Person Centered Planning handleiding voor de medewerkers van E-Xperience! Lisanne van der Leeden en Melissa Nas

Transcriptie

1 Person Centered Planning handleiding voor de medewerkers van E-Xperience! Lisanne van der Leeden en Melissa Nas

2 E-Xperience!: Person Centered Planning handleiding voor de medewerkers van E-Xperience! Auteurs: Lisanne van der Leeden Melissa Nas Onder begeleiding van: Rob de Bruijn Opdrachtgevers: RIBW Arnhem & Veluwe Vallei: Anne-Marie Kranendonk Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Instituut Sociale Studies: Marion Agterberg Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, lectoraat Levensloopbegeleiding bij Autisme: Dr. Maurice Magnée Dr. Jan-Pieter Teunisse Dr. Leo Kannerhuis Scholengemeenschap De Brouwerij 20 oktober

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanleiding van deze handleiding Het doel van deze handleiding Wat vind je in deze handleiding? 5 2. Achtergrond van Person Centered Planning Wat is Person Centered Planning? Geschiedenis van Person Centered Planning Verschillen en voordelen van Person Centered Planning 7 3. Rollen Facilitator Recorder Methoden van Person Centred Planning Making Action Plans Planning Alternative Tomorrows with Hope Toepassen en evalueren van Person Centered Planning Beginnen met PCP De uitnodiging De bijeenkomst De evaluatie Referenties 23 3

4 1. Inleiding 1.1 Aanleiding van deze handleiding In maart en april 2012 zijn er workshops gegeven over Person Centered Planning, oftewel PCP, door Rob de Bruijn aan deelnemers van E-Xperience!. E-Xperience! is een bijzondere samenwerking tussen verschillende organisaties, namelijk de RIBW Arnhem & Veluwe Vallei, Hogeschool Arnhem en Nijmegen (waaronder het lectoraat voor levensloopbegeleiding bij autisme, waarbij studenten onderzoek doen naar PCP), Dr. Leo Kannerhuis en Scholengemeenschap De Brouwerij. Daarbij wordt onderzocht hoe e-health (ICT) middelen en domotica de zelfregie van jongeren kunnen vergroten en hen kan ondersteunen zo zelfstandig mogelijk door deze overgangen heen te loodsen. Momenteel is PCP bij de RIBW AVV al geïmplementeerd en uitgevoerd bij zes jongeren die bij E-Xperience! wonen. Wie is Rob de Bruijn? Rob de Bruijn (nltransition) heeft meer dan 25 jaar ervaring in het werken met jongeren met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking of een beperking in het autistisch spectrum in het voortgezet speciaal onderwijs (vso). Hij is werkzaam geweest als docent en als leidinggevende in het vso en heeft als senior adviseur gewerkt bij een landelijk onderwijsadviesbureau. Daarnaast is hij actief (geweest) op landelijke platforms voor leerlingen met een beperking en de arbeidsmarkt binnen de LVC3 en Hét Congres, een landelijk congres voor speciaal onderwijs. In samenwerking met de San Diego State University (SDSU) heeft Rob studiereizen naar California georganiseerd rond jongeren met een beperking in het transitieproces van school naar volwassenheid en heeft hij met Prof. Dr. Caren Sax vormen van PCP geïntroduceerd in het speciaal onderwijs in Nederland. Rob de Bruijn heeft PCP via Prof. Dr. Caren L. Sax naar Nederland gehaald voor het project E-Xperience!. Wie is Prof. Dr. Caren L. Sax? Zij is hoogleraar en voorzitter van de afdeling administratie, revalidatie, en postsecundair onderwijs en mededirecteur van het Instituut Interwork op de San Diego State University. Als hoofd van de afdeling revalidatie geeft zij leiding aan projecten die mensen met een beperking in staat stellen een volwaardige plek in de samenleving te vinden. Haar hele carrière is gericht op het verschaffen van toegang en kansen voor personen met een handicap en niet-traditionele lerenden. Om deze handleiding samen te stellen is er gebruikt gemaakt van informatie uit de workshops van Rob de Bruijn en Prof. Dr. Caren L. Sax. 1.2 Het doel van deze handleiding Het doel van deze handleiding is om medewerkers van E-Xperience! te informeren over PCP, zodat zij zich de visie eigen kunnen maken, haar kunnen overbrengen op andere professionals en de verschillende methoden kunnen toepassen op de cliënten van E-Xperience!. Deze handleiding geeft leidraad aan workshops die worden gegeven bij E-Xperience!, maar het kan ook voor andere doeleinden gebruikt worden. Het kan handig voor zijn allen die meer informatie over de PCP willen of deze willen toepassen. De eerste workshops vinden plaats op 23 en 30 oktober 2012 in de HANruimte aan de Ireneweg 16 in Oosterbeek. 4

5 1.3 Wat vind je in deze handleiding? Person Centered Planning is, simpel gezegd, een planningsmethode waarbij de persoon geheel en al centraal staat. In hoofdstuk 2 wordt beschreven wat hiermee bedoeld wordt en er wordt een overzicht geboden van de belangrijkste theorieën en achtergrond van PCP. Het is een overzicht van de fundamentele concepten, waarden en principes die ten grondslag liggen aan alle Person Centered Planning benaderingen. Deze ideeën en waarden zijn waarschijnlijk het belangrijkste onderdeel van het proces. Men kan een technische stijl beheersen, maar als hart en ziel van het proces ontbreken, kan er niet gesproken worden van Person Centered Planning (Amado & Mc Bride, 2001). Wanneer er een PCP methode wordt toegepast zijn er twee rollen die aangesteld dienen te worden: een facilitator en recorder. In hoofdstuk 3 wordt beschreven welke vaardigheden je moet hebben en welke verantwoordelijkheden je hebt wanneer je deze rollen goed wil uitvoeren. Zoals er al benoemd is, zijn er verschillende methoden van PCP. Afhankelijk van de leeftijd en de levensfase kunnen andere vormen/methoden gebruikt worden. In deze handleiding worden er twee uitgebreid beschreven: - Making Action Plans (MAP); - Planning Alternatives for Tomorrow with Hope (PATH). In de workshops ga je oefenen met deze methoden. Tenslotte vind je in hoofdstuk 5 een concreet plan voor hoe PCP uitgevoerd wordt binnen E-Xperience!. Zo wordt er concreet beschreven hoe te beginnen met PCP, hoe een bijeenkomst eruit ziet en hoe deze te evalueren zodat je PCP steeds beter kan inzetten. Deze handleiding geeft kortom handvatten om zelf een PCP vorm te geven, toe te passen en eigen te maken. Overal waar in deze handleiding hij staat, kan ook zij gelezen worden. Overal waar hem of zijn staat, kan ook haar gelezen worden. Overal waar centrale persoon of individu staat, kan ook cliënt gelezen worden en visa versa. 5

6 2. Achtergrond van Person Centered Planning 2.1 Wat is Person Centered Planning? Dat deze handleiding over Person Centered Planning gaat, is duidelijk. Maar wat zeggen de ontwikkelaars over deze methode? - Een proces van continu luisteren en leren, dat zich focust op wat belangrijk is in het hier en nu, samen met familie en vrienden (Sanderson, 2000). - Systematisch proces om een persoon met een ontwikkelingsstoornis beter te begrijpen als een deelnemend lid van de gemeenschap (O Brien en Lyle O Brien, 2000). - Understand person centered planning as a systematic way to generate an actionable understanding of a person with a developmental disability as a contributing community member (John O Brien). Person Centered Planning is een proces waarin mensen ontdekken hoe ze willen leven en een plan ontwikkelen met als doel de ondersteuning te realiseren die nodig is om het eigen levensplan ook te kunnen verwezenlijken. Dit gebeurt in bijeenkomsten waarin men door vragen te stellen en door te luisteren een antwoord probeert te krijgen op drie belangrijke levensvragen (Ofman, 1992): - Wie ben ik? - Wat wil ik? - Welke stappen kan ik zetten om vanuit het heden in de richting van mijn droom te evolueren? PCP plaatst mensen binnen de context van hun familie, vrienden en samenleving. Het vertrekpunt van elk proces is de samenstelling van een circle of support, ook wel het sociale netwerk genoemd. Meestal zijn dat de ouders, broers, zussen, schoonfamilie, vrienden, kennissen, collega s en professionals. Ze hebben als gemeenschappelijk kenmerk dat ze de centrale persoon graag zien. Deze groep mensen komen steeds in aanwezigheid van de centrale persoon samen om antwoorden te zoeken op de bovenstaande drie belangrijke levensvragen en om acties uit te stippelen om een leven in de samenleving en de idealen mogelijk te maken. Zonder een circle of support kan er geen sprake zijn van een PCP (Maes e.a., 2001). PCP gaat over het ontdekken en ontwikkelen van capaciteiten en talenten, denken aan meer mogelijkheden dan op dit moment beschikbaar zijn, empowerment, zelfbeschikkingsrecht, flexibiliteit en dynamiek. Een PCP is een gebeurtenis in het leven van de persoon. PCP gaat niet over beperkingen, passend in bestaande mallen, het controleren van de persoon, formulieren invullen en berusten niet in bestaande procedures. Vijf kenmerken van PCP volgens Sanderson die in de workshops van Rob de Bruijn beschreven zijn: 1. De persoon staat centraal; 2. Familie en vrienden zijn partner in het planproces; 3. Het plan geeft weer wat belangrijk is voor de persoon, wat zijn capaciteiten zijn en welke ondersteuning hij nodig heeft; 4. Het plan is een aanhoudend proces van luisteren, leren en verdere acties; 5. Het plan levert acties op handelend rond het leven, gericht op wat mogelijk is, niet wat voorhanden is. 2.2 Geschiedenis van Person Centered Planning Person Centered Planning is een verzamelnaam voor planningsstijlen die in 1972 zijn ontwikkeld door John O Brien, Connie Lyle O Brien, Beth Mount, Marsha Forest, Judith Snow, Jack Pearpoint, Marci Brost, Terri Johnson, Michael Smull en Karen Green. Het heeft zijn oorsprong in Noord- Amerika, waarna het zich heeft verspreid over andere landen, waaronder Groot-Brittannië en de Scandinavische landen (Panhuis, 2001). In de jaren 80 werd het ontwikkeld als een manier om het 6

7 mogelijk te maken voor zowel kinderen als volwassenen om uit speciaal gescheiden plaatsen te gaan zoals scholen, ziekenhuizen en instituties en het normale leven in te gaan zoals reguliere scholen en gemeenschappen. Person Centered Planning is voortgekomen uit een overtuiging dat inclusie een sociaal doel is, oorspronkelijk bedoelt als een inclusief proces. In 1987 omschreef O Brien enkele hefbomen waardoor mensen kwaliteit in hun leven ondervinden. PCP is ontwikkeld op basis van een aantal denkrichtingen en theorieën. Als eerste is het normalisatieprincipe te noemen. Dit houdt in dat mensen met een beperking recht hebben op een zo normaal mogelijk leven. John O Brian en Connie Lyle O Brian ontwikkelden op grond van dit principe vijf kerndimensies die zij belangrijk achten voor de kwaliteit van levenservaringen. Deze kerndimensies zijn: relaties, respect, capaciteiten, deelname aan de samenleving en keuzes. Door relaties centraal te stellen drukt hij op het belang van het sociale netwerk van mensen. Wanneer men een sterk sociaal netwerk heeft en mensen om op voort te bouwen, groeien de mogelijkheden om te verwezenlijken wat men wil binnen de maatschappij. Naarmate deze relaties schraler worden of enkel nog bestaan uit contacten met hulpverleners dalen de kansen om aansluiting te vinden binnen de maatschappij en te werken aan de andere dimensies. De andere dimensies, met name keuzes maken, deelnemen aan de samenleving, gerespecteerd worden en competentie ervaren, zijn zeer nauw met elkaar en met het aspect van relaties verbonden (Panhuis, 2001). Verder zet de methode haar wortels in het sociologisch model. Dit model ziet de beperking niet zozeer in het individu, maar in de omgeving die ingericht is voor niet-gehandicapten. Dus niet het individu moet behandeld worden, de omgeving moet veranderen. Tot slot is PCP gebaseerd op het interactiemodel en op de theorie van inclusie. Het interactiemodel ziet de mens in relatie tot zijn sociale netwerken. Inclusie gaat er van uit dat iedereen als burger van de samenleving is geboren. Mensen met een beperking hebben recht op dezelfde kansen, keuzes en rechten als andere burgers (Panhuis, 2001). In Nederland is tot nu toe de Persoonlijke Toekomst Planning (PTP) bekend. Erwin Wieringa heeft in samenwerking met Barbara Brent en Lynda Kahn PTP geïntroduceerd. In Amerika is PTP bekend als Personal Futures Planning en valt samen met MAPS, PATH, Circles of Support onder de verzamelnaam Person Centered Planning. De aandacht leggen op netwerkontwikkeling en vanuit het perspectief van de persoon te werken is inmiddels geïntegreerd (Canon Gehandicaptenzorg Nederland, 1992). 2.3 Voordelen van Person Centered Planning PCP heeft voordelen ten opzichte van andere methoden. Hieronder een overzicht met verschillen tussen een traditionele planning en een Person Centered Planning. Traditionele planning Doelen passen in bestaand programma Rollen en grenzen zijn vastgelegd Professional neemt de leiding Afhankelijk van wettelijke eisen Person Centered Planning Doelen reflecteren de keuze van het individu Rollen en grenzen worden desgewenst aangepast Individu neemt de leiding en/of speelt een actieve rol (afhankelijk van leeftijd) Doordat het individu en zijn sociale netwerk zelf het plan opstellen en doordat alle aspecten van diens leven aan bod komen, omvat het de werkelijkheid in grotere mate dan de huidige methoden. Om dezelfde reden komt de eigenheid van het individu meer naar voren en wordt de mens achter het plan beter zichtbaar. De afstand tussen het individu en de hulpverlener verkleint, doordat de hulpverlener het individu helpt met het werken naar doelen die hij zelf opgesteld heeft en waar hij 7

8 dus gemotiveerd voor is. PCP zorgt voor een betere beeldvorming van het individu en zijn situatie (Panhuis, 2001). De voordelen van PCP zijn dat de centrale persoon de kans en de ondersteuning krijgt om de plannen die hij heeft te verwerkelijken. Het sociale netwerk wordt hierbij betrokken en is hier om de centrale persoon te steunen. Mensen verliezen gaandeweg soms de hoop dat zij zelf de macht hebben om zaken te veranderen in hun leven. Met PCP leg je de macht in handen van de centrale persoon. Hij wordt uitgedaagd om het leven te leiden dat hij zelf wil. Het sociale netwerk is belangrijk voor de permanente groei en verandering van de centrale persoon. Hieronder het verschil tussen systeemgericht en persoonsgericht. Persoonsgericht is de manier van de PCP. Systeemgericht Focus op labels Benadrukken stoornissen en behoeften van persoon Investeert in gestandaardiseerde testen Afhankelijk van oordeel professionals Geschreven rapporten als opbrengst Kijkt naar personen vanuit zorgsysteem Vergroot afstand tot anderen door benadrukken verschillen Persoonsgericht Kijk naar de persoon Zoek naar capaciteiten en talenten Investeert tijd met personen om hen te leren kennen Afhankelijk van mensen rond persoon om goede beschrijving te geven Verzamelt gegevens van de mensen die personen goed kennen Kijkt naar personen in hun dagelijkse context Brengt personen bij elkaar door ontdekking van gedeelde ervaring Andere voordelen gaan over dat zijn levensverhaal, zijn gevoelens en zijn zelfbeeld bij de planning betrokken worden. Doordat het individu en het sociale netwerk geraadpleegd worden bij het vaststellen van de hulpvragen, zijn deze veel objectiever en meer vanuit het individu gezien. Door PCP kan het individu, geholpen door zijn sociale netwerk, zelf besluiten aan welke doelen hij wil werken. Op deze manier heeft hij meer kans op zelfontplooiing. Hij wordt de persoon die hij zelf wil zijn, niet de persoon die hulpverleners van hem willen maken. Een ander voordeel van PCP is dat de opgestelde doelen niet in een bepaalde categorie moeten vallen (zoals motoriek, gezondheid) en dat ze niet gebonden zijn aan de grenzen van een instelling. De doelen kunnen hierdoor het hele leven van de centrale persoon omvatten, niet slechts zijn leven binnen de instelling. Doordat er gewerkt wordt met een gedroomde toekomst en doordat de centrale persoon sterk betrokken is bij de toekomstplanning, bevordert dit zijn perspectief en zingeving. Doordat het hele sociale netwerk van de centrale persoon bij de uitvoering betrokken wordt, kan er van een bredere expertise gebruikgemaakt worden: de hulpverlener als professional, de ouders als ervaringsdeskundigen en de buurman als degene die de centrale persoon kan leren vissen. Een laatste voordeel van PCP is dat het zo flexibel is. Het kan heel gemakkelijk aangepast worden aan de mogelijkheden, de eigenheid en het niveau van de centrale persoon (Panhuis, 2001). 8

9 3. Rollen In Person Centered Planning zijn twee rollen belangrijk in het planningsproces, namelijk de facilitator en de recorder. Deze twee rollen hebben ten eerste belangrijke overeenkomsten die in dit hoofdstuk beschreven worden. In paragraaf 3.1 en 3.2 worden de doelen per rol beschreven. De recorder en facilitator staan neutraal en zijn onpartijdig. Zij hebben geen eigen belangen en worden niet gehinderd door instellings- of professionele grenzen. Zij hebben alleen het belang van de cliënt op het oog en zorgen ervoor dat de cliënt het meest bepaalt tijdens het proces (Panhuis, 2001). De visie van de facilitator en recorder op de cliënt en het plan wat gemaakt gaat worden, is vrijwel hetzelfde. Het is belangrijk dat deze twee rollen afgestemd zijn op elkaar, dus spreek van te voren af wie welke aspecten van een bijeenkomst opneemt. Spreek bijvoorbeeld af wie de tijd bewaakt, waar je elkaar in kan ondersteunen en aanvullen. Het is dus belangrijk dat je inspeelt op elkaars zwakke punten. Belangrijk voor zowel de facilitator als de recorder is dat je bij deze methode bewust luistert, de taal van de cliënt spreekt, anderen vragen laat stellen, het verhaal samenvat, het verhaal laten vertellen en mogelijkheden en oplossingen onderzoekt. De vaardigheden en attitude die een goede facilitator en recorder hebben zijn: Weten duidelijk wat PCP inhoudt; Zijn toegewijd aan PCP en geloven hierin; Ondersteunen de cliënt en het PCP proces; Begrijpen en implementeren de technieken van PCP; Stimuleren de betrokkenheid en ondersteuning van de omgeving aan het proces en actieplan; Zijn flexibel, oprecht, creëren een gastvrije omgeving en gebruiken humor op geschikte momenten; Laten zien dat ze luisteren, erkennen gevoelens. 3.1 Facilitator De facilitator is ook wel bekend als procesbewaker en voorzitter. Als facilitator heb je een aantal verantwoordelijkheden. Hij zorgt ervoor dat de cliënt het meeste bepaalt tijdens het proces (Panhuis, 2001). De facilitator leidt het team door het proces, behandelt conflicten en zorgt voor gelijke kansen voor iedereen om deel te nemen (Arkansas, Parant Advisery Council). Daarnaast helpt hij het sociale netwerk om zich te concentreren op de cliënt diens krachten en kwaliteiten. De facilitator nodigt de mensen in de bijeenkomst uit om na te gaan waar zij kunnen helpen in het bereiken van de doelstellingen van de cliënt (Neill, 2007). Krachten van de cliënt kunnen naar boven gehaald worden door iets negatiefs om te zetten naar iets positiefs. Belangrijk is hoe je luistert naar iemand en hoe je met deze persoon en zijn sociale netwerk omgaat. Het is per situatie verschillend hoe je moet faciliteren en hoeveel je je moet bezighouden met het proces. Zo kunnen er onderling conflicten ontstaan en moet je ook rekening houden met emoties van het sociale netwerk. Zorgen dat iedereen zijn standpunten naar voren kan brengen, zijn mening kan uiten en conflicten voorkomen, is een belangrijke taak van de facilitator. Om verder te komen in het proces kan de facilitator de cliënt en het sociale netwerk stimuleren om na te denken over bepaalde zaken. Hierbij is het handig om in je achterhoofd te houden wat passend en wenselijk is voor de cliënt ook met betrekking tot de maatschappij. Hij bevordert inclusie en heeft als taak dat PCP altijd leidt tot actie (Lancashire PCP Coordinators and leads, 2007). 9

10 Een goede facilitator (Neill, 2007): Weet hoe hij een PCP moet faciliteren; Kan een gesprek leiden; Kan doorvragen; Kan zich in de groep verplaatsen en het tempo bepalen wat werkt voor de cliënt en zijn sociale netwerk; Lost elk conflict constructief op; Moedigt de zelfbeschikking van de cliënt aan zodat PCP wordt gemaakt door de cliënt en niet voor hem; Spreekt de relatie van de cliënt met zijn sociale netwerk aan en gebruikt deze om het sociale netwerk te laten deelnemen in het actieplan van PCP. 3.2 Recorder De recorder heeft de rol van notulist (tekenaar) en is onafhankelijk en onbevooroordeeld. Hij bewaakt op inhoudsniveau de informatie die op papier komt te staan. Dit doet hij door onder andere door te vragen op de informatie. Hij vraagt door wanneer er onduidelijkheden zijn, om erachter te komen waarom iemand iets graag wilt en wat de drijfveren zijn van de cliënt. Hij checkt regelmatig bij de cliënt of alle onderdelen volledig zijn ingevuld en of de cliënt/ zijn sociale netwerk nog iets missen op papier. De recorder dient na te gaan of de acties in het plan concreet genoeg zijn zodat de cliënt en zijn sociale netwerk ermee aan de slag kunnen. De recorder maakt gebruik van tekeningen/plaatjes en tekst om de informatie kenbaar te maken aan de groep. Hij zet de notulen op een groot vel papier(en) en kan eventueel gebruik maken van persoonlijke foto s, PCP symbolen, google images, kleuren en de vormgeving van de formats om het voor de cliënt aantrekkelijker te maken. Zie foto 1 voor een voorbeeld format van een MAP. Foto 1: Voorbeeld format voor een MAP Je hoeft geen artiest te zijn en een kunstwerk te maken als recorder. Het grote doel is om een verhaal te communiceren in beelden. Beelden blijven namelijk langer hangen en we denken en dromen in beelden, niet in woorden. Hierbij kun je tekst gebruiken als het uitbeelden lastig wordt. Wat moet je vooral doen als recorder: - Vraag goed door; - Ga na of het klopt wat je wil tekenen, laat de cliënt eventueel zelf tekenen; - Maak je niet druk over wat anderen vinden; 10

11 - Kijk om je heen voor voorbeelden. Wanneer je tekenen lastig vindt, oefen hiermee of vraag tips aan iemand die hier goed in is; - Hang de vellen goed vast (gebruik wanneer nodig meerdere vellen); - Teken menselijke vormen; - Gebruik eventueel beweging en pijlen om te verbinden. 11

12 4. Methoden van Person Centred Planning 4.1 Making Action Plans MAP is een strategie van PCP die ontwikkeld is door Marsha Forest, Jack Pearpoint, John O Brien en Judith Snow. De bedoeling is om kinderen en jongeren zoveel mogelijk buiten de geïnstitutionaliseerde zorg te houden. Met deze strategie wil men in kaart brengen hoe kinderen, jongeren en volwassenen maximaal kunnen deelnemen aan het gewone leven. Er wordt een omgeving samengesteld om de cliënt. De cliënt kiest zelf wie deze personen zijn (Maes e.a., 2001). De cliënt komt met deze groep mensen een aantal keren samen om antwoorden te zoeken op de volgende vragen (uit de workshops van Rob de Bruijn): Wie is deze persoon? Wie moet er betrokken zijn bij de MAP? De cliënt dient deze beslissingen te nemen, met zoveel ondersteuning als mogelijk en noodzakelijk. Wat is zijn verhaal, geschiedenis? Hoe zijn ze op het huidige moment gekomen? De leuke ervaringen en minder leuke ervaringen zijn van belang. Wat zijn de interesses, relaties met anderen, hoe staan ze in de samenleving? Wat zijn de dromen, doelen? Opnemen zonder oordeel en onderzoeken wat er kan worden bijgedragen om deze dromen te realiseren en waar ze vandaan komen. Wat zijn de angsten of nachtmerries? Wat is het slechts denkbare scenario? Wat zijn de talenten, sterkte kanten en kwaliteiten? Omgeving geeft beeld van persoon. Wat werkt er voor hem en wat niet? Denk aan ondersteuning, relaties, omgevingen. Positieve ervaringen gebruiken om verder op te bouwen en de negatieve ervaringen aanpakken. Hoe gaan we starten? Actie ondernemen en aanwezigen toezeggingen laten doen. Wie moet er betrokken worden bij het plan? Wie wil er betrokken worden bij het plan? Wat doen we eerst? Wanneer? Wie houdt de vorderingen bij? Alternatieven worden geëxploreerd en aanpassingen worden gedaan. Het proces herhaalt zich telkens als het nodig is. Hoe nemen we de eerste stap? Foto 2: Voorbeeld van een MAP 12

13 Een MAP kan de cliënt stimuleren om een keuze te maken over welke weg hij inslaat. Ook kan hij de vervolgstappen zien van de huidige stappen en wat heeft iemand nodig om ergens te komen. Bij de MAP hang je verschillende lege vellen papier tegen de muur. Op de vellen kun je de volgende onderdelen neerzetten en daarbij de invullingen van de centrale persoon en zijn omgeving onder schrijven/tekenen: - Deelnemers en de relaties; - Geschiedenis; - Plaatsen (thuis, school, werk, omgeving); - Keuzes (gemaakt door de individu of gemaakt door anderen); - Dromen (korte en lange termijn); - Nachtmerries; - Voorkeuren (dingen die werken zorgt voor motivatie, interesses, waar je blij van wordt) en dingen die niet werken (frustraties, saaie dingen, dingen waar je gepikeerd over wordt); - Stappenplan (wie, wat en wanneer). Je kunt verschillende onderdelen plaatsen in een MAP. Zo heb je een Relationship MAP waarin je onderzoekt met wie de cliënt allemaal omgaat en wie belangrijk voor hem zijn (zie foto 3). Hierbij kun je een aantal cirkels tekenen en in de middelste cirkel staat de naam van de cliënt. In de cirkels eromheen tekent hij de mensen om zich heen, zo dicht of zo ver af van de cliënt zoals in de praktijk. Iemand die in een cirkel om de persoon heen staat, staat dus in de praktijk dicht bij deze persoon zoals zijn ouders, broers en zussen. Het hoeft niet per se met cirkels, maar kan ook met lange en korte pijlen, hokjes of onderverdelen in groepen zoals familie, vrienden en hulpverleners. Het kan zo creatief als je zelf wil. Vragen die je hierbij kan stellen zijn: - Wat zijn de belangrijkste patronen en thema s in een sociaal netwerk? - Welke gebieden van relaties ontbreken nog? Wat zou belangrijk zijn om op voort te bouwen? - Zijn er oude vrienden of kennissen vanuit het verleden met wie de centrale persoon weer contact zou willen? - Zijn er vrienden of kennissen uit de omgeving die uitgenodigd kunnen worden voor de planning cirkel? - Waar kunnen de mensen uit de omgeving die deze persoon beter wil leren kennen gevonden worden? Foto 3: Relationship MAP 13

14 Je hebt ook nog een Places MAP die je dezelfde vorm kan geven als de Relationship MAP. De plaatsen waar je veel komt kan je dichterbij zetten in de cirkels dan de plaatsen waar je minder komt. Er zijn ook follow up meetings. Hierbij kan je denken aan wat er gebeurt op bepaalde gebieden zoals werk, vrije tijd, sociale relaties etc. Hierbij check je of het goed gaat en als dit niet goed gaat, wat er moet veranderen. Ook de plaatsen die belangrijk voor je zijn kun je dichtbij zetten. Vragen die je hierbij kan stellen zijn (Amado & Mc Bride, 2001): - Wat zijn de belangrijkste patronen en thema s in de Places MAP? - Zijn er plaatsen die ontbreken? - Gaat de centrale persoon na veel plaatsen in een kleine groep? - Heeft de plaats een functionele taak of is het alleen om te bekijken? 4.2 Planning Alternative Tomorrows with Hope De MAP en PATH hebben dezelfde basis, maar worden op verschillende manieren uitgewerkt. Het hangt af van de situatie en de cliënt welke methode het beste gebruikt kan worden. Natuurlijk kan elke methode ook weer aangepast worden. De methoden staan uitgebreider beschreven in het boek People plans and possibilities van H.J. Sanderson e.a. (Panhuis, 2001). PATH is een krachtig PCP instrument, een proces, een reis. De PATH wordt gebruikt door de cliënt samen met belangrijke mensen uit zijn omgeving (sociale netwerk) om een plan te ontwikkelen met acties naar een positieve, wenselijke en mogelijke toekomst voor de cliënt (O Brien & Pearpoint, 2009). Wat kenmerkt de PATH: - Het is gedurfd, gewaagd en actiegericht; - Het is persoonlijk; - Het is een leven gevend en leven veranderend; - Voelt de angst en doet het toch; - Vliegt in het onbekende en het hebben van een cirkel om de droom te ondersteunen; - Een sociaal proces, een reis van zelfontdekking; - Een kans om te geven en het ontvangen van een geschenk. Een PATH wordt gebruikt door mensen die hun eigen toekomst willen creëren, individuen met de droom of wens om verder te komen. Ook is het bestemd voor families die samen willen werken of vrienden die een verschil willen maken in iemands leven (Ontario Adult Autism, 2005). Het is ook goed te gebruiken in organisaties en bij teambuilding. Het wordt vaak gebruikt wanneer er een transitiemoment plaatsvindt of wanneer er een belangrijke keuze in het leven van een persoon of binnen een organisatie moet worden gemaakt. PATH maakt een duidelijk beeld of visie van waar de cliënt heen wil. Het identificeert doelen voor het komende jaar, benader de aard van de cliënt in het nu, identificeert mensen in te schrijven voor de reis, herkent manieren om kracht op te bouwen en beschrijft actiestappen die nodig zijn om het doel te bereiken (Ontario Adult Autism, 2005). Het is een acht- stappenplan om problemen achterwaarts op te lossen op het gebied van dromen en denken. Het begint met de toekomst, geeft zicht op lange en korte termijn doelen (Panhuis, 2001): Stap 1: De droom geeft richting! Raak de droom aan, beschrijf de droom. De facilitator vraagt aan het individu om zijn droom voor de toekomst te vertellen. Hij stelt geen grenzen hieraan, de cliënt moet zijn fantasie de vrije loop laten; zowel haalbare als niet-haalbare dromen worden opgetekend rond de ster op foto 4 hieronder. De vragen die gesteld kunnen worden zijn: Wat zijn je idealen? Wat zijn je waarden? Waar ligt je oriëntatie? Is de droom onrealistisch, wat zit erachter? Wat zijn je lange termijn doelen en ideale resultaten? Wat wil je bereiken? 14

15 Foto 4: PATH format Stap 2: Tast het doel af! De cliënt en zijn sociale netwerk stellen zich voor dat er een jaar voorbij is. Wat zou er in die tijd bereikt kunnen zijn? Dit wordt opgetekend en hiermee wordt de droom in haalbare doelen omgezet. Beeld je in wat je tot je droom gezet heeft. Beschrijf de veranderingen die zorgen voor het gewenste resultaat. Wat is er dan gebeurd? Wat heb jij daarin gedaan? Hoe ziet je leven er dan uit? Hoe voel je je dan? Wanneer bereik je het? De droom wordt omgezet in een doel. Stap 3: Leef in het nu! De huidige situatie wordt opgetekend, zowel de goede als slechte aspecten. Vragen die gesteld kunnen worden zijn: Hoe voel je je nu? Waar sta je nu? Hoe is het heden nu? Wat vindt je van nu? Wat gaat er goed en wat veroorzaakt problemen, angsten, vragen? Gebruik eventueel foto s en woorden die het nu illustreren. Stap 4: Welke mensen schrijven zich in? Wie hebben we nodig om het doel te bereiken? Wie heb je nodig om je te helpen? Beantwoord de vragen die je hebt en verduidelijk belemmeringen en obstakels. Wees specifiek! De aanwezigen worden gevraagd om hun naam op het plan te zetten. Dit inschrijven is een soort belofte aan het individu om hem te helpen zijn droom te bereiken. Stap 5: Manieren om sterker te worden! Er wordt gesproken hoe het sociale netwerk rond de cliënt moet veranderen en wat het moet doen om de cliënt zo goed mogelijk te kunnen assisteren in het bereiken van zijn droom. Er wordt besproken wie welke verantwoording op zich neemt en wanneer het team weer bij elkaar komt. Welke acties moeten worden uitgevoerd om het team te helpen doelen te bereiken? Wat heb je nodig om sterker te worden zodat je gaat creëren wat je wil? Welke kennis en informatie heb je nodig? Welke vaardigheden moeten ontwikkeld worden? Welke relaties moet je aangaan? Om succesvol te zijn, heb je de kracht nodig om geduld te hebben, de teleurstellingen aan te kunnen en om van richting te kunnen veranderen. Wat moet je doen om sterker te worden? 15

16 Stap 6: Plan de volgende zes maanden! Er worden een aantal belangrijke gebieden op papier gezet waarop actie ondernomen moet worden. De taken worden verdeeld. Neem actie richting wat je wil creëren over zes maanden. Welke stappen moeten er genomen worden en wie gaat dat doen? Wie bewaakt het proces? Hoe gaat diegene het proces bewaken? Welke strategieën hebben we nodig? Je kunt ook gebruik maken van social media om het proces te bewaken, denk aan Twitter, een blog, Facebook, Skype etc. Stap 7: Plan de volgende drie maanden! Focus op het proces van actie. De dingen die je over drie maanden wil bereiken, ga je nu concrete stappen beschrijven en ondernemen. Wat ga je doen, wanneer en wie doet wat? De doelen die beschreven zijn bij stap twee kun je verdelen in subdoelen. Stap 8. Maak verbinding met de eerste stap! Om tot actie over te gaan, vereist betrokkenheid om de eerste stap te voltooien. De eerste stappen worden genoteerd. Wat wordt er na deze bijeenkomst concreet gedaan? Wat is de grootste barrière om deze stap te nemen? Wie wil je ondersteunen bij het nemen van deze stap? Hoe kun je hulp en ondersteuning vragen aan het team? Foto 5 laat een voorbeeld zijn van een afgeronde PATH. Dit is een zeer uitgebreide PATH. In de praktijk hoeft het niet zo uitgebreid te zijn, afhankelijk van hoe de cliënt het wil. Foto 5: Voorbeeld van een PATH 16

17 5. Toepassen en evalueren van Person Centered Planning In dit hoofdstuk wordt toegelicht hoe Person Centered Planning werkt. Waar begin je en komt er een einde aan? Welke methode pas je toe op de cliënt en hoe introduceer je het concept van PCP aan het sociale netwerk van de cliënt en de cliënt zelf? De bevindingen uit een onderzoek van Dr. Shelly Kinash (2005) worden gebruikt om nog beter voorbereid te zijn op een PCP bijeenkomst en deze dus nog aangenamer te maken voor een cliënt. Daarnaast is het belangrijk om bewust te zijn van de bevindingen en daarom zijn een aantal van deze verwerkt in dit hoofdstuk. Uit dit onderzoek van Dr. Shelly Kinash (2005) van de University of Calgary blijkt dat Person Centered Planning positieve veranderingen heeft gestimuleerd. De personen die werden onderzocht luisterden naar elkaar. Meer individuen durven voor henzelf te spreken en komen meer op voor zichzelf op. Ook ondervond Dr. Kinash dat individuen en hun families meer voorlichting/educatie nodig hadden om PCP beter te begrijpen en het concept te omarmen (Person with Developmental Disabilities, 2006). Nog meer bevindingen uit het onderzoek zijn: - Hulpverleners hadden er last van om zich te verantwoorden; - Veel mensen vroegen zich af of het plan de eigendom is van de cliënt of van de organisatie/agentschap; - Het proces was grotendeels gesystematiseerd; - PCP werkte het beste wanneer het is aangegrepen als mogelijkheid om samen te zijn en naar elkaar te luisteren; - Voor de bijeenkomst werd er geneigd af te zetten. Er is rekening gehouden met bovenstaande bevindingen in het uitwerken van dit hoofdstuk. 5.1 Beginnen met PCP Voordat je begint met PCP, is het belangrijk dat je het concept en visie van PCP goed begrijpt en ernaar kunt handelen. Dit vereist dat je als hulpverlener je attitude aanpast ten opzichte van de cliënt en zijn omgeving. In hoofdstuk 2 is er beschreven hoe deze attitude eruit behoort te zien. Er is weinig onderzoek gedaan naar het effect van PCP omdat mensen het niet documenteren. Leg daarom je keuzes m.b.t. PCP vast, documenteer dit. Ook is het voor andere organisaties leerzaam door de keuzes die je maakt met betrekking tot de cliënt te verantwoorden. Binnen de RIBW Arnhem & Veluwe Vallei worden methoden van PCP gebruikt in plaats van het persoonlijk profiel. Omdat deze handleiding ter ondersteuning dient van de workshops die gegeven worden, is het belangrijk dat je jezelf van te voren traint in het afnemen van PCP s. Oefen zowel de MAP als de PATH met je collega s, vrienden en familie. Vraag achteraf gericht feedback en verzoek de mensen dit op te schrijven zodat je jezelf blijft verbeteren in het kunnen afnemen van PCP. Oefen ook met het uitleggen van wat PCP is en hoe het werkt, welke doelen worden ermee behaald. Wanneer je duidelijk kunt toelichten hoe een PCP eruit komt te zien en wat er verwacht wordt van mensen, waarborg je de kwaliteit. Het beste middel om je ontwikkeling te bewijzen is om de bijeenkomst of de oefensetting te filmen. Wanneer je van plan bent de bijeenkomst te filmen, zorg dan voor deze apparatuur en toestemming van de cliënt en zijn sociale netwerk. Zorg dat je vooraf aan een PCP, zowel bij het oefenen als het afnemen bij cliënten, voldoende materialen ter beschikking hebt. Denk aan gekleurde viltstiften, pennen, dikke markers, potloden, schaar, plakband, grote vellen papier, wat te drinken, eten, een grote ruimte, feedbackmateriaal, etc. Overleg met elkaar wie de rol van facilitator uitoefent en wie de rol van de recorder. Het is belangrijk dat je het liefst zo weinig mogelijk weet van de cliënt, zodat je onbevooroordeeld blijft en geen(onbewust) informatie gaat invullen. Dus neem gelieve geen rol in bij de cliënt die je ook begeleidt. 17

18 Vooraf aan de bijeenkomst voor de cliënt, dienen de grote vellen al ingekleurd te zijn met een format. Bedenk dus van te voren of je een MAP of een PATH gaat tekenen of een combinatie hiervan. Wees creatief en bedenk waar de interesse van de cliënt ligt. Wanneer een cliënt bijvoorbeeld houdt van puzzelen, kun je een PCP maken in de vorm van een puzzel, zie foto 6. Maak gebruik van verschillende kleuren om meer overzicht te bieden en het aantrekkelijk voor de cliënt te maken. Wanneer je als recorder niet erg creatief bent, vraag een collega om de formats in te richten. Foto 6: PCP in de vorm van een puzzel 5.2 De uitnodiging Voordat de bijeenkomst plaats kan vinden, vindt er veel voorbereiding plaats om de bijeenkomst tot stand te laten komen. Ten eerste dien je de cliënt te informeren over PCP. Je vertelt hierin wat PCP is (visie), het doel ervan, wat kan het de cliënt opleveren, hoe gaat het in zijn werk (methode), wat wordt er van verschillende partijen verwacht (o.a. het sociale netwerk), etc. Vraag uiteraard naar de mening van de cliënt, wat de cliënt van een bijeenkomst verwacht, of hij vragen heeft en hoe hij denkt dat PCP hem iets kan opleveren. Welk thema of welke droom wil de cliënt centraal stellen tijdens de bijeenkomst? Leg uit dat de PCP vellen het eigendom zijn van de cliënt en vraag waar en hoe de cliënt de vellen wil bewaren. Helder wanneer nodig vraagstukken die de cliënt heeft op. Met behulp van een filmpje van een PCP maak je het beeldend en verwachtingen helder. Voorbeelden van filmpjes kun je bekijken op: Wanneer de cliënt toestemming geeft voor het plannen van een bijeenkomst, zoek je samen met de cliënt uit welke mensen een belangrijke rol in zijn leven spelen en hij bij de bijeenkomst wil hebben. Wanneer de cliënt moeite heeft met dit te benoemen, zijn er een aantal hulpmiddelen die hem meer duidelijkheid kunnen geven. Met behulp van bijvoorbeeld een sociogram, mindmap of met de opdracht: Laat de cliënt zijn eigen naam in het midden van een stuk papier zetten. Laat de cliënt daar omheen cirkels zetten waarin hij de namen van de belangrijke mensen in zijn leven binnen de cirkels zet. Hoe dichter de naam van een betrokkene bij de naam van de cliënt staat, hoe belangrijker de betrokkene voor de persoon is. 18

19 Hieronder staat nog een voorbeeld van hoe dit schema eruit kan komen te zien. Dit schema is ingedeeld in groepen mensen waarin belangrijke mensen uit een bepaalde groep dichter bij de persoon staan: Geef de persoon tijd om er over na te denken wie hij wil uitnodigen. Dit kan ook gaan over belangrijke plaatsen waar de persoon zich bevindt en zijn tijd vaak spendeert. Er kan dan bijvoorbeeld uitkomen dat iemand veel tijd met een werkgever doorbrengt en kan overwegen de werkgever uit te nodigen. In hoofdstuk 4.2 staat uitgebreider beschreven hoe de Relationship MAP en de Places MAP in zijn werk gaat. Je kunt ook bepaalde vragen stellen waaruit blijkt wie belangrijke personen zijn voor de cliënt. Denk aan: Wie bel je als eerste op wanneer je op vakantie wil? Wie bel je op als je diep in de problemen zit of als je vaststaat onderweg? Wanneer het sociale netwerk dat uitgenodigd mag worden bekend is, wordt er een uitnodiging verstuurd voor een planningsbijeenkomst naar het sociale netwerk. Dit kan via de mail, de telefoon of persoonlijk gebeuren, maar dient in overleg met de cliënt te worden gedaan. Belangrijk is dat er een introductie wordt gegeven over wat PCP is, het doel, de verwachtingen van het sociale netwerk tijdens de bijeenkomst zijn, de tijdsduur, het belang voor de cliënt en de verschillende data met tijdstippen worden voorgesteld. Denk na over welke mensen je op welke manier benaderd. Ouders kunnen de voorkeur hebben om gebeld te worden in tegenstelling tot bijvoorbeeld oudere hulpverleners. Zorg ervoor wanneer de cliënt een transitiemoment meemaakt en bijvoorbeeld bij de RIBW AVV komt te wonen, dat de bijeenkomst zo snel mogelijk gepland wordt, zodat de dromen en doelen zo spoedig mogelijk gerealiseerd kunnen worden. 19

20 5.3 De bijeenkomst Introductie Voordat de cliënt met zijn sociale netwerk arriveert, dienen de faciliator en recorder voorbereid te zijn. De papieren vellen zijn ingevuld en hangen klaar, de materialen liggen klaar, tafels en stoelen staan op een plek, spreek met elkaar af wie drinken inschenkt, iets te snacken aanbiedt, wie kritisch kijkt naar de sessie en feedbackpunten opschrijft en wie er eventueel filmt. Wanneer de cliënt met zijn sociale netwerk binnenkomt, verwelkom ze en laat ze hun plek vinden in de ruimte. Let wel op dat de cliënt niet afgezonderd gaat zitten, hij staat tenslotte centraal. Wanneer iedereen geacclimatiseerd is, wordt PCP van de cliënt geïntroduceerd door de facilitator. De facilitator licht de volgende punten toe: - Vertelt wat zijn rol en dat van de recorder in deze bijeenkomst is; - Informeert het sociale netwerk over het doel van PCP en de voordelen hiervan, vertelt dat we de beperkingen niet wegpoetsen, maar ons willen concentreren op wat wel werkt en goed gaat; - Vraagt wat de verwachtingen zijn, verheldert deze wanneer nodig; - De methode die wordt gehanteerd wordt stap voor stap uitgelegd; - Licht toe hoe er wordt gefilmd; - Vraagt aan de cliënt welk onderwerp hij centraal wil laten staan; - Aan het einde wordt er een afspraak gemaakt over wanneer de volgende PCP kan worden afgenomen; - Legt uit dat er aan het einde ruimte is om ervaringen uit te wisselen; - De tijdsduur; - Zijn er nog vragen of onduidelijkheden? De methode Onafhankelijk van de methode die je kiest (zie hoofdstuk 4), zijn er een aantal aandachtspunten bij het afnemen van een PCP die voornamelijk voor de facilitator en recorder gelden. Veel van deze punten zijn voortgekomen uit feedback van cliënten, het sociale netwerk en evaluatiemomenten over PCP (o.a. met Prof. Dr. Caren L. Sax). - Betrek het netwerk bij het plan door ze verantwoordelijkheid te geven bij het maken van afspraken en actiepunten. Empower het sociale netwerk en maak gebruik van ze om talenten van de cliënt te ontdekken. Nodig ze uit om hulp aan te bieden, veel mensen vinden hulp vragen of aanbieden namelijk moeilijk (handelingsverlegenheid). Uiteindelijk zorgt dit voor inclusie. Wanneer cliënten meer terug kunnen vallen op familie, vrienden, collega s, kan de hulpverlening worden verminderd en ontlast. Dit kan ook interessant zijn voor zorgverzekeraars, maar dat ter zijde. Wanneer de cliënt uit behandeling gaat en een organisatie verlaat, kan hij terugvallen op zijn sociale netwerk. - Hou rekening met pessimisme van betrokkenen. Zij kunnen letten op wat niet goed gaat en zich focussen op de beperkingen. Besteed hier wel aandacht aan door hen erkenning te bieden. Je laat weten dat je diegene serieus neemt en legt uit dat er in deze bijeenkomst juist rekening wordt gehouden met de kwaliteiten van de cliënt. - Denk na over de manier waarop je vragen stelt. Zorg dat je bewust bent wanneer je dingen invult en hou de vragen zo open en onbevooroordeeld mogelijk. Wanneer je merkt dat de persoon moeite heeft een open vraag te beantwoorden, kun je diegene richting geven door keuzemogelijkheden te geven. Vraag naar drijfveren: Wat maakt dat je?. Wanneer een cliënt aangeeft waarom hij bijvoorbeeld piloot wil worden, vraag naar wat erachter zit. Wat maakt nou dat hij dit beroep aantrekkelijk vindt? Wat maakt je blij/comfortabel? Wat gaat goed? Waar ben je goed in? Wat maakt je (on)gelukkig? Richt je vragen zo in zodat de toekomstmogelijkheden onderzocht en ontdekt worden. 20

21 - Wanneer iemand niet weet wat hij wil, kan het zijn dat hij niet weet wat hij mist. Geef hem de mogelijkheden om te exploreren wat de opties zijn. Zeg niet wat iemand moet doen, probeer op zijn interesses aan te sluiten. - Vraag jezelf af hoe concreet het doel/afspraak moet zijn. Je kunt ook met de groep brainstormen over wat nodig is om het doel te bereiken. Je kan dan bijvoorbeeld aan een vriend van de cliënt vragen hoe hij bepaalde dingen aanpakt. De vraag met het woord hoe stellen, zorgt er eigenlijk voor dat je een actiepunt nog concreter maakt. Hoe ga je je droom/doel bereiken? Kijk bijvoorbeeld één jaar vooruit, wat moet er tussentijds gebeuren en hoe gaan we dit bereiken. - Wees jezelf, oprecht en open. Heb een authentieke uitstraling. - Neem de tijd en ga niet te snel door de bladen heen. - Wat ook leuk kan zijn voor de cliënt, is werken met Post-it. Zorg dat bijvoorbeeld iedereen in de ruimte twee à drie krachten/kwaliteiten van de cliënt op de Post-it schrijft en deze op het vel papier plakt. Het kan erg verrassend zijn voor de cliënt om te horen welke talenten anderen in hem zien, het kan een boost van zelfvertrouwen geven. Afsluiten Wanneer er vanuit het sociale netwerk geen aanvullingen meer zijn op de papieren vellen, vooral m.b.t. afspraken maken, is het tijd om af te sluiten. De facilitator vraagt expliciet naar aanvullingen en controleert bij de cliënt of hij zijn PCP volledig is en of hij ermee tevreden is. Wanneer de PCP is afgerond, kunnen de mensen een handtekening op het plan zetten als een soort contract dat ze hun afspraken na gaan komen. Ook wordt er een follow-up meeting afgesproken. Vertel hierbij dat de gemaakte afspraken, doelen en dromen worden geëvalueerd. Ga de cliënt of zijn sociale netwerk niet veroordelen als er taken niet zijn uitgevoerd, vraag wat hen tegenhield of wat het maakt dat het niet gelukt is. Het plan is een blauwprint, geen huis (DHHS, 2008). Het kan bijgesteld worden. Je kunt afspreken met het sociale netwerk om foto s te maken van de PCP-vellen en deze naar iedereen op te sturen die erbij aanwezig waren of misschien zelfs naar mensen die wel betrokken zijn, maar niet aanwezig waren bij de bijeenkomst. Zoek een manier met elkaar hoe jullie contact gaan onderhouden. Stel iemand aan die uiteindelijk eindverantwoordelijke is voor de bewaking van de plannen. Deze persoon kan iemand uit de organisatie zijn, bijvoorbeeld de persoonlijk begeleider en houdt contact met de bewakers van de doelen. Nu is het tijd om ervaringen uit te wisselen. De facilitator vraagt ten eerste aan de cliënt hoe hij de PCP ervaren heeft. Vraag of de cliënt het de volgende keer op dezelfde manier zou willen doen of dat hij dingen anders zou willen. Hierna nodigt de facilitator het sociale netwerk uit om feedback te geven. 5.4 De evaluatie Een reactie van de cliënt over zijn PCP: Het kletst makkelijk. Je gaat niet te diep op dingen in en houd het lekker luchtig en positief. Normaal zit je met mensen om de tafel waarin wordt bepaald wat er allemaal moet gebeuren, maar deze keer ging het echt om mij, om wat ik wil. Deze reactie wordt natuurlijk meegenomen in de evaluatie. Zoals al eerder werd aangegeven is het evalueren van elke PCP erg belangrijk om de kwaliteit te waarborgen. Je kunt jezelf steeds blijven verbeteren in je rol als facilitator, recorder of professional. Documenteer de feedback van de uitgenodigden daarom en evalueer de belangrijke punten. Maak met je collega s een afspraak over wanneer je de bijeenkomst gaat evalueren. Plan deze afspraak zo snel mogelijk nadat de PCP is afgenomen en behandel de volgende punten in de evaluatie: - Wijs een voorzitter aan wie geen rol in de PCP bijeenkomst heeft gespeeld. Als voorzitter dien je ten eerste aan de facilitator en recorder te vragen hoe ze het vonden gaan/ wat ging goed en wat zijn verbeterpunten. Daarna kan er feedback worden gegeven door de collega s. Vervolgens dient er een plan te komen hoe PCP de volgende keer verbetert kan worden. 21

22 - Wijs een notulist aan die de vernieuwingen documenteert. - De facilitator en recorder maken vooraf aan de bijeenkomst een feedback format die ingevuld kan worden door de collega s. Dit format pas je aan op je eigen leerpunten en vraag je dus gerichte feedback. Tijdens of direct na de bijeenkomst kunnen je collega s dit invullen. - Wees er alert op dat je kwalitatieve feedback geeft en koppelt aan gedrag van de facilitator en recorder. Let op welke vragen of welk gedrag zorgt voor welk effect. Welk effect heeft dit uiteindelijk op de cliënt en zijn plan. - Wanneer je een tweede, derde of vierde bijeenkomst gaat organiseren, bedenk dan goed welke methode je afneemt. Verantwoord welke methode je waarom afneemt bij een bepaalde cliënt met het zijn sociale netwerk. Bij een follow-up meeting ga je nogmaals het proces door van de voorbereiding, het uitnodigen, het uitvoeren van de bijeenkomst waarin je de vernieuwde plannen door feedback toepast en tenslotte evalueer je weer. 22

23 6. Referenties Artikelen - Adult Developmental Services Maine Department of Health and Human Services (2008). Person- Centered Planning Preparation and Procedure Guide 4th Edition. Verkregen op 4 oktober 2012 van - Amado, A. N. & Mc Bride, M. (2001). Increasing Person-Centered Thinking: Improving the Quality of Person-Centered Planning: A Manual for Person-Centered Planning Facilitators. Minneapolis, Minnesota: University of Minnesota, Institute on Community Integration - Lancashire PCP Coordinators and leads (2007). Doughnut exercise: Roles and Responsibilities of the PCP. - Neill, M. (2007). From PCP Facilitator to Person Centred Thinking Coach: From 'Process Expert' to 'Process Sharer'. - O Brien, J., Pearpoint, J., & L. Kahn, L. (2009). The path and maps handbook. A Parent to Parent Association Queensland Inc. Publication. Verkregen op 4 oktober 2012 van - Panhuis, van, J. (2001). Planningsmethode zet cliënt met verstandelijke handicap centraal: Person Centered Planning neemt. Schotland, Edinburgh: Bonnington Resource Centre - Person with Developmental Disabilities, Central Altebra Community Board (2006). Person Centered Planning: Why it matters. Verkregen op 4 oktober 2012 van - Smull M. & Sanderson H. (2005). Essential Lifestyle Planning for Everyone, London, Helen Sanderson Associates. - Ontario Adult Autism, research and support (2005). PATH: Planning Alternative Tomorrows with Hope. Verkregen op 4 oktober 2012 van Boeken - Maes, B., Vignero, B., Lippens, K., Limme, W., Cox, N., Cockx, E. (Red.) (2001). Ruimte geven! Praktijkvoorbeelden van hulpverlening aan kinderen en jongeren met een verstandelijke handicap en hun gezin. Leuven/ Apeldoorn: Garant - Ofman, D.D. (1992). Bezieling en kwaliteit in organisaties. Cothen: Servire Internetsites - Arkansas, Parant Advisery Council. Person- Centered Planning. Verkregen op 15 oktober 2012 van h.pdf - Canon Gehandicaptenzorg Nederland (1992). Persoonlijke Toekomst Planning: Regie in eigen hand, vitale netwerken, behulpzame professionals. Verkregen op 9 oktober 2012 van 23