Digitale content in openbare bibliotheken; een bestandsopname

Transcriptie

1 Digitale content in openbare bibliotheken; een bestandsopname Masterscriptie Culturele informatiewetenschap Nicole Dekker ( ) Begeleider: Prof. Dr. Frank Huysmans Tweede lezer Dr. Henk Voorbij Amsterdam, januari 2013

2 Inhoud Inleiding... 5 Hoofdstuk 1 - Aanpak van het onderzoek Aanleiding en achtergrond van het onderzoek Afkortingen en definities Probleemstelling Werkwijze Deskresearch Literatuuronderzoek Interviews Enquête Biebpanel Planning Opbouw van de scriptie Hoofdstuk 2 Digitale bibliotheken en digitale content De Digitale Bibliotheek Wat is een digitale bibliotheek? De digitale content in de literatuur De digitale bibliotheek in de openbare bibliotheek De digitale bibliotheek van de Bibliotheek A tot Z De samenstelling van de digitale content De digitale content Publiekwijzer Krantenbank en de regionale kranten Consumentenbond Muziekwebluister NBD/Biblion bestanden Van Dale woordenboeken Bibliotheek.nl Schoolbieb Leesplein Literatuurplein Digitale etalages Streaming ebooks De digitale content en thuisgebruik

3 2.5.1 Geschikte bronnen en alternatieven ebooks Conclusie Hoofdstuk 3 De buitenlandse situatie van digitale content in openbare bibliotheken Deelvraag Vlaanderen Huidige situatie Onderzoek Verenigde Staten Huidige situatie Onderzoek Noorwegen Huidige situatie Onderzoek Conclusie- wat kunnen de Nederlandse openbare bibliotheken hier van leren? Hoofdstuk 4 In hoeverre wordt er gebruik gemaakt van digitale content? Wie doen dat en wat kost het? Biebpanel Vragen Biebpanel Resultaten Veranderingen , vergelijking met eerdere meting De getallen ten opzichte van de gebruikersaantallen van het SIOB De licentiekosten ten opzichte van de gebruikers Conclusie In hoeverre wordt er gebruik gemaakt van digitale content? Wie doen dat en wat kost het? Hoofdstuk 5 - Hoe is de daling van het aantal gebruikers in Nederland sinds 2008 te verklaren? Deelvraag Digitale content en de leveranciers De landelijke Aquabrowser en de Nationale Bibliotheek Catalogus De cijfers van het SIOB en Metrixlab Verschuiving focus van digitale content Conclusie - Wat zijn de factoren voor het dalen van de gebruikersaantallen? Hoofdstuk 6 Conclusie Doestelling, vraagstelling en deelvragen De huidige situatie De huidige situatie

4 6.3 Vergelijking met andere landen De gebruikers van de digitale content De dalende cijfers Overall - Wat is de huidige situatie? Discussie Gebruikte literatuur Bijlage1 - Grafieken gebruikersaantallen digitale content volgens het SIOB Bijlage 2 - Overzicht basispakket Bijlage 3 onderzoek Biebpanel Bijlage 4 Databases bekeken per leeftijd Bijlage 5 Verslagen interviews

5 Inleiding Voor u ligt de scriptie Digitale content in openbare bibliotheken; een bestandsopname, een afstudeeronderzoek over digitale content in openbare bibliotheken. Deze scriptie is geschreven in het kader van de studie Culturele informatiewetenschap binnen de faculteit Geesteswetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. In deze scriptie kijk ik naar de huidige stand van zaken wat betreft de digitale content in openbare bibliotheken. Wat is precies de digitale content en wie gebruiken het? Wat is de stand van zaken in het buitenland en kunnen de Nederlandse bibliotheken daar iets van leren? Deze vragen staan centraal in dit onderzoek. Deze scriptie was niet tot stand gekomen zonder de hulp van vele mensen. In het bijzonder wil ik mijn afstudeerbegeleider Frank Huysmans bedanken voor zijn tijd en het meedenken tijdens het schrijven van deze scriptie. Ik wil ook graag de professionals uit het werkveld, Mark Deckers, Clementine Bevers en Evert Slot bedanken voor hun tijd en de mogelijkheid tot het stellen van vragen over digitale content. Daarnaast wil ik ook Danielle Koning van Probiblio bedanken voor het mogelijk maken mijn vragen te stellen aan de leden van de openbare bibliotheken door middel van het Biebpanel. Tot slot bedank ik mijn familie, vrienden en collega s van de Bibliotheek A tot Z voor het lezen en meedenken. Nicole Dekker Januari

6 Hoofdstuk 1 - Aanpak van het onderzoek 1.1 Aanleiding en achtergrond van het onderzoek Digitale diensten en digitale content worden steeds vaker in het beleid van openbare bibliotheken opgenomen. Een belangrijk aspect van dit beleid is het aanbod van digitale content. Het aanbieden van deze vorm van content is een van de instrumenten die de openbare bibliotheken proberen in te zetten om langs de digitale weg betrouwbare informatie aan hun klanten te geven (SIOB, 2012a). De digitale variant van informatie in de openbare bibliotheek is ontstaan rond de eeuwwisseling, daarvoor werd vrijwel alle informatie voornamelijk op papier aangeboden. De digitale content wordt als een pakket aangeboden door de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) aan de openbare bibliotheken in Nederland. Hierin zitten onder andere de databanken van PiCarta en enkele bronnen die branchebedrijf NBD Biblion aanlevert. Het gebruik van deze bronnen ging lange tijd goed, maar uit cijfers bijeengebracht door het SIOB, is gebleken dat er de laatste jaren een afname is in het gebruik van digitale content van de openbare bibliotheken. Om te bepalen waarom deze aantallen zijn gedaald en wat er eventueel tegen is te doen, zal er onderzoek gedaan moeten worden naar de digitale content van de bibliotheek. Waaruit bestaat die digitale content precies, hoe wordt die aangeboden en hoe wordt die gebruikt? De knelpunten kunnen op diverse manieren boven water worden gehaald (zie hiervoor hoofdstuk 1.4). In dit onderzoek zal voornamelijk gekeken worden naar de content die op dit moment wordt aangeboden. De inhoud van de te onderzoeken digitale content zijn tot en met 2011 de volgende databanken: Publiekwijzer Krantenbank en de Regionale Krantenbank Consumentenbond NBD/Biblion-bestanden Van Dale Woordenboeken Bibliotheek.nl Schoolbieb Leesplein Literatuurplein Digitale etalages Muziekweb luister In bijlage 1 zijn de gebruikersaantallen van deze bronnen in grafieken terug te vinden. 6

7 In de toekomst zullen er ook andere dan bovengenoemde informatiebronnen worden aangeboden, zoals het landelijk aanbieden van ebooks. Hierover meer in hoofdstuk Afkortingen en definities Om goed de vraagstelling te onderzoeken, is het nodig om enkele begrippen duidelijk te definiëren. Een van de belangrijkste begrippen in dit onderzoek is digitale content. In deze scriptie zal de volgende definitie van deze term worden gehanteerd: De openbare bibliotheken bieden hun publiek een groot aantal digitale bestanden aan die in de bibliotheek en deels ook thuis via een bibliotheekabonnement en/of tegen extra betaling raadpleegbaar zijn ( thuisgebruik ). Het betreft een groot aantal bestanden met voor het algemene publiek nuttige, betrouwbare en interessante informatie, zoals archieven van kranten (nationale en regionale), recensies van boeken, een archief met artikelen over geschiedenis. (afkomstig van: SIOB, 2012b) Daarnaast zal er in deze scriptie af en toe gesproken worden over bibliotheken. Hiermee worden de openbare bibliotheken in Nederland bedoeld, tenzij anders is aangegeven. Unesco Public Library Manifesto geeft de volgende definitie van een openbare bibliotheek: The Public Library is the local centre of information, making all kinds of knowledge and information readily available to its users. The services of the public library are provided on the basis of equality of access for all, regardless of age, race, sex, religion, nationality, language or social status. (afkomstig van: Unesco, 2012) Verder komen in deze scriptie ook de volgende afkortingen voor: ALA American Library Association IFLA International Federation of Library Associations and Institutions BNL Stichting Bibliotheek.nl VOB NBD Biblion DBNL Vereniging Openbare Bibliotheken Facilitair bedrijf dat de digitale bestanden aan bibliotheken aanbiedt Digitale bibliotheek voor de Nederlandse Letteren 7

8 1.3 Probleemstelling De doelstelling voor dit onderzoek is: De bibliotheek een instrument geven voor groei in het gebruik van digitale content. Om dit doel te bereiken moet er onderzocht worden hoe er een instrument voor deze groei kan worden geleverd. Daarom is de vraagstelling van dit onderzoek: Wat is de huidige stand van zaken van de digitale content in openbare bibliotheken, zowel in het gebruik als in het aanbod? Het antwoord op deze vraag geeft een beeld van de huidige situatie van digitale content die openbare bibliotheken aanbieden. Als dit duidelijk is, kan er worden ingespeeld op de goede punten en kunnen de faalfactoren worden weggenomen. Om deze vraag zo compleet mogelijk te beantwoorden moet het antwoord op enkele deelvragen worden gezocht: - Wat is het huidige aanbod aan digitale content in openbare bibliotheken? - Hoe gaat men in het buitenland met de digitale content van de openbare bibliotheek om en is er daar onderzoek gedaan naar faal- en succesfactoren? - In hoeverre wordt er gebruik gemaakt van digitale content? Wie doen dat en wat kost het? - Hoe is de daling van het aantal gebruikers in Nederland sinds 2008 te verklaren? 1.4 Werkwijze Om de juiste informatie te vergaren om zo de deelvragen te kunnen beantwoorden, zullen er enkele onderzoekstechnieken worden toegepast. De technieken die in dit onderzoek worden gebruikt zijn deskresearch, literatuuronderzoek, interviews en een enquête voor het Biebpanel Deskresearch Voor de volgende wordt een gedeelte van de antwoorden gevonden via deskresearch: - Wat is het huidige aanbod aan digitale content in openbare bibliotheken? - Hoe gaat men in het buitenland met de digitale content van de openbare bibliotheek om? De huidige situatie is waarschijnlijk terug te vinden in diverse Nederlandse rapporten van bijvoorbeeld Bibliotheek.nl, de VOB en het SIOB. Uit de buitenlandse rapporten van overkoepelende organisaties zoals de IFLA en uit rapporten uit nationale organisaties, bijvoorbeeld de ALA, wordt er in kaart gebracht wat de huidige situatie in het buitenland is en wat de Nederlandse bibliotheken hier mogelijk van kunnen leren Literatuuronderzoek Er is informatie die uit de literatuur kan worden gehaald. De volgende deelvragen zullen, onder andere voor een deel, beantwoord worden met literatuuronderzoek: - Wat is het huidige aanbod aan digitale content in openbare bibliotheken? 8

9 - Hoe is de daling van het aantal gebruikers in Nederland sinds 2008 te verklaren? - Hoe gaat men in het buitenland met de digitale content van de openbare bibliotheek om? Om de benodigde informatie te verzamelen moeten er wetenschappelijke en vaktijdschriften geraadpleegd worden. Deze zijn te vinden in diverse bronnen zoals de digitale bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam, maar ook van zoekmachines zoals Google Scholar en de databank voor scripties Interviews Om een beeld te krijgen van de praktijksituatie zullen er gesprekken gevoerd worden met enkele betrokken mensen. Er wordt contact opgenomen met (voormalig) werknemers van de VOB en tevens worden er enkele vragen gesteld aan klanten van de openbare bibliotheek, die gebruik maken van de digitale content. Dit heeft als doel een gedeelte van de volgende vragen te beantwoorden: - Hoe is de daling van het aantal gebruikers in Nederland sinds 2008 te verklaren? Enquête Biebpanel Is te achterhalen wie er gebruik maakt van de digitale content? Zo ja, wie zijn dat? is de deelvraag die beantwoord gaat worden door gebruik te maken van het Biebpanel. Het Biebpanel is een online panel waarmee vragen over de bibliotheek en haar dienstverlening worden beantwoord. Hierdoor krijgt de bibliotheek een beeld van de mening van de gebruiker en kan zij haar dienstverlening op de wensen van de gebruiker aanpassen (Biebpanel, 2012a) Het is lastig om de gebruikers van de digitale content te achterhalen. Vanwege de privacybescherming worden er bijna geen gegevens van de gebruikers opgeslagen. Het is niet mogelijk om met behulp van de gebruikersstatistieken zich een beeld te vormen van de gebruikersgroep. Om dit op te lossen wordt er een enquête afgenomen via het onderzoeksinstrument Biebpanel. Er zal een enquête worden verzonden en dit panel zal deze beantwoorden. Op deze manier zal er zich een beter beeld vormen van de gebruikers van de digitale content. 1.5 Planning De deelvragen, zoals vastgelegd in hoofdstuk 1.3, worden gebruikt als deadlines voor het onderzoek. Omdat er 20 ects aan dit onderzoek zijn toegekend, is uitgerekend dat de afronding van deze scriptie aan het einde van het eerste semester van het collegejaar 2012/2013 zal plaatsvinden: 9

10 Werkzaamheden Datum Opmerkingen Oriënterend gesprek Onderwerp besproken met Frank Huysmans Inleveren conceptvorm hoofdstuk Inleveren t/m deelvraag 1 Eind augustus 2012 Inleveren t/m deelvraag 2 Eind september 2012 Inleveren t/m deelvraag 3 Eind oktober 2012 Inleveren t/m deelvraag 4 Eind november 2012 Inleveren t/m conclusie Eind december 2012 Nakijken conceptversie Begin januari 2013 Verbeteren conceptversie Half januari 2013 Inleveren scriptie Rond Opbouw van de scriptie In elk hoofdstuk zal er een aparte deelvraag worden behandeld. In hoofdstuk 2 zal de huidige situatie van de digitale content in kaart worden gebracht. In hoofdstuk 3 zal er gekeken worden naar de situatie in het buitenland. Hoe gaan buitenlandse bibliotheken met de digitale content om? Lopen zij juist voor of achter op Nederland? In hoofdstuk 4 wordt achterhaald wie de gebruikers zijn van de digitale content. Het is vanwege privacy-instellingen op de computers van de bibliotheken niet mogelijk te zien wie de gebruikers zijn van de digitale content. Door het inzetten van een enquête wordt er geprobeerd een beeld te schetsen van de gebruikers. In hoofdstuk 5 zullen de dalende cijfers uitgelicht worden. Tot slot hoofdstuk 6, de conclusie. In dit hoofdstuk zal worden nagegaan in hoeverre de hoofdvraag beantwoord kan worden met de vergaarde informatie uit de vorige hoofdstukken. In de bijlagen zijn alle relevante documenten te vinden die zijn ontwikkeld tijdens het onderzoek (bijv. enquêtes) en andere relevante informatiebronnen. 10

11 Hoofdstuk 2 Digitale bibliotheken en digitale content 2.1 De Digitale Bibliotheek In dit hoofdstuk zal de deelvraag: Wat is de huidige situatie van de digitale content? worden beantwoord. Om een beeld te krijgen van digitale content, zal worden gekeken naar de bewaarplaats van deze content, de digitale bibliotheek. Hierna zal de digitale content van de openbare bibliotheken en eventuele alternatieven belicht worden. Tot slot wordt er gekeken naar het thuisgebruik van digitale content Wat is een digitale bibliotheek? De term digitale bibliotheek kan op verschillende manieren gedefinieerd worden. In het boek How to build a digital library, van Ian Witten, David Bainbridge en David Nichols, wordt de volgende definitie gehanteerd: Focused collections of digital objects, including text, video, and audio, along with methods for access and retrieval, and for selection, organization, and maintenance (afkomstig van: Witten, Bainbridge en Nichols, p. XVI) Barry Leiner, director bij NASA s Research Institute for Advanced Computer Science en ontwerper van internetcommunicatieprotocollen, benoemde in 1998 al de volgende, nog steeds actuele definitie van een digitale bibliotheek: The digital library is: The collection of services and the collection of information objects that support users in dealing with information objects and the organization and presentation of those objects available directly or indirectly via electronic/digital means. (afkomstig van: Leiner, 1998) Dit zijn twee definities die tamelijk ver uit elkaar liggen. De eerste definitie is meer gericht op de inhoud van een digitale bibliotheek, terwijl de tweede definitie meer is gericht op de gebruikers van een digitale bibliotheek. In dit onderzoek zal er voornamelijk naar digitale bibliotheken worden gekeken vanuit de tweede definitie omdat in mindere mate de technische en inhoudelijke kant wordt belicht, maar des te meer de gebruiker van de digitale bibliotheek. Het verschil tussen een fysieke bibliotheek en een digitale bibliotheek is vooral de plaats en de bereikbaarheid van de informatiebronnen. Waar er in de fysieke bibliotheek boeken en andere materialen zoals luisterboeken en films zo uit de kast kunnen worden gehaald en mee naar huis 11

12 worden genomen, is het bij de digitale bibliotheek alleen mogelijk om informatie digitaal op te zoeken. Eventueel kan de gebruiker de informatie afdrukken of per verzenden. De digitale bibliotheek is voor een gedeelte vanuit huis beschikbaar, om een object te lenen uit de fysieke bibliotheek moet men echter naar de vestiging zelf gaan. Een hybride bibliotheek is een combinatie van zowel een digitale als een fysieke bibliotheek. Gebruikers kunnen fysieke materialen inzien en lenen en gebruik maken van de digitale bibliotheek. Dit houdt in dat de fysieke en de digitale bibliotheek elkaar versterken. Steeds vaker wordt de term library as a platform of geïntegreerde bibliotheek gebruikt. Een library as a platform of een geïntegreerde bibliotheek is een bibliotheek waarbij alle kanalen die de organisatie op elkaar zijn afgestemd (Keizer, 2013). In een artikel van David Weinberger wordt de library as a platform weergegeven als een digitale mogelijkheid om producten en diensten te ontwikkelen. Een library as a platform biedt op deze manier vele mogelijkheden voor openbare bibliotheken. Het geeft toegang tot alle informatie die een bibliotheek heeft en daarnaast biedt het de mogelijkheid nieuwe producten en services te bouwen, hier kan tevens het publiek van de bibliotheek bij worden betrokken. Daarbij wordt de bibliotheek toegevoegd aan het net (Weinberger, 2012). 2.2 De digitale content in de literatuur Er zijn al diverse onderzoeken uitgevoerd en artikelen geschreven over digitale content in openbare bibliotheken. In deze artikelen worden vooral de kansen en de bedreigingen genoemd die het internet met zich meebrengt ten opzichte van de digitale bibliotheek. De openbare bibliotheken moeten up to date blijven wat betreft de ontwikkelingen van het internet. De reden hiervoor is dat de langetermijneffecten die deze ontwikkelingen met zich brengen, zoals web 2.0, nog niet zichtbaar zijn (Bawden, 2007). Deze langetermijneffecten hoeven niet alleen negatief te zijn, maar kunnen ook positieve effecten zijn, zoals de Bibliotheek 2.0 tools die zijn geïntegreerd in de activiteiten in de bibliotheek (Koltay, 2011). Een Nederlands voorbeeld hiervan is de social media buttons in de online catalogus zijn of het gebruik maken van de social mediakanalen door de bibliotheek zelf (zie figuur 2.1). 12

13 figuur 2.1 De social media knoppen in het catalogus-systeem Bicat Wise Het aanbod van de digitale content heeft het traditionele bibliotheekwerk veranderd. Niet alleen de manier waarop de bibliotheek de informatie aanbiedt verandert, maar ook de functie van de bibliothecaris. De bibliothecaris zal niet alleen zich bezig moeten houden met werkzaamheden in de fysieke bibliotheek, maar ook steeds meer met activiteiten rondom de digitale content. Dit kan bestaan uit het creëren van digitale content of online doorverwijzen naar externe digitale bronnen. Het creëren van digitale content, op bijvoorbeeld web 2.0 faciliteiten zoals Facebook en Youtube, vormt een steeds belangrijker deel van het bibliotheekwerk. Er is training nodig voor de medewerkers die deze internetvaardigheden nog niet onder de knie hebben (McMenemy, 2007). In de loop der jaren hebben er al enkele ontwikkelingen plaats gevonden in de digitale bibliotheek zelf. Werd er vroeger alleen informatieve content aangeboden, tegenwoordig zijn er ook ebooks en eaudiobooks te leen. Daarbij verwacht men dat de digitale bibliotheek in de toekomst meer een doorgeefluik gaat worden in plaats van een digitaal pakhuis. Met een doorgeefluik wordt het doorverwijzen naar externe digitale content bedoeld. Ook de manier waarop de content wordt aangeboden gaat veranderen, met name in een grotere flexibiliteit in prijzen en pakketten (Verhagen, 2008). Een onderzoek van Nederlandse bodem is het in 2010 uitgevoerde gebruikersonderzoek van Metrixlab in opdracht van de Centrale inkoopcommissie en Stichting Bibliotheek.nl. Hierin wordt geconcludeerd dat de digitale content die op dit moment wordt aangeboden niet eenvoudig terug te vinden is op de publieksterminals van de openbare bibliotheek (Metrixlab, 2010) De digitale bibliotheek in de openbare bibliotheek Bibliotheken streven ernaar om zowel fysieke boeken als betrouwbare informatie langs de digitale weg aan te bieden. Zij hebben daarom een speciale digitale bibliotheek ontwikkeld die binnen de fysieke vestiging en, tot op heden in beperkte mate, thuis in te zien is. In paragraaf 2.4 (De digitale content) wordt er dieper ingegaan op het thuisgebruik van de digitale content. 13

14 Openbare bibliotheken betalen per inwoner een bepaald bedrag voor de licenties van deze digitale content. Doordat de digitale content landelijk wordt aangeboden zijn deze licenties betaalbaar geworden. De kosten worden immers verdeeld over alle bibliotheken. In 2013 wordt het bedrag van 0,25 per inwoner gerekend (VOB, 2012). In figuur 2.2 is te zien dat er een stijgende lijn aanwezig is wat betreft het bedrag voor de licenties. Inflatie kan hierop van invloed zijn, maar de stijging van het bedrag tussen 2012 en 2013 is opvallend hoog. In hoofdstuk 4 (4.5 De kosten ten opzichte van de gebruikers) zal er gekeken worden naar de verhouding van de kosten en het aantal pageviews. Omslagstelsel Digitale Content Totaal bedrag per inwoner 0,20 0,20 0,21 0,21 0,22 0,22 0,22 0,22 0,20 0,20 0,25 Waarvan voor digitale content p/inw 0,16 0,16 0,17 0,17 0,18 0,18 0,18 0,22 0,20 0,20 0,25 Figuur 2.2 omslagstelsel van totale licentiebedrag per inwoner De toegang tot de digitale informatie ziet er in elke bibliotheekorganisatie anders uit omdat de bibliotheek de informatie op haar eigen manier in de fysieke vestiging kan aanbieden. Het hangt van het softwaresysteem af die de bibliotheek heeft aangeschaft, hoe deze content wordt weergegeven De digitale bibliotheek van de Bibliotheek A tot Z Een voorbeeld van een bibliotheek die zich steeds meer bezighoudt met de digitale tak van de bibliotheekbranche is de Bibliotheek A tot Z (de huidige werkgever van de auteur). Deze organisatie met vestigingen in Alblasserdam, Dordrecht, Ridderkerk en Zwijndrecht is een bibliotheek die zich bezighoudt met het aanbieden van digitale content en waarbij de digitale bibliotheek in het algemeen een steeds grotere rol gaat spelen in het beleid. Naast de digitale content met onder andere de NBD Biblion bestanden, de Krantenbank, de Consumentenbond en Literatuurplein, biedt de Bibliotheek A tot Z ook ebooks aan via de eportal van NBD Biblion. De digitale content is te doorzoeken op alle publieks-pc s in de vestigingen van de Bibliotheek A tot Z. Ze is gratis raadpleegbaar voor zowel leden als niet-leden van de bibliotheek. In het vorige hoofdstuk is al aangegeven dat de gebruikersaantallen van de digitale content dalend zijn. Ondanks dat de Bibliotheek A tot Z promotie maakt voor haar databanken en digitale diensten, lopen de gebruikersaantallen ook hier achteruit: 14

15 Alblasserdam Dordrecht Ridderkerk Zwijndrecht Aantal pageviews 2010 Nb* Nb* Aantal pageviews Verschil % verschil - -63,9% -74,5% - *In Alblasserdam en Zwijndrecht was het registratiesysteem in 2010 niet actief De Bibliotheek A tot Z heeft een registratiesysteem dat het aantal pageviews van de digitale content per vestiging bijhoudt. Doordat het registratiesysteem in Alblasserdam en Zwijndrecht niet actief was in 2010, is er geen vergelijking te maken met 2011 voor deze vestigingen. Omdat het registratiesysteem de gebruikersaantallen van Alblasserdam en Zwijndrecht bij elkaar optelt, worden hier dezelfde cijfers weergegeven. Het aantal ebooks die geleend worden via de eportal van NBD Biblion (zie hiervoor hoofdstuk 2.5, De digitale content en thuisgebruik ) is in 2011 ook niet heel groot. In 2011 maakt 490 leden van de Bibliotheek A tot Z gebruik van de eportal. Opvallend is dat het beheer van de eportal in samenwerking met het Bibliotheeknetwerk Zuid-Holland Zuidoost geschiedt (de Bibliotheek A tot Z, 2012). Dit samenwerkingsverband is aangegaan om kosten te drukken en een portal aan te bieden met meer licenties per boektitel. Er is gekozen voor meer licenties per boektitel omdat het aanbod van de ebook-titels nog niet heel erg ruim is. Op deze manier willen de bibliotheken toch een ruim aanbod aanbieden De samenstelling van de digitale content Zoals eerder vermeld wordt de digitale content landelijk als een pakket aangeboden door Stichting Bibliotheek.nl. Dit pakket wordt samengesteld door de Commissie Digitale Content en bestaat uit databases en websites (VOB, 2011). Deze commissie voert in opdracht van het VOB-bestuur en namens de openbare bibliotheken de onderhandelingen met de leveranciers van de content (zie bijlage 2). De commissie stelt het content-pakket samen met de volgende doelen en eisen in gedachten: Doelen: Alle openbare bibliotheekleden toegang geven tot digitale content waaronder ebooks en andere nuttige, betrouwbare en leuke digitale informatie. Landelijk een boost geven aan digitale content via bibliotheken: imagobuilding, brug naar de toekomst. Inkoopvoordelen door landelijke Inkoopcommissie kosten zo laag mogelijk houden. 15

16 De commissie stelt de volgende eisen aan het pakket: Geschikt voor de doelgroep: een breed publiek. Content waarvoor geen gelijksoortig product gratis aanwezig is op het internet Thuisgebruik moet mogelijk zijn Eenduidige, gestandaardiseerde gebruikersstatistieken (maandelijks) pageviews. Geschikt voor de doelgroep: een breed publiek. Goede ondersteuning vanuit de leverancier/uitgever (helpdesk, ip-herkenning etc). De uitgever blijft investeren in de inhoudelijke en functionele ontwikkeling van het product. Prijzen per product, geen pakketprijzen. Start met pilot. Contracten voor 1-3 jaar afhankelijk van wat geboden wordt. De content moet goed gebruikt worden. Het gebruik wordt geëvalueerd in relatie tot de prijs. Minimaal 1x per 3 jaar een klantenonderzoek per product. Content en metadata moeten technisch geïntegreerd kunnen worden. (afkomstig van: inkoopcommissie digitale content, 2012) Het pakket uit 2011 bevat een aantal bestanden waarvan de gebruikersaantallen tot 2010 zijn bijgehouden. In een overzicht van deze gebruikersaantallen (zie bijlage 1) blijkt dat er in 2011 twee bestanden uit het pakket zijn gehaald, namelijk de tijdschriftenbank en Keesings Historisch archief. In 2012 zijn Muziekwebluister (streaming muziek luisteren) en streaming ebooks lezen aan het pakket van digitale content toegevoegd. (zie paragraaf en ) Het pakket is door de gebruiker in te zien via de landelijke Aquabrowser, te vinden op zoeken.bibliotheek.nl en in de fysieke bibliotheek. In de toekomst zal stichting Bibliotheek.nl deze content aan gaan bieden. 2.4 De digitale content Het pakket digitale content zoals deze geleverd wordt in 2012 bestaat uit de volgende websites: Publiekwijzer Publiekwijzer is een verzamelnaam voor verschillende informatiebronnen, zoals PiCarta en de Nederlandse Centrale Catalogus, die oorspronkelijk alleen toegankelijk waren vanuit de bibliotheek. Tegenwoordig zijn de bronnen toegevoegd aan de landelijke Aquabrowser, die te vinden is op zoeken.bibliotheek.nl. Voorheen maakten vooral professionals gebruik van deze bronnen, vanaf 2006 is het voor de gebruiker ook mogelijk om eenvoudiger deze informatiebronnen te raadplegen Krantenbank en de regionale kranten De overkoepelende naam van deze databanken beslaat de Krantenbank met daarin: 16

17 De Volkskrant (vanaf april 1994) NRC Handelsblad (vanaf januari 1990) Trouw (vanaf januari 1992) Het Parool (vanaf juli 1992) Algemeen Dagblad (vanaf november 1991) Het Financiële Dagblad (vanaf september 2004) De Telegraaf (vanaf juli 2001) Vanaf 2007 wordt deze databank aangeboden in de Aquabrowser. Hiervoor was deze terug te vinden in de Publiekwijzer. De Aquabrowser is een zoekmachine voor de klanten van de openbare bibliotheek die vanuit huis bereikbaar is via zoeken.bibliotheek.nl. Zie hiervoor hoofdstuk 2.4. De Regionale Krantenbank bevat alle regionale kranten van Nederland, op twee Limburgse dagbladen na. De Regionale Krantenbank wordt sinds 2008 aangeboden aan de bibliotheken. Voorheen was er onder deze categorie ook de tijdschriftenbank te vinden. Deze is te vergelijken met de krantenbank, maar bevat enkel artikelen uit de tijdschriften Elsevier, FEM business, Quote, Vrij Nederland, Psychologie Magazine en Opzij. Vanaf 2007 werd deze databank aangeboden door de openbare bibliotheken, maar deze is sinds 2011 uit het pakket gehaald. De reden voor het verwijderen is niet te achterhalen Consumentenbond Vanaf 2007 is er in de fysieke bibliotheek rechtstreeks toegang tot de artikelen van de Consumentengids in de landelijke Aquabrowser. Bibliotheken gaven vanaf 2003 via de Publiekwijzer al toegang tot de content van de Consumentenbond. Gebruikers kunnen in deze database alle artikelen, tests en dossiers terugvinden die in de Consumentengids zijn gepubliceerd Muziekwebluister Muziekwebluister is sinds 2012 de nieuwe dienst van Muziekweb van de Centrale Discotheek Rotterdam (het CDR). Het is voor leden van de bibliotheek mogelijk om in de vestigingen te luisteren naar de muziek die Muziekweb beschikbaar stelt. Deze muziek wordt streaming beluisterd, waardoor er geen bestanden hoeven te worden gedownload. De totale collectie bestaat uit meer dan 4.5 miljoen tracks NBD/Biblion bestanden NBD/Biblion is een organisatie die behalve fysieke materialen ook digitale bestanden aan bibliotheken levert. Voorbeelden hiervan zijn de Literom en de Uittrekselbank. Zij geven meer informatie over boeken en schrijvers, bijvoorbeeld reviews, recensies en korte biografieën. Deze 17

18 bestanden zijn zowel in de bibliotheek als in de landelijke Aquabrowser terug te vinden. Een ander product van NBD/Biblion is Pressdisplay. Deze dienst maakt het mogelijk om vanuit huis via de website van de bibliotheek kranten uit de hele wereld online te raadplegen. Deze dienst is alleen beschikbaar voor leden van de openbare bibliotheken die dit product aanbieden (NBD Biblion, 2012). Zie meer over thuisgebruik in paragraaf Van Dale woordenboeken Via het pakket van de digitale content is het mogelijk om online de Van Dale woordenboeken te raadplegen. Via een zoekvenster kan er gezocht worden naar de betekenissen van woorden. Daarnaast is het ook mogelijk om in een trefwoordenlijst de term op te zoeken, dit kan op verschillende manieren. Een van de varianten is het zoeken in alfabetische volgorde, maar ook op anagrammen, bepaalde woordvormen en binnen artikelen. Niet alleen de Nederlandse woordenboeken van Van Dale zijn online te vinden, maar ook de vertaalwoordenboeken in de talen Spaans, Engels, Frans en Duits Bibliotheek.nl Bibliotheek.nl is de landelijke portal van de openbare bibliotheken. Hier is het landelijke aanbod terug te vinden, zoals de ebooks Eregalerij maar ook links naar Literatuurplein (zie ) en Schoolbieb (zie 2.3.8). De ebooks Eregalerij is een samenwerkingsverband met het Letterkundig museum, Bibliotheek.nl en de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL). De Eregalerij bevat 25 titels van de Nederlandse literatuur die als ebook gratis kunnen worden gedownload en gelezen. Naast het boek zelf is ook extra informatie over de auteur te vinden, maar ook foto en videomateriaal relevant aan de titel en een overzicht van andere werken van de auteur. Volgens de website van Stichting Bibliotheek.nl zal de ebooks Eregalerij in 2012 uitbreiden. Op Bibliotheek.nl zijn er enkele thema s op deze website gepubliceerd (bijvoorbeeld duurzaamheid en water). Hierover meer bij de Digitale etalages (zie ). Bibliotheek.nl linkt door naar zoeken.bibliotheek.nl waar de landelijke Aquabrowser is terug te vinden Schoolbieb Schoolbieb.nl is een website gericht op diverse soorten onderwijs, van het primaire onderwijs tot volwasseneneducatie. Daarnaast kunnen docenten, mediathecarissen en bibliothecarissen hier ook relevante informatie terugvinden over diverse onderwerpen. Alle content is gesorteerd op basis van het onderwijsniveau waarna er verder geselecteerd kan worden op schooljaar en thema s 18

19 (Schoolbieb, 2012). Per 1 januari 2013 stopt schoolbieb.nl vanwege het nieuwe aanbod voor het onderwijs, de Bibliotheek op school (Stichting Bibliotheek.nl, 2012a) Leesplein Leesplein is gericht op leesbevordering van kinderen op het internet. Er is op deze website van alles te vinden over jeugdboeken, lezen en leesbevordering. Ook hier is er weer een apart gedeelte van de website ingericht voor ouders, docenten en bibliothecarissen. De site wordt voortdurend geactualiseerd zodat er altijd actuele informatie terug is te vinden Literatuurplein Literatuurplein profileert zichzelf als een digitaal kennis- en ontmoetingsplein voor de literatuur. De informatie op deze site is gericht op de lezers die op zoek zijn naar extra informatie over literatuur, maar ook tot leeskringen en gebruikers die literaire cursussen volgen(literatuurplein 2012) Digitale etalages De digitale etalages zijn op thema gesorteerde websites. De onderwerpen kunnen variëren van eten en koken, wetenschap en kunst. De informatie op deze website bestaat uit artikelen, blogs, columns en direct te reserveren materialen uit de bibliotheek (Stichting Bibliotheek.nl, 2012b). De digitale etalages zijn ontwikkeld door de Plusbibliotheken in samenwerking met Stichting Bibliotheek.nl Streaming ebooks Vanaf april 2012 bieden de openbare bibliotheken een nieuwe dienst aan, namelijk het streaming lezen van ebooks. Het is hierbij niet nodig om een ebook te downloaden, men kan online een boek lezen. In juli 2012 bestaat het aanbod ongeveer uit 200 titels, waaronder ook enkele Engelstalige en Arabische titels. Het aanbod van de streaming ebooks is alleen in te zien voor leden van de openbare bibliotheek. Een internetverbinding is noodzakelijk voor het kunnen gebruiken van het aanbod. 2.5 De digitale content en thuisgebruik De VOB en Stichting Bibliotheek.nl hebben het realiseren van het thuisgebruik van de digitale content als een belangrijk doel gesteld. Op dit moment is het in beperkte mate mogelijk omdat er door de bibliotheken met diverse systemen wordt gewerkt, waardoor thuisgebruik technisch bijna niet te realiseren is. Andere punten die het thuisgebruik belemmeren zijn het verkrijgen van de rechten en de kosten die dit met zich meebrengen. De auteursrechten laten vaak niet toe dat content buiten de bibliotheek kan worden ingezien. Een beperkt alternatief voor dit probleem, is Press Display, aangeboden door NBD Biblion. Via Press Display is het mogelijk om online door 1700 verschillende kranten te bladeren uit 92 landen en 48 19

20 talen. Deze dienst wordt niet door elke bibliotheek aangeboden en is dan ook alleen beschikbaar voor leden van de openbare bibliotheken die deze dienst wel aanbieden. In 2012 vindt de aansluiting van bibliotheken op de landelijke infrastructuur, ontwikkeld door Bibliotheek.nl, plaats. Het is de bedoeling dat dit project op 12 december 2012 is afgerond. Door het ontwikkelen van één systeem zal het probleem van de verschillende systemen voor een groot deel opgelost worden (Stichting Bibliotheek.nl, 2012c). Op dit moment is de huidige digitale content in beperkte mate vanuit huis in te zien. Via de landelijke Aquabrowser is het mogelijk om te zoeken in de aangeboden digitale content maar is deze niet in te zien. Zo kan er bijvoorbeeld wel in de Krantenbank gezocht worden, maar is het niet mogelijk het gehele artikel te lezen. De Consumentengids daarentegen is helemaal niet in te zien, maar het is wel mogelijk om naar dossiers en tests te zoeken Geschikte bronnen en alternatieven De digitale content zou vanuit huis ingezien kunnen worden door leden van de bibliotheek in te laten loggen met hun bibliotheekpas. In het buitenland gebeurt dit al, bijvoorbeeld bij de bibliotheken in Los Angeles (Los Angeles Public Library, 2012) en Stockholm (Stockholm Stadsbibliothek, 2012). Belangrijke elementen die meespelen in het dilemma of de content door middel van thuisgebruik aangeboden kunnen zijn de auteursrechten en de kosten. Een andere databank die ook tegen het auteursrecht aanloopt is Muziekwebluister van het CDR. Deze website geeft toegang tot veel muziek waar het auteursrecht nog op rust. De vraag is ook of Muziekwebluister op zou kunnen wegen tegen commerciële sites zoals Spotify, Deezer en Sharkgroove. Analisten vrezen voor een faillissement van Spotify omdat er een groot gedeelte van de omzet rechtstreeks naar de royalties gaat. Hoe meer gebruikers naar muziek luisteren via Spotify, hoe meer royalties moeten worden betaald. Op deze manier zit Spotify in een vicieuze cirkel (PrivCo, n.d.). Toch bieden deze, soms tijdelijke, diensten momenteel een alternatief voor Muziekwebluister. Een ander aspect waarbij moet worden stilgestaan is de aanwezigheid van, al dan niet commerciële, websites en databanken die op het internet te vinden zijn en als alternatief kunnen dienen voor het aanbod van de bibliotheek. In hoeverre is de bibliotheekcontent nog aantrekkelijk als relevante informatie thuis via het internet ook eenvoudig is te raadplegen? Deze vraag is gesteld aan het Biebpanel (zie hiervoor hoofdstuk 4). Enkele concurrenten voor de digitale bibliotheekcontent kunnen zijn: Wikipedia Wikipedia is de gratis online encyclopedie die door iedereen kan worden bewerkt. Iedereen met internettoegang kan informatie toevoegen aan of weghalen van de Wikipedia-pagina s. Dit biedt als 20

21 voordeel dat dit een informatiebron is bestaande uit heel veel onderwerpen, met zeer actuele informatie (zo wordt het overlijden van bekende personen doorgaans op de dag van bekendmaking gemeld), maar er wordt niet gecontroleerd of alle informatie die in de wiki te vinden is klopt. Toch wil dit niet altijd zeggen dat Wikipedia onbetrouwbaar is. Het idee achter Wikipedia is dat meer mensen meer weten dan één. Door dit concept te handhaven wordt er met een deel van de artikelen een hoge kwaliteit wat betreft de inhoud bereikt (Giles, 2005). Toch kunnen bibliotheken inspelen op deze content door te promoten dat de door hen aangeboden content afkomstig is van professionals (Wikipedia, 2012). Gutenberg Op het internet zijn er ook andere digitale content-projecten te vinden, zoals het Gutenberg-project. Het Gutenberg-project is de eerste en de grootste online collectie downloadbare ebooks (Gutenberg, 2011). Op de titels die hier zijn te vinden zijn rust geen auteursrecht meer. Ook al zijn de titels verouderd, zij kunnen nog wel aanspreken, bijvoorbeeld klassiekers uit de wereldliteratuur. De meest recente titels zijn hier niet te vinden. Als bibliotheken meer licenties kopen van recente ebook-titels, kunnen bibliotheken een actuele collectie aanbieden (zie hoofdstuk 2.5). Het Gutenberg-project hoeft niet altijd als een concurrent te worden beschouwd. Bibliotheken kunnen ook de content van het project toevoegen aan hun collectie door het bijvoorbeeld toe te voegen aan de Aquabrowser, zoals openbare bibliotheek Hengelo heeft gedaan ( zie hiervoor hoofdstuk 5) DBNL Het Nederlandse DBNL (Digitale bibliotheek voor de Nederlandse Letteren) is een digitale bibliotheek waar veel gratis literaire content is te vinden. Het is een digitale bibliotheek met literaire teksten en aanvullende informatie zoals biografieën en verwijzingen naar aan de literatuur gerelateerde websites, door experts gemaakt en gecontroleerd (DBNL, n.d.). Omdat deze informatie ook aangeboden wordt door de bibliotheken kan DBNL een concurrent zijn voor de digitale bibliotheekcontent. Momenteel werkt Stichting Bibliotheek.nl wel samen met DBNL, bijvoorbeeld met de ebooks Eregalerij. Internetcontent Niet alleen kunnen de bovenstaande websites en digitale bibliotheken een concurrent zijn voor de digitale content van openbare bibliotheken, maar ook de mindere betrouwbare bronnen zoals online samenvattingen en uittreksels en dergelijke. Het is in sommige gevallen lastig te bepalen of een bron betrouwbaar is of niet. De betrouwbaarheid van de informatie van de bibliotheek is dan ook een 21

22 punt waarbij de bibliotheek in zou kunnen spelen als zij de content die aanwezig is in de bibliotheek gaan promoten. Ondanks dat deze bronnen concurrenten zijn van openbare bibliotheken, zien bibliotheken dat vaak zelf niet zo. Bibliotheken willen diverse soorten content aanbieden aan de gebruikers. Daarom zetten zij deze bronnen ook wel in naast de eigen content afkomstig van de Centrale Inkoopcommissie. Zo heeft de Bibliotheek A tot Z diverse sites naast het standaard digitale contentpakket gepubliceerd in de digitale bibliotheek (zoals Wikipedia) en heeft de openbare bibliotheek Hengelo het Gutenbergproject geïntegreerd in de plaatselijke Aquabrowser. Als bibliotheken dit gaan doen ontstaat er een digitale doorverwijsfunctie van openbare bibliotheken naar andere digitale content en kan de functie van de bibliothecaris op digitaal gebied veranderen omdat zij kunnen doorverwijzen naar externe digitale content. 2.6 ebooks Enkele bibliotheken in Nederland bieden in geringe mate via de eportal van NDB Biblion ebooks aan. Deze digitale boeken kunnen maximaal drie weken geleend worden. De collectie die deze eportal bevat is in verhouding vrij klein en de boeken kunnen meestal maar door een of twee personen tegelijk geleend worden, afhankelijk van het aantal licenties dat is afgesloten met de uitgever. Ook al is een ebook een digitaal boek, het is niet te vergelijken met een papieren boek. Het verschil is volgens de Europese bibliotheekbelangenorganisatie EBLIDA dat fysieke boeken als een product moeten worden gezien, en digitale boeken als een dienst. Bibliotheken kunnen voor een digitaal boek alleen een licentie aanschaffen en de digitale bestanden doorleveren aan haar leden. Stichting Bibliotheek.nl wil in de toekomst zeker ebooks gaan uitlenen. Zij is daarom in gesprek met diverse uitgeverijen. Door rechtstreeks deze gesprekken aan te gaan met de uitgever, maakt de bibliotheek geen inbreuk op de rechten van de auteur. Nadeel hiervan is dat de collectievorming hierdoor in zekere mate niet meer bij de bibliotheken ligt, maar meer bij de uitgeverijen. Hierdoor komt de vrije toegang tot informatie in het geding, uitgevers kunnen bepalen wat wel wordt aangeboden en wat niet. Volgens EBLIDA is dit onacceptabel (EBLIDA, 2012). In de loop van 2012 zal meer bekend worden over het uitlenen van ebooks via Stichting Bibliotheek.nl. Tot die tijd bieden zij onder andere het streaming ebooks lezen aan en de ebooks Eregalerij ( Zie hiervoor en ) 2.7 Conclusie In de huidige situatie wordt de digitale content als pakket aangeboden aan openbare bibliotheken door Stichting Bibliotheek.nl en is deze samengesteld door de Commissie Digitale Content. Als het pakket digitale content wordt afgenomen betaalt de bibliotheek per inwoner van het werkgebied. 22

23 Door deze regel te hanteren is het voor bibliotheken mogelijk om deze content aan te bieden aan de bezoekers van de bibliotheek. Op dit moment wordt de content alleen nog in de fysieke vestiging aangeboden, er zitten nog te veel beperkingen aan om het thuisgebruik van deze bronnen aan te bieden. Vooral de technische beperkingen en het auteursrecht spelen hierbij een belangrijke rol. De digitale content heeft wat betreft de inhoud ook enkele concurrenten, zoals Wikipedia en het Gutenberg-project. Bibliotheken kunnen op deze concurrenten inspelen door deze content te profileren als betrouwbare bronnen of zelfs deze bronnen te betrekken in hun dienstverlening. Naast de aangeboden digitale content bieden de openbare bibliotheken ook ebooks aan. Deze kunnen zowel streaming worden gelezen of voor een aantal weken gedownload worden in een eportal. Momenteel is het aanbod nog niet heel erg ruim, dit komt met name door de belemmeringen van het auteursrecht. Op dit moment worden er een collectie aangeboden via Public Library online platform en de LeesMeer campagne. Zij zijn daarom met uitgeverijen in gesprek om te onderzoeken wat er mogelijk is op het gebied van doorlevering/uitleen van nieuwe titels. De bibliotheken in Nederland zijn met Stichting Bibliotheek.nl bezig om het digitaal aanbieden van content een steeds grotere rol te laten spelen in de bibliotheekbranche. Het extern aanbieden van de digitale content zal een van de volgende stappen zijn in het proces rondom de digitale content. Om dit goed voor elkaar te krijgen zullen de bibliotheken moeten laten zien waar zij toe in staat zijn op het digitale vlak en zouden zij zich kunnen profileren als betrouwbare dienstverlener. 23

24 Hoofdstuk 3 De buitenlandse situatie van digitale content in openbare bibliotheken 3.1 Deelvraag Hoe gaat men in het buitenland met de digitale content van de openbare bibliotheek om en is er onderzoek gedaan naar de faal- en succesfactoren? is de deelvraag die in dit hoofdstuk zal worden beantwoord. Er zal met name naar de visie vanuit de IFLA (The International Federation of Library Associations and Institutions) worden gekeken en naar de huidige situatie in Vlaanderen, Noorwegen en de Verenigde Staten. Er is gekozen voor Vlaanderen vanwege de ontwikkelingen die daar gaande zijn en erg lijken op de Nederlandse ontwikkelingen, en voor de Verenigde Staten en Noorwegen vanwege de recente ontwikkelingen richting een (landelijke) digitale bibliotheek. 3.2 Vlaanderen Huidige situatie In België is de projectorganisatie VWZ Bibnet opgericht door de Vlaamse regering om openbare bibliotheken te ondersteunen bij het opzetten van de digitale bibliotheek. Zo bieden zij onder andere het e-boekplatform aan, de NBD Biblion bestanden, recensies en de mogelijkheid om online kranten in te zien; Mediargus. Mediargus Mediargus is te vergelijken met de Krantenbank in Nederland en biedt naast kranten ook tijdschriften en het persagentschap Belga ter beschikking. Tevens is de content van enkele regionale tv-kanalen beschikbaar en zijn er persmappen in te zien. Een persmap is een knipselmap over een specifiek onderwerp. Mediargus is toegankelijk voor de bibliotheekbezoeker, maar ook voor professionals. Zo kan de professional elke ochtend een krijgen met een overzicht van nieuwe artikelen over specifieke onderwerpen, bijvoorbeeld de eigen gemeente. Daarnaast worden op basis van veel gestelde vragen over een specifiek onderwerp een persmap samengesteld (Bibnet, n.d. -a). Dit gebeurt door een werkgroep van bibliotheekmedewerkers. Deze persmappen worden na veertien dagen na het laatste bijwerken gepubliceerd op de website zoeken.bibliotheek.be. Het later publiceren wordt gedaan om auteursrechtelijke redenen (Bibnet, n.d.-b). 24

25 Eboekplatform Het Eboekplatform is een platform waar Vlaamse boeken, zowel fictie als non-fictie, digitaal worden aangeboden om te kunnen worden gelezen op bijvoorbeeld een ereader. Het VEP (Vlaams Eboekplatform) streeft de volgende doelstellingen na: 1. Vlaamse boeken van een plaats verzekeren op het internet 2. Een sterke zoekomgeving zijn als gids door het ruime aanbod, met een digitale pendant voor het grasduinen tussen de boeken of het doorbladeren van een boek 3. Een gemeenschappelijk platform zijn voor zowel bibliotheken, boekhandels, uitgevers als eventuele andere aggregatoren of distributeurs van digitale content. Deze publiek/private samenwerking werkt schaalvergrotend en kostenbesparend en verrijkt de dienstverlening van de partners 4. Vertrouwen creëren in het uitlenen van digitale producten, dus in consensus met de auteurs en uitgevers over het gebruik van online e-boeken door een openbare bibliotheek 5. Een voorzet geven aan het digitaal bewaren van boeken (afkomstig van: Bibnet, n.d. -c) Het aanbod van het platform is echter nog zeer beperkt. Dit komt onder andere door het leenrecht. De factoren die in Nederland spelen leveren in Vlaanderen dezelfde belemmeringen op. Net zoals Nederland moet België de fysieke boeken als een product zien en de digitale boeken als een dienst. Hiervoor moeten licenties worden aangeschaft zodat bibliotheken de digitale bestanden door kunnen leveren aan hun leden (zie hiervoor hoofdstuk 2.4). Om hieraan te voldoen, moeten er afspraken worden gemaakt met de boekensector. Bibnet geeft aan dat het eboekplatform van meerwaarde is voor openbare bibliotheken: Bibliotheken waarborgen de toegang tot cultuur, media en informatie, ook in een digitale omgeving. Als bibliotheken hun gebruikers de kans kunnen geven een digitale collectie te verkennen zonder aankoopverplichting, op een neutrale manier digitaal lees- en informatieadvies kunnen verstrekken, dan maken zij hun cultuurbevorderende rol ook hier waar. (afkomstig van: Bibnet, n.d. -c) 25

26 NBD/Biblion bestanden en zoeken.bibliotheek Net als de Nederlandse openbare bibliotheken bieden ook de Vlaamse bibliotheken de NBD/Biblion bestanden aan. In dit geval wordt er gebruik gemaakt van de LiteRom, JeugdLiteRom, Wereldliteratuur, FictieRom, UittrekselBank, UittrekselBank Jeugd en de Actuele DocumentatieBank. De Nederlandse bibliotheken en de Vlaamse Bibliotheken bieden allebei een zoekmogelijkheid aan in de catalogus via zoeken.bibliotheek.nl dan wel zoeken.bibliotheek.be. Beide systemen zijn ontwikkeld door Medialab Solutions, een organisatie die zoeksystemen implementeert, maar verschillen toch veel van elkaar. Waar de Nederlandse variant werkt met een Aquabrowser doet de Vlaamse variant dat niet. De Nederlandse variant maakt gebruik van een woordenwolk en enkele opties om de zoekopdracht verfijnen, bijvoorbeeld bron en jaar van publicatie. De Vlaamse zoeken.bibliotheek.be heeft echter geen woordenwolk en veel meer opties om op te verfijnen zoals onderwerp, taal auteur en uitgever. Een ander verschil ten opzichte van de Nederlandse variant is dat zoeken.bibliotheek.be geïntegreerd is als bron in Librarything. Gebruikers van Librarything kunnen zoeken in het aanbod van de Vlaamse Bibliotheken. Librarything is een online community die zich profileert als een online boekenclub Onderzoek De IFLA heeft in haar World Report geconcludeerd dat 81% tot 100% van de bibliotheken in België toegang geeft tot het internet, waarvan in sommige bibliotheken een gratis verbinding. Daarbij is wel geconcludeerd dat de hoeveelheid lokale digitale content, aangeboden door de bibliotheek over het algemeen gemiddeld is ten opzichte van andere bibliotheken. Alleen kranten, tijdschriften en toeristeninformatie wordt veel aangeboden door bibliotheken (IFLA, 2010a). 3.3 Verenigde Staten Huidige situatie Openbare bibliotheken in de Verenigde Staten bieden een gevarieerd aanbod van databases aan. Opmerkelijk is het dat leden van de bibliotheek waar zij lid van zijn vanuit huis in kunnen loggen om de digitale content te bekijken, bijvoorbeeld van de openbare bibliotheek in Los Angeles of in New Orleans. Dit kunnen databases zijn, maar ook koppelingen naar andere projecten zoals het in hoofdstuk twee genoemde Gutenberg-Project. Ook de openbare bibliotheek in Boston heeft in 2010 een koppeling gemaakt naar dit project. Via de website kunnen zowel leden als niet-leden deze boeken downloaden (D. Rapp, 2010). Naast deze digitale content zijn de Amerikaanse openbare bibliotheken ook bezig om een digital public library op te zetten, de DPLA (digital public library of America). De openbare bibliotheken merkten dat universiteitsbibliotheken en researchbibliotheken voorlopen met het digitaliseren van 26