Werk met eigen energie. Het Gelderse programmaplan voor energietransitie ( )

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Werk met eigen energie. Het Gelderse programmaplan voor energietransitie (2012-2015)"

Transcriptie

1 Werk met eigen energie Het Gelderse programmaplan voor energietransitie ( )

2 inleiding Niet tobben over de crisis, maar investeren in de toekomst. Jan Borgman, fotonenboer Provincie Gelderland werkt samen Goedkope fossiele brandstoffen worden schaarser, energieprijzen stijgen en verdere opwarming van de aarde is zeer waarschijnlijk. Tijd voor verandering. Tijd om anders om te gaan met energie. Dat willen we bereiken met een energietransitie: een overstap van conventionele, fossiele brandstoffen naar schone, betaalbare hernieuwbare energie. Nederland wil in 2020 één van de meest innovatieve landen van Europa zijn en in 2050 een volledig hernieuwbare energievoorziening hebben. En Gelderland wil daarin koploper zijn. Dat kan alleen als Gelderse bedrijven, de bevolking en instellingen er samen de schouders onder zetten. Met de provincie als verbindende schakel. Als een spin in het energienetwerk blijven we nauw samenwerken met onze partners en stimuleren we partijen om initiatief te nemen. En we denken in kansen en oplossingen, niet in problemen. We scheppen een klimaat waarin kansen worden benut. U leest hier hoe wij de energietransitie concreet invullen en we dagen u uit daaraan bij te dragen. Kunnen we rekenen op uw energie? dr. J.M.E. (Annemieke) Traag gedeputeerde Energietransitie

3 inleiding dr. J.M.E. (Annemieke) Traag gedeputeerde Energietransitie Annemieke Traag (1960, Wenum-Wiesel) is sinds april 2011 namens D66 gedeputeerde bij de provincie Gelderland. Zij is verantwoordelijk voor klimaat en energie, economie en innovatie, cultuur en cultuurhistorie, jeugdzorg en milieubeleid. Mijn bestuurlijke ambitie werd gevoed door de contacten die ik als directeur Regio Twente kreeg met het Innovatieplatform Twente. Uit de contacten die ik daardoor had met het bedrijfsleven en kennisinstellingen en de samenwerking die zo ontstond, groeide het gevoel van gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de vraagstukken en opgaven in de samenleving. Ik ben ervan overtuigd dat we een belangrijke meerwaarde kunnen bereiken door de krachten te bundelen tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid. Mijn ambitie is daar als bestuurder een boost aan te geven, daar zelf invloed op uit te oefenen.

4 inleiding Jan Borgman eigenaar melkveehouderij Als agrarisch ondernemer ontvangt Jan Borgman gratis zonlicht op zijn land: hij oogst fotonen. Die fotonen worden door planten omgezet in biomassa. Hij kan die fotonen ook rechtstreeks, zonder tussenkomst van planten, gebruiken om energie op te wekken. Met zonnecellen. Het grootste probleem daarbij is echter de opslag. De klassieke accu kent namelijk hoge kosten, hoge risico s en beperkte efficiëntie. De nieuwe vanadium redox batterij (vrb) gaat daar verandering in brengen. De vrb werkt veel efficiënter en daarmee kunnen agrarische ondernemingen zelfvoorzienend worden voor hun elektriciteit of zelfs nettoleverancier. En wie weet ontstaat er zo nog een nieuwe activiteit op het erf: het opladen van elektrische voertuigen. Tanken bij de boer!

5 hoofdstuk 1 Naar nieuwe energie A15 wordt een duurzame energiesnelweg, een groene proeftuin die navolging vindt op andere snelwegen in Nederland en daarbuiten. Hans Berkhuizen, directeur Milieudefensie Samen slim schakelen De energietransitie waar we voor staan, is een enorme uitdaging. Maar vooral een mooie kans. Want het is een stevige stimulans voor het bedrijfsleven om te innoveren. En dat is weer goed voor de werkgelegenheid. Zeker in de sector voor Energie en Milieu Technologie (emt-sector). In goed overleg met onze partners bepaalden we wat binnen de energietransitie voor de provincie de ideale rol is. Wij zijn één van de regisseurs. We organiseren samenwerkingsverbanden, nemen soms het initiatief en in andere gevallen ondersteunen we alleen. Uiteraard houden we ook een belangrijke hoedanigheid als vergunningverlener en ruimtelijk facilitator, als financier en gever van het goede voorbeeld. Maar in onze visie is het aanjagen van de samenwerking en het stimuleren van initiatieven de belangrijkste rol van de provincie om de doelen te halen. Dat én het inslaan van de juiste route. Het maken van verstandige keuzes. Daarom verkenden we scenario s, ook weer samen met onze partners. Hieruit rolden tien trends waarop we vervolgens ons beleid baseren.

6 1 Naar nieuwe energie Hans Berkhuizen directeur Milieudefensie Als directeur van Milieudefensie zet Hans Berkhuizen zich in voor een duurzame en eerlijke wereld, waarin burgers, overheden en bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen. Het liefst ziet hij dat elektrische auto s, fietssnelwegen en thuiswerken de benzineauto overbodig maken. Want dan worden snelwegen niet meer vervuild door benzine en diesel. Met elektrische auto s die op wind en zonne-energie rijden, verandert de A15 in een Duurzame Energiesnelweg. Een weg waar de automobilist uit de regio met zijn elektrische auto wind en zon tankt, die langs de weg wordt opgewekt. Hans is blij met de medewerking van de Provincie Gelderland en wil gezamenlijk deze droom waarmaken. Een duurzame proeftuin die navolging vindt op andere snelwegen in Nederland en daarbuiten.

7 1 Naar nieuwe energie Achterliggende trends Om onze doelen op het gebied van energietransitie te bereiken, moeten we zaken samen slim aanpakken. Met onze partners verkenden we vier energiescenario s van het Trendbureau Overijssel. Op basis van deze studie signaleren we de volgende tien trends als basis voor beleid. Om onze ambities te halen. 1 Fossiele energie wordt schaarser en duurder Omdat fossiele energie schaarser wordt en dus duurder, neemt de zoektocht naar alternatieve, hernieuwbare energiebronnen toe. Daarmee verwachten we lagere prijzen, nieuwe zekerheden en toenemende onafhankelijkheid. 2 Energiebesparing is cruciaal Uit alle scenario s komt één ding duidelijk naar voren: energiebesparing is hard nodig. Vooral in de bestaande gebouwde omgeving valt nog veel te besparen, wat een substantiële impuls geeft aan de regionale economie. Ook is er winst te halen door restwarmte in te zetten. 3 Hernieuwbare energie vormt een steeds groter onderdeel van de energiemix We blijven onder andere inzetten op grootschalige en regionale productie van biogas. Grijze energie, opgewekt met behulp van fossiele brandstoffen, blijft echter in de komende decennia nog wel nodig. 4 Consumenten worden prosumenten Maatschappelijk verantwoord en decentraal produceren wordt gangbaar. Consumenten gaan meer en meer energie produceren en worden prosumenten. Dat doen ze vooral vanwege de klimaatverandering, sociale cohesie, om kosten te besparen en energiezelfstandigheid. 5 Zichtbare aanwezigheid van energie in landschap We willen minder afhankelijk zijn van buitenlandse energie. Daarom moeten we de gevolgen daarvan in onze eigen leefomgeving accepteren. Of het nu gaat om zonne-energie, biomassa, windenergie, aardwarmte of andere energievormen. 6 De rol van elektriciteit groeit We verwachten een verdubbeling van het aandeel elektriciteit in de totale energieconsumptie. Dat komt vooral door elektrisch vervoer en het verwarmen en koelen met warmtepompen. Een kans daarbij is het hernieuwbaar opwekken van de elektriciteit. 7 Verandering via innovatie en ict Vaak zijn nieuwkomers de motoren van de innovatie, via de route kennis-kunde-kassa. Ze maken hierbij actief gebruik van ict. Ook het koppelen van kennis, meters, netwerken, producenten en buffers (smart grids) via ict, geeft vele mogelijkheden. 8 Richting een biobased economy We gaan naar een biobased economy, met een combinatie van centrale en decentrale installaties. Daarbij hoort toenemende import van biomassa, en het meer benutten van biomassa uit de regio. 9 Een bron voor nieuwe werkgelegenheid en innovatie Gelderland heeft al een sterk emt-cluster. Door energietransitie groeit dit cluster en wordt het een nog belangrijkere pijler van de Gelderse economie. Samenwerking tussen ondernemers, onderzoekers in kennisinstellingen en overheden is daarbij de sleutel tot succes. 10 Steeds belangrijkere rol van de eu In 2008 stelde de eu doelen voor hernieuwbare energie en broeikasgasreductie in Ook praten ze in Brussel over regelgeving die energiebesparing verplicht.

8 1 Naar nieuwe energie Van trends naar beleid De tien trends die we samen met onze partners signaleren, vormen de basis voor het Gelderse beleid. Met dit beleid streven we onze ambitie na op het gebied van energietransitie. De belangrijkste punten uit het Gelderse energietransitiebeleid: - We sluiten aan bij de Europese doelen; - We zetten in op energiebesparing, omdat dit in alle scenario s cruciaal blijkt te zijn; - We zetten in op een brede mix van hernieuwbare energievormen, omdat hierin de kern van energietransitie ligt; - We zetten in op innovatie en kennisdoorwerking, omdat dit de energietransitie mogelijk maakt; - We kiezen ervoor om de sectoren emt en biobased economy te versterken. Deze sectoren versnellen namelijk de energietransitie en ontwikkeling van een circulaire economie. Zij dragen bovendien bij aan innovatie en werkgelegenheid; - Wij zetten in op regionale energieopwekking met een grote diversiteit van initiatiefnemers en innovaties. We ondersteunen hiermee de trend dat de energieconsument steeds meer ook producent zal gaan worden; - We betrekken energietransitie bij de ruimtelijke inrichting en ruimtelijke kwaliteit van Gelderland.

9 1 Naar nieuwe energie Onze focus

10 1 Naar nieuwe energie Onze focus De provincie spreekt regelmatig met partners en energiedeskundigen. Op basis daarvan kwamen we tot een focus voor de energietransitie. Ook continuïteit op het vorige programma is meegewogen. De focus komt duidelijk in beeld, als we de economische en de energieopgave verbinden met de maatschappelijke opgave: zie de figuur. Projecten en activiteiten die aan twee of drie van deze opgaven bijdragen, hebben onze prioriteit. Binnen de overlap van twee, maar liever nog drie cirkels ligt het win-wingebied. We willen daarbij opereren vanuit onze rollen. We kiezen samen met onze partners voor een aantal zichtbare projecten. We sluiten aan bij de trends die we zien en passen onze aanpak aan als dat nodig is. Gelderse kansen Herkenbaar Gelders is de inzet op bio-energie en biobased economy. Deze focus past uitstekend bij onze groene provincie met een grote agrofood (en tuinbouw) sector en Wageningen ur. Ook de aanwezigheid van een sterke emt-sector, die zich onderscheidt met vooraanstaande ondernemingen en kennisinstellingen, biedt Gelderse kansen. Vooral op het gebied van smartgrids & energy, duurzame decentrale opwekking van energie en warmte en schone aandrijftechnologie. Voor welke projecten gaan we? Draagvlak, eigenaarschap en cofinanciering door onze partners vinden wij belangrijk bij de keuze van projecten. Verder leggen wij prioriteit bij projecten en activiteiten die groot bijdragen aan de gestelde opgaven. Kostenefficiëntie weegt met name zwaar bij de uitrol van hernieuwbare energie en energiebesparing.

11 1 Naar nieuwe energie Biobased economy: van fossiel naar biomassa De biobased economy is een economie waarin fossiele branden grondstoffen zo veel mogelijk vervangen worden door biomassa: gewassen (zoals planten) en reststromen uit de landbouw, landschap en voedingsmiddelenindustrie. De biobased economy speelt een belangrijke rol in de economische ontwikkeling van Nederland en daarmee Gelderland. Het is een omvangrijke en gezamenlijke opdracht voor overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen. In de biobased economy wordt biomassa ingezet voor niet-voedseltoepassingen, zoals materialen, chemicaliën, transportbrandstoffen en energie in de vorm van elektriciteit en warmte. De provincie schaart biobased economy ook bij Energie en Milieu Technologie (emt). Maar in feite gaat het om meer werkvelden, zoals te zien in onderstaande afbeelding. Chemie Agro food Tuinbouw Energie Logistiek Biobased economy Water Hightech & materialen Creatieve industrie Lifesciences & Health De biobased economy heeft de potentie om door te groeien tot één van de speerpunten van de nationale economie. Zeker omdat Nederland sterk is in chemie, agrofood en logistiek. En omdat er breed draagvlak is voor deze ontwikkelrichting. Wat doet de provincie aan biobased economy? Gelderland draagt bij aan de uitvoering van het landelijke Innovatiecontract Biobased Economy. Dit Innovatiecontract Groene Groei, van biomassa naar business, valt onder de topsector chemie. Het werkt door in de vijf andere werkvelden van de biobased economy, waaronder energie. Daarnaast ondersteunen wij netwerken (community s) en samenwerking met Wageningen ur, Greenport Betuwse Bloem en de Dienst Landelijk Gebied van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. En we streven ernaar om op verantwoorde wijze meer biomassa uit landbouw en landschap te halen. We stimuleren het meervoudig gebruik van biomassa en bioraffinage voor mest en slib, vezels en bouwstenen van houtachtig materiaal (lignocellulose) en stoffen uit algen, natte en verse biomassa. Ook blijven wij graag rechtstreeks de marktintroductie van (eind)producten ondersteunen via het project biobest products. Tot slot geldt dat we relevant ander Gelders beleid en programma s laten aansluiten op onze doelen.

12 hoofdstuk 2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Met de biomassa kunnen gezinnen in Nederland worden voorzien van groene stroom. Rutger Jan Pessers, vestigingsmanager gdf suez Energie Nederland Doelgericht ambitieus Onze ambitie is stevig. Maar wel realistisch. We streven naar een hernieuwbare, betrouwbare en betaalbare energievoorziening. Naar minder afhankelijkheid van het buitenland. Naar economische innovatie en groei en een bloeiende biobased economy in Gelderland. In concrete cijfers willen we in % hernieuwbare energie én 20% energiebesparing ten opzichte van 2010 bereiken. We streven ook nog eens naar energieneutraliteit in Dit blijft geen utopie als we er nu samen de schouders onder zetten. En als we doelgericht aan de slag gaan. We streven daarbij drie doelen na: de emt-sector verder versterken, energiebesparing stimuleren en bijdragen aan hernieuwbare energie. Doelen en subdoelen waarvan we een doelenboom hebben gemaakt. Maar doelgericht werken is niet genoeg. We moeten ook effectief zijn. Dus ondersteunen we innovaties waarvan we kunnen onderbouwen dat ze bijdragen aan wat we willen bereiken. En we omarmen icoonprojecten en marktintroducties die kansrijk zijn. Tot slot ondersteunen we vooral uitrolprojecten die kostenefficiënt zijn.

13 2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Rutger Jan Pessers vestigingsmanager gdf suez Energie Nederland Biomassa geldt als een co 2 -neutrale energiebron. gdf suez Energie Nederland (voorheen Electrabel) heeft een lange ervaring met hernieuwbare energiebronnen. In 2010 nam het bedrijf de biomassa-installatie bij Centrale Gelderland in Nijmegen in gebruik. Een belangrijke bijdrage aan de verduurzaming van de energiemix in Nederland. Door de biomassa-installatie kan jaarlijks ongeveer een kwart van de hoeveelheid steenkool worden vervangen door biomassa. Resultaat: een co 2 -reductie van ton per jaar. Voor een duurzame toekomst zoekt gdf suez Energie Nederland altijd naar dialoog met stakeholders als klanten, politici, belangenorganisaties, ngo s en lokale belangenorganisaties. Vanuit Centrale Gelderland is de provincie Gelderland een van onze belangrijkste stakeholders.

14 2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Doel: emt-sector verder versterken emt staat voor Energie Milieu Technologie. Cleantech is de verzamelnaam voor producten en diensten die een bijdrage leveren aan een schone aarde; een deelverzameling van emt dus. Bedrijven en adviesbureaus in de cleantech-sector werken aan hernieuwbare energie, duurzaam bouwen of transport, recycling, dienstverlening, duurzame materialen en systemen, energiezuinige componenten of schoon water. In Gelderland is de emt-sector goed voor ongeveer 1,5 % vande werkgelegenheid. Er zijn 800 bedrijven, 3 universiteiten, 7 hogescholen en 9 roc s in deze sector actief. emt en biobased economy Oost-Nederland onderscheidt zich in de emt-sector en biobased economy met vooraanstaande ondernemingen en kennisinstellingen. Onder ander wat betreft groen-gasproductie, pyrolyse (bio-)olie en de inzet van hout voor lokale energievoorziening. Maar ook op andere terreinen zoals smart grids & energy, decentrale opwekking van hernieuwbare energie en warmte en schone aandrijftechnologie. Onze inzet We willen dat de emt-sector in Gelderland een belangrijke, nog meer groeiende economische drager wordt. Dat is belangrijk voor de energietransitie en de biobased economy. Maar ook voor de werkgelegenheid. We zien energie als een topsector en een motor van nieuwe kennisclusters. We onderhouden nauwe contacten met het landelijke Top Team Energie en willen een prominente plek innemen binnen de landelijke organisatiestructuren voor biobased economy. Vestigingsklimaat Een goed vestigingsklimaat is belangrijk om de emt-sector in Gelderland te laten floreren. Dus zorgen we dat icoonprojecten hier alle kans van slagen hebben. Het gaat dan om aansprekende, grote projecten die een regio op de kaart zetten. Per regio kijken we of we innovatiepartijen naar Gelderland kunnen halen die ons ecosysteem voor innovatie kunnen versterken. Kennis, kunde, kassa We willen dat nieuwe kennis binnen de emt-sector ook leidt tot nieuwe producten en diensten. Daarom ondersteunen we innovaties en uitrol via netwerkbijeenkomsten met innovatieve bedrijven. Centraal staan kansen en belemmeringen. In de innovatiefase versterken wij het organiserend vermogen. Provinciale investering De provincie investeert flink om de emt-sector en biobased economy te versterken. Een groot deel van onze financiering gaat naar (icoon)projecten. Veel van deze projecten dragen ook bij aan de doelstellingen van energiebesparing en/of hernieuwbare energie. Vanaf 2014 verwachten we nieuwe Europese cofinanciering. Revolverende middelen We werken ook met revolverende middelen. Dit zijn middelen uit een investeringsfonds dat ondernemingen en instellingen onder gunstige voorwaarden geld uitleent voor projecten. Dit fonds blijft bestaan doordat aflossingen en rente weer terugvloeien. Die middelen kunnen vervolgens worden gebruikt om nieuwe projecten te financieren. Er blijft ruimte voor subsidies.

15 2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Doel: energiebesparing stimuleren Energiebesparing kunnen we bereiken door hetzelfde te doen met minder energie. En door efficiënter gebruik te maken van energie. Energiebesparing is het meeste effectieve en goedkoopste onderdeel van de energietransitie. Maar het vraagt wel om investeringen vooraf. Investeringen die zich pas in de loop van de tijd terugverdienen. Onze inzet We zetten in op energiebesparing. We sluiten ons aan bij het Europese doel van 20% energiebesparing in 2020 ten opzichte van Dat betekent jaarlijks een gemiddelde besparing van 2%. Energiebesparing omvat alle energiebesparingsmaatregelen om de consumptie van energie te verminderen. Investeringsdrempels verlagen Veel energiebesparing en kostenbesparing bereiken we in de gebouwde omgeving. Dat gaat breder dan woningbouw. We willen daarvoor samen met andere overheden en bedrijven slimme constructies ontwikkelen om investeringsdrempels te verlagen. Bijvoorbeeld via energie service companies (esco s). De nieuwbouw van woningen moet naar energieneutraal in Om die transitie te ondersteunen begonnen we al met het project Woonpark Gelderland. Bestaande woningbouw Gelderland blijft ook actief in de grootschalige uitrol van energiebesparing in de bestaande woningbouw. We hebben een isolatieregeling voor koopwoningen die nog doorloopt in Ook onderzoeken we het nut en de mogelijkheden van een stimuleringsregeling voor de huursector. Verder bekijken we andere mogelijkheden zoals het inzetten van de nieuwe hretechnologie in de bestaande bouw. Bedrijven Bedrijven hebben nog een groot onbenut potentieel aan energiebesparing. Daar liggen kansen. Vooral kleine bedrijven maken nog weinig gebruik van de mogelijkheden om energie te besparen. Samen met het mkb ontwikkelen we hiervoor een aanpak. De papierindustrie en glastuinbouw behouden onze speciale aandacht. De inzet van kleine warmtekrachtkoppelingen (wkk) is hier een optie. Eigen voorbeeldrol Als provincie gebruiken we natuurlijk ook energie. We geven het goede voorbeeld door energiebesparing nadrukkelijk na te streven bij onze huisvesting, inkoop en aanbesteding, verlichting van de provinciale wegen en het wegbeheer. Ons beleid bevordert duurzaam goederenvervoer. We houden rekening met energiebesparing bij de concessieverlening voor het openbaar vervoer. En in cultuurhistorische programma s voor monumenten en landgoederen speelt energiebesparing een rol. Financiële inzet en instrumenten We ondersteunen het ontwikkelen van nieuwe instrumenten en maken gebruik van opdrachten en subsidies. Ook hier werken we met revolverende middelen, net als bij het versterken van de emt-sector.

16 2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Doel: bijdragen aan hernieuwbare energie Een belangrijk onderdeel van de energietransitie is het vergroten van het percentage hernieuwbare energie. Tot hernieuwbare energie rekenen we zonne-energie, bio-energie, windenergie, waterkracht en warmte die we via warmtepompen/-wisselaars halen uit (diepe) bodem, water en lucht. We willen in 2050 energieneutraal zijn. Om dat te bereiken heeft Europa het tussendoel gesteld dat Nederland in % hernieuwbare energie gebruikt. Breed palet We gaan vele projecten met hernieuwbare energie actief ondersteunen en faciliteren. We bieden daarbij ruimte aan alle vormen van hernieuwbare energie. Deze breedte is nodig. Want alleen een breed palet aan hernieuwbare energie leidt tot een hoog percentage hernieuwbare energie. Ondersteunen vernieuwingstrajecten Samen met de regio s brengen we kansen in beeld en ontwikkelen we routekaarten. Er zijn in de provincie veel initiatieven om hernieuwbare energie op te wekken. Bijvoorbeeld door het opstarten van een lokaal of regionaal duurzaam energiebedrijf of door het ontwikkelen van nieuwe financieringsconstructies voor zonne-energie. We willen pilots op dit gebied ondersteunen die de overschakeling op hernieuwbare energie moeten faciliteren. Dat geldt ook voor pilots op het gebied van slimme energienetten. Boven het landelijk streven Door grote slagen te maken, kunnen we in Gelderland 8% hernieuwbare energie bereiken in Denk bijvoorbeeld aan het bijmengen van meer biomassa in de Centrale Gelderland in Nijmegen, de grootschalige productie van biogas en het benutten van warmtebronnen en -netten. Als we die 8% bereiken, zitten we 1% boven het landelijk streven. Dat behalen we alleen als we vol inzetten op een nauwe samenwerking met onze partners. Voorwaarden scheppen en verbinden We zorgen voor goede randvoorwaarden voor initiatieven om hernieuwbare energie op te wekken. We ondersteunen kennismanagement en netwerken van gemeenten, bedrijven en kennisinstellingen gericht op hernieuwbare energie. Waar nodig richten we nieuwe kennisnetwerken op of verbinden we bestaande relevante netwerken met elkaar. We ondersteunen bedrijven en gemeenten met ontsluiting van beschikbare kennis en kunde, onder andere door kansenkaarten. Financiële inzet en instrumenten We werken aan een evenwichtig financieel instrumentarium, subsidiemogelijkheden voor pilots en faciliterende instrumenten zoals kansen- en routekaarten. Wij lobbyen namens en met Gelderse partijen voor additionele financiering. Verder werken we met revolverende middelen zoals we dat ook doen bij de andere twee doelen: emt en energiebesparing.

17 2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Doelenboom Ambitie Toekomstbestendige energievoorziening met bijbehorende economische innovatie en groei. Biobased economy floreert. We dragen bij aan 20% energiebesparing in 2020 ten opzichte van 2010, aan 14% hernieuwbare energie in 2020 en we streven naar energieneutraliteit in emt is een belangrijke (en groeiende) economische drager en draagt bij aan energietransitie en biobased economy Bijdragen aan energiebesparing door ondesteunen/faciliteren doelgroepen Bijdragen aan hernieuwbare energie door ondersteunen/faciliteren doelgroepen Een goed (fysiek) vestigingsklimaat Ondersteunen vernieuwingstrajecten energiebesparing Ondersteunen vernieuwingstrajecten hernieuwbare energie De weg van kennis-kundekassa loopt gestroomlijnd Stimuleren (regionale) uitrol energiebesparing Stimuleren (regionale) uitrol hernieuwbare energie De sector is georganiseerd, zichtbaar en heeft breed draagvlak onder achterban en in partnerschap met PG Provincie Gelderland geeft goede voorbeeld met energiebesparing Provincie Gelderland geeft goede voorbeeld met hernieuwbare energie Biobased economy is gegroeid, verbreed, georganiseerd en zichtbaar

18 2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Doelenboom We maken Ambitie bij onze doelen onderscheid tussen resultaatverplichtingen met bijbehorende en inspanningsverplichtingen. economische innovatie Omdat en groei. wij voor Toekomstbestendige energievoorziening Biobased economy floreert. We dragen de bij realisatie aan 20% van energiebesparing de doelen sterk in afhankelijk 2020 ten zijn opzichte van de van inzet 2010, aan 14% hernieuwbare energie in 2020 van en (en we draagvlak streven naar bij) energieneutraliteit onze partners, hebben in we voor de meeste doelen een inspanningsverplichting. Waar we de uitkomst zelf kunnen realiseren, bij onze voorbeeldrol, hebben we een resultaatverplichting. emt is een belangrijke (en Bijdragen aan energiebesparing Bijdragen aan groeiende) economische door onde- hernieuwbare energie door drager en draagt bij aan steunen/faciliteren ondersteunen/faciliteren energietransitie en doelgroepen doelgroepen biobased economy Een goed (fysiek) vestigingsklimaat Ondersteunen vernieuwingstrajecten energiebesparing Ondersteunen vernieuwingstrajecten hernieuwbare energie De weg van kennis-kundekassa loopt gestroomlijnd Stimuleren (regionale) uitrol energiebesparing Stimuleren (regionale) uitrol hernieuwbare energie De sector is georganiseerd, zichtbaar en heeft breed draagvlak onder achterban en in partnerschap met PG Provincie Gelderland geeft goede voorbeeld met energiebesparing Provincie Gelderland geeft goede voorbeeld met hernieuwbare energie Biobased economy is gegroeid, verbreed, georganiseerd en zichtbaar

19 hoofdstuk 3 Wat doen we al? Na alle voorbereidingen nu gewoon doen. Gelderland heeft alles in huis om het tot een succes te maken. Arjan Prinsen, bedrijfsleider Groot Zevert Iconen van Gelderse energie Om onze doelen te halen, zijn we al flink aan de weg aan het timmeren. Zo zijn we bezig de emt-sector verder te versterken door aan een nóg beter vestigingsklimaat te werken. Aantrekkelijke icoonprojecten zijn onder andere de komst van de hernieuwbare energiecorridor A15, de magneetlocatie Velddriel, het opnieuw inrichten van glastuinbouwkassengebieden, Woonpark Gelderland, Topell in Duiven, Algaeparc en de teelt van eendenkroos. Deze laatste drie projecten zijn ook toonaangevende biobased projecten. Op het gebied van energiebesparing is het warmtenet Waalsprong bij Nijmegen een interessant project. Het kan namelijk uitgroeien tot een regionaal warmtenet dat ook het kassengebied Bergerden omvat en aansluit op de netten in Arnhem en Duiven/Westervoort. We werken hier samen met onder andere Alliander en de gemeente Nijmegen. Als het gaat om hernieuwbare energie is het initiatief Solarparc Rivierenland een mooi voorbeeld. Een echt samenwerkingsproject dat gestart is door het regionale bedrijfsleven. En zo gebeurt er nog veel meer. Ook op het gebied van de ontwikkeling van geothermie en biogas (Biogas Infrastructuur Oost Nederland).

20 3 Wat doen we al? Arjan Prinsen bedrijfsleider Groot Zevert Arjan Prinsen is al jaren actief in de biogas- en landbouwsector. Als bedrijfsleider bij Groot Zevert Vergisting weet hij alles van mestvergisting. Hij is net als veel anderen enthousiast over de duurzaamheid daarvan. Om tot een echte doorbraak te komen, moeten echter eerst de productiekosten van biogas sterk omlaag. Daarom werkt Arjan dagelijks aan innovatie en ontwikkeling. Samen met regionale bedrijven ontwikkelt hij bijvoorbeeld alternatieven voor mestraffinage. En aan de teelt van eiwitrijk eendenkroos met vergiste mest als voedingsbron voor veevoer. Die combinatie heeft veel duurzame potentie. En tegelijkertijd worden daarmee de productiekosten van biogas met bijna 40% verlaagd. Een Achterhoekse win-win-win voor veehouders, klimaat en milieu.

21 hoofdstuk 4 Met wie werken we samen op weg naar nieuwe energie? Met Algaeparc overbruggen wij de afstand tussen wetenschap en bedrijven; dit is noodzakelijk om de beloftes van deze nieuwe bron van biomassa in de biobased economy waar te kunnen maken. Maria Barbosa, directeur Algaeparc Wageningen ur Samenwerken met de vier O s De energietransitie kan alleen slagen als iedereen meedoet. Onze inzet is te zorgen dat bedrijven, burgers en andere partijen binnen en buiten Gelderland de weg naar energieonafhankelijkheid kunnen bewandelen. Maar het zijn onze partners die de slagkracht hebben. We rekenen daarbij vooral op de vier O s. Om te beginnen de Ondernemers: bedrijven in de emt-sector, gedeeltelijk via kiemt (kennis en innovatie in Energie- en MilieuTechnologie), wanneer het gaat om innovatie. Maar we willen dat elke ondernemer hier zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt. Onderzoek (& onderwijs) kan door kennis en onderzoek een krachtige impuls geven. Ook een belangrijke groep is de (andere) Overheden. De Rijksoverheid, voor het scheppen van het juiste klimaat, maar we kijken ook over de grens of we bijvoorbeeld met Nordrhein-Westfalen kunnen samenwerken. Als vierde zijn de maatschappelijke Organisaties van belang: partijen als gnmf, terreinbeheerders en lokale energiebedrijven. Al deze partijen spreken we geregeld binnen, of buiten vaste fora als de transitie Arena of het Gelders Transitie Centrum.

22 4 Met wie werken we samen op weg naar nieuwe energie? Maria Barbosa directeur Algaeparc Wageningen ur In 2011 heeft Algaeparc Wageningen ur op Wageningen Campus het Algaeparc (Algae Production And Research Centre) gebouwd. Algaeparc onderzoekt duurzame en economisch rendabele microalgenteeltsystemen. Daarmee slaat het centrum een brug tussen fundamenteel onderzoek en de industriële productie van algen. De biomassa uit algenteelt is de basis voor biobrandstoffen en is een bron van eiwitten voor voedsel en chemicaliën. Algaeparc draagt bij aan de uitvoering van het landelijke Innovatiecontract Biobased Economy en sluit dus aan bij de Provinciale doelen. Dergelijke biobased economy heeft zelfs de potentie om door te groeien tot één van de speerpunten van de nationale economie.

23 4 Met wie werken we samen op weg naar nieuwe energie? Fora: transitiearena en het Gelders Transitie Centrum Door onze verbindende rol bij de energietransitie hebben we veel overleg met onze partners en andere partijen. Veel van dat overleg gebeurt losjes bij bijeenkomsten, één op één bij gesprekken over projecten of in andere samenstelling. Maar we hebben ook een aantal officiële fora waar we met verschillende mensen kijken hoe we onze doelstellingen kunnen halen. We noemen er hier twee. De transitiearena De transitiearena is een overlegstructuur met onze belangrijkste partners, vernieuwers en inspirators op het gebied van energietransitie. We luisteren er actief naar onze partners en de markt. Dat doen we ten minste één keer per jaar in het voorjaar. We bespreken dan de voortgang van de energietransitie in Gelderland en voorstellen voor nieuwe initiatieven. Naar aanleiding van de gesprekken passen we eventueel onze doelstellingen aan en selecteren we nieuwe projecten. Gelders Transitie Centrum Het Gelders Transitie Centrum is opgericht om transitieprojecten te realiseren, samen met Gelderse (mkb-)bedrijven. Het gaat dan om projecten op het gebied van duurzame mobiliteit, energietransitie in de gebouwde omgeving en biobased economy. Het centrum bestaat uit kema, kiemt en Wageningen ur. Alle partijen leveren hier vanuit eigen kracht een bijdrage.

24 hoofdstuk 5 Wat kunt u doen? Wij maken onze netwerken geschikt voor de energietransitie. Wij werken graag samen met lokale partners en de provincie. Nancy Kabalt, directeur Klant & Markt Liander Wat doet u al op het gebied van energietransitie? Wat doet u al op het gebied van energietransitie? Zoals u in ons programmaplan heeft gelezen, lopen er diverse projecten en staat er ook voor de komende jaren van alles op het programma. Ook u kunt bijdragen aan de overstap van conventionele, fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energie. Denk en praat met ons mee. Draag innovatieve oplossingen en projecten aan. Werk samen en inspireer ons. Bent u enthousiast geraakt en wilt u met de provincie praten over de mogelijkheden? Neem dan contact met ons op.

25 5 Wat kunt u doen? Nancy Kabalt directeur Klant & Markt Liander Onder andere door kleinschalige, decentrale opwek en door de opkomst van de elektrische auto, wordt onze energiehuishouding steeds complexer. Netwerkbedrijf Alliander staat middenin deze ontwikkelingen en is dan ook druk doende haar netwerken geschikt te maken voor die nieuwe toepassingen. Zo test Liander in Apeldoorn met diverse partners de effecten van decentrale energieopwek op het elektriciteitsnetwerk. En met het programma Energie in Beeld biedt Liander lokale overheden inzicht in energieverbruik op wijkniveau of op postcodegebied. Met die gegevens kunnen gemeenten gericht aan de slag met verbetertrajecten. Wat de Provincie natuurlijk stimuleert. Een mooi voorbeeld van gezamenlijk werken aan een duurzame samenleving.

26 contact Zonne-energie is inmiddels een betaalbaar alternatief en een geweldige bijdrage aan de new green economy. Fons van Pul, directeur Pfixx Solar bv Colofon T (026) post@gelderland.nl Ontwerp Provincie Gelderland, afdeling Communicatie Tekst Tekstschrijvers.nl, Nijmegen Fotografie Norbert Voskens, Nijmegen

27 contact Fons van Pul directeur Pfixx Solar bv Pfixx levert pv zonne-energie systemen die elektriciteit opwekken voor eigen gebruik of voor teruglevering aan het elektriciteitsnet. Er zijn systemen voor woningen, maar ook installaties op bedrijfsgebouwen, boerderijdaken en veldinstallaties. Zo is in 2010/2011 bij Azewijn een solarpark van ongeveer 8 hectare gerealiseerd. De opbrengst is 1,8mwp, voldoende om circa 550 woningen volledig van stroom te voorzien. Met dit soort projecten streeft Pfixx Solar naar het verduurzamen van biodiversiteit, klimaat, energie en water. En de Provincie Gelderland speelt een grote rol als coördinator en stimulator van duurzame projecten.

Werk met eigen energie. Het Gelderse programmaplan voor energietransitie (2012-2015)

Werk met eigen energie. Het Gelderse programmaplan voor energietransitie (2012-2015) Werk met eigen energie Het Gelderse programmaplan voor energietransitie (2012-2015) inleiding Niet tobben over de crisis, maar investeren in de toekomst. Jan Borgman, fotonenboer Provincie Gelderland werkt

Nadere informatie

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Burgers, bedrijven, milieu-organisaties en overheden hebben vandaag op initiatief van minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en

Nadere informatie

s-hertogenbosch, juni 2013 Samenwerkingsovereenkomst Brabantse Pilot Publieke Laadinfrastructuur Provincie Noord-Brabant en Enexis

s-hertogenbosch, juni 2013 Samenwerkingsovereenkomst Brabantse Pilot Publieke Laadinfrastructuur Provincie Noord-Brabant en Enexis Samenwerkingsovereenkomst Brabantse Pilot Publieke Laadinfrastructuur Provincie Noord-Brabant en Enexis INHOUD 1. Inleiding 2. Pilot laadinfrastructuur Brabant 3. Overwegingen 4. Doelstellingen 5. Gefaseerde

Nadere informatie

De opkomst van all-electric woningen

De opkomst van all-electric woningen De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige

Nadere informatie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) stimuleert Europa de regionale

Nadere informatie

De rol van biomassa in de energietransitie.

De rol van biomassa in de energietransitie. De rol van biomassa in de energietransitie. Bert de Vries Plaatsvervangend directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, Ministerie van Economische Zaken Inhoud 1. Energieakkoord 2. Energietransitie

Nadere informatie

Regie op energie. Investeren in de productie van duurzame energie in de regio Arnhem-Nijmegen

Regie op energie. Investeren in de productie van duurzame energie in de regio Arnhem-Nijmegen Investeren in de productie van duurzame energie in de regio Arnhem-Nijmegen Regie op energie Wij, de 22 gemeenten in de regio Arnhem- Nijmegen, maken ons sterk voor een versnelde transitie van fossiele

Nadere informatie

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST NOORD-NEDERLAND: PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST PROEFTUIN ENERGIE- TRANSITIE REGIONALE PARTNER IN DE EUROPESE ENERGIE UNIE Noord-Nederland is een grensoverschrijdende proeftuin

Nadere informatie

Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen

Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Fons Claessen sr.adviseur klimaat, energie & duurzaamheid Gemeente Nijmegen Waarom moeten we iets doen?? 1: Klimaatverandering 2: Energie en grondstoffen 3.

Nadere informatie

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in

Nadere informatie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) stimuleert Europa de regionale

Nadere informatie

De Cleantech Regio Stedendriehoek 1 daagt uit!

De Cleantech Regio Stedendriehoek 1 daagt uit! Stedendriehoek 1 daagt uit! Eo Wijers-prijsvraag 2014-2015 1 Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst en Zutphen eo wijers-stichting voor ruimtelijke kwaliteit in de regio Stedendriehoek daagt

Nadere informatie

Green Deal van Provincie Gelderland met de Rijksoverheid

Green Deal van Provincie Gelderland met de Rijksoverheid Green Deal van met de Rijksoverheid Ondergetekenden: 1. De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, en de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, ieder handelende in haar of zijn hoedanigheid

Nadere informatie

Energietransitie in de Betuwse Bloem

Energietransitie in de Betuwse Bloem Energietransitie in de Betuwse Bloem Eric Poot, Wageningen UR Glastuinbouw Energietransitie Landelijk niveau (Nederland) Energie infrastructuur: Landelijke grids aardgas en electra Kennis: landelijke energietransitie

Nadere informatie

Bio Energy to Overijssel

Bio Energy to Overijssel Bio Energy to Overijssel Wat is BE2.O? BE2.O is een gezamenlijk project van de provincie Overijssel, de Universiteit Twente en regionale bedrijven met als doel in Overijssel de toepassing van bio-energie

Nadere informatie

Gas geven voor duurzame energie

Gas geven voor duurzame energie Gas geven voor duurzame energie Programma Programma Thema Thema Workshops Workshops Lokatie Lokatie Gelders Gelders netwerk netwerk voor voor duurzame duurzame energie energie Uitnodiging Netwerkbijeenkomst

Nadere informatie

Gemeente Ede energieneutraal 2050

Gemeente Ede energieneutraal 2050 De gemeente Ede wil uiterlijk in 2050 energieneutraal zijn. Dit betekent dat we alle energie die in onze gemeente wordt gebruikt op een schone (hernieuwbare) manier willen opwekken. Dat doen we het liefst

Nadere informatie

Startnotitie Energietransitie. November 2018

Startnotitie Energietransitie. November 2018 Startnotitie Energietransitie November 2018 Startnotitie Energietransitie Een klimaatneutrale stad. Dat is wat Rotterdam wil zijn. Een groene en gezonde stad met schone lucht voor iedereen. Met een economie

Nadere informatie

De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.

De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie

Nadere informatie

Topgebied Energie: kansen voor Oost-Nederland Workshop - H. Datum 05 april 2011

Topgebied Energie: kansen voor Oost-Nederland Workshop - H. Datum 05 april 2011 Topgebied Energie: kansen voor Oost-Nederland Workshop - H Datum 05 april 2011 kiemt KANSEN CREËREN EN BENUTTEN Thecogas Binnenstadservice.nl Sidcon Ingrepro Bredenoord Nuon Helianthos Ubbink Solar Solesta

Nadere informatie

Energietransitie bij Mobiliteit

Energietransitie bij Mobiliteit Energietransitie bij Mobiliteit Aanpak openbaar vervoer in Zuid-Holland Jan Ploeger Presentatie voor Inspiratiedag KPVV 15 oktober 2015 In Zuid-Holland is pas 2,2 % van het energieverbruik duurzaam. Nationale

Nadere informatie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!

Nadere informatie

Symposium De Groene Delta van Nijmegen. Dag van de duurzaamheid 10 oktober 2014

Symposium De Groene Delta van Nijmegen. Dag van de duurzaamheid 10 oktober 2014 Symposium De Groene Delta van Nijmegen Dag van de duurzaamheid 10 oktober 2014 Noodzaak tot veranderen 13-10-2014 2 En toen was daar... http://www.energieakkoordser.nl/ https://energiekgelderland.nl/paginas/default.aspx

Nadere informatie

Ellen van Selm. P10 - Ingrediënten. Wij zijn de bestuurders van het platteland, van 16 gemeenten met:

Ellen van Selm. P10 - Ingrediënten. Wij zijn de bestuurders van het platteland, van 16 gemeenten met: en wat het te bieden heeft een bodem voor de borrel bij de P10 Ellen van Selm voorzitter P10 & burgemeester gemeente Opsterland P10 - Wij zijn de bestuurders van het platteland, van 16 gemeenten met: Veel

Nadere informatie

PP Energietransitie 2-1

PP Energietransitie 2-1 PP Energietransitie 2-1 Onze focus 50% decentraal -2 Doelen in Perspectief 5 Hernieuwbare energie Streefwaarden hernieuwbare energie 2020 Terajoule 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 DOEL DOEL 2020 2020

Nadere informatie

Ontwerp Gezonde Systemen

Ontwerp Gezonde Systemen Ontwerp Gezonde Systemen Het huidige zonne-inkomen gebruiken De cycli van de natuur worden aangedreven door de energie van de zon. Bomen en planten vervaardigen voedsel op zonlicht. De wind kan worden

Nadere informatie

WKO in duurzame gebiedsontwikkeling case Westland Ir. Marion Bakker SenterNovem 030 2393677 m.m.c.bakker@senternovem.nl

WKO in duurzame gebiedsontwikkeling case Westland Ir. Marion Bakker SenterNovem 030 2393677 m.m.c.bakker@senternovem.nl WKO in duurzame gebiedsontwikkeling case Westland Ir. Marion Bakker SenterNovem 030 2393677 m.m.c.bakker@senternovem.nl 12-11-2007Sheet nummer 1 Ontwikkelingen wereldwijd Heeft de Al Gore film impact?

Nadere informatie

E-Transitie S3H Energietransitie Stedendriehoek Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst,Zutphen

E-Transitie S3H Energietransitie Stedendriehoek Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst,Zutphen 1 E-Transitie S3H Energietransitie Stedendriehoek Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst,Zutphen Netbeheer en Duurzame Gebiedsontwikkeling Pieter van der Ploeg, Alliander Strategie 8 november

Nadere informatie

Transitieopgave in het kader van de Regionale Energiestrategie. Regio West Friesland

Transitieopgave in het kader van de Regionale Energiestrategie. Regio West Friesland Transitieopgave in het kader van de Regionale Energiestrategie Regio West Friesland 7-2-2019 Voor wie? Regio, gemeenten, woningbouwcorporaties in Noord-Holland Voor wat? Aardgasvrij, en energiebesparing

Nadere informatie

Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016

Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016 Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016 Waarom zijn we bijeen? Verduurzaming energievoorziening Samenwerking om de NL ambitie te verwezenlijken Samenwerking vanaf de start van initiatieven Draagvlak

Nadere informatie

Samenwerkingsagenda Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en de Provincie Gelderland

Samenwerkingsagenda Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en de Provincie Gelderland en de Provincie Gelderland 22 maart 2016 Overwegende dat: De provincie Gelderland veel waarde hecht aan de aanwezigheid van onderwijs/kennisinstellingen in haar Provincie. Uiteraard in hun functie van

Nadere informatie

Innovatienetwerk Nieuwe Energie Systemen (INES) Kies voor slimme technologie en bespaar energie

Innovatienetwerk Nieuwe Energie Systemen (INES) Kies voor slimme technologie en bespaar energie Innovatienetwerk Nieuwe Energie Systemen (INES) Kies voor slimme technologie en bespaar energie januari 2011 Alle tuinders in Gelderland kunnen besparen Wilt u uw energiekosten verlagen? Door energie te

Nadere informatie

Wat vraagt de energietransitie in Nederland?

Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen

Nadere informatie

Verklaring Schone Mobiliteit Cleantech Regio

Verklaring Schone Mobiliteit Cleantech Regio Verklaring Schone Mobiliteit Cleantech Regio Samen naar een schone toekomst CO 2 -neutraal Cleantech Regio gaat voor energieneutraal Samen naar een schone toekomst Onze kantoren en fabrieken, onze (vracht)auto

Nadere informatie

Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard

Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard Gemeente Maasdriel commissie Ruimte 9 januari 2013 Teun Biemond Jan Woertman 1 Inhoud 1. Voorstellen 2.Herstructurering en Duurzaamheid 3.Duurzame

Nadere informatie

De economische kansen van de glastuinbouw Workshop - G. Datum 05 april 2011

De economische kansen van de glastuinbouw Workshop - G. Datum 05 april 2011 De economische kansen van de glastuinbouw Workshop - G Datum 05 april 2011 EMT debat 5 apr. 2011 Stef Huisman & Sjaak Bakker Economisch belang glastuinbouw Glastuinbouw Ned - Groente & Bloemen Areaal 10.000

Nadere informatie

COLLEGEVOORSTEL. Onderwerp Energieneutraal Krimpen aan den IJssel. Te besluiten om

COLLEGEVOORSTEL. Onderwerp Energieneutraal Krimpen aan den IJssel. Te besluiten om COLLEGEVOORSTEL Onderwerp Energieneutraal Krimpen aan den IJssel Te besluiten om 1. De ambitie vast te stellen om in 2050 als Krimpen aan den IJssel energieneutraal te zijn. 2. Een stappenplan op te stellen

Nadere informatie

Groene Fabriek Lochem

Groene Fabriek Lochem Groene Fabriek Lochem CCS Energie, innovatief en integraal 12 adviseurs Onderwerpen Biomassa Mono-mestvergisting op de boerderij Biogasopwerking tot Groen gas Mestraffinage Houtstook / torrefactie Kennisoverdracht

Nadere informatie

De Europese lidstaten in het kader van de Lissabon-afspraken de EU tot de meest innovatieve economie ter wereld willen maken;

De Europese lidstaten in het kader van de Lissabon-afspraken de EU tot de meest innovatieve economie ter wereld willen maken; INTENTIEVERKLARING CO 2 AFVANG, TRANSPORT en OPSLAG Partijen 1. De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, vertegenwoordigd door de heer ir. J. van der Vlist, Secretaris-Generaal

Nadere informatie

Energieakkoord voor duurzame groei

Energieakkoord voor duurzame groei Energieakkoord voor duurzame groei Netwerkbijeenkomst Duurzame regionale energie Gelderland 15 januari 2014 Lodewijk de Waal Energieakkoord Wie zaten aan tafel? Inhoud presentatie Hoofdlijnen Energieakkoord

Nadere informatie

Biobased economy in het Groene Hart

Biobased economy in het Groene Hart Biobased economy in het Groene Hart Energie & Bio/Groen Gas 27 juni 2013, Langeraar, Michiel van Galen Inhoud Landelijke doelen energie en beleid Stimuleringsbeleid Groen Gas Het proces Stand van zaken

Nadere informatie

Samen vooruit. in de circulaire economie. CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis. Re-creating (y)our environment

Samen vooruit. in de circulaire economie. CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis. Re-creating (y)our environment Samen vooruit in de circulaire economie Re-creating (y)our environment CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis Circulaire economie wat moet ik ermee? Circulaire economie: u hoort

Nadere informatie

Duurzaamheid, Energie en Milieu

Duurzaamheid, Energie en Milieu Duurzaamheid, Energie en Milieu In de uitvoeringsagenda duurzaamheid van de gemeente staat: Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van huidige generaties zonder de mogelijkheden

Nadere informatie

Inhoud presentatie Cohesiebeleid 2014-2020 Situatie 2007-2013 Uitdaging 2014-2020 EU2020

Inhoud presentatie Cohesiebeleid 2014-2020 Situatie 2007-2013 Uitdaging 2014-2020 EU2020 OP EFRO OOST-NEDERLAND 2014-2020PRESENTATIE KENNISPARK, 23 APRIL 2014 JOLANDA VROLIJK, PROGRAMMAMANAGER EFRO OP EFRO Oost-Nederland 2014-2020 Inhoud presentatie 1. Inleiding Europese Fondsen: cohesie beleid

Nadere informatie

Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility

Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik ENGIE Infra & Mobility De daad bij het woord, de techniek bij de plannen Over een aantal jaren ziet de energievoorziening in Nederland er geheel anders

Nadere informatie

DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE. Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019

DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE. Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019 DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019 PROGRAMMA 1. Inleiding (Daan Russchen) 2. Startnotitie Klimaatvisie (Jur Marringa/Roland Roijackers) 3.

Nadere informatie

Proeftuin FoodValley. Biobased economy en energietransitie

Proeftuin FoodValley. Biobased economy en energietransitie Proeftuin FoodValley Biobased economy en energietransitie 1 2 Inhoudsopgave Inleiding Waarom is een biobased economy belangrijk voor FoodValley? Wat is de ambitie voor FoodValley? Hoe kun je innovaties

Nadere informatie

Samenvatting. economy.

Samenvatting. economy. Samenvatting 6 SAMENVATTING Samenvatting Door toenemende technologische kennis en innovatie is het steeds beter mogelijk om de verschillende bestanddelen van planten, bomen, gewassen en dierlijke reststromen

Nadere informatie

Boeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO

Boeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO Boeren hebben een oplossing! Meerjarenplan 2020 van ZLTO Boerenkracht & financiering KLIMAAT VOEDSELZEKERHEID & GEZONDHEID VITAAL PLATTELAND Innovatie, data & kennis ZLTO (Zuidelijke Land- en Tuinbouw

Nadere informatie

Lijst Lammers. Papendrecht 21 januari 2013

Lijst Lammers. Papendrecht 21 januari 2013 Lijst Lammers Papendrecht 21 januari 2013 Aan de voorzitter van de gemeenteraad van de gemeente Papendrecht, de heer C.J.M. de Bruin Markt 22 3351 PB Papendrecht Betreft: gemeente Papendrecht aansluiten

Nadere informatie

Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving

Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving Enexis: energie in goede banen Even if you doubt the evidence, providing incentives for energy-efficiency and clean energy are the right thing to do

Nadere informatie

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,

Nadere informatie

Netwerkbijeenkomst VAVI, VIGEF & NEBAFA

Netwerkbijeenkomst VAVI, VIGEF & NEBAFA Netwerkbijeenkomst VAVI, VIGEF & NEBAFA Bio-based Economy Den Haag, 17 april 2013 VAVI VAVI is een belangenvereniging die de belangen behartigt van 7 Nederlandse ondernemingen binnen de aardappelverwerkende

Nadere informatie

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie. Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

Regio Stedendriehoek

Regio Stedendriehoek Regio Stedendriehoek 1 Energieneutrale regio Energietransitie Stedendriehoek Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst,Zutphen Netbeheer en Duurzame Gebiedsontwikkeling Pieter van der Ploeg, Alliander

Nadere informatie

Lijst Lammers. KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013. Persbericht. Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas?

Lijst Lammers. KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013. Persbericht. Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas? Lijst Lammers KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013 Persbericht Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas? Fractie Lijst Lammers pleit voor de Zonatlas in Papendrecht en vraagt

Nadere informatie

Klimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft

Klimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft Klimaatneutrale gemeenten Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise

Nadere informatie

tot eind 2025 - LED verlichting bij vervanging - inzet slimme verlichtingsconcepten

tot eind 2025 - LED verlichting bij vervanging - inzet slimme verlichtingsconcepten Doelstelling Actie Doorlooptijd Wat gaan we doen Eigenaarschap Eigen organisatie 20% energiebesparing t.o.v. 2015 Energiebesparing gemeentelijke gebouwen 20% transitie naar hernieuwbare energie t.o.v.

Nadere informatie

Enexis. De veranderende rol van de netbeheerder. Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis. 12 november 2015

Enexis. De veranderende rol van de netbeheerder. Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis. 12 november 2015 Enexis De veranderende rol van de netbeheerder Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis 12 november 2015 Rol Enexis in de elektriciteitsketen Elektriciteitscentrale voor de opwek van elektriciteit

Nadere informatie

Doe mee voor een mooi en duurzaam Overijssel. Beleidsplan Natuur en Milieu Overijssel

Doe mee voor een mooi en duurzaam Overijssel. Beleidsplan Natuur en Milieu Overijssel Doe mee voor een mooi en duurzaam Overijssel Beleidsplan Natuur en Milieu Overijssel 2017-2019 Duurzaam samen Samen met inwoners, overheden en bedrijven werkt Natuur en Milieu Overijssel aan een mooi en

Nadere informatie

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord

Nadere informatie

Notitie energiebesparing en duurzame energie

Notitie energiebesparing en duurzame energie Notitie energiebesparing en duurzame energie Zaltbommel, 5 juni 2012 Gemeente Zaltbommel Notitie energiebesparing en duurzame energie 1 1. Inleiding Gelet op de ambities in het milieuprogramma 2012-2015

Nadere informatie

Het Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten

Het Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder

Nadere informatie

dorpsinformatie avond Haarle Energieneutraal

dorpsinformatie avond Haarle Energieneutraal dorpsinformatie avond Haarle Energieneutraal Agenda Opening Waarom dit Haarlese initiatief Samen denken samen doen - John Disselhorst - Alexander ter Kuile - Jet Mars Ondersteuning Gemeente Hellendoorn

Nadere informatie

ENERGIE BESPAREN EN VERDUURZAMEN IN DE GLASTUINBOUW

ENERGIE BESPAREN EN VERDUURZAMEN IN DE GLASTUINBOUW Besparen en verduurzamen ENERGIE BESPAREN EN VERDUURZAMEN IN DE GLASTUINBOUW Over Kas als Energiebron Kas als Energiebron is het innovatie- en actieprogramma voor de glastuinbouw met als doel de uitstoot

Nadere informatie

Nieuwsbrief Energie april 2013

Nieuwsbrief Energie april 2013 b6agina 1 van 6 Nieuwsbrief Energie april 2013 Inhoud Nieuws Duurzame energieveiling van start Nieuwe visie ontwikkeling biogas Algen en zeewier: hoe duurzaam is de productie? Kwaliteitsborging helpt bij

Nadere informatie

De Kromme Rijnstreek Off Grid in Hoe kan dat eruit zien?

De Kromme Rijnstreek Off Grid in Hoe kan dat eruit zien? De Kromme Rijnstreek Off Grid in 00. Hoe kan dat eruit zien? De gemeenten Houten, Wijk bij Duurstede en Bunnik op weg naar energieneutraal in 00 Exact bepalen hoe het energiesysteem van de toekomst er uit

Nadere informatie

Stand van zaken bioenergie in Nederland subsidies en regelgeving

Stand van zaken bioenergie in Nederland subsidies en regelgeving Stand van zaken bioenergie in Nederland subsidies en regelgeving Kees Kwant Inhoud Doelstellingen duurzaam energiebeleid Energiesituatie in Nederland Ondersteuning vanuit SenterNovem (SDE, EOS, EIA, DEN-B)

Nadere informatie

Overwegingen bij het ontwikkelen van nieuw duurzaamheidsbeleid

Overwegingen bij het ontwikkelen van nieuw duurzaamheidsbeleid Overwegingen bij het ontwikkelen van nieuw duurzaamheidsbeleid 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 2. Ambitieniveau... 4 3. Hoe gaan wij dat bereiken?...6 2 1. Inleiding In het bestuursakkoord 2014-2018 Sociaal,

Nadere informatie

Ja. Ja. D66 wil dat Groningen in 2040 al CO 2- neutraal is en wil dat de provincie een ambitieuze regionale energiestrategie opstelt.

Ja. Ja. D66 wil dat Groningen in 2040 al CO 2- neutraal is en wil dat de provincie een ambitieuze regionale energiestrategie opstelt. CDA - Wij zijn voor kleinschalige windenergie rond boerderijen. Onduidelijk. ChristenUnie 2035: 60% 2045: 100% 2050: 100% klimaatneutraal Ja. Net als zonnedaken en windmolens op zee, zijn windmolens op

Nadere informatie

De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017

De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017 Jan Peter Nap Hanze Research Energy De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017 Energietransitie 2 Er staat veel op het spel Klimaatverandering - CO 2, opwarming, milieu, afspraken

Nadere informatie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities

Nadere informatie

Tuinbouw zoekt Chemie voor Puur Plantaardig

Tuinbouw zoekt Chemie voor Puur Plantaardig Tuinbouw zoekt Chemie voor Puur Plantaardig Conferentie Agro met Energie verbinden, Rotterdam, 10 mei 2011 Jan Smits Toekomst Tuinbouw in de Biobased Economy Achtergrond Wat willen we bereiken Kenniscentrum

Nadere informatie

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen De toekomst van de energievoorziening Gemeenten, provincies, bedrijven en projectontwikkelaars gaan zich steeds meer richten op duurzame energiedoelstellingen,

Nadere informatie

Smart Grid. Verdiepende opdracht

Smart Grid. Verdiepende opdracht 2015 Smart Grid Verdiepende opdracht Inleiding; In dit onderdeel leer je meer over het onderwerp Smart Grid. Pagina 1 Inhoud 1. Smart Grid... 3 1.1 Doel... 3 1.2 Inhoud... 3 1.3 Verwerking... 8 Pagina

Nadere informatie

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector Groeiplan voor warmte een initiatief van provincies, gemeenten en sector 27 november 2015 De Provincies Gelderland, Zuid-Holland, Noord-Holland, en Limburg, Metropoolregio Rotterdam Den Haag, de Gemeenten

Nadere informatie

Strategische visie Biomassa drs. Marten Hamelink Directie Topsectoren & Industriebeleid

Strategische visie Biomassa drs. Marten Hamelink Directie Topsectoren & Industriebeleid Strategische visie Biomassa 2030 drs. Marten Hamelink Directie Topsectoren & Industriebeleid Waarom deze visie? De uitdaging 2 Naar een circulaire en biobased economie 3 Visie Biomassa 2030 Kernvraag:

Nadere informatie

Regionale Energiestrategie Fruitdelta Rivierenland. Raadsinformatiebijeenkomst 4 juli 2018

Regionale Energiestrategie Fruitdelta Rivierenland. Raadsinformatiebijeenkomst 4 juli 2018 Regionale Energiestrategie Fruitdelta Rivierenland Raadsinformatiebijeenkomst 4 juli 2018 Programma 20:00-20:05 Welkom door Elfriede Boer (Werkzaak) 20:05-20:20 Het hoe en waarom van de Regionale Energiestrategie

Nadere informatie

Ruimte voor oplossingen het inzetbare platteland! Kabinetsformatie 2017: de P10 biedt aan!

Ruimte voor oplossingen het inzetbare platteland! Kabinetsformatie 2017: de P10 biedt aan! Ruimte voor oplossingen het inzetbare platteland! Kabinetsformatie 2017: de P10 biedt aan! RUIMTE VOOR OPLOSSINGEN 1 Inleiding Het inzetbare platteland Nederland kent de komende jaren een aantal urgente

Nadere informatie

Sterker, Slimmer, Schoner

Sterker, Slimmer, Schoner Sterker, Slimmer, Schoner D66 visie op duurzaamheid en groei C100 01-11-2014 Stientje van Veldhoven Groene genen Van Mierlo Terlouw Club van Rome Richtingwijzer: streef naar een duurzame en harmonieuze

Nadere informatie

Flevoland maakt werk van duurzame energie

Flevoland maakt werk van duurzame energie Flevoland maakt werk van duurzame energie Hans Rijnten Provincie Flevoland Chris de Visser Acrres Pieter Bergmeijer Trilance 6 december 2007 Workshop bioraffinage 1 Inhoud presentatie Flevoland maakt werk

Nadere informatie

HAN en duurzame energie

HAN en duurzame energie Beroepsonderwijs tijdens de energie transitie HAN en duurzame energie Van buiten naar binnen. Tinus Hammink programma-manager SEECE Hogeschool van Arnhem en Nijmegen HBO en topsectoren; keuze van HAN 1.

Nadere informatie

Twence: Transitie naar Euregionaal producent van duurzame energie en grondstoffen

Twence: Transitie naar Euregionaal producent van duurzame energie en grondstoffen Twence: Transitie naar Euregionaal producent van duurzame energie en grondstoffen BEON Nieuwe Energiedag 2018 Leendert Tamboer Transitie.. niet nieuw maar uitdagingen enorm! Algemeen minder fossiel CO

Nadere informatie

Energieneutraal keten sluisdeur Goese Sas

Energieneutraal keten sluisdeur Goese Sas Energieneutraal keten sluisdeur Goese Sas Door de vastgestelde energie- en klimaatdoelstelling binnen Europa om in 2050 energieneutraal te zijn, is het voor de hele samenleving maar met name voor bedrijven

Nadere informatie

UITNODIGING. Geachte heer, mevrouw,

UITNODIGING. Geachte heer, mevrouw, UITNODIGING EMT-Debat Vitale regionale economie: Gelderland Energieland Dinsdag 5 april van 17.00 20.30 uur Openluchtmuseum, Schelmseweg 89, 6816 SJ Arnhem Geachte heer, mevrouw, Op dinsdag 5 april vindt

Nadere informatie

Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs

Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs Inhoud Introductie Duurzame Energie Koepel en Sector beschrijving

Nadere informatie

Raadsakkoord energietransitie. Februari 2019

Raadsakkoord energietransitie. Februari 2019 Raadsakkoord energietransitie Februari 2019 De energietransitie in Rotterdam Een klimaatneutraal en duurzaam Rotterdam. Dat is waar we naar toe willen. Een groene en gezonde stad met schone lucht, waarin

Nadere informatie

Energievisie Borne 22 september 2011. Michel Leermakers Linda Rutgers Twence. Co Kuip HVC. www.twence.nl

Energievisie Borne 22 september 2011. Michel Leermakers Linda Rutgers Twence. Co Kuip HVC. www.twence.nl Energievisie Borne 22 september 2011 Michel Leermakers Linda Rutgers Twence Co Kuip HVC Inhoud van vanochtend Gemeente Borne Visie Twence Werkwijze Energievisie Resultaten Huidige energieconsumptie Bronpotentieel

Nadere informatie

Green Deal van Essent New Energy met de Rijksoverheid

Green Deal van Essent New Energy met de Rijksoverheid Green Deal van Essent New Energy met de Rijksoverheid Ondergetekenden: 1. De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, en de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, ieder handelende

Nadere informatie

Net voor de Toekomst. Frans Rooijers

Net voor de Toekomst. Frans Rooijers Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen

Nadere informatie

Duurzame ontwikkeling:

Duurzame ontwikkeling: Duurzaam Tynaarlo Duurzame ontwikkeling: Een ontwikkeling die kan voorzien in de behoeften van de huidige generaties zonder die van de toekomstige generaties in gevaar te brengen. (Our common future 1987)

Nadere informatie

Waterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft

Waterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft Waterstof, het nieuwe gas Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische

Nadere informatie

Insights Energiebranche

Insights Energiebranche Insights Energiebranche Naar aanleiding van de nucleaire ramp in Fukushima heeft de Duitse politiek besloten vaart te zetten achter het afbouwen van kernenergie. Een transitie naar duurzame energie is

Nadere informatie

Onderwerp Routekaart Energieneutraal Nieuwegein Datum 08 augustus 2017

Onderwerp Routekaart Energieneutraal Nieuwegein Datum 08 augustus 2017 Gemeenteraad 2017-272 Onderwerp Routekaart Energieneutraal Nieuwegein 2040 Datum 08 augustus 2017 Raadsvoorstel Afdeling Ruimtelijk Domein Portefeuillehouder mr. ing Peter W.M. Snoeren Onderwerp Routekaart

Nadere informatie

Jaarplan Energie Verantwoorde Glastuinbouw: morgen groeit vandaag

Jaarplan Energie Verantwoorde Glastuinbouw: morgen groeit vandaag Jaarplan 2019 - Energie Verantwoorde Glastuinbouw: morgen groeit vandaag Nederlandse glastuinbouwbedrijven dragen in grote mate bij aan het verminderen van de CO2-uitstoot. Het komende decennium wordt

Nadere informatie

Les Biomassa. Werkblad

Les Biomassa. Werkblad LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne-energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%

Nadere informatie

Urgenda ESCo-project. Peter Odermatt

Urgenda ESCo-project. Peter Odermatt Urgenda ESCo-project Peter Odermatt Inleiding Ambitie Urgenda: Vergroten energie efficiency in NL Beter benutting hernieuwbare energie potentieel in NL Verkennen onder welke voorwaarden ESCo s een bijdrage

Nadere informatie

Slimme Netten. Martijn Bongaerts: - voorzitter Projectgroep Smart Grids Netbeheer Nederland - manager Innovatie, Liander

Slimme Netten. Martijn Bongaerts: - voorzitter Projectgroep Smart Grids Netbeheer Nederland - manager Innovatie, Liander Slimme Netten Martijn Bongaerts: - voorzitter Projectgroep Smart Grids Netbeheer Nederland - manager Innovatie, Liander Netbeheer Nederland (1) Netbeheer Nederland brancheorganisatie van alle elektriciteit-

Nadere informatie