VERMOGENSBEHEER VOOR BELEIDSBEPALERS IN DE PENSIOENSECTOR

Transcriptie

1 VERMOGENSBEHEER VOOR BELEIDSBEPALERS IN DE PENSIOENSECTOR LEADERSHIP, ENTREPRENEURSHIP, STEWARDSHIP NYENRODE. A REWARD FOR LIFE

2 INHOUDSOPGAVE Voorwoord 3 Programmaonderdelen 7 Toelichting modules 10 Aanmelding en inlichtingen 15 2

3 VOORWOORD De pensioensector is in beweging als nooit te voren. Ook economische relaties en financiële markten veranderen in ongekend tempo. Zo zijn markten het afgelopen decennium complexer geworden en sterker met elkaar verweven dan voorheen. Klassieke portefeuilletheorieën worden door de praktijk ingehaald. Met nieuwe wet- en regelgeving, eisen aan transparantie, eisen aan duurzaam beleggen en deskundigheid wordt geprobeerd om een nieuw, meer solide, pensioenstelsel vorm te geven. Nyenrode Business Universiteit heeft als antwoord op deze ontwikkelingen en de roep om (aantoonbare) deskundigheid en praktische vaardigheden een uniek en exclusief maatwerkprogramma ontwikkeld: Vermogensbeheer voor beleidsbepalers in de pensioensector. Waarom specifiek aandacht voor vermogensbeheer De pensioenen staan onder druk en bestuurders staan in de schijnwerpers ; Financiële markten zijn complexer geworden en sterker met elkaar verweven dan ooit; De snelheid waarmee de markten veranderen neemt toe en de verandering is vaak abrupt; De risico s convergeren naar elkaar toe; Economische relaties van de afgelopen 30 jaar gelden niet meer voor de komende 10 jaar; Lange termijn beleggen en risicomanagement hebben een andere dimensie gekregen; Klassieke portefeuilletheorieën en ALM worden door de praktijk ingehaald; De toezichthouder en de maatschappij verwachten dat het bestuur verantwoord handelt; Maar hoe doet u dat in een wereld die versneld verandert? Een wereld waarin van u geëist wordt dat u deskundiger en meer in control bent; Een wereld die eist dat een pensioenfonds duurzaam belegt; Hoe anticipeer je als bestuurder of beleidsbepaler op al deze veranderingen? Centrale doel van het programma Ons doel is dat elke deelnemer na afloop gewapend is met de juiste vragen; De antwoorden hoeft u zelf niet te geven, maar de geruststelling dat u de juiste vragen kunt stellen en kritisch kunt doorvragen is ons primaire doel; Het programma gaat ook om het vergroten van inzicht, toepassen in de praktijk, verbreden van competenties, eigen afwegingen kunnen maken, het challengen van het beleid en het volwaardig deelnemen aan de besluitvorming binnen uw fonds (op operationeel niveau, zie hierna). Voor wie? Bestuurders en (mede)beleidsbepalers in de pensioensector die direct of indirect met vermogensbeheer te maken hebben. Duur en looptijd Het program omvat vijf dagen verspreid over 5 maanden op Nyenrode Business Universiteit. De dagen duren van uur tot uur. Daarnaast neemt u deel aan een online programma, waarvan de tijden (en intensiteit) worden afgestemd op de agenda van de groep deelnemers. 3

4 Onderwerpen die in dit programma aan bod komen: Lange termijn strategisch beleggingsbeleid; Economische inzichten, structuurbreuken in de economie; Inzicht in inflatie, rente, UFR en drivers economie; Vernieuwende inzichten in financiële markten en zwarte zwanen; Gebruik van derivaten; Fiduciair beheer / manager selectie; Portefeuilleconstructie, implementatie en assessment beleggingsbeleid; nftk, toezicht, risicohouding; welke risico s zijn er en welke meten we?; Duurzaam vermogensbeheer; ALM en Balansmanagement. Drie niveaus Gezien de aard en uniciteit van de pensioensector, de verantwoordelijkheden van bestuurders en beleidsbepalers en uitgaande van de actualiteit, de speerpunten van de DNB, de eisen aan deskundigheid, de vereiste eigen expertise en de actuele in de financiële markten, hanteren we een drietal deskundigheidsniveaus in het programma. - Basis Vermogensbeheertaal kunnen spreken en basiskennis vermogensbeheer; - Operationeel Juiste vragen kunnen stellen, kunnen doorvragen en beleid kunnen challengen; - Expert Specialisatie vermogensbeheer binnen het bestuur. We houden nadrukkelijk rekening met de (veranderende) deskundigheids- en geschiktheidseisen die de DNB en AFM hebben geformuleerd. Na afronding van het programma voldoen de deelnemers aan het vereiste (hoogste) deskundigheidsniveau. Het basisniveau is nodig om de vermogensbeheertaal te kunnen spreken en voldoende kennis te hebben om samen met andere bestuursleden aan het operationeel programma (en de discussies) deel te kunnen nemen. Gezien het specifieke belang van vermogensbeheer voor de sector, zal elke bestuurder (uiteindelijk) op operationeel niveau moeten kunnen functioneren. Het expertniveau duidt op een specialisatie binnen het bestuur betreffende vermogensbeheer (zoals lid beleggingscommissie). Voorafgaande Online kennistest We testen de (deskundigheids)niveaus voorafgaand aan het programma door middel van een persoonlijke online kennistest. We kunnen het programma zodoende optimaal aanpassen aan het niveau en de wensen van de deelnemers. Deelnemers kunnen zich vooraf desgewenst of indien nodig op maat en met een specifiek programma online voorbereiden. Op basis van de kennistest stellen we in overleg een diagnose op in relatie tot de context van het eigen fonds. Ook formuleren we voor elke deelnemer persoonlijke leerdoelen met betrekking tot het basis- en operationeel niveau. Iedere deelnemer kan op het eigen kennisniveau starten en heeft daarom een andere (type) hoeveelheid informatie nodig. Het merendeel van de online informatie is beschikbaar in de vorm van interactieve online modules, videoclips, documenten, of het bijwonen van enkele online meetings. We sluiten het programma af met een tweede kennistest. 4

5 doelstellingen van het programma Met behulp van de Pensioen en Portfolio Manager simulatie gaan we ervaren wat de beleggingen van het pensioenfonds eigenlijk doen. We gaan in op de veronderstellingen die ten grondslag liggen aan het beleid en toetsen de impliciete èn expliciete beleggingsveronderstellingen van het bestuur ( investment beliefs ). 3. We beschouwen wanneer welke investment beliefs gelden en welke mogelijk op mythes berusten Welke risico s loopt het bestuur bij de beleggingen te onderscheiden in bedoelde en onbedoelde/onbewuste risico s? We gaan in op de beperkingen van de gereedschapskist van - het huidige risicomanagement, ALM en gehanteerde risico maatstaven en dragen alternatieven aan. We bespreken hoe zowel bestuurders als toezichthouders zich soms onvoldoende bewust zijn van de risico s, c.q. onbedoelde neveneffecten, die er aan de gehanteerde risicomaatstaven kleven en wat de gevolgen daarvan zijn geweest of weer kunnen zijn. 7. We besteden een gehele dag (met cases) aan de ins en outs van duurzaam beleggen Vervolgens gaat u aan de hand van wat u geleerd heeft uw beleggingen beoordelen en deze vervolgens op maat aan hand van de Portfolio Manager simulatie testen. Individuele begeleiding en coaching maakt daar onderdeel van uit. We stoppen pas als uw persoonlijke leerdoelen zijn gerealiseerd. Wat maakt dit programma uniek? Unieke combinatie van online learning en plenaire sessies op Nyenrode U zit echt zelf aan de knoppen met de speciaal ontwikkelde Portfolio Manager en Pensioen simulatie software u brengt zo uw strategisch beleid in de virtuele praktijk U leert mythes te onderscheiden van de werkelijkheid. Na dit programma kijkt u met een meer kritische (en wellicht meer realistische) blik naar de economie en de financiële markten èn de interactie daartussen. Iedere deelnemer kan vanaf zijn/haar eigen kennisniveau en tempo toewerken naar de plenaire sessies op minstens operationeel niveau. Onafhankelijke topexperts uit de wereld van vermogensbeheer en pensioenen staan tot uw beschikking, zowel online als plenair. Individueel maatwerk staat centraal. Het geeft u niet alleen inzicht in wat u nog verder aan kennis wilt ontwikkelen maar toetst ook het al geleerde. Uw eigen kennis en competenties brengen we in kaart met behulp van een assessment en een eindmeting. Het programma is deels online geheel op maat voor u als individu, uw fysieke reistijd wordt beperkt. De wijze waarop u dit programma doorloopt is interactief. Zelfwerkzaamheid is vereist maar dat kunt u in uw eigen tempo op uw eigen wijze inpassen. 5

6 Maatwerk en werkwijze Na afloop bent u gewapend met de juiste vragen. De antwoorden hoeft u zelf niet te geven maar de geruststelling dat u de juiste vragen kunt stellen en kritisch kunt doorvragen is ons primaire doel. Alles staat in het teken van ervaringsgericht leren. Individuele begeleiding en coaching maakt daar onderdeel van uit. We stoppen pas als uw persoonlijke leerdoelen zijn gerealiseerd. Voor een aantal fondsen hebben we een tailor made inhouse programma gemaakt. Dat is eveneens mogelijk. Na afronding van het programma voldoet u aan het vereiste deskundigheidsniveau en krijgt u een certificaat. We gebruiken reële (geanonimiseerde) stukken van een bestuur en een BAC voor het programma. Dit houdt in dat we u niet zullen overladen met een stortvloed aan theoretische kennis maar u vooral mee willen geven hoe u op basis van common sense en een beperkte hoeveelheid kennis (alleen de hoogst noodzakelijke theoretische kennis zullen we behandelen) in staat moet zijn om het vermogensbeheerbeleid te doorzien, aan te sturen, c.q. te (laten) beoordelen. Vandaag leren, morgen toepassen brengen we concreet in de praktijk. Ook voorbeelden, cases en de pensioensimulatie dragen bij aan de actualiteit en realiteit van het fonds en de bestuurders. Centraal staat het kunnen challengen van de (voorgenomen) besluiten van de beleggingscommissie door de deelnemers. Op basis van de uitkomsten van de challenge wordt bepaald of er een aanvullende casestudie wenselijk is op een bepaald thema. Maatwerk staat centraal (zelftest, online individueel programma, coaching, simulaties, individuele leer- en werkvormen en wensen van deelnemers). Hoogwaardig academisch, maar tevens hands-on, praktisch toepasbaar en gevarieerd. Experts/Docenten Prof.dr. Tom Berkhout MRE MRICS Peter Borgdorff Dr. Pieter van Foreest FRM Drs. Thijs Jochems Mr.drs. Peter Kolthof Ir. Simon Meijlink Drs. Robert van Loon Diverse gastsprekers - Alle experts hebben ruime ervaring in de pensioensector en beschikken over een brede en diepe kennis en ervaring van de internationale beleggingswereld; - Alle experts hebben als belangrijkste motivatie dat ze het vergroten van de kennis en kunde van de bestuurders van groot maatschappelijk belang vinden; - De experts hebben ruime ervaring met soortgelijke hoogwaardige maatwerkprogramma s en zijn onafhankelijk. Een van onze deelnemers: Drs.Ing. Rajesh Grobbe, Bestuursbureau BPF Koopvaardij De opleiding heeft de juiste diepgang en scherpte om de kritische vragen aan de fiduciair- of vermogensbeheerder te kunnen stellen. De sprekers wakkeren de discussie aan door de theorie met praktijkvoorbeelden te betwisten. De praktijkvoorbeelden die worden aangereikt zijn direct toepasbaar. In ons komende magazine zal op een eenvoudige manier transparantie worden gegeven over de functie van de verschillende beleggingscategorieën binnen onze beleggingsportefeuille. De combinatie tussen enkele bijeenkomsten in het kasteel en de wekelijkse online webinars is de praktische oplossing voor de drukke agenda s. Het programma is een goede aanvulling op het Executive Pension Program van Nyenrode. 6

7 PROGRAMMA ONDERDELEN DAG SETTING THE SCENE kernvragen vermogensbeheer in de praktijk - Inventariseren leerdoelen en kennismaking deelnemers - Kernvragen beleggingsproces en expliciteren vooronderstelingen. - Lange termijn strategisch beleggingsbeleid, bouwstenen en scenario s. - Raamwerk voor bouwen en toetsen vermogensbeheer pensioenfondsen. - Economische inzichten, inzicht in inflatie, rente en drivers economie. - ALM, strategische beleggingsmix en eerste challenge beleid. - Groepsopdracht dag kernvragen vermogensbeheer in de praktijk (vervolg) financiële markten, financiële producten en mythes - Financiële markten, financiële producten en mythes - Taal en begrippen van de financiële markten en producten. - Mythes en heilige huisjes in de pensioensector. - Wensen en leerdoelen uit het online deel. - Welke spelers en producten zijn er op de markten. - Invloed op risico- en rendementsparameters op korte- en lange termijn. - Impact van derivaten op marktgedrag: swaps, futures, ETF s en forwards op rente-, aandelen- en grondstoffenmarkten. - Impact van central clearing en andere regulatory interventies. - Het gebruik van derivaten en challenge investeringsvoorstel. - Groepsopdracht (analyse BAC-voorstel) en vooruitblik online programma. DAG STRATEGISCH VERMOGENSBEHEER vertalen van ambities naar vermogensbeheer - Kernvragen beleggingsproces en expliciteren vooronderstelingen. - Lange termijn strategisch beleggingsbeleid, bouwstenen en scenario s - Investment beliefs, aannames, risk appetite en financiële realiteit. - Portefeuilleconstructie, implementatie en assessment beleggingsbeleid. - Challenge fiduciair beheer en ALM - Challenge/assessment portfolio gastcollege dnb: nftk en vermogensbeheer - Dilemma s en mythes rond wet- en regelgeving betreffende vermogensbeheer direct en indirect beleggen in vastgoed - Kernvragen beleggingsproces in relatie tot vastgoed(portefeuilles). - Vastgoed, benodigde infrastructuur, adviseurs en integriteitsrisico s. - Lange termijn strategisch beleggingsbeleid, scenario s en vastgoed. - Toezicht DNB en vastgoed. - Challenge vastgoedportefeuille (wel/niet uitbreiden portfolio?). - Groepsopdracht (analyse BAC-voorstel) en vooruitblik online programma. 7

8 DAG BALANS- & RISICOMANAGEMENT IN DE PRAKTIJK balansmanagement, risicomanagement en nftk - Wat is balansmanagement en wat heb je ervoor nodig? - interactie tussen verplichtingen en beleggingsbeleid. - interactie tussen deelnemers en het pensioenfonds. - Rol bestuur versus uitvoeringsorganisatie, externe managers en adviseurs? - Casus balansmanagement: welke toets criteria en voldoet het eigen balansmanagement daaraan? risicomanagement en het toezichtkader - Impact van het Toezichtkader op uw risicomanagement? - Welke risico s identificeren we in het Toezichtkader en hoe meten we die? - Welke andere risico s zijn er, niet-meetbaar, hoe gaan we daarmee om? - Pro actief risicomanagement en balansmanagement. - Risicohouding,-appetite, -profiel & uitbesteding. - nftk, kaders, toezicht, risicohouding DNB en in control statements. - Voorbeelden en casus risico dashboard. - Casus risicomanagement en ABTN kernvragen vermogensbeheer in de praktijk - Kernvragen beleggingsproces en vooronderstellingen. - Kennis en skills voor beleggen in verschillende asset classes. - Selectie van adviseurs en managers. - Challenge fiduciair beheerders (casus). - Hoe de keten te managen? - Challenge bestuur en bestuurders. - Challenge veronderstellingen, criteria, gereedschapskist en BAC. - Groepsopdracht (analyse BAC-voorstel) en vooruitblik online programma de praktijk: vermogensbeheer en pfzw - Kernvragen beleggingsproces in relatie tot PFZW. - Duurzaam vermogensbeheer (vooruitblik dag 4) - Interactieve discussie met Peter Borgdorff over de visie van en praktijk bij PFZW. - Alternatieve beleggingen, kostentransparantie en communicatie. 8

9 DAG DUURZAAM BELEGGEN essentialia, kaders, kansen, ontwikkelingen in regelgeving voor duurzaam vermogensbeheer Wat is duurzaamheid? Het opbouwen van de gedachten achter het concept van duurzaamheid Van verspilling bij winning tot Cradle to Cradle in Environment en van Social tot Governance - We beginnen met environment: de verschillende strategieën die er zijn om het probleem van het opraken van onze natural resources (renewable, indestructible, exhaustible en de Hotelling Rule ), de verschillende karakteristieken en gevolgde c.q. te volgen strategieën. - Een aantal praktische voorbeelden van ESG initiatieven en waarom het beoogde resultaat vaak uitbleef. - Social: ongelijkheid, kinderarbeid. De huidige normen en praktische problemen bij de toepassingen. - Externe effecten, privatisering, regelgeving in samenhang met technologische ontwikkelingen: gevolgen voor ESG beleid. - Meetbaarheid van ESG: hoe te doen? huidige en voorzienbare ontwikkelingen hierin? - Financiële gevolgen van (gebrek aan) duurzaamheid: De vertaling van non-financial ESG factoren naar risico en rendement good practices: analyse en beoordeling van praktijkcases (pfzw) internationale ontwikkelingen en casuïstiek - Internationale ontwikkelingen in ESG: UN en UNPRI, Wereldbank, World Economic Forum, Bill Gates Foundation e.d. - Casuïstiek: twee praktijk voorbeelden van investeringen, c.q. beleggingen die in alle opzichten ESG zijn de issues rondom het berekenen van esg impact afronding: challenge eigen esg beleid en wat kan en moet er nog veranderen - Kansen, knelpunten en acties. - Samenvatting van de dag. DAG PROOF OF THE PUDDING proof of the pudding: pensioensimulatie - Kernvragen beleggingsproces en expliciteren vooronderstelingen. - Lange termijn strategisch beleggingsbeleid, bouwstenen en scenario s. - Investment beliefs, aannames, risk appetite en financiële realiteit. - Portefeuilleconstructie, implementatie en assessment beleggingsbeleid. - Alle elementen ervaren de deelnemers door de pensioensimulatie evaluatie pensioensimulatie en challenge deelnemers - Kernvragen beleggingsproces en governance rond besluitvorming. - Feed back simulatie en uitkomsten afsluitende kennistest strategische challenge deelnemers - Challenge van de deelnemers door de docenten. - Challenge portfolio en strategisch beleggingsbeleid. - Analyse good practices versus het eigen fonds. - Challenge besluiten/visie beleggingscommissie. - Challenge portfolio en strategisch beleggingsbeleid. - Afsluiting programma en laatste wensen leerdoelen online deel. - Borrel en uitreiking certificaten. 9

10 TOELICHTING MODULES Setting the scene: Strategisch Beleggingsbeleid (dag 1 en 2) In deze module gaan we vanuit een marktperspectief in op ontwikkelingen in de internationale financiële sector. Wat beweegt financiële markten en welke gevolgen heeft de invoering van Basel III, nftk, de UFR en Solvency II bijvoorbeeld voor de financiële sector, financiële markten en uw fonds. Voor de beoordeling en implementatie van beleid is een goed inzicht in de werking van financiële markten onontbeerlijk. We besteden aandacht aan de beoordeling van marktsituaties en marktpartijen in relatie tot de praktijk van de pensioensector en specifiek in relatie tot uw eigen fonds. Alle vraagstukken worden toegespitst op de deelnemers en komen in de simulaties aan bod. In deze module wordt continue vanuit de gecombineerde aanpak van korte en lange termijn op een praktische manier gekeken naar strategisch vermogensbeheer, ALM-studies, de financiële markten en beleggingsproducten. Uiteraard is er specifieke aandacht voor de impact van het nftk op het strategische beleggingsbeleid en behandelen we alternatieve processen (in plaats van ALM) om te komen tot een optimaal beleggingsbeleid. In het onderdeel performancemeting besteden we aandacht aan het inzichtelijk maken van de kosten van vermogensbeheer en actuele discussie daarover. Om haar uiteindelijke doel en subdoelen te bereiken moet een pensioenfonds door een hele trechter heen: a) formulering van haar doelen, c.q. subdoelen b) haar veronderstellingen helder hebben en een proces van continue en adequate toetsing van haar veronderstellingen formuleren c) haar risicohouding en daaruit voortvloeiend risicoprofiel definiëren d) uw foto van de huidige en toekomstige wereld en de ontwikkelingen daarin: economie en financiële markten e) aan de hand van het in a t/m d gestelde een adequaat belegging- en risicomanagement beleid en een toetsingsproces op het beleid formuleren. In het programma worden de deelnemers meegenomen, startend vanuit hun eigen kennisniveau, op een pad dat hen uiteindelijk brengt tot een niveau dat hen in staat stelt om de juiste vragen te stellen. Hiervoor moet u oefenen in o.a. beleggen en daarom is dit een programma dat rekening houdend met de beperkte flexibiliteit in tijd die u allen heeft werkt met een levensechte simulatie. Basisniveau: Understanding Financiële begrippen, markten & producten (dag 1 en 2) Het doel is dat u na afloop van deze module een volwaardig gesprekspartner bent voor vermogensbeheerders. Deze module sluit aan op de zelftoets en wensen van deelnemers (maatwerk). De deelnemer moet in staat zijn om externe adviseurs, financiële aanbieders, fiducair managers en de BAC kritisch te volgen en tegenwicht te bieden. Het gaat dan bijvoorbeeld om: Strategische keuzes beleggingsbeleid, concretisering en relatie met ALM; Financiële markten begrijpen (geldstromen, producten, spelers en risico s); Overzicht van de belangrijkste beleggingscategorieën en producten; Rendement en risico tussen verschillende beleggingscategorieën; Strategisch beleid, belang en nadelen van de asset mix en afdekstrategieën; Optimalisatie risico en rendement en correlatie beleggingscategorieën; Nut en noodzaak van portefeuillebeheer, inclusief herbalancering; Actief en passief beleggen, balansmanagement en renteafdekking; Uitbesteding, managers selectie, resultaatmeting en monitoring (bijsturen); Basiskennis bancaire producten (aandelen, obligaties, geldmarkt, swaps, derivaten); Basiskennis van de vermogensbeheerstijlen: actief, indexering, kwantitatief, etc.; 10

11 Basiskennis van de kernbegrippen zoals sharpe ratio, tracking errors e.d. De aansturing van het beleggingsproces: ALM, portefeuilleconstructie, risico budgettering en strategische allocatie; Vermogensklassen met hun specifieke kansen, risico s, volatiliteit, beleggingshorizon en karakteristieken. Fiduciair Beheer, Balansbeheer & Beheer van Renterisico s (dag 3) Om de noodzakelijke rendementen te behalen construeren professionele vermogensbeheerders samengestelde portefeuilles waarin klassieke beleggingscategorieën worden gecombineerd met recente varianten. Dit vereist verfijnde instrumenten van risicobeheersing, grote deskundigheid en toegang tot specialisten op de verschillende wereldmarkten. Fiduciair management is een manier om de benodigde hoogwaardige specialismen in te zetten tegen aanvaardbare kosten. In deze module gaan de deelnemers aan de hand van praktijkvoorbeelden in debat. We challengen daarbij het eigen beleid en de uitbesteding c.q. beleggingsketen concreet. Aan de hand van vier thema s gaan we met de deelnemers onder andere in op: 1. Doelstellingen en veronderstellingen: van impliciet naar expliciet Wat voor doel(-en) heeft u voor uw eigen fonds vastgesteld? Wat zijn de belangrijkste veronderstellingen die hierbij zijn gehanteerd ten aanzien van: - De waarde van de verplichtingen; - De economische ontwikkelingen op korte en lange termijn; - De relatie tussen economische ontwikkelingen en financiële markten; - Diversificatie en risico; - Bedoelingen van regelgevers en veronderstellingen die daaraan ten grondslag liggen; - Welke veronderstellingen zijn geëxpliciteerd en welke zijn impliciet? 2. Wat klopt er wel en niet aan de (uw) veronderstellingen? Veronderstellingen beleggingsbeleid en ALM nader bekeken; Veronderstellingen relatie economie en financiële markten nader bekeken; Veronderstellingen over diversificatie nader bekeken; Veronderstellingen gedrag financiële markten en theorie nader bekeken; Eén concreet voorbeeld van een product dat pensioenfondsen nu ook gebruiken, waarbij u denkt dat u een betere rendement/risico verhouding krijgt maar eigenlijk een product heeft dat grotere staartrisico s i.p.v. kleinere staartrisico s met zich meebrengt; Spreiding over korte en lange termijn: een nieuwe vorm van diversificatie als voorbeeld; Gevolgen voor het risico beleid in kaart brengen. 11

12 3. Wat zijn mogelijke verbeteringen in uw beleggings- en risicobeleid? Blanco start: wat zou u nu als veronderstellingen formuleren voor economische scenario s, financiële markten en beleid? Hoe zou u nu de plaats en het gebruik/het nut van ALM zien? Hoe zou u nu diversificatie definiëren, c.q. uw risicoprofiel bepalen? Hoe zou u nu uw beleggingsportefeuille invullen? 4. Uw huidige uitvoeringsbeleid en uw blanco portefeuille : toetsing Screenen van uw veronderstellingen en aanpassingen die u zelf aan de hand van het door u geleerde maakt. Discussie hierover met uw mede bestuursleden; Bepalen van uw zelf aangepaste nieuwe risicoprofiel; Bepalen van uw zelf aangepaste nieuwe uitvoeringsbeleid; Uw nieuwe portefeuille geconstrueerd en gekarakteriseerd. Balansmanagement (dag 3 en 5) In deze module worden een aantal kernvragen behandeld. Met name de consistentie tussen beleid t.a.v. verplichtingen, risicohouding e.d. in relatie tot het beleggingsbeleid wordt in deze module onder de loep genomen. Een voorbeeld van een kernvraag die in deze module behandeld wordt is moet ik, onder invloed van het FTK, nu een rente hedge aanbrengen voor een groot deel van mijn vermogen voor de hele life van het pensioenfonds OF vertaal ik mijn balans naar een doelrendement om aan mijn verplichtingen te voldoen en match ik de kasstromen (voor de verplichtingen) voor de eerste 10 of 15 jaar nominaal waarna ik de overblijvende verplichtingen probeer te matchen met mijn return portefeuille? De consequenties hiervan zijn verstrekkend maar één voordeel van de kasstromen benadering voor de eerste 10 a 15 jaar is in ieder geval dat de leverage die de pensioenfondsen aanbrengen door de rentehedge met derivaten over de hele life van het pensioenfonds niet meer nodig is. Dit is een voorbeeld van de belangrijke keuzes die een bestuur van een pensioenfonds bij de start van haar beleid zou moeten maken. Indien ze die gemaakt heeft, verloopt het proces daarna vrij eenduidig. Welke benadering je ook neemt, er moet altijd inzicht, sturing en monitoring van de balans uit volgen. We zullen overigens ook de hier genoemde twee benaderingen (rentehedge over de life versus kasstromen matching over de eerste 10 jaar) naast elkaar uit te werken. Duurzaam vermogensbeheer (dag 4) In deze module gaan we in op vraagstukken die met duurzaam beleggen te maken hebben. Wat verstaan we eronder, waarom zou je het vooral nu doen in deze tijd met lagere verwachte rendementen voor aandelen en obligaties. Hoe doe je het, wat zijn de voorwaarden waaraan je organisatie moet voldoen om echt duurzaam te kunnen beleggen. Aan de hand van een aantal praktijkvoorbeelden plegen we een check op hetgeen we nu bij beleggingsorganisaties op het gebied van duurzaam vermogensbeheer doen. 12

13 Wat verstaan we nu onder duurzaam rendement ; De plussen en minnen van duurzaam rendement op een rijtje gezet; Op grond waarvan doet u aan duurzaam beleggen : veronderstellingen geëxpliciteerd; Is duurzaam beleggen een noodzakelijke component van risicobeheer en zo ja, hoe doet men dat dan; Waarom is duurzaam de laatste jaren opeens en vogue want we horen toch al lang duurzame geluiden ; De problemen met het meten van duurzaamheid en mogelijke oplossingsrichtingen; Waarom u moet verwachten dat op den duur uw rendement bij duurzaam vermogensbeheer hoger zal uitkomen; Een aantal voorbeelden van duurzame beleggingsproposities onder de loep genomen en toetsen aan uw eigen criteria voor duurzaam vermogensbeheer. Pensioen Simulatie (dag 5) Met behulp van een simulatie gaan we ervaren wat de beleggingen van een pensioenfonds (zoals PF OWASE) eigenlijk doen. We beginnen met een discussie over de risk appetite van het fonds, die vertaald wordt in de ABTN. Het is als het ware een kompas voor de beslissingen van het bestuur. Daarna gaan we in op de veronderstellingen op grond waarvan binnen PF OWASE wordt belegd ( investment beliefs ) en welke daarvan op mythes berusten. Welke risico s loopt PF OWASE, te onderscheiden in bedoelde en onbedoelde/onbewuste risico s? We gaan in op de beperkingen van het huidige risicomanagement, ALM en gehanteerde risicomaatstaven. We bespreken op basis van reële besluiten van PF OWASE hoe zowel bestuurders als beleggers zich soms onvoldoende bewust zijn van de risico s die er aan de gehanteerde risicomaatstaven kleven en wat de gevolgen daarvan zijn geweest of weer kunnen zijn. Vervolgens gaat u aan de hand van wat u geleerd heeft uw beleid beoordelen en deze vervolgens, op maat aan hand van de Pensioen Manager simulatie, testen. Op basis van twee belangrijke principes heeft Nyenrode samen met Oxyor de Pensioen Simulator geïntroduceerd: Oefenen met het besturen van een pensioenfonds in een gesimuleerde omgeving biedt de mogelijkheid om ervaring op te doen zonder averij op te lopen. Scheepsbouwers testen eerst een model in het waterloopkundig laboratorium om het ontwerp nog te kunnen aanpassen voordat er in staal gebouwd gaat worden. Voor het bestuur van een pensioenfonds is het zinvol te kunnen inschatten hoe hard het kan misgaan als de verwachtingen niet uitkomen. Welke maatregelen hebben dan nog zin? 13

14 De psychologie leert ons dat het leereffect groter is naarmate het geleerde direct kan worden toegepast in de praktijk: practice by doing. In de praktijk oefenen is uitgesloten, een levensechte simulatie is het beste alternatief. Maar dan wel een simulatie gebouwd in Nederland, toegespitst op het Nederlandse model. We besteden in de simulatie ook aandacht aan de totstandkoming van besluiten, boardroom dynamics en de governance. In de Pension Manager bent u de piloot in de vluchtsimulator. U begint met het vastleggen van de doelstellingen en ambities m.b.t. pensioen-, indexatie-, premiebeleid en de dekkingsgraad. U neemt besluiten op alle gebieden van het pensioenbeheer: ambities, beleid, beleggen, premiebeleid, risicobeheer en afdelingsbudgetten. Ondertussen loopt de wereld gewoon door en krijgt u regelmatig nieuwe financiële informatie over uw fonds: balans, verlies- en winstrekening, kasstromen, dekkingsgraden. Hoe groot is de impact van een verandering in het pensioenbeleid? Hoe kunnen wij bijsturen? Sturen we vooral op beleggingsbeleid? Wat zijn de andere opties? Wat levert risicomanagement op of is het alleen een kostenpost? Wat zijn de kosten van onze organisatie? Intern beheer of uitbesteden? Durven we vast te houden aan onze vooraf gedefinieerde risk appetite? Hoe staat het met het waarmaken, oftewel het strategisch beleid? In combinatie met de serious (bestuurs)game, worden door de simulatie ook gedragskundige en governance-aspecten zichtbaar. Het gaat dus om veel meer dan techniek, ook vaardigheden, actief risicomanagement, samenwerking, besluit vorming en groepsperformance worden inzichtelijk. U moet op alles tegelijk letten, want dat is de pensioenfondspraktijk van nu: de balans, de verlies- en winstrekening, kasstromen en het pensioenbeleid. U ervaart wat de gevolgen van de genomen of juist de niet genomen beslissingen zijn over een periode van circa 10 jaar en ervaart onder andere: Hoe groot is de impact van een verandering in de economie? Voorafgaand aan de simulatie stelt u onder andere uw beleggingsstrategie, doelstellingen van het pensioenfonds en risicohouding vast. Dit vergroot de bewustwording en maakt het mogelijk optimaal maatwerk te leveren. Daarnaast speelt die zelftoetsing een belangrijke rol gedurende het programma als ijkpunt voor uw beslissingen. 14

15 Afsluiting: challenge deelnemers (dag 5) In de afsluitende module brengen we alle (leer)vragen, theorie en praktijk bij elkaar en confronteren we die aan de praktijk van de bestuurders. Uiteraard challengen we onderstaande elementen vanuit een didactisch perspectief en vanuit de leervragen van de deelnemers (met als doel de goede vragen te kunnen stellen): Challenge portfolio en strategisch beleggingsbeleid. Challenge fiduciair beheer en hoe de keten te managen? Analyse good practices versus het eigen fonds. Challenge besluiten/visie beleggingscommissie; Challenge portfolio en strategisch beleggingsbeleid. Challenge proposal fiduciair manager (bestuurders vellen oordeel over 2 proposals en vergelijken dat met hun eigen portfolio). Maatwerktopics o.b.v. intake, wensen PF OWASE en naar aanleiding van vorige modules; Managing uncertainty: dilemma s op basis van besluiten beleggingscommissie (challenge risico, kapitaal, markt en performance). INVESTERING EN LOCATIE De plenaire dagen worden verzorgd op Nyenrode Business Universiteit. De prijs voor het volledige programma bedraagt (geen BTW). Dit is inclusief alle literatuur, syllabi, persoonlijke begeleiding, online modules, assessments, maatwerk, opdrachten, simulaties en alle accommodatie en cateringkosten. Het inschrijfformulier kunt u downloaden via aanmelding en inlichtingen mr. Roy Kramer RA (programmadirecteur) Ellen Stevers (programmamanagement) Straatweg BG Breukelen e.stevers@nyenrode.nl Een van onze deelnemers: ir.ing. Herman de Boon, voorzitter Raad van Commissarissen PGGM Voor bestuurders en toezichthouders in de pensioensector geldt vandaag Bekwaam u aleer gij doende zijt en doende bekwaam u dan nog. Het programma Vermogensbeheer voor Beleidsbepalers in de Pensioensector van Nyenrode Business Universiteit draagt daar in hoge mate aan bij.. 15

16 Nyenrode Business Universiteit Straatweg 25, 3621 BG Breukelen Postbus 130, 3620 AC Breukelen nyenrode.nl/pensions NYENRODE. A REWARD FOR LIFE