Monitoringplan ten behoeve van het Natura 2000-beheerplan Noordzeekustzone

Transcriptie

1 Monitoringplan ten behoeve van het Natura 2000-beheerplan Noordzeekustzone

2 Monitoringplan ten behoeve van het Natura 2000-beheerplan Noordzeekustzone

3 Colofon Uitgegeven door Rijkswaterstaat Uitgevoerd door Suzanne Stuijfzand (RWS) Informatie Met medewerking van Alma de Groot, Jaap de Vlas, Hans Lammers, Gerard Janssen, Maarten Platteeuw (RWS), Sies Krap (DLG) Opmaak Datum 29 november 2015 Status Concept Versienummer Pagina 3 van 35

4 Inhoud 1 Inleiding 5 2 Instandhoudingsdoelstellingen Aanpak en overzicht meetnetten Totaaloverzicht meetnetten en aandachtspunten Habitattypen Soorten Habitatrichtlijn Soorten Vogelrichtlijn Exoten 23 3 Activiteiten en mitigerende maatregelen Inleiding Aanpak Uitwerking 27 4 Evaluatie 31 Bijlage A: typische soorten per habitattype 32 Bijlage B: indicatorsoorten voor habitattype H1110_B 34 Bijlage C: monitoring gebruiksactiviteiten 35 Pagina 4 van 35

5 1 Inleiding De Europese Vogel- en Habitatrichtlijn verplichten tot rapportage over beschermde soorten en habitattypen. De gewijzigde Natuurbeschermingswet 1998 bepaalt dat voor Natura 2000-gebieden het opstellen van een beheerplan verplicht is. Om te kunnen rapporteren en om een gedegen beheerplan op te kunnen stellen is monitoring noodzakelijk. Elk Natura 2000-beheerplan dient dan ook een monitoringparagraaf te bevatten (Programma van Eisen voor beheerplannen). Er is op twee niveaus informatie nodig: op landelijk niveau (ten behoeve van de landelijke rapportage aan de EU) en op gebiedsniveau (om de EU gebiedendatabase te kunnen invullen middels het EU standaarddataformulier). Verder zijn monitoringgegevens nodig om te kunnen evalueren of voldaan wordt aan de doelstellingen in het aanwijzingsbesluit, en vormen ze een belangrijke basis in vergunningtrajecten. Voor bevoegd gezag en beheerders is monitoring in Natura 2000-gebieden primair van belang om de effecten van activiteiten 1 en autonome ontwikkelingen te volgen, de voortgang en doelbereik van eigen maatregelen te controleren en om de volgende generatie beheerplannen op te kunnen stellen. Daarnaast kunnen gegevens nodig zijn voor eigen vergunningaanvragen en het beheer van het gebied en heeft het plan een communicatieve functie. Onderstaande punten maken onderdeel uit van de monitoring, die in de navolgende hoofdstukken worden uitgewerkt: 1. Instandhoudingsdoelstellingen soorten en habitattypen 2. (Effecten van) activiteiten in/om Natura 2000-gebieden en mitigerende maatregelen Verantwoordelijkheden Bij de verdeling van verantwoordelijkheden wordt uitgegaan van wat in het Programma van Eisen gebiedsgerichte monitoring (EL&I) staat 2. In het algemeen wordt hier van het volgende uitgegaan. De voortouwnemer voor het opstellen van het beheerplan is verantwoordelijk om de samenwerking en afstemming tijdens de uitvoering en het vervolg (evaluatie) te organiseren. Uitgangspunt is dat elke beheerder verantwoordelijk is voor monitoring in het eigen beheergebied (tenzij hier andere afspraken over zijn gemaakt). Voor de monitoring in het kader van 1 Volgend uit de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn en de Natuurbeschermingswet moet bekend zijn of nieuw én bestaand gebruik (significante) effecten kunnen hebben op de instandhoudingsdoelstellingen in Natura gebieden. Dit moet voor het beheerplan en voor vergunningaanvragen getoetst kunnen worden: indien van een bepaalde vorm van gebruik significante gevolgen op instandhoudingsdoelstellingen niet kunnen worden uitgesloten, dan zullen er maatregelen genomen moeten worden (mitigatie of compensatie). Om over deze informatie te kunnen beschikken kan registratie of monitoring nodig zijn. 2 De voortouwnemer is verantwoordelijk voor de regie op het interne proces en maakt als verantwoordelijke afspraken met betrokken partijen over de uit te voeren monitoring en zorgt voor opname in het beheerplan. Ook bewaakt de voortouwnemer de uitvoering van deze afspraken. De uit te voeren monitoring van (instandhoudings-) maatregelen is primair de verantwoordelijkheid van de partij die de maatregel neemt. Diegene die verantwoordelijk is voor het uitvoeren van een maatregel is daarmee ook verantwoordelijk voor het uit (laten) voeren van de bijbehorende monitoring en de daarbij behorende kosten. Wel is het verstandig, en kostenefficiënt, om hier pragmatisch mee om te gaan en allereerst te kijken in hoeverre bestaande monitoring benut kan worden. Pagina 5 van 35

6 maatregelen geldt dat de partij die maatregelen neemt, ook verantwoordelijk is voor de monitoring hiervan. Tevens is elke beheerder verantwoordelijk voor de monitoring (of registratie) van eigen activiteiten (mitigerende maatregelen m.b.t. effecten van eigen activiteiten horen hier ook bij). Uitgangspunt is dat monitoring van activiteiten door anderen dan de beheerders (o.m. recreatie) een verantwoordelijkheid is van het bevoegd gezag voor vergunningverlening 3, tenzij hier andere afspraken over worden gemaakt. In de Noordzeekustzone komt dit op het volgende neer (zie betreffende hoofdstukken): Onderdelen monitoring Wie monitort/registreert? (belangrijkste meetnet(ten)) Instandhoudingsdoelstellingen H1110_B Permanent overstroomde zandbanken, H1140_B Slik- en zandplaten H1310_A en_b Zilte pionierbegroeiingen, H1330_A Schorren en zilte graslanden H2110 Embryonale duinen, H2190_B Vochtige duinvalleien H1351 Bruinvis H1364 Grijze zeehond, H1365 Gewone zeehond H1095 Zeeprik, H1099 Rivierprik, H1103 Fint Watervogels Broedvogels Uitvoering mitigerende maatregelen (Effecten) activiteiten RWS, EZ RWS, Prov, gebiedsbeheerders Prov, gebiedsbeheerders, RWS EZ, RWS EZ, (RWS) EZ, (RWS) NEM, RWS, EZ, Prov NEM, EZ, Prov Partij die maatregel neemt, in kader van vergunningverlening Nbwet of voorwaarden (bijv. gedragscode) in beheerplan, aan BG NBwet. Betreffende gebruiker/beheerder of BG voor vergunningverlening Nbwet relateert i.h.a. effecten aan instandhoudingsdoelstellingen. De uitwerking van de benodigde monitoring in het Natura 2000 gebied Noordzeekustzone in dit document is gebaseerd op: - afwegingen in het beheerplan: Natura 2000-beheerplan Noordzeekustzone. Ontwerpplan. Periode November Doeluitwerking: Natura 2000-doelen in de Noordzeekustzone. Van doelen naar opgaven voor natuurbescherming (Jak et al. 2011, IMARES hoofd- en bijlagerapport nr. C205/13) - het Programma van Eisen voor gebiedsgerichte monitoring (EL&I, versie juli 2009) - de relevante Profielen (LNV, versie dec 2008) - het concept Kader voor de monitoringparagraaf in het Natura 2000-beheerplan voor RWS voortouwgebieden (versie juli 2009). De monitoringparagraaf in het Natura 2000-beheerplan Noordzeekustzone is gebaseerd op dit monitoringplan. 3 Indien het om vergunningen gaat worden in de praktijk monitoringverplichtingen vaak in vergunningvoorschriften opgenomen, in dat geval dient de vergunninghouder de monitoring uit te voeren. Pagina 6 van 35

7 Pagina 7 van 35

8 2 Instandhoudingsdoelstellingen 2.1 Aanpak en overzicht meetnetten De instandhoudingsdoelstellingen voor Vogel- en Habitatrichtlijnsoorten zijn gericht op het leefgebied, waarbij soms (en bij vogels vaak) sprake is van een kwantitatieve doelstelling. In het laatste geval moet het gebied voldoende draagkracht bieden voor een X aantal exemplaren van een soort (betrekking hebbend op broed-, foerageer- of slaapplaatsfunctie). Wat de draagkracht van een gebied is, is meestal moeilijk vast te stellen. Daarom gaat dit monitoringplan in beginsel uit van aantallen exemplaren, aangevuld met kenmerken van het leefgebied. In principe worden van alle kwalificerende soorten en habitattypen resp. aantallen 4 en omvang gemonitord. Dit gebeurt dus op basis van harde gegevens, zoals ook gevraagd wordt in het Programma van Eisen voor gebiedsgerichte monitoring (versie juli 2009, Min. EZ). Wat betreft de kwalitatieve aspecten (omvang en kwaliteit leefgebied van soorten en kwaliteit habitattypen) mag volgens het Programma van Eisen (onderbouwd) een keuze worden gemaakt wat, en met welke intensiteit, relevant is om te volgen. Voor soorten wordt in dit monitoringplan uitgegaan van de belangrijkste elementen, knelpunten en/of randvoorwaarden voor deze soorten, gebaseerd op informatie uit de zgn. Doeluitwerking (Jak et al. 2013). Gezien de keuzevrijheid die het Programma van Eisen geeft en het feit dat de omvang en kwaliteit van het leefgebied lastig eenduidig te bepalen zijn, zullen uitspraken over de omvang en kwaliteit van het leefgebied veelal gebaseerd zijn op deskundigenoordeel, gebruik makend van bestaande meetgegevens. Ten aanzien van de habitattypen worden in het Programma van Eisen vier deelaspecten genoemd die onderdeel uitmaken van de kwaliteit: vegetatietype, abiotische randvoorwaarden, typische soorten en overige kenmerken van structuur en functie. Deze deelaspecten worden vergelijkbaar met soorten - zoveel mogelijk gekoppeld aan de belangrijkste elementen, knelpunten en/of randvoorwaarden voor deze habitattypen, gebaseerd op informatie uit de Doeluitwerking en de Profielen (LNV). In de praktijk zullen met name de vegetatietypen (en bij mariene typen soort(groep)en of elementen die duidelijk verbonden zijn aan het betreffende habitattype; meestal zoöbenthos (incl. schelpdieren of mosselbanken)) en belangrijke abiotische randvoorwaarden worden meegewogen bij een oordeel over de kwaliteit, in combinatie met bestaande gegevens over typische soorten. Deze deelaspecten zijn namelijk duidelijk meetbaar en hier zijn de meeste gegevens van. Voor wat betreft de typische soorten is voor een pragmatische aanpak gekozen: uitgaan van bestaande meetnetten en gegevens en deskundigenoordeel. Voor het eerste beheerplan is het niet nodig aanvullende metingen te doen 5. Net als bij de soorten zal voor de kwaliteit van habitattypen voor 4 Indien het redelijkerwijs niet mogelijk is aantallen te bepalen, worden trends bepaald. 5 Bij de evaluatie van het monitoringplan na afloop van de eerste beheerplanperiode moet blijken of op dezelfde voet kan worden voortgegaan. In afstemming met Min. EZ Pagina 8 van 35

9 een belangrijk deel gebruik worden gemaakt van de beschikbare gegevens aangevuld met deskundigenoordeel. In tabel 2.1 is een overzicht gegeven van welke parameters in welke mate relevant zijn om te monitoren (1=verplicht, 2=belangrijk of 3=ondersteunend/verklarend), waarbij ook de huidige meetnetten zijn vermeld. Verplicht zijn de parameters waarmee omvang (habitattypen) en aantallen (soorten) worden bepaald (cf. het Programma van Eisen). Omdat er aan het einde van de beheerplanperiode ook een uitspraak moet komen over kwaliteit (habitattypen) en omvang en kwaliteit leefgebied (soorten), al is dit aan de hand van deskundigenoordeel, wordt dit ook als verplicht gekenmerkt. Belangrijk zijn parameters die bepalend zijn voor de kwaliteit van habitattypen. Ondersteunend/verklarend zijn gegevens die daarnaast behulpzaam zijn bij het beoordelen van de kwaliteit. Deze informatie kan belangrijk zijn bij het verklaren en voorspellen van trends. NB: Dit betekent dus niet dat deze parameters onbelangrijk zijn! Vaak gaat het om randvoorwaarden, condities waarop de betreffende beheerder wordt afgerekend (en die vaak al gemonitord worden). Deze informatie kan nuttig zijn bij het formuleren van maatregelen. In hoofdstuk 2 wordt naar meetnetten verwezen die gebruikt kunnen worden om een uitspraak te kunnen doen over de omvang en kwaliteit (leefgebied) van soorten en habitattypen. Er zijn echter nog meer meetnetten in de Noordzeekustzone die desgewenst aanvullende informatie kunnen geven. Zie voor een overzicht hiervan Smit et al. (2010). Daarnaast wordt er ook gemonitord voor de Kaderrichtlijn Water; metingen hiervoor zijn opgenomen in het MWTL. Voor nadere gebiedsinformatie over bijvoorbeeld exacte ligging en voorkomen van resp. habitattypen en soorten, en oplossingsrichtingen voor doelbereik wordt verwezen naar de Doeluitwerking. Pagina 9 van 35

10 2.2 Totaaloverzicht meetnetten en aandachtspunten Tabel 2.1: Overzicht parameters en meetnetten t.b.v. monitoring van resp. habitattypen en soorten van de Habitatrichtlijn en Vogelrichtlijn. 1=verplicht, 2=belangrijk of 3=ondersteunend/verklarend. Voor verdere uitleg: zie hoofdtekst. Habitattypen parameter meetnet H1110 Permanent overstroomde zandbanken, subtype B H1140 Slik- en zandplaten, subtype B omvang diepte lodingen (RWS) 1 kwaliteit zoobenthos H1110: boxcorers (RWS), bijvangst Schelpdsurvey (EZ) 2 kwaliteit schelpdierbanken (incl. leeftijdsopbouw)schelpdiersurvey (EZ) 2 kwaliteit vis (leeftijdsopbouw,abund) DFS en IBTS (EZ) 2 kwaliteit droogvalduur/diepte lodingen (RWS) 3 kwaliteit nutrienten, temp, zout waterkwaliteit (RWS) 3 H1310 Zilte pionierbegroeiingen, subtypen A en B H1330 Schorren en zilte graslanden, subtype A omvang vegetatiekartering VEGWAD (RWS), Prov/gebiedsbeheerders 1 kwaliteit vegetatie-/soortkartering VEGWAD (RWS), Prov/gebiedsbeheerders 2 kwaliteit overige typische srtn: vogels Broedvogelmeetnet (NEM) 3 H2110 Embryonale duinen omvang vegetatiekartering Prov/gebiedsbeheerders 1 kwaliteit vegetatiekartering Prov/gebiedsbeheerders 2 kwaliteit typ.srt.: Strandplevier Broedvogelmeetnet (NEM) 3 H2190 Vochtige duinvalleien, subtype B omvang vegetatiekartering VEGWAD (RWS), Prov/gebiedsbeheerders 1 kwaliteit vegetatiekartering VEGWAD (RWS), Prov/gebiedsbeheerders 2 HR soorten parameter meetnet H1351 Bruinvis aantallen/trends aantallen tellingen ikv Bruinvisbeschermingsplan (EZ), vliegtuigtelingen (RWS) 1 leefgebied omv+kwal deskundigenoordeel 1 leefgebied kwal visaanbod DFS en IBTS (EZ) 3 H1364 Grijze zeehond H1365 Gewone zeehond aantallen tellingen tellingen EZ 1 leefgebied omv+kwal deskundigenoordeel 1 leefgebied omv+kwal areaal ligplaatsen lodingen (RWS) 3 leefgebied kwaliteit biomassa kleine vis DFS en IBTS (EZ) 3 leefgebied kwaliteit prioritaire stoffen waterkwaliteit (RWS) 3 H1095 Zeeprik H1099 Rivierprik H1103 Fint aantallen/trends fuiken/ankerkuil (bij intrekpunten) fuiken(ez), Eems: ankerkuil (RWS/Dtsl), garnalenonderzoek (EZ, PS Vis) 1 leefgebied omv+kwal desk.oord. (incl.geg.bovenstrooms) 1 leefgebied kwaliteit passeerbaarheid indien voortgezet: vistelemetrie-onderzoek (RWS) 3 leefgebied kwaliteit temp, zuurstof waterkwaliteit (RWS) 3 VR soorten parameter meetnet 39 niet broedvogelsoorten 13 broedvogelsoorten aantallen tellingen waterv/broedv.meetnetten oa NEM/EZ/RWS/Prov 1 leefgebied omv+kwal deskundigenoordeel 1 leefgebied omvang gegevens habitattypen zie monitoring habitattypen 3 leefgebied kwaliteit biomassa/lengte pelag. vis IBTS (EZ) 3 leefgebied kwaliteit biomassa/lengte demersale vis DFS (EZ) 3 leefgebied kwaliteit biomassa schelpdieren en overig zoobenthos zie monitoring mariene habitattypen 3 leefgebied kwaliteit waterkwal.: doorz/zwev st, temp, nutr waterkwaliteit (RWS) 3 Pagina 10 van 35

11 Analyse: informatiebehoefte vs. bestaande meetnetten In principe wordt uitgegaan van bestaande meetnetten, ook bij de uitwerking in de navolgende paragrafen. De bestaande en geplande metingen zijn gezamenlijk toereikend om de Natura 2000-informatiebehoefte t.a.v. evaluatie van de instandhoudingsdoelstellingen te dekken. Zo zijn er sinds kort, of vanaf ca. 2016, aanvullende metingen/waarnemingen voorzien t.b.v. het mariene habitattype H1110_B (aansluitend op KRM), de kweldertypen H1310 en H1330 (soortkarteringen i.o.v. Prov), de duintypen H2110 en H2190_B (karteringen Prov en aanvullende waarnemingen terreinbeheerders), bruinvissen (aansluitend op Bruinvisbeschermingsplan (en KRM)) en zee-eenden. Zie ook paragraaf Habitattypen Voor de volgende habitattypen zijn in het Natura 2000-gebied Noordzeekustzone instandhoudingsdoelstellingen geformuleerd: H1110_B Permanent overstroomde zandbanken, subtype B (Noordzeekustzone) H1140_B Slik- en zandplaten, subtype B (Noordzeekustzone) H1310_A en H1310_B Zilte pionierbegroeiingen, subtype A (zeekraal) en subtype B (zeevetmuur) H1330_A Schorren en zilte graslanden, subtype A (buitendijks) H2110 Embryonale duinen H2190_B Vochtige duinvalleien, subtype B (kalkrijk) Alleen voor habitattype H1110_B geldt een verbeterdoelstelling; het betreft hier een verbetering van de kwaliteit. H1110_B Permanent overstroomde zandbanken Habitattype H1110_B Permanent overstroomde zandbanken beslaat het grootste oppervlak van het Natura 2000-gebied Noordzeekustzone: ca ha. RWS beheert het gehele areaal voor wat betreft de scheepvaart, de waterkwaliteit en morfologie, en Ministerie EZ is verantwoordelijk voor vergunningverlening en controle van commerciële vangst (vis, garnalen, schelpdieren). Informatiebehoefte Metingen Omvang Habitattype H1110_B omvat de zone vanaf de laagwaterzone (Lowest Astronomical Tide) tot aan de doorgaande NAP -20 m dieptelijn. De omvang van dit habitattype kan middels dieptemetingen in kaart worden gebracht (voor zover de begrenzing niet is vastgelegd). Diepte- en hoogtemetingen (lodingen) worden bijgehouden met de RWS vaklodingen (NAP -13m tot -20m; 1 keer per 3 of 6 jaar, afhankelijk van de stabiliteit) en de Jarkus-raaien (duinenrij tot NAP -13m; jaarlijks) binnen het MWTL. Informatiebehoefte Kwaliteit De ecologische randvoorwaarden voor habitattype H1110_B zijn gerelateerd aan de hoge dynamiek van het systeem. De belangrijkste abiotische randvoorwaarden zijn (cf. de Doeluitwerking): sedimentsamenstelling (resultante van stroomsnelheid en diepte), zoutgehalte, Pagina 11 van 35

12 waterdiepte, bodemdynamiek en voedselrijkdom/ productiviteit (van belang voor kinderkamerfunctie vis). In het kader van klimaatverandering is het daarnaast relevant om de temperatuur te meten. Van de biologische kwaliteitsaspecten zijn met name van belang (gerelateerd aan de operationele doelen; zie Doeluitwerking): 1. de samenstelling, leeftijdsopbouw en biomassa van bodemdieren (indicator voor natuurlijke dynamiek en verstoring). 2. voorkomen van schelpdierbanken (intrinsieke waarde en als voedselbron voor duikeenden); 3. samenstelling visgemeenschap (opbouw vispopulatie, functie opgroeigebied en vis als voedselbron); ad 1: Een goede kwaliteit wordt gekenmerkt door een evenwichtige verdeling van lang- en kortlevende soorten benthos en een evenwichtige leeftijdsopbouw per soort. Zo kan een kwaliteitsverbetering worden afgelezen aan een toename van oudere en grote individuen bodemdieren binnen de gemeenschap en de populaties verspreid voorkomend in de relatief diepere en minder dynamische delen van de kustzee. Hierbij wordt aangesloten op de indicatorsoorten die in de Mariene Strategie deel II (KRM monitoringplan) zijn geselecteerd (zie Bijlage B). ad 2: Een kwaliteitsverbetering wordt afgelezen aan een toename van oppervlak en dichtheid aan schelpdierbanken, verspreid voorkomend over de relatief diepere en minder dynamische delen van de kustzee (Doeluitwerking). ad 3: Een kwaliteitsverbetering uit zich in een verbetering van een natuurlijke opbouw van vispopulaties, door het verbeteren van het opgroeigebied voor vooral jonge Haring, Tong, Schol en andere (plat)vissoorten (op verschillende diepten). Kwaliteit kan verder worden afgelezen aan de hoeveelheid jonge vis (langjarig gemiddelde). Afgezien van hun intrinsieke waarde vormt vis een belangrijke voedselbron voor vogels, zeehonden en Bruinvis: de hoeveelheid vis (bodemvis en pelagische vis) incl. lengte-/gewicht - zegt dus ook iets over het voedselaanbod. Kanttekening: vooralsnog is de lengte- en/of gewichtsverdeling van gevangen vis nog onvoldoende uitgewerkt om toe te passen als indicator voor de kwaliteit van de samenstelling van visgemeenschappen. Bovendien wordt de samenstelling van de visgemeenschap en de leeftijdsopbouw van vispopulaties grotendeels bepaald door factoren (bijv. klimaat en visserij) die op grotere schaal plaats vinden dan de Noordzeekustzone (Doeluitwerking). Bovengenoemde biologische kwaliteitsaspecten zeggen vooral iets over de structuur en functie van het habitattype. Een ander voorgeschreven kwaliteitsaspect vormen de zgn. typische soorten. Van deze soorten worden alle soorten gevolgd die met de huidige meetnetten detecteerbaar zijn. Voor een overzicht van alle typische soorten, zie Bijlage A. Samenvattend is van de biologische kenmerken van belang om te monitoren: voorkomen van schelpdierbanken, balans lang- en kortlevende soorten en leeftijdsopbouw benthosgemeenschap (oudere/grotere individuen van indicatoren zoals Grote strandschelp), vis (lengte/gewicht) en (overige) typische soorten. Pagina 12 van 35

13 Metingen RWS volgt alle genoemde abiotische parameters binnen het MWTL. De sedimentsamenstelling wordt tegelijk met de macrozoöbenthosbemonstering (zie onder) bepaald. Indien gewenst kunnen golfgegevens in combinatie met stromingsatlassen (Dienst der Hydrografie) informatie over (water)dynamiek geven. Productiviteit kan worden geschat aan de hand van modellering, bijvoorbeeld het Generiek Estuarien Model. Verder is in het kader van de PB boomkorvisserij Noordzeekustzone een kaart met de 50% overschrijdingskans van bodemschuifspanning 1,5 N/m2 opgesteld. Eventueel kan hier ook gebruik van worden gemaakt. Voor de benthos en vismetingen wordt aangesloten bij het KRM monitoringplan (Mariene Strategie deel II). Het beeld van habitattype H1110_B, met name ten aanzien van de bodemfauna, is vooralsnog beperkt. In het MWTL macrozoöbenthosmeetnet in de Noordzee lagen er 8 meetpunten in de Noordzeekustzone (alle in de diepere zone, variërend van 6m tot 20m diepte); vanaf 2015 wordt dit uitgebreid naar in totaal 16 monsterlocaties (bemonstering met boxcore, elke drie jaar). In opdracht van het ministerie van EZ voert IMARES metingen uit aan verspreiding en dichtheden van schelpdieren (schelpdiersurveys in kader van WOT (Wettelijke Onderzoeks Taak)). Dit meetnet geeft een gebiedsdekkend beeld van commercieel beviste schelpdiersoorten in de Noordzeekustzone en registreert daarnaast ook bijvangsten. Deze worden vanaf 2013, in het kader van de KRM, ook gerapporteerd. Beide meetnetten (MWTL en WOT schelpdiersurvey) voldoen vanaf 2015 aan de informatiebehoefte om de kwaliteit aan de hand van benthos te kunnen duiden (gericht op de zgn. typische soorten en indicatorsoorten, zie boven en bijlagen). Aanvullend kan gebruik worden gemaakt van metingen aan benthos die in het kader van de Passende Beoordeling Garnalenvisserij in de zoute Natura 2000-gebieden worden uitgevoerd (St. Verduurzaming Garnalenvisserij, 2013). Van de vissen wordt de aan-/afwezigheid van alle typische soorten middels de Demersal Fish Survey (IMARES i.o.v. EZ) in beeld gebracht, m.u.v. Haring, Kleine zandspiering en Noorse zandspiering. De DFS vindt jaarlijks in het najaar plaats en bestrijkt de gehele Noordzeekustzone. Het meetnet is in principe geschikt om de opgroeifunctie (toename juvenielen) in beeld te brengen (hoewel een extra meting in het voorjaar nog beter zou zijn) 6 ; van de bodemvissen wordt juist jonge vis hiermee goed gevangen. Van alle gevangen vis wordt de lengte bepaald, tevens wordt de dieptezone genoteerd 7. Pelagische vis wordt minder goed met de DFS in beeld gebracht maar de gegevens van de International Beam Trawl Survey (jaarlijks in feb en aug/sep, gericht op pelagische vis in de gehele Noordzee; geschikt om veranderingen in het ecosysteem te signaleren) geven ook een indicatie over de pelagische vis in de Noordzeekustzone. 6 deskundigenoordeel I. Tulp (IMARES) 7 Er is overigens vooralsnog geen maatlat beschikbaar, maar vanuit de visserijsector (opdrachtgever AKV) is voorgenomen om voor commerciële vissoorten door IMARES een maatlat te laten ontwikkelen (op NCP schaal of Noordzeeschaal), die in een later stadium ook voor de KRM zal worden gebruikt. Pagina 13 van 35

14 In de Doeluitwerking is een aantal kennislacunes ten aanzien van benthos en vis gesignaleerd. Met de uitbreiding van metingen (benthos, zie boven) en verdere analyse van beschikbare gegevens kan hier echter tegemoet aan worden gekomen. H1140_B Slik- en zandplaten RWS beheert het gehele areaal voor wat betreft de scheepvaart, de waterkwaliteit en morfologie, en Ministerie EZ is verantwoordelijk voor vergunningverlening en controle van commerciële vangst (vis, garnalen, schelpdieren). Informatiebehoefte Metingen Omvang Habitattype 1140_B bestaat uit slik- en zandplaten en stranden en bevindt zich tussen hoog- en laagwater. De begrenzing tussen de habitattypen H1110 en H1140 wordt gevormd door de laagwaterlijn (Lowest Astronomical Tide; L.A.T.). De bovengrens wordt gevormd door de gemiddelde hoogwaterlijn. Als vegetaties van de pionierzone van een kwelder (H1310, H1320 en H1330) zich lager dan deze lijn bevinden dan wordt de benedengrens van deze typen als bovengrens van H1140 aangehouden. De omvang van H1140_B kan middels diepte- en hoogtemetingen in kaart worden gebracht, waarbij de delen met kwelderbegroeiingen (zie hieronder) niet worden meegerekend. Diepte- en hoogtemetingen (lodingen) kunnen worden bijgehouden met de Jarkusraaien binnen het MWTL (zie boven). Informatiebehoefte Metingen Kwaliteit In de Noordzeekustzone zijn de platen onbegroeid, en door de hoge dynamiek zijn de platen grofzandig en relatief arm aan soorten. Een belangrijk kwaliteitsaspect van de zandplaten is gelegen in de rust en ruimte die zij bieden aan zeehonden (ligplaats; rust, verharing, werpen, zogen) en vogels (rust- en foerageergebied). Zie hiervoor de monitoring van de (betreffende) kwalificerende soorten en het hoofdstuk over monitoring van gebruik. Abiotische kenmerken van dit habitattype zijn: dynamiek (a.g.v. getij, stroming, golfwerking, wind), variatie in bodemhoogte en dynamiek van het bodemmateriaal (erosie en sedimentatie), variatie in sedimentsamenstelling, dynamiek in temperatuur (zomer winter), hydrodynamiek (en daarmee samenhangend larventransport), getijamplitude en overstromingsduur, en helderheid van het water. Gezien de belangrijkste functie van de platen is het alleen relevant om de overstromingsduur (lees: de verdeling van de hoogtezones op de platen) in beeld te brengen. Verder wordt aangesloten op de metingen die voor de Kaderrichtlijn Water worden gedaan. Typische soorten van habitattype H1140_B zijn: Schelpkokerworm, Gemshoornworm en Zandvlokreeft. Deze laatste twee soorten zijn van belang als voedselbron voor vogels. Overstromingsduur (de verdeling van de hoogtezones op de platen) kan worden berekend aan de hand van de dieptemetingen die binnen het MWTL worden uitgevoerd. Pagina 14 van 35

15 Er vinden geen standaard bodemfaunabemonsteringen plaats in dit habitattype, dus de typische soorten worden niet gemonitord 8. Het betreft algemeen voorkomende soorten met een groot herstellend vermogen (pers.med. J. de Vlas), en vogels die afhankelijk zijn van deze bodemfauna als voedselbron lijken hierdoor niet gelimiteerd te worden 9. Het lijkt weinig zinvol om inspanningen te plegen om de aanwezigheid van deze soorten te bevestigen (bovendien is dit niet noodzakelijk; zie uitgangspunten paragraaf 2.1). Hoewel dit habitattype een intrinsieke waarde heeft - het is tenslotte een beschermd habitattype - lijkt de ecologische waarde vooral te zijn gelegen in het voorzien van leefgebied voor beschermde soorten (rustgebied voor zeehonden en vogels, voedselbron voor vogels). H1310_A en H1310_B Zilte pionierbegroeiingen, H1330_A Schorren en zilte graslanden De kwelder-habitattypen in de Noordzeekustzone liggen grotendeels in het beheergebied van RWS, maar het natuurbeheer hiervan wordt uitgevoerd door de organisaties die het aanpalende natuurgebied beheren; dit zijn Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en provinciale landschappen. Een deel van deze kwelderhabitattypen is ook eigendom van deze terreinbeherende organisaties. Informatiebehoefte Omvang en kwaliteit De kwelder-habitattypen komen voor op de groene stranden. Zowel omvang als kwaliteit van de kwelder-habitattypen kan door middel van vegetatiekartering worden bepaald. Herhaalde vegetatiekartering is nodig omdat door natuurlijke processen (instuiven van zand, erosie en vegetatiesuccessie) oppervlakte en zelfs ligging van de habitattypen kunnen veranderen. Vanwege deze dynamiek is het van belang dat alle locaties waar deze habitattypen zich potentieel kunnen ontwikkelen worden meegenomen in de monitoring. Van de typische soorten (zie bijlage A) worden alle soorten beschouwd die met de huidige meetnetten gedetecteerd kunnen worden. Van deze soorten moet minimaal een uitspraak gedaan kunnen worden over aan- of afwezigheid, en zo mogelijk over verspreiding. Metingen In gebiedsdelen die onder invloed staan van het getij levert het meetnet VEGWAD (onderdeel van MWTL) informatie op over de omvang en kwaliteit van habitattypen H1310 en H1330. Elk gebied wordt eens in de 6 jaar opgenomen in een roulatieschema. De vegetatiekartering wordt volgens de classificatie SALT2008 uitgevoerd. Voor het grootste deel kan deze kartering direct worden omgezet naar de habitattypen. VEGWAD is een gebiedsdekkende kartering, waarmee ook het ontstaan van nieuwe groene stranden kan worden gesignaleerd. Het komen en gaan van groene stranden kan echter in een korter tijdsbestek plaats vinden. Volgens de Doeluitwerking is niet goed bekend wat de jaar-tot-jaar verspreiding is. Eventueel kan onderzocht worden of met de zgn. DKLN (Digitale Kleuren Luchtfoto Nederland) 8 Wel vindt op projectbasis in het kader van kustsuppleties onderzoek aan bodemfauna plaats bij Ameland. 9 Belangrijkste soort is de Drieteenstrandloper. Eventueel knelpunt voor deze soort ligt eerder bij verstoring (en juist daar zal het voedselaanbod ook minder zijn) dan bij gebrek aan voedsel. (Volgens de Doeluitwerking lijkt voedselbeschikbaarheid geen beperkende factor.) Pagina 15 van 35

16 het komen en gaan van groene stranden in de tussenliggende periode kan worden gesignaleerd. In de gebieden die in beheer zijn van Staatsbosbeheer wordt de vegetatie eens per tien jaar gekarteerd. Momenteel (juli 2014) wordt door de Provincie nagegaan op welke wijze de monitoring aangepast wordt in het kader van Natura 2000, de PAS en SNL. Waarschijnlijk wordt vooral ingezet op soortenkartering (t.b.v. typische soorten en SNL soorten ), aangezien met VEGWAD al vegetatiekartering (incl. vegetatiestructuur) plaats vindt. Van de overige typische soorten worden de vogelsoorten van H1330_A (Bergeend, Kluut en Tureluur) meegenomen in het Broedvogelmeetnet en Watervogelmeetnet (NEM, zie ook paragraaf 2.5). H2110 Embryonale duinen Habitattype H2110 Embryonale duinen is zeer dynamisch en komt in de Noordzeekustzone voornamelijk voor op de stranden. De omvang en kwaliteit wordt vanuit de SNL/EHS-monitoring bepaald op basis van vegetatiekarteringen (eens per zes jaar) en veldbezoeken. Momenteel werkt de Provincie uit wat aan monitoring nodig is in het kader van Natura 2000, de PAS en SNL. De embryonale duinen hebben naast hun intrinsieke waarde ook een belangrijke functie als rust- en voortplantingsgebied voor broedvogels. Daarbij zijn niet zozeer specifieke biotische of abiotische aspecten van belang, als wel voldoende rust (zie hiervoor hoofdstuk 3). Strandplevier is als enige gekenmerkt als typische soort voor dit habitattype. Voor monitoring van deze soort wordt verwezen naar paragraaf 2.5. Omdat er een verbeterdoelstelling geldt voor Strandplevier, en deze vooral gericht is op uitbreiding van geschikte broedlocaties, is het van belang om op de hoogte te zijn van de ontwikkeling van de embryonale duinen. Er zal in het kader van het sense of urgency -aandachtspunt (vanwege het belang als voortplantingshabitat) voor dit habitattype extra aandacht aan monitoring worden besteed. De terreinbeheerders (SBB en IFG op Ameland en NM op Schiermonnikoog) zullen hiertoe het habitattype periodiek volgen. H2190_B Vochtige duinvalleien (kalkrijk) Kalkrijke vochtige duinvalleien ontstaan doorgaans uit het met kwelderplanten begroeide deel van een strandvlakte (H1330), nadat dat aanvankelijk van het strand wordt gescheiden door primaire duintjes die zich vervolgens hebben ontwikkeld tot een gesloten zeereep van Witte duinen. Daarna is er sprake van een duinvallei (H2190_B), en dan behoort dat gebied qua morfologie niet meer bij de Noordzeekustzone. Vóór een eventuele afsnoering kunnen er in zo n groen strand al planten gaan groeien die ook karakteristiek zijn voor jonge duinvalleien. Dat komt door de invloed van zoet grondwater vanuit de achterliggende duinen. De voor H2190_B vastgestelde typische soorten (zie bijlage A) zullen hier echter niet te vinden zijn, omdat deze niet tegen zout water kunnen. Bovengenoemde overgangsvorm wordt meegenomen in het VEGWAD meetnet (zie boven). VEGWAD kan dus de ontwikkeling naar habitattype H2190_B Vochtige duinvalleien signaleren. Er heerst echter wel een hoge dynamiek waardoor tussentijdse ontwikkelingen niet zichtbaar zijn met dit meetnet en onduidelijk is of het doel in de eerste en/of volgende planperioden wordt behaald. Daarom zullen de Pagina 16 van 35

17 terreinbeheerders op Ameland (SBB en IFG) en Schiermonnikoog (NM) periodiek de ontwikkeling van dit habitattype volgen. 2.4 Soorten Habitatrichtlijn Voor de volgende Habitatrichtlijn soorten zijn in het Natura 2000-gebied Noordzeekustzone instandhoudingsdoelstellingen geformuleerd: H1095 Zeeprik H1099 Rivierprik H1103 Fint H1351 Bruinvis H1364 Grijze zeehond H1365 Gewone zeehond Ten aanzien van het leefgebied geldt alleen voor de Bruinvis een verbeterdoelstelling; het betreft hier een verbetering van de kwaliteit van het leefgebied. Voor de trekvissen wordt een uitbreiding van de populatie beoogd (middels maatregelen buiten de Noordzeekustzone). Informatiebehoefte H1095 Zeeprik, H1099 Rivierprik, H1103 Fint Op de Noordzee worden prikken slechts incidenteel gevangen (Ter Hofstede et al., 2005, 2008). Vangsten in staand want op de overgangen van zout naar zoet water zijn veel groter (Hartgers et al., 1998). Het is dan ook voor de hand liggend om de vissen niet in de Noordzeekustzone te monitoren maar op punten van intrek (cf. de aanpak in het Natura 2000-gebied Waddenzee). Om de populatietrends te bepalen kunnen aantallen optrekkende zeeprikken (feb-jun (piek: mei-juni)), rivierprikken (okt-apr) en finten (mei-juni) op de belangrijkste locaties van intrek worden gemonitord. Volgens de Doeluitwerking is niet goed bekend wat de betekenis van de Noordzeekustzone is als leefgebied voor de zeeprik, rivierprik en fint. Omdat de aantallen in het gebied laag zijn is ook de betekenis van bijvangsten op populatieniveau onduidelijk. Het is echter niet goed mogelijk om hier nadere gegevens over te verzamelen. Er wordt vanuit gegaan dat de Noordzeekustzone als leefgebied dient te voldoen aan algemene waterkwaliteitseisen. De oorzaken van de (matig) ongunstige staat van Instandhouding van Zeeprik, Rivierprik en Fint liggen buiten de Noordzeekustzone. Het betreft de aanwezigheid van barrières die de trek naar de rivieren en vice versa bemoeilijken en de aanwezigheid en kwaliteit van paaigebieden bovenstrooms. Metingen De trek en aantallen van Zeeprik, Rivierprik en Fint zijn goed te monitoren met ankerkuil of eventueel met fuiken. Bij Kornwerderzand (Afsluitdijk) wordt in en buiten de spuikom met aalfuiken gevist (registratie beroepsvissers voor EZ, 2x12 weken, 7 fuiken). In de Eems wordt voor de KRW twee keer per meetjaar (afwisselend door Duitsland of Nederland (MWTL)) met ankerkuil gemonsterd (in mei en september). Aanvullende informatie kan worden verkregen uit het uitgebreide ruimtelijk dekkende onderzoek dat van 2011 t/m 2013 in het kader van de garnalenvisserij wordt uitgevoerd (IMARES i.o.v. EZ en het Productschap Vis, zie ook monitoring habitattype H1110_B). Hierin wordt onder andere de bijvangst van Pagina 17 van 35

18 Zeeprik, Rivierprik en Fint geregistreerd. (De Demersal Fish Survey van IMARES is overigens minder geschikt voor de monitoring van trekvissen.) De Doeluitwerking benoemt een leemte in kennis voor wat betreft de omvang van de populatie, de kennis over de omvang van het effect van bijvangsten en de betekenis van de Noordzeekustzone als leefgebied voor de Fint. Op een deel van deze vragen wordt ingegaan in het bovengenoemde onderzoek. Hoe dan ook zijn knelpunten waarschijnlijk niet in dit gebied gelegen, dus is het in eerse instantie niet noodzakelijk om hiervoor aanvullende metingen, bovenop de bestaande metingen, te doen. Indien het vistelemetrie onderzoek van RWS wordt voortgezet kunnen resultaten iets zeggen over de passeerbaarheid van en naar het bovenstrooms gelegen leefgebied. Voor de waterkwaliteitsaspecten wordt aangesloten op de metingen binnen het MWTL die voor de Kaderrichtlijn Water worden gedaan. Informatiebehoefte Metingen H1351 Bruinvis De Noordzeekustzone vormt een smalle rand van het leefgebied van de Bruinvis. Om populatie(trend)s te volgen dienen Bruinvissen te worden geteld. De kwaliteit van het leefgebied van de Bruinvis wordt vooral bepaald door de aanwezigheid van voldoende voedsel (dit is er waarschijnlijk voldoende volgens de Doeluitwerking) en door de afwezigheid van verstoring als gevolg van menselijk gebruik. Volgens de Doeluitwerking is er een kennisleemte ten aanzien van habitatgebruik, wat de draagkracht van het gebied is en in welke mate bijvangst en verstoring door onderwatergeluid van invloed zijn op de doelrealisatie. Voortvloeiend uit het Bruinvisbeschermingsplan is meer inzicht nodig in achtergronden van verspreiding in ruimte en tijd van bruinvissen in de zuidelijke Noordzee (onderzoek verspreiding leefgebied, ecologische draagkracht). Aangenomen wordt dat het gebied niet van speciale betekenis is en een onderdeel vormt van het grotere leefgebied van de bruinvis in de Noordzee. De aanvulling van gegevens en kennis dient dan ook op een grotere schaal plaats te vinden dan de Noordzeekustzone (Doeluitwerking). Voor de Bruinvistellingen wordt aangesloten op de tellingen die ten behoeve van de KRM en daarmee het Bruinvisbeschermingsplan - worden uitgevoerd. Voor het in beeld krijgen van de ruimtelijke verspreiding wordt gebruik gemaakt van gegevens uit vliegtuigtellingen van het MWTL (RWS). In dit meetnet worden Bruinvissen en zeevogels langs de kust jaarlijks geteld in november, januari, februari, april, juni en augustus. Voor het kunnen bepalen van de populatiegrootte wordt zo mogelijk aangesloten op internationale tellingen. Inzet van Nederland (EZ) is om de Noordzee-brede tellingen onder ASCOBANS te intensiveren (deze tellingen zijn tot dusver twee keer uitgevoerd, met een tussenliggende periode van tien jaar). Naast deze gegevens kan gebruik worden gemaakt van projectgegevens. Zo telt IMARES sinds 2008 in opdracht van verschillende opdrachtgevers (waaronder Min. EZ en Rijkswaterstaat) zeezoogdieren - met name Bruinvis - in de Nederlandse Noordzee. Aanvullende informatie kan worden verkregen uit registraties van de Nederlandse Zeevogelgroep van (levende) Bruinvissen in hun Marine Mammal Pagina 18 van 35

19 Database. Het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit Naturalis registreert gestrande zeezoogdieren waaronder Bruinvis langs de gehele Nederlandse kust. Voor het Nederlandse deel van de Noordzee is recent, onder regie van Min. EZ, het Bruinvis-beschermingsplan (NIOZ 2011) uitgebracht. De belangrijkste aandachtsvelden vanuit dit beschermingsplan op gebied van monitoring zijn: kennis over de bruinvispopulatie op de Noordzee, en kennis over de impact van verstorende factoren (geluid en bijvangst). Hiermee wordt tegemoet gekomen aan de in de Doeluitwerking gesignaleerde kennishiaten. Voor informatie over de voedselbeschikbaarheid (vis) kan gebruik worden gemaakt van gegevens uit de Demersal Fish Survey en/of van gegevens van vis op open zee (International Beam Trawl Survey; IMARES). Informatiebehoefte H1364 Grijze zeehond, H1365 Gewone zeehond Om populatie(trend)s te volgen dienen zeehonden te worden geteld. Belangrijke randvoorwaarden voor de instandhouding van de Gewone zeehond en Grijze zeehond (en dus bepalend voor de kwaliteit van het leefgebied) volgens de Doeluitwerking zijn de aanwezigheid van geschikte ligplaatsen (voor o.a. voortplanting en verharing), voedselaanbod (dit is waarschijnlijk voldoende, maar hier is weinig kennis over), een voldoende goede waterkwaliteit (laag gehalte aan bio-accumulerende en reproductieverstorende stoffen) en voldoende rust (beperkte verstoring door aanwezigheid van mensen en schepen (silhouetwerking) en onderwatergeluid als gevolg van menselijke activiteiten). De ligplaatsen zijn zandbanken en stranden die met normaal hoogwater niet onderlopen (beide soorten) en getijdenplaten (Gewone zeehond, en Grijze zeehonden buiten de zoogperiode). Bedreigingen voor de ligplaatsen vormen al dan niet natuurlijke veranderingen in de morfologie van de zandbanken (verkorting droogvalperiode, verhoging overstromingsfrequentie) en verstoring van de rust op de (droogvallende) zandplaten. Op het land worden op hoger gelegen delen van het strand en (embryonale) duinen niet vaak dieren gevonden (mogelijk door verstoring). Volgens de Doeluitwerking is onvoldoende bekend over mogelijke verstoring van het aquatische habitat. In het beheerplanproces werd dit echter niet als belangrijke leemte gezien. Wel is besloten een vinger aan de pols te houden vanwege het sense of urgency-aandachtspunt voor de omvang van de populatie (zie onder) en de aanwezigheid van voldoende rustig voortplantingshabitat binnen de Noordzeekustzone voor de Grijze zeehond (zie hoofdstuk 3). Metingen Verspreiding op de zandplaten en aantallen van Gewone en Grijze zeehonden worden in de Waddenzee met behulp van vliegtuigtellingen tijdens laag water gemonitord door IMARES in opdracht van EZ. Aanvullend kan gebruik gemaakt worden van gegevens uit de onder de Bruinvis beschreven vliegtuigtellingen en scheepstellingen van (zee)vogels die IMARES op projectbasis, hoewel waarnemingen incidenteel zijn en beide methoden niet optimaal zijn voor het tellen van zeehonden op zee. Hetzelfde geldt voor de zeevogeltellingen vanaf de kust (Nederlandse Zeevogelgroep), waarbij waarnemingen van Gewone en Grijze zeehond ook worden geregistreerd. Pagina 19 van 35

20 Voor een indicatie van het visaanbod kan gebruik worden gemaakt van de Demersal Fish Survey en/of van gegevens van vis op open zee (International Beam Trawl Survey; IMARES). Voor de waterkwaliteitsaspecten wordt aangesloten op de metingen aan prioritaire stoffen binnen het MWTL die voor de Kaderrichtlijn Water worden gedaan. Met diepte- en hoogtegegevens (lodingen MWTL) kan de omvang van het areaal aan potentiële ligplaatsen worden bepaald. Met deze lodingen kan o.a. de vinger aan de pols worden gehouden t.a.v. de overstromingsfrequentie van de werpplaatsen bij de Engelsmanhoek en Razende Bol. Voor de monitoring van (effecten van) gebruik (verstoring) wordt verwezen naar hoofdstuk Soorten Vogelrichtlijn Er zijn 3 soorten broedvogels en 18 soorten niet-broedvogels waarvoor in de Noordzeekustzone instandhoudingsdoelstellingen gelden. Daarvan gelden alleen voor de broedvogels Strandplevier en Dwergstern verbeteringsdoelstellingen. Informatiebehoefte Metingen Omvang populatie Van alle kwalificerende broedvogels en niet-broedvogels dienen de aantallen te worden gemonitord. De belangrijkste meetnetten zijn: - Landelijk meetnet Broedvogels (Netwerk Ecologische Monitoring, coördinatie i.o.v. EZ en RWS) - Broedsucces kustbroedvogels: jaarlijkse registratie door de Werkgroep Strandbroeders (onder coördinatie van het Natuurcentrum Ameland). - Landelijk Meetnet Watervogels (NEM, coördinatie i.o.v. EZ en RWS), tellingen Waddenzee en aangrenzende Noordzeekust, vier keer per meetjaar integraal en 1 tot 2 keer per maand steekproeftellingen in vaste gebiedsdelen. - Midwintertellingen van zee-eenden (en Eiders) in de Waddenzee (integraal) en de Nederlandse kustwateren (transect) (IWC/MWTL): jaarlijks vliegtuigtellingen in november en januari (internationaal gecoördineerde telling) - Monitoring van zeevogels en zeezoogdieren op het Nederlands Continentaal Plat (MWTL): zes keer per jaar vliegtuigtellingen (transecten); aantalveranderingen in ruimte en tijd van (pelagische) zeevogels in het Nederlandse deel van de Noordzee. - Onderzoek zeevogels op zee (verspreiding en ecologie) (NIOZ/EZ): scheepstellingen van zeevogels, incidenteel aan de kustzone - Zeetrektellingen (Nederlandse Zeevogelgroep Club van Zeetrekwaarnemers) (vrijwilligersmeetnet) Broedvogels en niet-broedvogels worden integraal vanaf het land geteld. De zeevogels die de ondiepe kustzee gebruiken buiten het broedseizoen vallen buiten de scope van de landtellingen. Volgens de Doeluitwerking zijn er diverse kennisleemtes ten aanzien van de aantallen, verspreiding en/of trends van een aantal vogelsoorten in het gebied Pagina 20 van 35

21 Noordzeekustzone. Deze leemten zijn afgewogen maar hebben niet geleid tot een besluit tot aanvullende metingen. Het gaat om de volgende punten: - Roodkeelduikers en Parelduikers: aantallen zijn niet goed bekend doordat beide soorten weinig geconcentreerd voorkomen en daardoor moeilijk te tellen zijn. Daarnaast zijn ze schuw (wat een probleem is voor scheepstellingen) en moeilijk te determineren (een probleem bij vliegtuigtellingen). Oplossing is om indexwaarden voor populatieontwikkelingen te hanteren, die kunnen verkregen worden uit de zeetrektellingen, het zeevogels op zee programma en het Monitoring Zeevogels NCP programma (zie boven). SOVON past in opdracht van RWS de invoerroutine van de zeetrektellingen (via de site aan, waardoor de indexwaarden standaard binnen het NEM kunnen worden berekend. Er zijn dus geen extra metingen nodig. - Van de Eider is er een beperkte beschikbaarheid van telgegevens in ruimte en tijd (seizoensvariatie). De huidige populatietrend van Eiders is onduidelijk door de sterke schommelingen van de aantallen en het feit dat recente ontwikkelingen nog niet duidelijk gekoppeld kunnen worden aan herstel van de voedselsituatie in de Waddenzee. Waarschijnlijk ligt de oorzaak van de landelijk zeer ongunstige staat van instandhouding buiten de Noordzeekustzone, namelijk in de Waddenzee; het lijkt dus niet noodzakelijk om hier extra metingen te doen. Overigens wordt de midwintertelling van zee-eenden uitgebreid: vanaf eind 2014 zullen er jaarlijks twee tellingen plaats vinden in plaats van één. - Volgens de Doeluitwerking ontbreken goede gegevens over de seizoensvariatie van de Zwarte Zee-eend. Anderzijds is deze soort vooral in de winter aanwezig en foerageert dan op de schelpdierbanken. Juist dan (wanneer de populatie grotendeels aanwezig is) wordt de soort geteld in de midwinter vliegtuigtelling (zie boven), dus extra metingen zijn niet nodig. Bovendien zijn ook voor deze soort zeetrektellingen indicatief voor eventuele verschuivingen in ruimtelijke verspreiding in de loop der jaren. - Voor de dwergmeeuw ontbreken geschikte gegevens over de ruimtelijke en temporele verspreiding in de Noordzeekustzone en andere gebieden (ook in het beheerplan wordt dit geconstateerd). Dit komt omdat de doortrekperiode van deze soort zeer kort is (ongeveer twee weken), waardoor hij gemakkelijk gemist kan worden. Bovendien trekt de Dwergmeeuw soms over zee, en soms over land. Aan het laatste wordt momenteel tegemoet gekomen omdat land- en zeetellingen in het vervolg gecombineerd gaan worden voor zeevogels (waaronder Dwergmeeuw), zodat betrouwbaardere trends worden verkregen op nationaal niveau. Volgens de Doeluitwerking zijn ook factoren, zoals voedselaanbod, die aantallen en verspreiding van Dwergmeeuwen sturen zijn grotendeels onbekend. In het beheerplan is vastgesteld dat voedselbeschikbaarheid waarschijnlijk voldoende is, dat effecten van alle activiteiten binnen de Noordzeekustzone verwaarloosbaar klein zijn, en dat de doelstelling waarschijnlijk wel in de eerste beheerplanperiode behaald wordt. De genoemde leemten worden daarom niet belangrijk genoeg geacht om aanvullende metingen te rechtvaardigen. Pagina 21 van 35

22 Informatiebehoefte Omvang en kwaliteit leefgebied Van zowel broedvogels als niet-broedvogels dienen de omvang en de kwaliteit van het leefgebied te worden vastgesteld. Daarbij wordt het leefgebied gerelateerd aan de belangrijkste functie(s) die de Noordzeekustzone voor de betreffende soort heeft. Het gaat om: - broedfunctie: Strandplevier, Bontbekplevier en Dwergstern - foerageerfunctie: o vogels die voornamelijk op het open water leven en foerageren op vis (Roodkeelduiker (winter), Parelduiker (winter), Aalscholver, Dwergmeeuw (trektijd)) of op tweekleppigen (Eider, Zwarte Zee-eend (winter), Topper (winter)) o vogels die hun voedsel zoeken op de stranden, platen, kwelders en duinen van de Noordzeekustzone (Steenloper (winter/trektijd), Drieteenstrandloper (sep-mei) en Bergeend) - slaapplaatsfunctie: Aalscholver, Bergeend, Scholekster, Kluut, Bontbekplevier, Zilverplevier, Kanoet, Drieteenstrandloper, Bonte strandloper, Rosse grutto, Wulp, Steenloper - hoogwatervluchtplaats: Scholekster, Kluut, Bontbekplevier, Zilverplevier, Kanoet, Bonte strandloper, Rosse grutto, Wulp, Steenloper In het beheerplan is vastgesteld dat een verkenning nodig is naar de oorzaken van afnemende aantallen bergeenden in de Noordzeekustzone, mede in relatie tot de aantallen in de Waddenzee. Omvang leefgebied De omvang van de broed-, foerageer- en rustgebieden (incl. hoogwatervluchtplaatsen) kan bepaald worden aan de hand van deskundigenoordeel, gebruik makend van bestaande gegevens. Voor een belangrijk deel zijn dit gegevens over de kwalificerende habitattypen die bij de betreffende soorten horen (zoals beschreven in de Doeluitwerking); hiervoor wordt verwezen naar paragraaf 2.3. Zo zijn groene stranden van belang als potentieel broedgebied voor Strandplevier en Dwergstern (voor beide geldt een verbeterdoelstelling). Kwaliteit leefgebied Om een uitspraak te kunnen doen over de kwaliteit van het leefgebied van vogels worden de belangrijkste randvoorwaarden/knelpunten gevolgd. Voor vogels zijn deze gelegen in voedselaanbod, habitat en/of rust. Voor het habitat wordt verwezen naar paragraaf 2.3 (zie kwaliteit habitattypen), en rust - of eigenlijk verstoring, vaak een bottleneck voor vogels - komt in hoofdstuk 4 aan de orde (monitoring van gebruik). (Dit geldt ook voor de broedvogels Dwergstern en Strandplevier waarvoor verbeteringsdoelstellingen gelden en verstoring een knelpunt is.) Hieronder wordt daarom vooral ingegaan op het voedselaanbod (en hieraan gerelateerd de waterkwaliteit). NB: Hierbij worden alleen parameters benoemd die relevant zijn voor soorten waarvoor de Noordzeekustzone een belangrijke foerageerfunctie heeft. Het gaat om: Pagina 22 van 35