district Keewatin, in het centrale poolgebied, op 63 gr.n.br. De weersomstandigheden tijdens die bruine sneeuw, van 26 april t/m 30 april zagen er als volgt uit: Op 26 april: lage driftsneeuw, temperatuur:- 10 gr.c., windsnelheid: 16 km/uur. Op 27 april: Lichte sneeuwval en driftsneeuw, sterke zuidenwind, temperatuur: -9 gr.c., windsnelheid: 35 km/uur. Op 28 april\; aanhoudende sterke zuidwestenwind met driftsneeuw. Temperatuur: -19 gr.c. en windsnelheid 21 km/uur. 29 April was een heldere dag, de wind was afgenomen tot 8 km/uur. Op 30 april was het bewolkt en 's avonds viel er gedurende korte tijd lichte regen en natte sneeuw. Desondanks wees de temperatuur -10 gr.c aan en bedroeg de windsnelheid 27 km/uur. Van de periode 25 april tot 4 mei werden trajectanalyses gemaakt, teneinde de bron van de luchtmassa te kunnen achterhalen, die de bruine sneeuw veroorzaakte. Daarbij werden wind en temperatuur bekeken op vier verschillende hoogten. Bronnen Figuur 2: Een paar sneeuwkristallen - Strange Weather: The causes of colored snow fals, Helium.com - Why is snow white?, Weather.about.com - Siberian Orange Snow, Wikipedia - Orange snow in West Siberi not toxic, Rian.russia - Orange snow causes concern in Siberia, theguardian.com - Colored Snow Chemistry, Chemistry.about.com - Yellow Snow, Weather.about.com - Brown snow falls from the skty, uppermichiganssource - What have you been told about Colored Snow?,, failedsuccess.com - Brown snow: A Long-Range Transport Event in the Canadian Arctic, pubs.acs.org Figuur 3: geen kristal is hetzelfde 11

14 Maand in Beeld Thieu Smeets 12

15 13

16 Weerhistorie Klaas Ybema Januari 1933: mooie koudegolf in droge winter Na zacht begin volgde zeer koude en zonnige derde decade met strenge vorst Midden in de crisisjaren. De werkloosheid was hoog en in de vele kinderrijke arbeidersgezinnen van de grote steden, maar ook in de perifere veengebieden in het noorden en oosten van het land werd armoede geleden. In het Verre Oosten bezette Japan delen van China en dichterbij huis werd op 30 januari Adolf Hitler benoemd tot Rijkskanselier. Binnen drie maanden werden Joden tweederangsburgers en weldra vogelvrij. Binnen vier maanden volgde een grote boekverbranding. En Heinrich Heine wist het al: "Dort wo man Bücher verbrennt...". Zo stond Europa aan de vooravond van een tijdperk van verschrikkingen 10). Na de uitzonderlijk natte oktobermaand van 1932 (behandeld in Weerspiegel van drie maanden terug) volgde een droge november en een zeer droge decembermaand, waarin alleen rond de 10 e wat vorstig weer voorkwam. Veel stelde de winter dus tot januari niet voor en daaraan zou ook tijdens de eerste decade van het nieuwe jaar niks veranderen. Maar halverwege de louwmaand werd alles anders. Na drie kwakkelwinters kon er voor het eerst sinds 1929 weer uitgebreid worden geschaatst. Zacht begin De eerste negen dagen was de luchtdruk hoog boven de Azoren en Oost-Europa en laag bij IJsland. Bij een zachte zuidelijke tot zuidwestelijke stroming liep de temperatuur overdag op tot 8 à 10 graden. De zachtste dag was de derde met in Zuid-Limburg maxima van 13 graden na nachtelijke minima van 9 à 10 graden! Het was daarbij bewolkt en winderig weer, maar veel regen viel er niet. Fig. 1. Grondkaart en 500 hpa-kaart van 3 januari 1933, 00 UT. Tussen een Oost-Europees hoog en een zeer diepe depressie (930 hpa) ten zuidwesten van IJsland wordt zachte lucht aangevoerd. Tot diep in Scandinavië komt geen vorst van betekenis voor 8). Op 5 januari meldde een krant dat de winter in Finland tot dan toe zeer zacht was verlopen "zonder ijs op de rivieren en de meren" 5). Enkele randstoringen gaven wat regen op 6 en 9 januari, het bleef zacht en zo leek de maand voort te kabbelen naar een roemloos einde. De lijster zong, de toverhazelaar bloeide en men begon uit te kijken naar de lente 5). Dat zou nog even duren. Geleidelijk kouder Een versterkend Russisch hogedrukgebied zocht vanaf de 10 e een verbinding met het oceanische hoog. Enkele kleine storingen zorgden voor wat regen en in de nacht van 11 januari kon het bij opklaringen hier en daar een graadje vriezen. De drukverschillen werden nu klein en de maxima daalden naar circa 5 graden. Op 13 januari begon de weerkaart er toch geleidelijk winters uit te zien; inmiddels was de druk boven de Middellandse Zee behoorlijk gedaald. Het koude Russische hoog breidde zich steeds verder westwaarts uit. Ons land bevond zich in het rustige zadelgebied tussen vier systemen. De wind werd zuidoost en in het binnenland kon het in de nacht van 13 januari licht vriezen. Het zou de eerste zijn van een lange reeks vorstdagen. In het noordoosten van het land kwam het kwik op de 14 e niet boven nul en na een nacht met op veel plaatsen matige vorst (Groningen -7,2), zou De Bilt een dag later zijn eerste ijsdag bijschrijven (max. -2,1). Van 16 tot 20 januari trokken depressies via Biskaje de Fig. 2. Grondkaart en 500 hpa-kaart van 13 januari 1933, 00 UT. Siberische kou is aan de zuidflank van het Russische hogedrukgebied doorgedrongen tot ZO-Europa, waar in Roemenië veel sneeuw is gevallen en personen zijn doodgevroren. Ons land bevindt zich in het rustige zadelgebied van vier druksystemen. De winter zal nog enkele dagen aarzelen 8). Middellandse Zee in, terwijl het winterse hoog boven Rusland zich verder opbouwde tot 1055 hpa. Onder invloed van zo 'n storing wakkerde op de 16 e de koude zuidooster wat aan. Behalve in het zuiden was het in een groot deel van het land weer een ijsdag. Een dag later naderde een volgende tot 985 hpa uitdiepende oceanische randstoring de noordwestpunt van het Iberisch schiereiland. Hierbij viel een pak sneeuw in Spanje en later ook 15 cm in Milaan 11). De kaarten waren geschud; de lichte dooi overdag van 17 en 18 januari ten spijt, zou de vorst terrein winnen. 14