Moravië. Tsjechië. Albert Gie len

Transcriptie

1 Moravië Tsjechië Albert Gie len

2 Colofon Moravië 2017 Odys see Reis gid sen, Culem borg 2017 Albert Gie len, Praag Alle rech ten voor be hou den Niets uit deze uit gave mag wor den ver veel vou digd, opge sla gen in een geau to ma ti seerd gege vens be stand of open baar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, het zij elek tro nisch, mecha nisch, door foto ko pieën, opna men of enige andere manier, zon der voor af gaande schrif te lijke toe stem ming van de uit ge ver. Auteur: Albert Gie len Serie re dac tie: Bartho Hen drik sen en Leo Plat voet Foto s: Albert Gie len ten zij anders ver meld Over de auteur Albert Gie len woont sinds 2006 in Praag. Hij publi ceert regel ma tig over Praag en Tsje chië. Ver der is hij in Praag actief als gids. Hij schreef ook de gid sen Bohe men en de Mooi ste tram route van Praag voor Odys see. Odys see Reis gid sen Odys see Rei gid sen levert zijn titels als paper back of als e-book. Paper backs zijn ver krijg baar bij de (reis)boek han del in Neder land en Vlaan de ren, via Bol. com of de Odys see-web site. De e-books zijn alleen ver krijg baar via de Odys see-web site. Daar bij kan de rei zi ger zijn of haar eigen gids samen stel len. Uiter aard pro be ren wij de gebo den infor ma tie zo actu eel en accu raat moge lijk te hou den. Toch kun nen er onvol ko men he den en fou ten in de tekst voor ko men. Odys see aan vaardt daar voor geen ver ant woor de lijk heid. Odys see zoekt auteurs Naar Extre ma dura, Mol davië of een andere onbe kende bestem ming aan de ran den van Europa of de wereld geweest? En je wilt je bevin din gen op papier zet ten? Odys see zoekt de uit hoe ken van Europa op. Meer infor ma tie: www. odyssee- reisgidsen. nl. Prijs klas sen accom mo da tie (twee per soons ka mer, hoog sei zoen) = tot 40 euro = tus sen 40 en 80 euro = tus sen 80 en 120 euro = boven de 120 euro Volg Odys see op Twit ter en Facebook www. odyssee- reigidsen. nl info@ odyssee- reisgidsen. nl Foto omslag paper back: zicht op Brno. Czech Tou rism Foto titel pa gina: Brno-Pet rus- en Pau lus ka the draal in Brno Foto pag. 5: Jih lava. Czech Tou rism ISBN

3 Voorwoord Het in het oos ten van Tsje chië gele gen Moravië valt uit een in een noor de lijke en zui de lijk deel. Het gebied is over we gend lan de lijk van karak ter met een paar grote ste den. Dat zijn op de eer ste plaats Brno, gevolgd door Olo mouc en de indu strie stad Ostrava. Het dun be volkte gebied heeft een afwis se lend land schap: van ruig tot lie f le lijk. Moravië bracht wereld be roemde zonen voort: de com po nis ten Gustav Mah ler en Leoš Janáček, pre si dent T.G. Masa ryk, peda goog Come nius en psy chi a ter Sig mund Freud. Moravië is ook bekend om de wij nen en tal van andere agra ri sche pro duc ten. De hoge adel wist het oos ten even eens te waar de ren en bouwde er hun meest uit zin nige land goe de ren. Natuur en cul tuur in Moravië stra len het uit: hier is het goede leven. Veel lees- en reis ple zier, Albert Gie len Tips Uiter aard houdt Odys see zich aan be vo len voor reac ties van kri ti sche lezers. Zijn er fou tieve ver mel din gen, wij zi gin gen in ope nings tij den, prij zen en dienst re ge lin gen in deze gids? Laat het ons weten! Of heb je tips over hotels, pen si ons, cam pings en der ge lijke? Ook dat horen we graag! Stuur een naar: info@ odyssee- reisgidsen. nl.

4 Inhoudsopgave Zuid-Moravië van streek tot streek Zuid-Moravië 7 Noord-Moravië van streek tot streek Noord-Moravië 47 Ach ter grond in for ma tie Land schap en bevol king 68 Geschie de nis van Tsje chië in het kort 69 Prak ti sche tips en infor ma tie Rei zen naar Tsje chië 72 Rei zen bin nen Tsje chië 73 Over nach ten 75 Eten en drin ken 76 Prak tisch ABC 77 Woor den lijst 82 Wie is wie 86 Begrip pen lijst 88 Kaders Zachariáš z Hra dec 24 Een trans cen den tale erva ring 26 Het laby rint onder Jih lava 27 Jan San tini 32 Come nius 39 Batá & Zlín 41 Ver an de rende straat na men 50 Sil ezië 58 Wal a chen 67

5

6

7 Zuid-Moravië van streek tot streek 7 Zuid-Moravië van streek tot streek Zuid-Moravië Zuid-Moravië Zuid-Moravië (Jiho mo ra vský) laat zich moei lijk in één zin karak te ri se ren: daar voor is deze groot ste pro vin cie van Tsje chië te afwis se lend (1,2 mil joen inw., km²). Het cen trale deel wordt in beslag geno men door de vrucht bare, maar saaie Hanávlakte, waarin ech ter een van de mooi ste ste den ligt: Kroměříž. In het zui den van de pro vin cie ligt de leven dige en veel zij dige hoofd stad Brno, met in de nabije omge ving tal van uit een lo pende beziens waar dig he den, zoals de druip steen grot ten van de Mora vský kras, het kloos ter in Předklášteři en het kas teel in Pernštejn. Aan de zuid kant gren zen Oos ten rijk en Slo wa kije aan Moravië. Stad jes als Miku lov, Zno jmo en Sla vo nice pro fi te ren van Oos ten rijkse dag jes men sen, zon der aan karak ter loos heid ten onder te gaan. In dit vrucht bare grens ge bied, waar de Dyje mean dert, lig gen ook enkele indruk wek kende kas te len bij Val tice, Vra nov en Bitov. Veel bezoe kers trekt Telč, dat een uniek stads plein bezit. Zeer de moeite waard is het kloos ter com plex in Žd'ár nad Sázavou, met een groot boe ken mu seum, en de vlak bij ge le gen kerk, een pronk ju weel van archi tect San tini. De grens met Slo wa kije wordt gevormd door het zeer aan trek ke lijke heu vel land schap van de Bílé Kar paty, waar nog veel onbe dor vens te ont dek ken valt. Wie nog meer afwis se ling wil kan terecht in het bede vaarts oord Velehrad, het cen trum van de Batá schoen in du strie Zlín en de geboor te plaats van Come nius, Uherský Brod, dat aan zijn beroemde zoon een museum heeft gewijd dat qua opzet zijn gelijke niet kent.

8 8 Zuid-Moravië van streek tot streek Brno Brno ( inw.) ligt op de plek waar twee rivie ren, de Svratka en de Svi tava, samen ko men. Voor de Tweede Wereld oor log was Brno de belang rijk ste indu strie stad van Tsje chos lo wa kije. De stad pro du ceert nog steeds veel pro duc ten (tex tiel, metaal en voe dings mid de len), biedt onder dak aan tal loze han dels beur zen, maar heeft ook vele andere gezich ten (cul tuur, weten schap, archi tec tuur, jaar beur zen, toe risme) en is daar mee het vitale hart van Moravië. Geschiedenis Brno wordt voor het eerst in de 9de eeuw genoemd. In de 10de eeuw was er op de Špil berk al een ver sterkte burcht. Tot de 14de eeuw bleef de plaats onbe lang rijk, daarna nam ze in bete ke nis toe. Brno heeft met wis se lend suc ces zware bele ge rin gen onder gaan: in 1428 door de hus sie ten, in 1645 door de Zwe den, in 1663 door de Tur ken, in 1809 door de Fran sen, in 1866 door de Habsbur gers. Ten gevolge van de mijn bouw en de scha pen teelt in de omge ving begon de indu striële expan sie al aan het eind van de 18de eeuw. Wol, kolen en machi nes vorm den de aan zet tot de oprich ting van vele tex tiel fa brie ken, waar tien dui zen den arbei ders werk ten. Brno kreeg de repu ta tie van `het Boheemse Man ches ter'. Ook de machine- en wapen in du strie groeide snel in omvang. Na het slech ten van de stads mu ren in 1860 werd het mid del eeuwse cen trum een eiland, omge ven door brede ring we gen en door een stads uit brei ding met monu men tale gebou wen als de opera, het sta tion, kazer nes, over heids ge bou wen en scho len. Daar tus sen woonde de rijke bur ge rij. De nieuwe mid den klasse trok zich na 1900 in toe ne mende mate terug in tuin ste den aan de rand. De oude arbei ders wij ken lagen ach ter het sta tion, daar is de laat ste jaren veel afge bro ken. Ook het oude cen trum heeft zijn tol betaald. Tot 1900 is er veel afge bro ken, waarna in het begin van deze eeuw veel nieuw bouw ver rees in neo stij len en Jugend stil. Daarom heeft Brno veel meer jonge dan oude monu men ten. Omstreeks 1900 waren twee op de drie inwo ners van Brünn Duits ta lig. In de nieuwe bui ten wij ken woon den vooral Tsje chen. Na 1918 werd Brno meer dan daar voor een Tsje chi sche stad, en werd het bestuurd door soci aal-demo cra ten. Tus sen 1920 en 1940 was Brno het cen trum van moderne bouw kunst in Mid den- Europa. Hier bevrucht ten Bau haus, de Stijl en het con struc ti visme van de jonge Sov jet-unie elkaar. Geta len teerde archi tec ten, ont wer pers en meu bel fa bri kan ten gaven de Tsje chi sche archi tec tuur en design met het func ti o na lisme een eigen gezicht. Mies van der Rohe en Le Cor bu sier bezoch ten de stad en lie ten zich erdoor inspi re ren. Bekende Neder landse archi tec ten als Ber lage, Oud en Stam gin gen er op excur sie en gaven er lezin gen. Waren hui zen, win kels, bios co pen, hotels, scho len, bank ge bou wen, villa's en flat wij ken ver re zen in deze stijl en sier den het toen ma lige Brno. De func ti o na lis ten geloof den in tech niek en indu strie en gebruik ten veel beton en glas. Er werd sober en prak tisch gebouwd, in strakke lij nen, licht en ruim, en alles werd smet te loos wit ge pleis terd. Na 1948 moest het func ti o na lisme plaats ma ken voor de com mu nis ti sche een heids bouw, die heerste van Wla di wo stok tot Plzeň. Dat is nu voor bij. Het Tsje chos lo waakse pavil joen voor de wereld ten toon stel ling die in 1992 in Sevilla gehou den werd, is weer sterk beïnvloed door het func ti o na lisme. Brno was na Praag het belang rijk ste cen trum van dis si dente acti vi tei ten. Het had ille gale druk ke rijen, een onder grondse pers en een mobiele uni ver si teit met ont

9 Zuid-Moravië van streek tot streek 9 sla gen docen ten, die lezin gen gaven in huis ka mers. Na een peri ode van zware water- en lucht ver vui ling door de che mi sche indu strie is de stad een nieuwe fase inge gaan en pro fi leert het zich op gebie den als cul tuur, han del en weten schap. Rond náměstí Svobody Náměstí Svo body nr. 10 Brno heeft een vrij klein cen trum, gele gen aan de voet van de Špil berk (283 m) en omge ven door een ring weg, waar alle grote wegen op uit ko men. Een deel van het cen trum is voet gan gers ge bied, waar van het Náměstí Svo body (Vrij heids plein) het mid del punt is. Op num mer 17 staat het renais san ce huis van koop man Schwarz uit 1596; de gevel toont pas to rale tafe re len. Er tegen over trekt num mer 10 sterk de aan dacht: een monu men taal pand uit 1901 met vier kari a ti den: woest uit ziende man nen die een dra gende func tie heb ben. Een nog steeds modern ogend func ti o na lis tisch hoog standje is het gebouw van de Komerční Banka ( ) met zijn regel ma tig afwis se lende groene en gla zen voor kant. Het werd ont wor pen door B. Fuchs en A. Wie sner. Op het plein wordt gefla neerd van de ene naar de andere win kel straat. De Česká is een ver keers vrije win kel straat en telt enkele cafés, zoals Stopka (nr. 5), met een zwaar bewerkte gevel. Hotel Avion (nr. 20) wordt vaak in archi tec tuur hand boe ken afge beeld: het in 1928 in func ti o nele stijl gebouwde hotel is smal en diep. Op de hoek van de Kobližná en het náměstí Svo body staat Palác Šlechtičen, dat onder deel uit maakt van het Mora visch museum en in een voor ma lig meis jes in ter naat is gehuis vest. In het pand zijn ver schil lende ten toon stel lin gen te bezoe ken waar voor afzon der lijk een kaartje gekocht kan wor den. Het meest de moeite waard zijn de begane grond en de kapel. Schuin tegen over op num mer 4 ver bleef blij kens een gedenk plaat Mozart in In de gang is in enkele vitri nes

10 10 Zuid-Moravië van streek tot streek infor ma tie te vin den over de archi tec tuur die zo ken mer kend voor Brno is: het func ti o na lisme. Een goed voor beeld hier van ligt aan het eind op num mer 24: een waren huis, dat haast uit slui tend uit glas is opge trok ken. Het is in 1930 door archi tect V. Karfík als Batá-waren huis gebouwd. De Kobližná ein digt bij het Mahen the a ter uit 1882, een weel de rig bouw werk waar van de Weense archi tec ten in de vorige eeuw in aller lei ste den kopieën bouw den. Dit was de eer ste Euro pese schouw burg met elek tri sche ver lich ting. Bij het marktje op de kop van de Kobližná leidt de Novo branská naar de enige stads poort van de vijf die Brno ooit bezat, de Měnínská brána. Het is nu een onder deel van het Ste de lijk Museum, waar pop pen ten toon ge steld wor den. In de Mino ritská bevindt zich op num mer 2 een mooie bier kel der, de pivnice U tří knížat. Tus sen de nrs. 6 en 16 ligt een rij Sezes sion-pan den die vanaf de eer ste ver die ping prach tig zijn geres tau reerd. Palác Šlechtičen di 9-15 uur, wo-vr 9-17 uur, za, zo uur 60Kč Měnínská brána do-ma uur 60Kč Masarykova De belang rijk ste win kel straat is de Masa rykova die het Náměstí Svo body met het sta tion ver bindt. En zoals in elke stad is de mid den stand een fraai men gel moesje, zij het dat de ver a me ri ka ni se ring lang zaam ter rein wint. Het sta tion is een Sezes sion-gebouw met sculp tu ren uit de vorige eeuw en wordt gere no veerd. Naast het sta tion staat het func ti o na lis ti sche post kan toor. Onder het sta tion en de tun nel naar de per rons is een groot metro-ach tig com plex met win kels, tun nels en rol trap pen. Van hier uit komt men in de ach ter het sta tion gele gen wijk, de andere kant van de tun nel mondt uit in het cen trum en het schuin tegen over het sta tion gele gen Grand Hotel uit 1875 met een casino, een café en twee res tau rants (waar van één Chi nees). Het café heeft een fraai inte ri eur met veel don ker hout en lam pen in de vorm van kleine afzuig kap jes. Kapucínské náměstí Aan het Kapucínské náměstí staat het voor ma lige kapu cij nen kloos ter, met een 17de-eeuwse kerk. In de crypte lig gen mum mies van mon ni ken, non nen en rij ken die om gemum mi fi ceerd te wor den het Kapu cij ner kloos ter een forse schen king moesten doen. Onder het opwek kende memento mori (gedenk te ster ven) daal je naar het grie zel hol af. Bij zon dere aan dacht krijgt de eer ste mum mie: Baron Franz von Trenck. Deze diende in het Rus si sche leger en vocht tegen de Tur ken. Van wege onge dis ci pli neerd gedrag werd hij ter dood ver oor deeld. Hij kreeg ech ter gra tie, diende Oos ten rijk en werd com man dant van een soort spe ci ale ter reur een heid: het Pand uren re gi ment. Ze maak ten het zo bont dat Von Trenck levens lang werd opge slo ten in de gevan ge nis van Špil berk, waar hij over leed aan water zucht. Maar ook na zijn dood kreeg hij geen rust: na enige tijd werd zijn sche del ont vreemd. De sche del die nu in de kist ligt is dus van een ander. Wel sche del loos is de mum mie van de archi tect Mořič Grimm, die met zoon en vrouw een eigen nisje heeft. Er lig gen tien tal len mum mies te kijk, omhuld met ver gane kle ren; van een aan tal andere doden zijn bot ten en sche dels op één hoop gegooid.