Ayahuasca gebruikers

Transcriptie

1 Ayahuasca gebruikers Een ongrijpbare beweging Nalan Baggerman Master Religie & Ritueel Onderdeel van Religiewetenschappen Aan Tilburg Universiteit Amsterdam, augustus 2014 Supervisors: Prof. Dr. W. van Beek & Prof. Dr. J. van der Aa

2 Introductie Deze thesis, uitgevoerd in het kader van de master Religie & Ritueel, is een weergave van mijn onderzoek naar Ayahuasca, een psychoactief brouwsel dat vooral wordt geconsumeerd in het hooggelegen Amazone gebied. 1 Dit psychodelicum wordt bereid uit de liaan Banisteriopsis caapi in combinatie met de plant Psychotria Viridis die de psychoactieve dimethiltryptamine (DMT) bevat. Ayahuasca werd al honderden, misschien duizenden jaren terug als drank geconsumeerd door Indianen en de mestizo shamaans in verschillende rituelen. Tegenwoordig ziet men dat de belangstelling naar Ayahuasca groeit. In Zuid-Amerika heeft dit zelfs geleid tot het zogenaamde Ayahuasca-toerisme waarbij Ayahuasca retreats in opkomst zijn. Ook in Europa ziet men allerlei Ayahuasca gerelateerde groeperingen en bijeenkomsten ontstaan. Zo ook in Nederland. In oktober 2012 nam ik deel aan één van deze Ayahuasca retreats. Deze ervaring was een van de meest indrukwekkendste ervaringen in mijn gehele leven. Dit klinkt misschien theatraal, maar voor mij was het zeker waar. Het was alsof de waarheid over mezelf en het leven zich aan mij openbaarde. Eerder had ik geëxperimenteerd met hallucinerende middelen, maar de ervaringen die ik op deed tijdens het gebruik van Ayahuasca komen bij lange niet in de buurt. De ervaringen gingen mijn verstand te boven en raakten aan een hoger intelligentieniveau. Het is daarom dat ik deze ervaring heb gebruikt als uitgangspunt voor mijn thesis onderwerp. De notities die ik heb gemaakt tijdens de Ayahuasca ceremonie gebruik ik als aanzet en data voor mijn onderzoek. De dagen na de retreat beleefde ik als gelukzalig waarin ik oprecht kon genieten van het samenzijn met anderen. Dit was op een geheel ander niveau dan voorheen. Later kreeg ik moeite met het integreren van mijn ervaringen in mijn dagelijkse leven. De magie verdween en ik realiseerde mij dat veel in mijn leven niet ging zoals ik graag wilde. Ik reflecteerde op mijn eigen gevoelens en inzichten. Hierdoor ontdekte en ontdek ik nog steeds veel over mezelf. Alsof Ayahuasca de deur heeft geopend naar bewustwording. Ik was en ben veranderd. En dit maakt me nieuwsgierig. Nieuwsgierig naar de ervaringen van Ayahuasca zelf maar ook naar de gevolgen van deze ervaringen voor de gebruiker, de groep en misschien zelfs wel voor de gehele mensheid. Dit onderzoek richt zich dan ook op de gebruikers van Ayahuasca, en wel de gebruikers die hebben deelgenomen aan dezelfde Ayahuasca retreat als ik. Dit is belangrijk omdat ik er dan zeker van ben dat de samenstelling van de Ayahuasca hetzelfde is. Tijdens mijn onderzoek onder gebruikers van Ayahuasca kwam ik erachter dat niet alleen ik nieuwsgierig ben naar Ayahuasca. Ook binnen de wetenschap lijkt de belangstelling te groeien. Binnen de groep van gebruikers die ik heb onderzocht, waren ook wetenschappers. Die hebben mij op het spoor gebracht van veel wetenschappelijk materiaal. Maar ook daarbuiten trof ik veel wetenschappelijk materiaal over Ayahuasca aan. Tijdens mijn deskresearch vond ik dan ook al snel antwoorden op veel vragen. Allereerst ontdekte ik dat Ayahuasca vaak wordt verbonden met spiritualiteit en andere religies. Dit maakt het tot een legitiem onderwerp voor de master Religie & Ritueel waarbinnen deze thesis is gekaderd. Het drinken van Ayahuasca leidt niet alleen tot visioenen maar ook tot lichamelijke en transcendente ervaringen. Veel Westerse getrainde artsen en psychologen hebben dan ook erkend dat Ayahuasca de deur opent naar spirituele of transpersoonlijke dimensies. Deze dimensies leiden tot een dieper bewustzijn, waarbij relaties, de kosmos en de eigen plek hierin helderder worden. 2 Door de betekenisgeving rondom Ayahuasca te verduidelijken hoop ik tegelijkertijd het concept religie te kunnen plaatsen binnen de groeiende nieuwe spiritualiteit die ook buiten de Ayahuasca groei lijkt op te komen. Leeswijzer Deze thesis bestaat uit vier hoofdstukken. In hoofdstuk één behandel ik de onderzoeksvraag, de methoden van het onderzoek en het verloop van het onderzoek. Hoofdstuk twee beschrijft de uitkomsten van het onderzoek. In dit hoofdstuk koppel ik de uitkomsten van het onderzoek aan bestaande theorieën rondom het onderwerp Ayahuasca en mijn eigen ervaringen. Hoofdstuk drie is een 1 B.Shanon, ed. The antipodes of the mind. Charting the phenomenology of the ayahuasca experience (Oxford: University press, 2010), R.Metzner, ed. Sacred Vine of Spirits, Ayahuasca. (Rochester: Park Street Press, 2006),

3 interpretatie van de uitkomsten. Tevens wordt in dit hoofdstuk een verbinding gelegd tussen de uitkomsten van het onderzoek en concepten en theorieën die gerelateerd zijn aan religiewetenschappen. In hoofdstuk vier geef ik een slotbeschouwing. Ook staan in dit hoofdstuk nieuwe vragen voor eventueel verder onderzoek. Deze vragen ontstaan uit de synthese van de bevindingen uit de voorgaande hoofdstukken. Tot slot staan in de bijlagen de uitslagen van mijn onderzoek en andere gerelateerde informatie. 3

4 Inhoudsopgave 1. Het onderzoek; de onderbouwing Onderzoeksvraag De methode van onderzoek Methodologische positie Dataverzamelingstechnieken Een ontdekkingsreis rondom Ayahuasca Ayahuasca van Zuid-Amerika naar Nederland De ervaringen met Ayahuasca De 3-daagse Ayahuasca workshop Religie, ritueel en transformatie Ayahuasca als ritueel Ayahuasca en religie Ayahuasca; een oud wereldbeeld in opkomst Slotbeschouwing Bibliografie Bijlage 1: Participatie Bijlage 2: Interviewvragen Bijlage 3: Key Incidents Interviews Bijlage 4: Key incident analyse FB-pagina

5 1. Het onderzoek; de onderbouwing In dit hoofdstuk geef ik een onderbouwing van de manier waarop ik mijn onderzoek naar het gebruik van Ayahuasca heb uitgevoerd. Allereerst begin ik met een toelichting op de onderzoeksvraag. Daarna leg ik uit welke onderzoeksmethode ik heb toegepast en waarom. Vervolgens ga ik in op mijn eigen positie binnen het onderzoek. Dit is belangrijk omdat de positie die een onderzoeker inneemt ten aanzien van een onderzoek van invloed is op de validiteit van de resultaten. Ik eindig het hoofdstuk met een beschrijving van de techniek die ik heb toegepast bij het verzamelen van de data voor mijn onderzoek. Ik leg uit waarom ik die techniek heb gekozen en maak daarbij een vergelijking met andere onderzoekstechnieken Onderzoeksvraag In 2012 maakte ik voor het eerst kennis met Ayahuasca. Ik nam deel aan een workshop Ayahuasca waarin ik Ayahuasca leerde gebruiken. Het zette mijn leven op zijn kop. Het maakte dat ik anders naar het leven keek en naar mezelf. Ik raakte geïnteresseerd in het middel, de effecten ervan en wat het deed met de gebruikers, niet alleen op de korte termijn maar ook op de langere termijn. Ik voerde gesprekken met andere Ayahuasca gebruikers, ook na afloop van de workshop. Ik bleef contact zoeken en vragen stellen. Tijdens al mijn gesprekken met gebruikers van Ayahuasca werd duidelijk dat zij net als ik - de Ayahuasca ervaring beschouwden als een belangrijk moment in hun leven. Daardoor werd ik nog nieuwsgieriger. Wat maakte het gebruik van Ayahuasca zo aantrekkelijk en waarom blijven gebruikers het gebruiken. Waarom heeft het zo n diepe invloed op mensen en op hun leven? Ik besloot het onderwerp te kiezen voor mijn thesis van mijn studie Religie & Ritueel en kwam op de volgende onderzoeksvraag. Wat voor betekenis geven de gebruikers van Ahahuasca na afloop van een of meerdere Ayahuasca retreat(s), aan hun ervaringen en hoe krijgt dit vorm in hun dagelijks leven en in de groep die ontstaat in de Ayahuasca retreats. Mijn onderzoek is vooral oriënterend en explorerend waarbij ik vanuit een casus een poging doe om de ervaringen met Ayahuasca in wisselwerking met religie en de opkomende nieuwe spiritualiteit in te kaderen. Omdat ik het begrip betekenisgeving wil gebruiken is het belangrijk om te weten wat ik precies met betekenisgeving bedoel. Volgens Bowie zijn we als mensen altijd bezig met het creëren van patronen van betekenisgeving uit onze individuele en collectieve ervaringen. 3 Max Weber omschreef de mens zelfs als betekenisgevers 4 en W. van Beek noemt de mens homo signifance. 5 Park noemt de definitie van Baumeister (1991); shared mental representations of possible relationships among things, events and relationships. 6 Baumeister benadert betekenisgeving als een verbindende factor. Betekenis geven is dan subjectief en altijd verbonden met de omgeving. Parker noemt dit ook wel global meaning making ; geloofsovertuigingen, doelen en subjectieve gevoelens die onbewust van buitenaf ontstaan. Er wordt gereflecteerd op deze global meaning making op het moment dat men aan een crisis bloot staat. Op het moment dat iemand een heftige ervaring of een crisis doormaakt en de globale waarden in strijd zijn met deze ervaring, worden deze waarden aangepast totdat ze weer consistent zijn met de ervaring. 7 3 Fiona Bowie. Ed. The anthropology of religion an introduction. Tweede druk. (Malden: Blackwell Publishing: 2001), Weber in Bowie, W. van Beek. Thesisbijeenkomst. Tilburg Universiteit: C.L. Park. Ed. Religion and meaning. Handbook of the psychology of Religion and Spirituality. (New York: The Guilford Press, 2013), Park,

6 Dit is dan het individuele proces die in wisselwerking is met de omgeving. Maus noemt deze individuele keuzen agency die samen met de sociale structuur power invloed hebben op de betekenisgeving De methode van onderzoek Deze thesis is gebaseerd op kwalitatief onderzoek. Het kwalitatief onderzoek wordt vaak uitgevoerd in de vorm van antropologisch en sociologisch veldonderzoek. Deze thesis is explorerend en de onderzoeksvraag vraagt om een interpretatieve benadering wat kenmerkend is voor kwalitatief onderzoek. Naast kwalitatief onderzoek bestaat er ook kwantitatief onderzoek, vaak in de vorm van een of meerdere experimenten. 9 De concepten analytisch versus interpretatief worden dan ook geregeld gebruikt om een onderscheid te maken tussen kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Voor de kwantitatieve onderzoekers zijn uitgewerkte methoden beschikbaar. Als je kiest voor een kwalitatieve strategie staan de methoden minder vast en is er meer ruimte voor een persoonlijke invulling. De methoden worden hier door de concrete veldwerksituatie en de participanten bepaald en gemodificeerd. De kritiek op kwalitatief onderzoek is dan ook vaak dat het niet controleerbaar is en subjectief. 10 Kwalitatief onderzoek begint vaak zonder duidelijke vraagstelling en begrippenkader. Hierdoor staat men altijd open voor wat zich aandient. Het onderzoek is daarom enigszins ongericht. De kans dat een onderzoek binnen het kwalitatieve onderzoek van koers verandert, is altijd aanwezig 11 en dit gebeurde dan ook aantal keer binnen mijn onderzoek naar de ervaringen met het gebruik van Ayahuasca. Het onderzoek richtte zich op het bestuderen van belevingen, gevoelens en betekenissen. Deze zijn wispelturig en ingewikkeld. De respondenten in mijn onderzoek verrasten mij geregeld en dit leidde dikwijls tot nieuwe ideeën en veranderende inzichten. Kies je als onderzoeker voor kwalitatief onderzoek dan volgt er nog een heel scala aan benaderingen en uitgangspunten waaruit je als onderzoeker kunt kiezen. In mijn onderzoek heb ik gebruik gemaakt van de benadering etnografie. Volgens Paul ten Have kun je etnografie in vele opzichten als een basisvorm van antropologisch onderzoek beschouwen. De term etnografie verwijst naar de beschrijvende studie van volken. Door het inzetten van technieken als interviewen en observeren, verzamel je data voor je onderzoek waaruit je verbanden en conclusies kunt trekken. In de oude traditie betekende dit dat je een jaar of meerdere jaren met de mensen doorbracht die je wilde bestuderen. Je deed dan mee met alle gewoonten, feesten en tradities. 12 Door de globalisering is er tegenwoordig echter minder sprake van afgebakende groepen en de informatie over groepen mensen beweegt zich langs nieuwe communicatiewegen zoals bijvoorbeeld het internet. Daardoor is ook de benadering etnografie aan verandering onderhevig. Dit zie je ook terug in mijn onderzoek naar de ervaringen van gebruikers met Ayahuasca. De groep die ik bestudeerde, houdt vooral contact met elkaar via het internet, via een besloten facebookgroep. Verder leiden de groepsleden allen een eigen leven met uiteenlopende bezigheden waaraan zij hun identiteit ontleden. Blommaert & Dong noemen drie fases van etnografie. 1. De voorbereiding en documentatie. 2. Het veldwerk 3. De analyse en het schrijven. 13 Deze fasen komen ook terug in dit onderzoek. De notie die Blomaert & Dong geven van het veld als een geografisch bepaald onderzoeksgebied is problematisch en zorgde in mijn onderzoek geregeld tot verwarring. Etnografie staat volgens Wittel met het internet en andere virtuele werelden voor een nieuwe uitdaging. Etnografie worstelt met vragen over hoe om te gaan met gemoderniseerde culturen en de contacten tussen culturen die zijn geïntensiveerd dankzij de media, telecommunicatie, handel, migratie en toerisme. De traditionele manier van etnografisch onderzoek waarbij sprake was van een verre cultuur met een coherent geheel en een unieke en andere manier van leven dan de onze, is volgens Wittel tegenwoordig een zeldzaam 8 Maus in Bowie, Studion Universiteit Utrecht. Kwalitatief en kwantitatief onderzoek. 7 pag. [word-document]. Geraadpleegd op 19 maart Beschikbaar via: studion.fss.uu.nl/bouwstenenonline/2b3kwalitatiefenkwantitatief.doc Studion Universiteit Utrecht, Studion Universiteit Utrecht, Ten Have, J. Blommaert, J. Dong. eds. Ethnographic fieldwork: a beginners guide, (Tilburg; Tilburg university, 2007), 18. 6

7 fenomeen. 14 Wouter van Beek daarentegen stelt dat de contacten tussen de culturen weliswaar zijn geïntensiveerd maar dat betekent niet dat je geen etnografie kan bedrijven op de traditionele manier.vooralsnog zijn er nog altijd veel culturen die nog duidelijk begrensd zijn. In dit onderzoek zijn deze grenzen zeer beperkt en de theorieën die Wittel noemt zijn in mijn onderzoek dan ook van belang. 15 Er zijn volgens Wittel twee lovenswaardige theorieën ontwikkeld die verder gaan dan het concept van het veld als een geografisch bepaald concept. Wittel noemt Marco; a research self-consciously embedded in a world system, that moves out from the single sites and local situations to examine the circulation of cultural meanings, objects, and identities in diffuse timespace. 16 De andere suggestie is afkomstig van Castells in Wittel waarbij wordt voorgesteld om de notie van het veld opnieuw te definiëren, als network society. 17 Hier wordt netwerk benaderd als een open structuur, die vrijwel zonder grenzen in staat is om uit te breiden en dit op een zeer dynamisch manier doet. Mijn onderzoek benadert het veld ook als een network society, omdat de nasleep en verbintenissen van de participanten ver buiten het ritueel en haar ruimte treden. Om deze reden worden er ook verschillende dataverzamelingstechnieken toegepast zoals bijvoorbeeld online onderzoek. 18 Tijdens het analyseren van de data maak ik gebruik van de methode sleutelmomenten analyse. Volgens Kroon & Sturm behoort een etnograaf na het verzamelen van zijn data over te gaan tot het systematisch vastleggen en analyseren van zijn data. Bij de methode sleutelmomenten analyse leg je alle data uiteen en bepaal je een aantal sleutelmomenten. Dit betekent dat je al je data ontdoet van irrelevante informatie. Vaak ontdekt de etnograaf, dat is iemand die etnografisch onderzoekt doet, tijdens zijn onderzoek al patronen die opvallend zijn en die kunnen leiden tot een theoretische lading. Op basis van deze intuïtieve analyse bepaalt de onderzoeker sleutelmomenten. Als de sleutelmomenten eenmaal zijn bepaald kan hierop kritisch worden gereflecteerd en geanalyseerd. 19 Dit kun je doen aan de hand van tabellen waarin de sleutelmomenten worden vastgelegd. 20 In mijn onderzoek kun je deze momenten terugvinden in de bijlage waarin de data is gestructureerd. Volgens Erickson in Kroon & Sturm betekent sleutelmomenten analyse het volgende; This involves pulling out from field notes a key incident, linking it to other incidents, phenomena, and theoretical constructs, and writing it up so others can see the generic in the particular, the universal in the concrete, the relation between part and whole. Erickson herkent een gelijkenis in de functies van een sleutelmoment met een embleem. Dit is een kunstwerk uit de 16 de - 17 de eeuw waarin op een mysterieuze wijze een wijze les is verborgen. Een embleem bestaat uit een afbeelding (pictura), bijvoorbeeld op een koperen plaat of op houtsnijwerk, met daarbij een naslagwerk (lemma) vaak in de vorm van een spreekwoord. Deze combinatie vormt samen een mysterie. Bij de uitleg van dit mysterie - vaak in de vorm van een epigram - ontstaat er een universele kennis. De vergelijking tussen een embleem en een sleutelmoment is als volgt: het sleutelmoment is in haar geheel de pictura, de titel is de lemma, de analyse en de interpretatie is het epigram. Volgens Erickson is het belangrijk dat de etnograaf bij het analyseren van de sleutelmomenten gebruik maakt van overzichtelijke omschrijvingen, bijvoorbeeld door middel van 14 A. Wittel. Ethnography on the move. From field to the internet. Forum: qualitative social research. Volume 1. No.1. Art. 21. Januari 20002, W.van Beek. Thesis bijeenkomst. Tilburg Universiteit: Marco (1998) in A. Wittel, Castells (1996) in A. Wittel, Zie dataverzamelingstechnieken S. Kroon, J. Sturm. International Comparative Case Study Research in Education: Key Incident Analysis and International Triangulation. Aangereikt in college Etnografie van Spotti, Tilburg Universiteit, , Jeff Bezemer. Dealing with multilingualism in education (2003) [proefschrift]. Aangereikt in college Etnografie van Spotti, Tilburg Universiteit, ,

8 grafieken en tabellen. Van hieruit kan door middel van gelijkenissen bewijsmateriaal worden vastgelegd. 21 Een kritische noot die ik al eerder noemde, is dat in etnografie subjectiviteit een rol speelt. In mijn onderzoek speelt die subjectiviteit een rol bij mijn participatie in het Ayahuasca retreat. De data die op die participatie betrekking hebben, hebben de vorm van een autobiografische etnografie. Volgens Roberts verwijzen dit soort verhalen vaak naar 'echte gebeurtenissen en ervaringen. Hoe gebeurtenissen worden waargenomen en er betekenis aan wordt gegeven in het individuele leven zijn noodzakelijke aspecten van de analyse. 22 Deze accounts kunnen vaak worden gecontroleerd en afgezet tegen andere geschreven, visuele of mondelinge data. Ook is het belangrijk om als onderzoeker bewust te zijn van hoe jouw referentiekader invloed heeft op de resultaten. En wat de eigen positie binnen het onderzoek is. 23 Omdat onderzoek naar betekenisgeving of gedrag van mensen altijd wordt geanalyseerd op basis van het referentiekader of de interpretatie van de onderzoeker zelf, speelt subjectiviteit altijd een rol. Daarom is geen enkel etnografisch onderzoek generaliseerbaar. Maar dit is niet alleen omdat de data altijd in een referentiekader worden geplaatst maar ook omdat de mensen en situaties die de onderzoeker onderzoekt, veranderen en dus nooit hetzelfde zijn. Er kunnen bij herhaalde onderzoeken echter wel gelijkenissen optreden. Dergelijke gelijkenissen verhogen de validiteit van het onderzoek. Twee begrippen die belangrijk zijn binnen etnografie zijn emic en etic. Emic en etic zijn twee verschillende manieren van observeren tijdens het veldwerk. Emic is de informatie waarbij men kijkt naar de betekenissen die van binnen de gemeenschap ontstaan. Een native heeft deze informatie het best ter beschikking. Een etic kijk betekent dat je de situatie met informatie en betekenissen van buitenaf bekijkt alsof de mensen die je bekijkt totaal nieuw voor je zijn. Volgens Ten Have is het belangrijk om emic observerend door te dringen tot de wereld die men wil bestuderen en die van binnenuit te leren kennen en begrijpen, om dan vervolgens etic observerend een vertaling te maken van de emic observatie en die aan een publiek te presenteren. 24 Ik heb het idee dat ik beide manieren van observeren in mijn onderzoek heb toegepast en heb kunnen inzetten wanneer het nodig was Methodologische positie Voor de betrouwbaarheid van een etnografisch onderzoek is het van belang om transparant te zijn over de positie die je inneemt binnen je onderzoek. Door te reflecteren op je eigen percepties en geloofskaders, kan men deze positie bepalen. 26 Binnen etnografie wordt vaak onderscheid gemaakt tussen de insider en de outsider. Ik beschouw mezelf binnen mijn onderzoek zowel een insider als een outsider. Een insider omdat ik heb deelgenomen aan de ceremonie en bekend ben met de organisatie. Een outsider omdat ik maar één keer heb deelgenomen aan een ceremonie. De deelnemers noemen elkaar aya-zusters en -broeders en omdat ik contact heb onderhouden hangende mijn onderzoek word ik geregeld beschouwd als een ayazuster. Nadat ik heb deel genomen aan de Ayahuasca ceremonie ben ik toegevoegd op de Facebookpagina waarvan ik de informatie heb gebruikt als data. Er wordt op de Facbookpagina veel geschreven over Ayahuasca, de ervaringen en geloofsovertuigingen maar er worden ook persoonlijke verhalen gedeeld. Binnen de groep ken ik een aantal mensen. Omdat echter steeds meer mensen meedoen aan de Ayahuasca ceremonies en ik maar één keer heb meegedaan, is de meerderheid voor mij onbekend. De band tussen de gebruikers onderling ontstaat en wordt versterkt tijdens de ceremonieën en omdat mijn deelname al 1,5 jaar geleden is, beschouw ik mezelf steeds meer als een outsider. Tegelijkertijd zie ik een kerngroep ontstaan. Dat is een hechte groep, bestaande uit trouwe en vaak lang-gebruikende deelnemers. Ik ben geen onderdeel van deze groep. En voor deze kerngroep ben ik zeker een outsider. Overigens bestaat er een onderscheid tussen insider insider, insider 21 S. Kroon, J. Sturm. Eds. International Comparative Case Study Research in Education: Key Incident Analysis and International Triangulation. Aangereikt in college Etnografie van Spotti, Tilburg Universiteit, , Brain, Roberts. Ed. Biographical research. (Buckingham: Open University Press, 2002), Zie methodologische positie P. ten Have. Etnografie. Inleidende teksten met suggesties en overwegingen over kwalitatieve onderzoekmethode.(1999): 14 pag. [word-document]. Aangereikt in college Etnografie door Spotti, Tilburguniversiteit Zie methodologische positie Johan Roeland. Selfation, Dutch Evangelical Youth Between Subjectivization and Subjection. (Amsterdam: Pallas:2009)

9 outsider, outsider-insider en outsider-outsider. De eerste term wijst op de plek die de onderzoeker inneemt binnen de groep (insider of outsider) en de tweede op de houding die men inneemt binnen het onderzoek (idem insider of outsider). Een typische uitingsvorm van de insider insider benadering bijvoorbeeld is die van de persoonlijke memoires. Het is de insider die vanuit zijn eigen insiders zienswijze de werkelijkheid omschrijft. 27 In dit onderzoek is er sprake van een insider outsider benadering. Als insider probeer ik de wereld van het Ayahuasca gebruik te omschrijven maar tegelijkertijd schrijf ik geregeld als een outsider om zo de juiste afstand te bewaren. De positie van de insider en outsider zegt weinig over de eigen gedachten en overtuigingen betreffende de geloofskaders van de groep die men onderzoekt. Een theorie die dat wel doet betreft de methodologische posities. Deze theorie maakt een onderscheid tussen de atheïstische - agnostische -, theïstische en ludistische posities. De atheïstische positie gelooft niet in de geloofsleer van de onderzoeksgroep, de agnostische negeert deze vraag omdat men het antwoord hierop niet weet en de theïstische benadering gelooft dat de geloofsleer een realiteit is. 28 De atheïstische en agnostische houding, die beide beargumenteren dat het bestaan van de andere realiteit niet kan worden bewezen, weigeren te overwegen of de gelovers met hun kijk op de waarheid als wetenschap in hun recht staan. De theïstische benadering ziet religie als waarheid en wetenschap en deze benadering vergeet om de waarheidsaanspraken te begrijpen vanuit het perspectief van de gelovigen. Knibbe & Droogers geven aan dat het technisch mogelijk is om te switchen tussen de verschillende posities. Men noemt dit de ludistische positie. Deze positie vereist een creatieve dimensie waarin men schippert tussen de verschillende posities. De participerende observatie is een voorbeeld van deze benadering. Binnen deze participatie neemt men het geloofssysteem serieus en probeert men te ervaren wat de gelovers ervaren. Een zwakte van deze benadering zou zijn dat men uiteindelijk toch een keuze moet maken voor een van de voorgaande posities. Ik vraag me af in hoeverre ik een van de methodologische posities kan innemen en ik vraag mij af of ik een positie in moet nemen. Volgens Knibbe & Droogers is het innemen van een positie van belang omdat religie expliciete en impliciete noties en ideeën accepteert als waar. Dit verwijst naar een realiteit die niet empirisch kan worden geverifieerd. 29 Allereerst is de groep die ik onderzoek niet verbonden aan een institutionele religie en ten tweede doet de groep weinig aanspraak op de waarheid. Toch speelt sacraliteit een rol in de Ayahuasca ceremonieën. Deze verwijst vaak naar een aantal essentiële kenmerken van de shamanistische kosmologie. Volgens deze kosmologie is de fundamentele realiteit van het universum een continuüm, een veld van zowel energie als bewustzijn. Volgens het Shamanisme is de wereld multidimensionaal, een spectrum van vele werelden. Hierdoor denken sommige Ayahuasca gebruikers dat er meerdere realiteiten zijn die naast elkaar bestaan en dat er daarom geen aanspraak op de waarheid kan worden gemaakt. 30 De meeste gebruikers echter schenken liever geen aandacht aan deze kosmologie. Zij doen geen aanspraak op een waarheid in welke richting dan ook. Zoals de shamaan tijdens de participerende observatie zei; I let things believed and unbelieved. Voor mijn onderzoek hoef ik uiteindelijk geen antwoord te geven op eventuele waarheidsaanspraken. Liever kijk ik naar het proces dat ontstaat. Natuurlijk heeft de participerende observatie invloed gehad op de manier waarop ik de wereld waarneem. Deze bijeenkomst heeft mij doen inzien dat ik geen waarheidsaanspraak hoef te doen om de ervaringen van de gebruikers te begrijpen. Ik begrijp wat gebruikers bedoelen met het bestaan van meerdere realiteiten. Maar mede door Ayahuasca heb ik ook ervaren hoe paradoxaal deze verschillende realiteiten zijn. Ik realiseer me dat ik het niet begrijp en dus ook niet kan spreken van een waarheid. Toch sluit ik een atheïstische houding uit omdat ik absoluut niet geloof dat de aarde alleen maar te verklaren is op basis van rationele wetenschap. Ik bevestig tegelijkertijd dat ik niet kan staan achter het systematische en belerende van institutionele religies. Ik zou wel kunnen geloven dat dit een realiteit is naast vele andere realiteiten. Of dit betekent dat er geen ultieme waarheid is, of dat de Ayahuasca beleving de ultieme waarheid is, dat weet ik niet. Maar dat is een vraag waar het de Ayahuasca gebruikers ook niet om gaat. Dit niet weten zou kunnen betekenen dat ik een agnostische 27 W. van Beek. Thesisbijeenkomst. Tilburg Universiteit: Kim Knibbe, Andre Droogers. eds Methodological Ludism and the Academic Study of Religion. Method & Theory in the study of religion 23 (3-4), 2011, Knibbe & Droogers, R Metzner, ed. Sacred Vine of Spirits, Ayahuasca. (Rochester: Park Street Press, 2006), 69. 9

10 houding inneem. Met deze houding kan ik nog steeds empathie opbrengen voor de andere posities (theïstisch en atheïstisch). Door middel van inlevingsvermogen kan ik de andere zienswijzen begrijpen en het woord zegt het al: inleven. Zo lijkt het dat de ludistische positie niets anders zegt dan dat men zich behoort in te leven in de andere zienswijze. De vraag is of dat dit niet de norm is, ongeacht welke positie men inneemt Dataverzamelingstechnieken Voordat ik begon aan mijn onderzoek deed ik om persoonlijke motieven mee aan een Ayahuasca retreat. Deze retreat was voor mij intens en liet mij heel anders nadenken over mezelf, over anderen en over het leven. Ik heb vooral heel veel inzicht gekregen in bepaalde aspecten van mezelf en het leven. Vandaar dat deze ervaring mij inspireerde tot mijn onderzoeksonderwerp. Tijdens de Ayahuasca retreat heb ik heel veel genoteerd, vooral omdat ik het wilde onthouden en bang was dat ik het zou vergeten. Omdat ik tijdens de bijeenkomst niet bezig was met een onderzoek nam ik met een open blik, zonder vrij veel verwachtingen, deel aan deze bijeenkomst. Dat betekent dat de data die ik hier heb gecreëerd persoonlijk zijn, maar ook tegelijkertijd eerlijk en onbevangen. Tijdens mijn deelname aan de Ayahuasca retreat was ik niet bezig ook niet in gedachten met het doen van onderzoek en dus werd ik niet afgeleid door eventuele toekomstige resultaten. De keerzijde is dat ik waarschijnlijk vrij veel aspecten over het hoofd heb gezien omdat deze voor mij op dat moment niet belangrijk waren, maar voor dit onderzoek wel. Toch heeft mijn participatie wel degelijk meerwaarde omdat ik de de Ayahuasca retreat in eigen lijve heb kunnen ervaren waardoor ik de overige data die ik later verzameld heb, geregeld beter kon plaatsen. De uitwerking van mijn Ayahuasca ervaring is te vinden in bijlage 1. De data uit deze participatie komen geregeld terug in de uitwerking van mijn onderzoek waarbij ik steeds een koppeling maak met theorieën en andere data. Om goed onderzoek te kunnen doen, is het belangrijk om zoveel mogelijk kennis op te doen over het onderwerp. Die kennis kan worden opgedaan door achtergrondinformatie over het onderwerp in de literatuur te raadplegen.. Er is gelukkig veel literatuur te vinden over het onderwerp Ayahuasca en ik heb een selectie gemaakt op basis van referenties en voorkeur. De literatuur die ik voor mijn onderzoek heb geraadpleegd bracht mij dikwijls op nieuwe ideeën en nieuwe inzichten.daarnaast heb ik voor dit onderzoek literatuur gebruikt om de data die is verzameld in te kaderen in verschillende concepten en theorieën. Een overzicht daarvan is terug te vinden in de bibliografie. Voor dit onderzoek heb ik twee open interviews met twee koppels gehouden over het gebruik van Ayahuasca. Op deze manier hoopte ik een beeld te krijgen van de motivatie van gebruikers en de integratie van Ayahuasca ervaringen binnen hun dagelijkse leven. In verband met de betrouwbaarheid van mijn gegevens richtte ik mij uitsluitend op de deelnemers van de Ayahuasca ceremonie waar ik zelf ook aan heb deelgenomen. Hierdoor lag de setting en de Ayahuasca samenstelling vast. Omdat ik enigszins banden heb met enkele deelnemers van de desbetreffende ceremonie werd ik bij de twee koppels thuis uitgenodigd. De interviews met M. & J. en P. & S. verliepen daarom informeel. Volgens Baarda is een voordeel van een open interview dat de interviewer hoort en ziet wat er gebeurd en ook vragen verder kan toelichten. Daarnaast kan men dieper ingaan op vragen of eventuele verrassingen. Een nadeel is dat een open interview ook confronterend kan zijn, vooral als het persoonlijke zaken betreft. De Ayahuasca ervaringen zijn geregeld gelieerd aan diepe gevoelens en eventuele trauma s. Om te zorgen dat de deelnemers zich op hun gemak voelden, hield ik het interview in de vorm van een open interview. Ik had het voordeel dat ik bekend was met degene die ik interviewde omdat zij samen met mij hadden deelgenomen aan de ceremonie. Omdat het verloop van een open interview van te voren niet goed kan worden voorspeld, heb ik om toch richting te kunnen geven aan het interview een checklist opgesteld. 31 Baarda noemt dit een topiclijst. 32 Zo n checklist voorkomt dat men niet te veel afdwaalt van de punten die belangrijk zijn voor het onderzoek. Ook is het volgens Baarda belangrijk om vooral open vragen te stellen en te beginnen met een duidelijke open interview vraag Ben Baarda. Dit is onderzoek! Handleiding voor kwantitatief en kwalitatief onderzoek. (Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers, 2009), Baarda,

11 De interviewvragen heb ik opgesteld aan de hand van interessante kwesties die zich openbaarden tijdens mijn participatie en het verdere veldwerk waarbij ik verschillende betrokkenen sprak. Tijdens mijn participerende observatie had ik moeite met het leggen van een verbinding tussen mijn ervaringen met Ayahuasca en mijn dagelijkse leven. De Westerse samenleving ervaarde ik na mijn Ayahuasca avontuur als leeg, als een harde, snelle wereld waarin mensen afgesneden zijn van hun gevoel en hun diepere waarden. Ik had moeite om mijn nieuwe gedachten en ideeën over de wereld een plek te geven en te begrijpen. Ik had de behoefte om me terug te trekken en terug te keren naar de droomwereld die ik ervaarde tijdens de Ayahuasca ceremonie. Niet per se door weer Ayahuasca te gebruiken, maar door boven het profane uit te stijgen. Ayahuasca gebruikers die ik eerder sprak tijdens mijn veldwerk gaven expliciet aan dat ook zij moeite hebben om hun ervaringen te incorporeren in hun dagelijkse leven. Ik was daarom benieuwd hoe en of Ayahuasca gebruikers hun ervaringen integreren in hun dagelijkse leven. In hoeverre conflicteert Ayahuasca met de dagelijkse realiteit en hoe hangt dit samen met de mate van het gebruik. Ook was ik benieuwd naar wat gebruikers motiveert om Ayahuasca te blijven gebruiken. Na afloop van de twee open interviews, heb ik mijn onderzoeksvraag en de subvragen definitief gemaakt. De antwoorden waren anders dan ik had verwacht. Dit komt verder terug in mijn onderzoek. De interviewvragen en de uitwerking van de interviews kan men vinden in bijlage 2 & 3. Participanten die hebben deelgenomen aan een Ayahuasca retreat kunnen worden toegevoegd aan een besloten FB-pagina. Zij worden hiervoor uitgenodigd. Alleen zij die de uitnodiging hebben geaccepteerd kunnen de pagina bekijken. Deelnemers van de besloten FB pagina kunnen op de pagina berichten plaatsen en reageren op berichten van anderen.. Men kan hierbij denken aan teksten, muziek, video s en afbeeldingen. Ook ik ben lid van de FB pagina. Ik heb ervoor gekozen de pagina te onderzoeken omdat het een afspiegeling is van wat de Ayahuasca gebruikers interesseert en hoe de groep van gebruikers met elkaar communiceert. Toch brengt deze vorm van etnografie een bepaalde moeilijkheid met zich mee. Al eerder is genoemd dat dit onderzoek zich richt op het veld als netwerk. Volgens Wittel vereist dit soort onderzoek een zorgvuldige afweging van welke gebieden en delen van het netwerk wel of niet worden onderzocht. Het traditionele veldwerk construeerde geografische, sociale en culturele grenzen maar een netwerk is oneindig. Bovendien heeft men met een FB-pagina te te maken met E-etnografie wat betekent dat men niet alleen bezig is met een netwerk maar specifiek met een netwerk dat zich (ook) online beweegt. Wittel en Liav Sade Beck noemen in hun artikelen een aantal problemen die voortkomen uit E-etnografie. 34 Een probleem is de geldigheid van de gegevens en de nauwkeurigheid. Informatie over leeftijd, geslacht, nationaliteit kan nauwelijks worden gecontroleerd. De etnograaf kan niet vertrouwen op harde feiten. Maar ook in de offline wereld kan men zich afvragen in hoeverre dat wat gezegd wordt, goed wordt begrepen en of dat wat gezegd wordt, wel gebaseerd is op een bestaande realiteit. En als men dit nog verder doortrekt kan men zich zelfs afvragen in hoeverre er sprake is van een realiteit omdat men deze realiteit constant zelf interpreteert. De online wereld maakt het nog lastiger omdat hier het observeren van lichamelijkheid ontbreekt, zoals een stem, intonatie en lichaamstaal. Een andere kwestie die E-etnografie lastig maakt, is die van het data verzamelen. Internet is namelijk een enorme database en die is niet concreet. Berichten op FB kunnen worden bijgewerkt en zelfs verdwijnen. Online onderzoek is dan ook vaak onderzoek dat zich uitstrekt over een lange termijn. De FB pagina die ik onderzocht, had gelukkig ook een voordeel. Deze is namelijk strikt afgebakend en alleen benaderbaar voor genodigden. De genodigden zijn bekend met de Ayahuasca workshops en de pagina wordt beheerd door de organisator van de workshops. De pagina bestaat nu inmiddels al meer dan twee jaar en bevat meer dan duizenden berichten en reacties. Het is onmogelijk om alle berichten en reacties te lezen. Ik heb daarom gekozen om een bepaalde periode te analyseren. Net voor en net na de workshop van december Daarnaast heb ik de pagina 2 jaar bijgehouden en heb ik een globaal overzicht over wat er ongeveer wordt gedeeld. Ik heb vooral gekeken naar de onderwerpen die worden ingebracht en hoe men na de workshops op elkaar reageert. 34 Samenvatting van twee artikelen: L. Sade-Beck, (2004). Internet ethnography: Online and offline. International Journal of Qualitative Methods, 3(2). Article 4. & A. Wittel. (2000) Ethnography on the move:from field to internet. Forum: qualitative social research. Volume 1. No.1. Art

12 Een ander bekend kritiekpunt op E-etnografie is dat de online wereld zich beperkt tot het geschreven woord waardoor men nooit de context van deze tekst kan achterhalen. Hierdoor is wat er wordt gezegd niet altijd een goede afspiegeling van wat er werkelijk wordt bedoeld. Gelukkig is mijn onderzoek niet alleen gericht op E-etnografie en heb ik literatuur en andere vormen van dataverzameling waarmee ik de data verkregen uit E-etnografie kan vergelijken en verbinden. Daarnaast kijk ik vooral naar de onderwerpen die worden ingebracht en hoe met op elkaar reageert. Dat het alleen in geschreven woord is, kan ook van grote waarde zijn omdat dit laagdrempeliger kan zijn dan de offline wereld. Net als in etnografie speelt in E-etnografie ook een ethische kwestie. De vraag is in hoeverre dit in de betreffende facebookgroep nog van toepassing is, aangezien deze informatie open en bloot wordt gedeeld. De groep is wel besloten wat betekent dat men waarschijnlijk aanneemt dat de mensen in de groep te vertrouwen zijn, vandaar dat ik geen namen en persoonlijke gegevens noteer. 12

13 2. Een ontdekkingsreis rondom Ayahuasca In hoofdstuk twee relateer ik de data die ik heb verzameld aan theorieën over Ayahuasca, lichamelijkheid, ritueel, religie en sjamanisme. Op die manier hoop ik meer te weten te komen over wat er zich nu precies afspeelt in en rondom het leven van de gebruikers van Ayahuasca. Ik kijk naar de ervaringen, groepsprocessen en de betekeniskaders die hieruit ontstaan. Het doel is om vooral de verschijnselen te belichten, te ontdekken en te verduidelijken door middel van de theorieën. Om een bepaalde wereld te begrijpen is het belangrijk om deze wereld te omschrijven vanuit de ogen van degenen die die wereld ervaren. De omschrijving is dan ook veelal gebaseerd op een emic-kijk. Allereerst behandel ik de plek die Ayahuasca inneemt in Nederland. Vervolgens ga ik in op de ervaringen met en effecten van het gebruik van Ayahuasca waarna ik geregeld verwijs naar mijn eigen ervaringen met Ayahuasca en de ervaringen van de participanten die ik heb gesproken. Vervolgens maak ik een overstap naar de Ayahuascabijeenkomsten waaraan ik heb deelgenomen en die centraal staan in dit onderzoek, deze bijeenkomsten wens ik te verduidelijken door ze te verbinden met theorie rondom lichamelijkheid. Vanuit hier schakel ik over naar theorieën rondom rituelen en religie en het sjamanisme en verbind deze met de verzamelde data rondom het Ayahuasca gebruik Ayahuasca van Zuid-Amerika naar Nederland Ayahuasca werd al honderden, misschien duizenden jaren terug als drank geconsumeerd door Indianen en de mestizo shamaans in verschillende rituelen. De naam Ayahuasca, een aanduiding die vaak in het westen wordt gebruikt, is afkomstig van het Quechua, een Zuid-Amerikaanse Indiaanse taal. Huasca staat voor liaan en aya staat voor zielen, dode mensen of geesten. Liaan van de zielen, liaan van de doden of liaan van de geesten zou een passende vertaling zijn. 35 Zoals ik al eerder heb aangegeven wordt Ayahuasca bereid uit de liaan Banisteriopsis caapi in combinatie met de plant Psychotria Viridis die de psychoactieve dimethiltryptamine (DMT) bevat. De liaan bevat een natuurlijke MAO remmer die ervoor zorgt dat het DMT wordt opgenomen in het lichaam. De samenstelling van het brouwsel kan verschillen. De Antropoloog Reichel Dolmatoff leefde een groot deel van zijn leven samen met de inheemse bevolking in Columbia, Peru en Bolivia. Hij ontdekte dat Ayahuasca ook een plek had binnen de mythen van deze stammen. Deze oorspronkelijke mythen vertellen over de mens die is ontstaan vanuit de kosmos, waarbij Ayahuasca een middel is om weer in contact te komen met deze kosmos en energieën. Reichel- Dolmatoff schrijft dat deze stammen Ayahuasca gebruiken om weer terug te keren naar de baarmoeder, terug naar de oorsprong van alle dingen waarbij zij weer in contact komt met tribale godheden, de schepping van het universum en de mensheid, het eerste mensenpaar, de creatie van de dieren, en de oprichting van de sociale orde. 36 In de traditionele sjamanistische ceremonies is een Ayahuasca-ritueel losjes gestructureerd, waarbij een kleine groep samenkomt om een diepe innerlijke ervaring van heling en transformatie te delen. Een onderdeel van deze ceremonies is het zingen, welke wordt beschouwd als een essentieel onderdeel voor het succesvol laten verlopen van het ritueel. Het zingen kent meestal een vrij snelle beat. Het ritmische gezang zou steun geven aan de doorstroming van visies en minimaliseert de kans om te bevriezen in beangstigend ervaringen. De traditionele ceremonies worden bijna altijd gedaan in het donker of weinig licht. Visuele prikkels vanuit de buitenwereld maken het namelijk moeilijker om aandacht te besteden aan de subtielere visuele verschijnselen die van binnenuit ontstaan. De rol van de genezer of sjamaan wordt altijd beschreven als zijnde centraal. 37 De ervaringen van Ayahuasca onder traditionele stammen in het regenwoud zijn beschreven door Harner als volgt: de perceptie dat het lichaam wordt gescheiden van de ziel, vaak met de sensatie dat men vliegt; visioenen van slangen, jaguars, naast andere roofdieren; het gevoel contact te hebben met bovennatuurlijke werelden; visioenen van verre mensen, steden en landschappen; het zien van gedetailleerde recente onopgeloste misdaden. 38 Ondertussen is het gebruik van Ayahuasca, maar ook andere hallucinerende planten van de traditionele stammen van het regenwoud, naar de rest van de wereld opgeschoven. Dit is terug te voeren op ontwikkelingen in de tweede helft van de twintigste eeuw waarin steeds meer studenten en 35 R. Metzner, ed. Sacred Vine of Spirits, Ayahuasca. (Rochester; Park Street Press, 2006) Reichel Dolmatoff in Metzner, Metnzner, Harner (1976) in Metzner, 78 13

14 wetenschappers onderzoek deden naar de geschiedenis van psychoactieve planten binnen het sjamanisme. Tegelijkertijd deden de psychedelische drugs hun introductie in de westerse psychologie en psychiatrie. Ayahuasca werd vooral bekend bij de uitgave van het boek; de yage brieven van William Burroughs en Allen Ginsberg, gepubliceerd in Een boek met reisverslagen, en brieven van William Burroughs, een bekende Amerikaanse novelist, aan zijn vriend Allen Ginsberd, een Amerikaanse dichter, over zijn ervaringen met Ayahuasca. Jaren later kijkt Ginsberg terug op zijn ervaringen met Ayahuasca en verklaart daarbij dat Ayahuasca verschrikkelijker en diepgaander is dan hij eerder had voorgesteld. 40 Nu in de eenentwintigste eeuw lijkt Ayahuasca in Nederland meer voet aan de grond te krijgen. Zo schrijft Südholter op 7 augustus 2014 in het dagblad Trouw een artikel met als titel: Is de trip weer hip. Daarin haalt zij onderzoekers aan die het Ayahuasca gebruik als een derde psychedelische golf beschouwen, na lsd in de vorige eeuw en xtc in voorgaande jaren. 41 Ayahuasca wordt in Nederland geconsumeerd binnen de Santo Daime kerk en de Uniado de Vegetal. Deze christelijke religies beschouwen Ayahuasca als een sacrament. Daarnaast zie je dat Ayahuasca ook in spirituele Ayahuasca bijeenkomsten wordt gedronken, waarin veel van de kenmerken van de oorspronkelijke traditionele ceremonies terugkomen. Een voorbeeld hiervan is de bijeenkomst waaraan ik heb deelgenomen en die centraal staat in dit onderzoek. Interessant om te weten is dat DMT, een ingrediënt van Ayahuasca, op lijst 1 van de Opiumwet staat en in Nederland dus verboden is. 42 De plantaardige bronnen waar DMT zich in bevindt, zijn daarentegen in Nederland legaal. Je kan dus DMT-bevattende planten bestellen op het internet. In 2001 is er na een strafrechtelijk onderzoek besloten dat de Santo Daime kerken Ayahuasca binnen de rituele context mogen gebruiken. Verder wordt de Ayahuasca die buiten de Santo Daime kerk wordt geconsumeerd tot op de dag van vandaag gedoogd maar is het onduidelijk of het nu legaal of illegaal is. De Ayahuasca workshop die in dit onderzoek centraal staat, werd aangekondigd op de website; Via die website kan men zich inschrijven voor verschillende bijeenkomsten. Deze bijeenkomsten worden gepresenteerd als een set van rituelen die bestaan uit spirituele en muzikale elementen gecombineerd met bio-energetische en sjamanistische oefeningen en stiltemomenten. Concreet zijn dit verschillende actieve meditatie technieken, dansen en zingen. Daarnaast wordt er Ayahuasca gedronken. 43 Tijdens mijn participatie werden er verschillende rituelen voorafgaand aan het Ayahuasca drinken uitgevoerd. Na het drinken was iedere individu vrij om te doen en laten wat hij wilde op enkele regels na, zoals op het terrein blijven. Er werd dan nog wel steeds gezongen, gespeeld en soms was er juist weer stilte. Inmiddels heb ik op het internet en van anderen vernomen dat er meerdere Ayahuasca workshops worden georganiseerd buiten de georganiseerde religies om. Deze workshops worden zowel in Nederland als in het buitenland gehouden. Zo hebben Nederlanders een aantal jaar geleden in Peru een resort geopend waarin Ayahuasca wordt gebruikt in verschillende helende settingen, maar er zijn ook Ayauasca bijeenkomsten die in de Nederlandse woonkamersfeer worden gehouden. De oorspronkelijke gebruiken die ik eerder in dit hoofdstuk aanhaalde, zoals het contact maken met de kosmos en energieën door middel van Ayahuasca en het ritmische zingen, spelen samen met andere oude ideeën, een rol binnen de moderne bijeenkomsten van Ayahuasca. In de volgende hoofdstukken kom ik terug op deze verbinding tussen de oorspronkelijke gebruiken en de moderne setting van de Ayahuasca ceremoniën De ervaringen met Ayahuasca De ervaringen met Ayahuasca lijken eindeloos. Tijdens mijn gesprekken en interviews waren de verhalen talloos en de verschillen groot. Sommige verhalen waren sterk visueel, andere lichamelijk en sommige hadden vooral betrekking op het verwerven van inzichten. Dat strookte met mijn eigen ervaringen met Ayahuasca. Die liepen namelijk sterk uiteen. Zo bevond ik mij de eerste dag in een 39 R. Metzner, ed. Sacred Vine of Spirits, Ayahuasca. (Rochester; Park Street PRess, 2006), Oliver Harris,ed. William S. Burroughs & Allen Ginsberg, The yage letters. (London; Penguin Boos Lts, 2008) 41 J. Sudhölter. Is de trip weer hip? De verdieping. [krantenartikel]. Trouw, , Onbekend. DMT. Unity. (2011); 1 pag. [online artikel]. Geraadpleegd op 6 juli Beschikbaar via; 43 Onbekend. Spiritual workshops with Daime. Ayahuasca.nl. 1 pag. [online informatie]. Geraadpleegd op 6 juli Beschikbaar via: 14

15 nachtmerrie en de laatste dag in een hemel. Ik hopte van de ene ervaring naar een totaal andere ervaring. Toch bevatten alle verhalen over het Ayayhuasca gebruik een aantal terugkerende thema s zoals liefde, dankbaarheid, verbondenheid, het verwerken van trauma s en inzicht in het zelf. Velen omschrijven dit als bewustwording. Shanon noemt dit een algehele sfeer waarin de effecten dramatisch en minder dramatisch kunnen zijn. Deze ervaringen omschrijft hij als een andere realiteit met als belangrijkste kenmerken schoonheid, betovering, diepe betekenis en heiligheid. De effecten zijn zowel positief als negatief, ze kunnen zowel zaligheid en opgetogenheid, als horror en immense angst oproepen. Lichamelijke effecten houden vaak verband met metamorfoses; ofwel het gevoel dat de identiteit verandert. Ook noemt hij genezende effecten van Ayahuasca. Al deze effecten tezamen zorgen voor verandering van het lichaam en de ziel. 44 Metzner noemt tien punten waar het consumeren van Ayahuasca toe kan leiden. Allereerst veranderingen van het denken, een veranderend tijdsbesef, angst voor het verlies van controle, verandering in emotionele expressie, verandering in het lichaamsbeeld (voorbeeld: vervagen van de grenzen tussen het zelf en de ander), perceptuele veranderingen, verandering in betekenisgeving, gevoel van het onuitspreekbare, gevoelens van verjonging en als laatste een gevoeligheid voor het accepteren of kritiekloos reageren op specifieke verklaringen en specifieke opgaven. 45 Ayahuasca wordt ook genoemd als middel tegen verslaving of als een vorm van psychotherapie. Om een duidelijker beeld te krijgen van wat deze ervaringen concreet inhouden maak ik hierna een onderscheid tussen visuele en niet visuele aspecten. Ayahuasca ervaringen beginnen vaak met en bestaan vooral uit intense visuele ervaringen. In deze visuele ervaringen spelen beeld, kleur en licht een grote rol. De beelden zijn zowel met gesloten ogen als met open ogen te aanschouwen. 46 Metzner noemt een aantal oorspronkelijke overeenkomsten van visionaire ervaringen uit een antropologisch onderzoek onder de Aboriginals uit de jaren 70. Aboriginals die Ayahuasca gebruikten ervaarden dat het lichaam zich scheidde van de ziel en dat de ziel rondvloog, soms in de vorm van een vogel. Visioenen van slangen en jaguars, samen met andere roofzuchtige dieren waren veel voorkomende visioenen. Maar ook visioenen van onbekende personen, steden en landschappen. Uit het onderzoek bleek ook dat gebruikers die opgroeiden en woonachtig waren in stedelijke gebieden, ver verwijderd van het bos of andere natuurlandschappen, vergelijkbare visioenen hadden. 47 Ook Shanon bevestigt dit en erkent dat de natuur, dieren en planten veelvuldig in de visuele beelden voorkomen. Hij noemt niet alleen slangen, katachtigen en vogels maar ook een variatie aan andere dieren en wezens. Deze laatste deelt Shanon onder in mythologische wezens, hybride wezens, buitenaardse wezens, hemelse wezens en halfgoddelijke wezens. Je kunt bij dit soort wezens denken aan draken, zeemeerminnen, gouden stieren, paarden met vleugels, wijze mannen, fenixen of kwade dieren. Niet alleen fictieve wezens maar ook fictieve planten en landschappen komen veelvuldig voor in Ayahuasca belevingen. Shanon noemt betoverende tuinen met fonteinen en watervallen. Soms in een andere kleur zoals paars en blauw. Ook noemt hij realistische panaroma s met palmbomen en een maan die de natuur verlicht. Deze visioenen ontstaan geregeld omdat men in een Ayahuasca ervaring door of boven de natuur zweeft of vliegt. 48 Volgens Shanon is er een moment waarop de scènes zo krachtig zijn dat de omschrijving van deze scènes als visuele visioenen niet meer toereikend is. Hij noemt het dan alternatieve staten van zijn. 49 Tijdens mijn eigen participatie had ik ook visuele ervaringen, maar deze bleken niet zo intens als de ervaringen die door anderen zijn omschreven of die in de literatuur naar voren komen. Dit zou kunnen komen omdat ik minder Ayahuasca dronk dan mogelijk was. Ik zag patronen die ik het beste kan omschrijven als een patroon van een sneeuwvlok waarin de verschillende elementen van het patroon evenwijdig met elkaar bewogen en in elkaar vloeiden tot een nieuw prachtig patroon. Daarnaast zag ik alles wat er was in de realiteit zoals die wij kennen voller en duidelijker. Tegelijkertijd was het te veel om te kunnen bevatten. Ik heb echter geen dingen gezien die in de werkelijkheid zoals wij die kennen niet bestaan. Maar er zijn participanten die wel melding maken van niet realistische visuele ervaringen. In een van mijn interviews vertelde een respondent mij 44 B.Shanon, ed. The antipodes of the mind. Charting the phenomenology of the ayahuasca experience (Oxford: University press, 2010), R. Metzner, ed. Sacred Vine of Spirits, Ayahuasca. (Rochester; Park Street PRess, 2006), Shanon, Metzner, Metzner, Shanon,

16 bijvoorbeeld dat hij na het drinken van Ayahuasca andere wezens waarnam. Ook in andere gesprekken over Ayahuasca met gebruikers kwamen geregeld visuele aspecten aan de orde, waarbij mensen, dieren, profeten of fictieve wezens werden waargenomen die de niet Ayahuasca gebruiker niet zou waarnemen. Deze visioenen werden overigens ook vaak waargenomen met de ogen dicht waarbij het dus meer de vorm kreeg van een droom. Zo vertelde een van de respondenten hoe hij tijdens zo n droom het gevoel had een leven lang weg te zijn geweest. Tijdens deze weg werd hij geleid door Buddha die hem allerlei wijsheden vertelde, liet ervaren en zien door middel van nieuwe beelden. Later realiseerde hij zich dat hij deze Buddha zelf was. Zo vermengen beelden zich ook met nietvisuele aspecten zoals gevoelens en inzichten. Het drinken van Ayahuasca leidt namelijk niet alleen tot visioenen maar ook tot lichamelijke en transcendente ervaringen. Zo verandert niet alleen de omgeving maar zijn er ook participanten die zelf een verandering ervaren. Zo behandelt Shanon in zijn boek de lichamelijke transformatie in onder andere niets, dieren, andere personen, het tegenovergestelde geslacht, onbezielde objecten, licht, planten en snelle figuren. 50 Dergelijke transformaties zijn eenvoudig te beschrijven, maar er zijn ook ervaringen die onmogelijk in woorden kunnen worden uitgedrukt, zo lieten de respondenten in mijn onderzoek mij weten. Dit maakte het interviewen tijdens het onderzoek lastig. Niet alleen de participanten in mijn onderzoek hadden moeite om hun ervaringen in woorden vorm te geven. Ook ik kan de gevoelens en inzichten die ik ervaarde moeilijk verwoorden. Zo had ik in de jaren voorafgaand aan mijn deelname aan de Ayahuasca workshop boeken gelezen van de schrijvers: Paulo Coelho, Eckhart Tolle en Neale Donald Walsh. Deze boeken dacht ik te begrijpen en misschien deed ik dat ook, maar tijdens mijn Ayahuasca ervaringen had ik het idee dat ik de kennis in deze boeken vanuit mijn hele wezen beleefde. Alsof alles wat ik ooit had gelezen over spiritualiteit en verlichting ineens op zijn plek viel. Ik zou het omschrijven als een korte staat van verlicht zijn. Een aantal van deze inzichten zijn me sterk bijgebleven. Allereerst leek ik mij tijdens het Ayahuasca gebruik bewuster te zijn van de belemmeringen in mijn persoonlijke groei. Ik zag mijn onzekerheden en de rotsvaste overtuigingen die zich in mij hadden postgevat en die een obstakel vormden voor een open en leergierige houding naar de buitenwereld toe. Gevoelens en gedachten leken zich tijdens het gebruik van Ayahuasca te versterken en werden hierdoor duidelijk. Zo werd ik mij sterk bewust van mijn aversie tegen regels. Tijdens de workshop was het de bedoeling dat de deelnemers stil zouden zijn, in ieder geval niet met elkaar zouden praten. Maar een andere participant en ik begonnen toch meerdere keren met elkaar te praten. Het personeel reageerde daarop en keek meerdere keren bestraffend onze kant op. Ik vond dat op dat moment erg storend en werd zelfs ontzettend kwaad. Ik weet nog dat ik dacht, Ik ben 26 jaar, ze hoeven mij niet te vertellen dat ik mijn mond moet houden. Ik heb zelfs overwogen om op te stappen, al was ik daar toen helemaal niet toe in staat geweest. Later drong tot mij door dat ons gepraat de trip van anderen nadelig zou kunnen beïnvloeden en ik was verbaasd over hoe vast ik had gezeten in mijn rotsvaste overtuiging dat mij wat werd opgelegd. Ook realiseerde ik mij dat ik ook buiten de driedaagse Ayahuasca workshop mij regelmatig afzet tegen alles wat moet. Tijdens de Ayahuasca workshop voelde ik me vrij van conventies die me werden opgelegd door anderen en door de maatschappij en realiseerde ik me dat ik me vaak opgesloten voelde in een soort van onzichtbare muur die mij in de greep hield. Maar nu realiseer ik mij dat zonder regels de wereld en ook de Ayahuasca groep niet kan functioneren. Het tweede inzicht was dat de mondaine wereld een illusie was. Tenminste zo ervaarde ik dit. Deze ervaring heeft mij in ieder geval geholpen om mijn eigen onzekerheden en rotsvaste overtuigingen te relativeren en af en toe naast me neer te leggen. De mondaine wereld beschouwen als een illusie is overigens niet hetzelfde als aanspraak doen op een waarheid, want het was binnen mijn Ayahuasca ervaring eerder een illusie naast allerlei andere illusies. En dit kon en kan ik overigens niet met 100% zekerheid verdedigen. Deze ervaring is overigens niet nieuw. De dimensie die men ervaart bij het innemen van Ayahuasca wordt door verscheidene gebruikers gezien als de realiteit. De profane werkelijkheid wordt beschouwd als zijnde een illusie. Anderen daarentegen zien deze wereld als een realiteit die bestaat naast vele andere realiteiten. Of een illusie naast vele andere illusies. 51 In een van 50 B.Shanon, ed. The antipodes of the mind. Charting the phenomenology of the ayahuasca experience (Oxford: University press, 2010), R. Metzner, ed. Sacred Vine of Spirits, Ayahuasca. (Rochester; Park Street PRess, 2006),

17 mijn interviews gaf een respondent aan dat het voor hem niet zo belangrijk was wat nu de realiteit was, dat hij dit ook niet wist. Dat de ervaringen hem hielpen en bewust maakte, was belangrijk. 52 Maar een andere respondent gaf juist weer aan dat hij dacht dat deze wereld uit meerdere realiteiten bestaat en dat wij deze realiteiten kunnen ervaren als we Ayahuasca innemen. Duidelijk mag zijn dat de scheiding tussen werkelijkheid, illusie en droom vervagen. Het derde inzicht dat ik opdeed na het innemen van Ayahuasca was dat er niks is en tegelijkertijd alles. Dit wijst ook impliciet op een illusie. Want als iets niks en tegelijkertijd alles kan zijn, dan zijn alle aanspraken op het zijn een illusie. Dit is geen rationele realisatie maar was een ervaring: er was voor een moment even niks en op het andere moment was er alles. Deze ervaring heb ik geprobeerd onder woorden te brengen maar dat is lastig omdat woorden de lading van de ervaring niet lijken te kunnen dekken. Het vierde inzicht dat ik in dit hoofdstuk wil noemen is dat elk mens een eigen proces doormaakt waarbij elk mens op zijn eigen manier zijn best doet. Goed en kwaad leken tijdens mijn Ayahuasca ervaring niet te bestaan en dat verloste mij van ieder oordeel. Want als er geen goed of kwaad is, valt er ook niet te oordelen. Mijn oordelen en de bijbehorende ingesleten patronen kon ik onder invloed van Ayahuasca meerdere keren sterk waarnemen. Een ander inzicht dat te maken had met deze oordeelloosheid maar ook verbondenheid, deed ik op tijdens de tweede dag. Ik zag mezelf tijdens het gebruik in één dimensie en anderen allemaal in hun eigen dimensie. Dit veroorzaakte een onzichtbare muur tussen alle deelnemers. Het had geen zin om dingen uit te leggen, omdat men dan alleen tegen zichzelf leek te praten. De enige manier waarop je door de onzichtbare muur heen kon breken was door liefde te geven. Liefde geven was de enige manier waarop men echt verbonden was met de ander. Dit was ook de enige manier waarop je anderen kon laten kennismaken met de waarheid. En de waarheid zag ik als het pad zonder angst, het pad van de liefde. Liefde moet hier overigens niet worden verward met liefde zoals het in onze moderne wereld vaak wordt omschreven. De liefde waarover ik hier spreek zou ik willen omschrijven als een gevoel waarbij men alles accepteert zoals het is en daardoor onvoorwaardelijk lief heeft. Behoeften of verwachtingen spelen geen rol. Deze ervaringen zou ik spiritueel of transcendent kunnen noemen. Deze spirituele en transcendente ervaringen worden door Westers getrainde artsen en psychologen erkent als een dimensie waar Ayahuasca toegang tot kan verlenen. Deze dimensies leiden tot een dieper bewustzijn, waarbij relaties, de kosmos en de eigen plek hierin helderder worden. 53 Shanon noemt een aantal veelvoorkomende transcendente ervaringen. Zo beschrijft hij een man die tijdens een visioen uitroept: How beautiful this all is, incredible, incredible en dit blijft herhalen. Ook beschrijft hij ervaringen waarbij gevoelens van diepe tevredenheid en grote vreugde leidden tot gelukzaligheid. Deze ervaringen gaan vaak gepaard met een gevoel van diepe dankbaarheid. Het gevoel van diepe dankbaarheid heb ik zelf ook ervaren tijdens mijn participatie, vooral op de laatste dag. Ik liep rond de middag naar buiten. Ik werd opeens misselijk en zocht een stil plekje om over te geven. Dat lukte niet dus ik ging weer naar binnen en belandde ergens in een hal. Ik zat daar op de grond met een emmer en ik begon over te geven. Ik zag hoe de vormen van mijn braaksel in de emmer veranderden in enge kleine duiveltjes, maar ik vond het niet eng omdat het braaksel zojuist mijn lichaam had verlaten en het dus voor mijn gevoel niet bedreigend was. Een van de mede participanten kwam op dat moment naar me toe, aaide mijn rug en vroeg of alles goed met me ging. Ze deed dit naar mijn gevoel met zoveel liefde en aandacht dat ik haar ongelofelijk dankbaar was. Ik voelde tegelijkertijd een intense liefde voor haar maar tegelijkertijd ook voor alles om me heen. Ik liep vlak daarna naar buiten en ook daar vond ik alles prachtig, nog prachtiger dan in de hal. De bomen, de natuur maar ook de mensen om me heen. Een vrouwelijke participant lag naast me op een dekentje en praatte met me. Ik keek naar haar gezicht en ik vond haar mooier dan mooi, liever dan lief en ik was haar meer dan dankbaar, en tegelijkertijd ook alles om me heen. Eigenlijk schieten de woorden mooi, prachtig en dankbaar hier hopeloos tekort. Er zijn geen woorden die het gevoel van diepe dankbaarheid goed kunnen omschrijven. Volgens Shanon omschrijven veel gebruikers dit gevoel als contact met een energie die de oorsprong is van welzijn en gezondheid. Dit contact leidt tot een sterk gevoel van liefde en affectie met alle levende wezens om ze heen. Sommige gebruikers geven aan dat 52 Zie bijlage 3 53 R. Metzner, ed. Sacred Vine of Spirits, Ayahuasca. (Rochester; Park Street PRess, 2006),

18 ze in staat zijn geweest om te communiceren met dieren en dat ze tijdens de trip begrepen hoe planten met hun omgeving omgaan. Dit laatste kwam terug tijdens mijn interview met respondent S. Zij gaf aan dat ze tijdens een van haar ervaringen een boom aanraakte en voelde hoe hij ademde waarna ze een werd met de boom en daardoor ook met alles om haar heen. 54 Shanon omschrijft deze diepe verbondenheid als een generaal gevoel van een gesloten cirkel met een gelijkwaardige band met de natuur in het algemeen. Veel gebruikers van Ayahuasca beschouwen aan de ene kant de planeet en alle levende wezens als een entiteit en tegelijkertijd zien zij zichzelf als een essentieel onderdeel hiervan. Meestal gaat dit gepaard met een diepe waardering voor de harmonieuze natuur die onderdeel is van de matrix van het zijn. 55 Dit laatste is een interessant gegeven als men kijkt naar de berichten die worden gedeeld op de Facebook pagina. Zo zie je vooral veel foto s voorbij komen van natuur en dieren. Ook zijn vele participanten van de Ayahuasca bijeenkomst vegetarisch en eten vooral biologische producten. Zij verkeren ook in netwerken waarin verbondenheid met de natuur allerlei vormen krijgt en wordt gedeeld. In hoofdstuk 4 wordt dit fenomeen verder ontvouwt De 3-daagse Ayahuasca workshop Graag ga ik in deze paragraaf dieper in op de Ayahuasca workshop die centraal staat in dit onderzoek en waaraan ik als participant heb deelgenomen. Aan deze workshop die drie dagen duurde, namen 30 participanten en 10 personeelsleden deel. De workshops worden georganiseerd door een Shamaan afkomstig uit Brazilië en een man genaamd Daniel, afkomstig uit Nederland. Het is niet duidelijk wie nu precies waarvoor verantwoordelijk is, maar Daniel lijkt wat toegankelijker. De Shamaan spreekt overigens geen Nederlands, hij spreekt tijdens de workshops Engels. Hij leidt de rituelen en tijdens het drinken van de Ayahuasca neemt hij een centrale plaats in binnen de kring. Hij geeft de glaasjes met Ayahuasca in de handen van de participanten en hij brengt de Ayahuasca ook tussendoor. De workshop begint rond 5 uur in de namiddag en eindigt 3 dagen later in de avond. Tijdens de workshop worden er veel rituelen uitgevoerd, is er tijd voor vrije invulling maar wordt er vooral Ayahuasca gedronken. Niet alleen de ervaringen met Ayahuasca zelf spelen een rol maar ook de setting en de handelingen rondom de trip zijn belangrijk voor de betekenisgeving. Om deze betekenisgeving te begrijpen is het volgens vele wetenschappers belangrijk om te kijken wat het lichaam precies doet. Vanuit dit gegeven viel het mij op dat het lichaam veel aandacht kreeg in de rituelen maar ook belangrijk leek in de omgang tussen de participanten. Graag werk ik dit thema belichaming verder uit. Er is binnen religiewetenschappen steeds meer aandacht voor het lichaam en haar rol in cultuur en betekenisgeving. Het concept belichaming is afgeleid van de fenomenologie die de lichamelijke beleving als fundamentele benadering binnen de wereld van de mens ziet. Deze benadering van het fysieke staat recht tegenover het Cartesiaanse dualisme. Het lichaam is volgens deze fenomenologie sociaal gevormd, waarbij alle zintuigen, emoties en het bewustzijn deel zijn van het lichaam. Het sacrale wordt hier vaak gezien als iets wat onderdeel is van het lichaam 56, en betekenisgeving als iets wat wordt beleefd en uitgebeeld in en door het lichaam. 57 Bowie noemt dit concept: het lichaam als voertuig voor het symboliseren van de samenleving. Waarbij het menselijk lichaam wordt gebruikt als een classificerend mechanisme. De gemeenschappelijkheid van ons lichaam met andere lichamen maakt het een instrument waarmee men wat wil zeggen over de samenleving. 58 Symbolen worden gezien als de sociale constructies die vorm geven aan de betekenis en tot uiting komen via het lichaam. Deze symbolen hebben overigens geen universele betekenis. Deze fenomenologie is juist binnen de groep van Ayahuasca gebruikers zo belangrijk. Ook al probeert de groep van Ayahuasca participanten zich niet te beroepen op waarheidsclaims en wil zij zich niet binden aan doctrines, toch is zij verbonden aan collectieve betekenisgevingssystemen. Deze collectieve betekenisgevingen kunnen worden ontdekt door de cognitieve betekeniskaders te 54 Zie bijlage 3 55 B.Shanon, ed. The antipodes of the mind. Charting the phenomenology of the ayahuasca experience (Oxford: University press, 2010), Anna Fedele & Ruy LLera Blanes. Encounters of body and soul in contemporary religious practices. (New York/ Oxford: Berghahn Books, 2011). 57 Anna Fedele & Ruy LLera Blanes. 58 Fiona Bowie, ed. The anthropology of religion. An introduction. (Malden; Blackwell Publisching Ltd: 2006),

19 analyseren aan de hand van gesprekken en interviews maar er kan ook worden gekeken naar de zichtbare lichamelijkheid binnen de bijeenkomst. Er wordt dan gekeken naar wat er wordt belichaamd. Tijdens mijn participatie in de Ayahuasca workshop viel het mij op dat het fysieke een grote rol speelde. De deelnemers leken vooral lichamelijk en non verbaal met elkaar te communiceren, meer dan ik gewend was. Zo keken mensen me veel intenser en langer in mijn ogen aan, zo lang dat ik me er ongemakkelijk door ging voelen. De aanrakingen waren vaak intens en lang en mensen namen de tijd en rust om elkaar te omarmen. Deze omarmingen wisselden elkaar af met lang oogcontact, waarna men elkaar weer lang vasthield. De omarmingen duurden gemakkelijk minuten lang. Ook na afloop van de ceremoniën bleven mensen lichamelijk. Ik kan me nog herinneren dat ik zoveel te vertellen had, maar dat anderen me vooral aankeken, lachten en aanraakten. Woorden leken bij hen niet nodig. Ik moet bekennen dat ik in het begin hard oordeelde over deze vorm van lichamelijkheid. Ik vond het gemaakt. Ik kon me niet voorstellen dat men zin had in al die lichamelijkheid. Om mijn genegenheid te tonen is een knuffel of een korte aanraking genoeg. De anderen leken er echter geen genoeg van te krijgen. Ik vond het overdreven, zweverig, ja zelfs primitief. Nu achteraf, probeer ik mijn oordeel over die lichamelijkheid te beschouwen als een tekortkoming in mijzelf. Het lukt mij om de lichamelijkheid van de deelnemers serieus te nemen als gemeend en echt. Zij leken zich verbonden te voelen met elkaar en de ander en uitten dit via hun lichaam. Deze manier van verbinden lijkt ook centraal te staan in de rituelen rond Ayahuasca. Zowel in het zich verbinden met anderen als het zich verbinden met jezelf. Er werd bijvoorbeeld gedanst met de bedoeling om het lichaam meer te leren voelen en te ervaren, of zoals gezegd werd: meer in het lichaam te komen. De deelnemers werd gevraagd om hun ogen eerst te sluiten bij het dansen. Minuten later mochten de ogen worden geopend. Er werd ook gebruik gemaakt van aanrakingen in de rituelen. De keuze van deze handelingen in de Ayahuasca ceremonieën vindt haar oorsprong in de Ayahuasca ervaringen. Deze ervaringen hebben vaak een grote impact op de denkwijze en het referentiekader van de deelnemers. Al eerder noemde ik Benny Shanon die de diepe verbondenheid met mensen, dieren planten of met de kosmos als een generaal gevoel van Ayahuasca noemt. 59 Deze verbondenheid krijgt vorm in de fysieke uitingen van de Ayahuasca gebruikers. Juist deze gevoelens van verbondenheid wordt door participanten geregeld omschreven als een van de mooiste ervaringen. In mijn interviews gaf een van de participanten aan juist de verbondenheid in de rituelen te waarderen. Deze zouden volgens hem bijdragen aan de professionaliteit van de workshops. Ik kan me herinneren dat veel rituelen ongemakkelijk voor mij voelden omdat ik bang was dat de andere deelnemers mij zouden beoordelen op de manier waarop ik danste. Ik moest leren om mijn schaamte maar vooral mijn oordelen daarover achter me te laten. Het dansen dwong mij uit mijn comfortzone te stappen. Niet alleen hier maar ook tijdens een ander ritueel werd mijn oordelend vermogen op de proef gesteld. In dit ritueel was het de bedoeling dat men voor een andere deelnemer ging staan. Je legde beide handen op je hart en sloot je ogen. Vervolgens moest je jezelf voostellen dat je het onschuldige kind was dat je was toen je net was geboren. Na een paar minuten werd gevraagd om de ogen te openen en je hand op het hart te leggen van de andere deelnemer. Je keek nu in de ogen van de ander en probeerde de onschuld in zijn of haar ogen te herkennen. Naast dat dit weer een ritueel is waarbij men zich verbindt met de ander, word ook je oordelend vermogen op de proef gesteld. Het oordelen van jezelf en het oordelen van de ander. Het elkaar in de ogen kijken tijdens een van de rituelen in de Ayahuasca ceremonie, lijkt te zijn verweven met de percepties van goed en kwaad. Goed en kwaad is een thema dat geregeld terug komt in de Ayahuasca ervaringen. Mijn eigen ervaring tijdens Ayahuasca was dat de grenzen van goed en kwaad vervaagden of zelfs verdwenen. Mijn percepties van goed en kwaad werden meerdere keren tijdens verschillende fasen in mijn trip op de proef gesteld. Kwaad zag ik voorheen als iets wat we moeten zien te ontwijken en vooral niet moeten accepteren, en waar we ons tegen moeten wapenen.. Dit uitte zich in veel zelfkritiek en dit leek ik ook te projecteren op de buitenwereld. Tijdens de trip ervaarde ik dat alles een paradox is en dat iets zowel goed als kwaad kan zijn. Op een ander moment ervaarde ik dat ik en alle andere wezens elk moment de keuze hebben om te zijn wie je wilt zijn en dat goed en kwaad naast elkaar bestaan in andere realiteiten. Er is een slechte Nalan en er is een goede Nalan. Dit thema kwam het meest pregnant naar voren tijdens een trip waarbij ik me verbonden voelde 59 B.Shanon, ed. The antipodes of the mind. Charting the phenomenology of the ayahuasca experience (Oxford: University press, 2010),

20 met alles en iedereen om me heen. Op dat moment accepteerde ik de ander volledig en voelde ik een onvoorwaardelijke liefde. Ik was oordeelloos. Dit leidde tot een almachtig en vreugdevol gevoel. Shanon haalt het thema van goed en kwaad drie keer aan waarbij een shamaan een anthropoloog vertelt: You know, Ayahuasca is not only good and generous, it also has a touch of malice. Ayahuasca is naast het mooie ook vol van geheimzinnigheid en zelfs kwaadaardige krachten. Volgens Shanon lijkt het erop dat Ayahuasca de gebruiker vertelt dat de wereld zowel goed als kwaad bevat, dat de twee met elkaar verweven zijn, en dat de ultieme realiteit voorbij goed en kwaad gaat. Shanon noemt ook de ervaring waarbij bepaalde ethische dilemma s vanuit een nieuw perspectief worden gezien. Als laatste noemt hij visies waarin men het hoogste goed voelt. Deze visioenen gaven hem in zijn eigen ervaringen de indruk dat het ethische en het esthetische als het ware hetzelfde zijn. Hij heeft soortgelijke evaluaties van anderen gehoord. 60 Tijdens de bijeenkomst werd er geacht stilte te bewaren tijdens de eerste uren na het drinken, ook werd er gevraagd om in het wit gekleed te gaan. Daarnaast lagen mannen en vrouwen apart en was het de bedoeling dat je participeerde in de rituelen. Behalve de expliciet opgelegde regels, leken er ook een aantal verborgen sociale constructies te heersen. Tijdens het dansen bijvoorbeeld, maakten de meeste participanten vloeiende bewegingen, niet de strakke en harde bewegingen die men ziet in een moderne discotheek. Maar ook als men niet danste, leek men zich sierlijker en ronder te bewegen. Op de derde dag, toen ik onder invloed was van Ayahuasca, werd mij duidelijk waarom de bewegingen rond zijn en vloeiend. Zo kwam mijn vriendin naast me zitten en begon te vertellen over haar ervaring. Ze had een hoekige stem en haar bewegingen waren strak en hard. Dit riep bij mij een heel negatief gevoel op. Terwijl juist de sierlijke zachte ronde bewegingen een positief gevoel bij mij opwekten. Duidelijk moet zijn dat ik toen nog niet had nagedacht over de manier van beweging in de Ayahuasca workshop. Na deze ervaring werd ik me bewust van deze manier van bewegen en de effecten daarvan. Toch kan ik me niet voorstellen dat de vloeiende bewegingen en de zachtheid die de deelnemers van de Ayahuasca workshop lijken te willen uiten, als vanzelf ontstaan door het gebruik van Ayahuasca. Het lijkt eerder een gedragscode te zijn geworden. Behalve de manier van bewegen en het met elkaar communiceren, zie ik namelijk ook overeenkomsten in kledingstijl en verzorging. Toch is iedereen welkom en zijn er ook altijd types die niet in het door mij geschetste plaatje lijken te passen. Naast alle lichamelijke aspecten binnen de rituelen doet de trip zelf ook veel met het lichaam. Behalve dat de cognitieve ervaringen als lichamelijke kunnen worden gezien, zijn er ook een aantal zichtbare lichamelijke effecten. Zo is kotsen een veel voorkomende bijwerking van het gebruik van Ayahuasca. Ook heb ik mensen tijdens de trip zien trillen op de grond, zien dansen, of bewegingen zien maken die je mensen niet zo snel buiten de workshop zou zien doen. Ook maakten mensen allerlei geluiden, van huilen, lachen tot schreeuwen en zingen. Je kunt je voorstellen dat de deelnemers van de workshop zich daarmee kwetsbaar opstellen wat vervolgens weer leidt tot een diepere verbondenheid met elkaar. 3. Religie, ritueel en transformatie Misschien is het niet gek als ik zeg dat Ayahuasca bijna altijd leidt tot transformatie. Mijn ervaring met het brouwsel heeft geleid tot een verandering in mijn denken en in mijn doen. Ik zou kunnen zeggen dat Ayahuasca mijn bewustzijn heeft vergroot op verschillende vlakken. Alsof ik tijdens de ervaring met Ayahuasca een vat vol levenslessen heb meegekregen die mijn oude patronen en denkwijzen in een split second hebben omvergegooid. Dit heeft uiteindelijk ook geleid tot nieuwe interesses en nieuwe vrienden. Niet alleen ik ben veranderd door het gebruik van Ayahuasca, ook kennissen die net als ik Ayahuasca gebruikten en de participanten die ik in het kader van dit onderzoek sprak, maakten allen een transformatie door. Deze transformatie wordt geregeld genoemd als reden om Ayahuasca te blijven gebruiken en is ook vaak een motivatie voor andere mensen om het voor de eerste keer te proberen. Transformatie was vrijwel altijd een besproken onderwerp in de gesprekken die ik voerde met participanten. Zo gaven participanten aan meer over zichzelf te begrijpen en over de wereld om zich heen. Dit leidde tot verandering van het zelf, wat vervolgens leidde tot een verandering van levensstijl of veranderingen in het dagelijkse leven. Een voorbeeld is een participant die tijdens het interview aangaf voorheen een moeizame relatie met haar familie te hebben gehad. De 60 B.Shanon, ed. The antipodes of the mind. Charting the phenomenology of the ayahuasca experience (Oxford: University press, 2010),