DGV Rapport. Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen. Risicoanalyses als basis voor een veiliger medicijngebruik

Transcriptie

1 DGV Rapport Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen Risicoanalyses als basis voor een veiliger medicijngebruik

2 Colofon Auteurs Rob Essink, apotheker MPH Paul Geels, verpleeghuisarts Jan Akkermans MA drs. Hans de Vos Burchart DTP Ellen Wiggemansen januari 2009 DGV heeft de grootst mogelijke zorg besteed aan deze uitgave. Aan de inhoud hiervan kunnen echter geen rechten worden ontleend. DGV is niet aansprakelijk voor directe of indirecte schade die het gevolg is van het gebruik van de informatie die door middel van deze uitgave is verkregen. Niets uit deze uitgave mag gebruikt worden zonder vooraf verkregen toestemming. DGV, Nederlands instituut voor verantwoord medicijngebruik Postbus 3089, 3502 GB Utrecht Churchilllaan 11, 3527 GV Utrecht tel fax

3 Inhoud Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen Samenvatting 2 Inleiding 3 Conclusies en aanbevelingen 4 Verzorgingshuizen 4.1 Algemeen beeld 4.2 De diverse onderdelen van het medicatieproces 4.3 Wijze leveren medicatie 4.4 Het aantal apotheken 4.5 Het aantal huisartsen 4.6 Kenmerken verzorgingshuizen 5 Verpleeghuizen 5.1 Algemeen beeld 5.2 De diverse onderdelen van het medicatieproces 5.3 Ziekenhuisapotheek of openbare apotheek 5.4 Kenmerken verpleeghuizen 6 Verzorgingshuizen versus verpleeghuizen 7 Methoden 7.1 Werving en respons 7.2 Wat is de DGV Quick-scan medicatieproces? 7.3 Beperkingen van het onderzoek Bijlage 1 Literatuur Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen 3

4 1 Samenvatting Er is nog veel kwaliteitswinst te halen bij de organisatie van het medicatieproces in Nederlandse verzorgings- en verpleeghuizen. Dit blijkt uit de DGV Quick-scan medicatieveiligheid die door een groot aantal verpleeg- en verzorgingshuizen in 2008 op vrijwillige basis is uitgevoerd. Hierdoor is het mogelijk de sterkten en de zwakten op het gebied van medicatieveiligheid in deze sectoren in kaart te brengen. De deelnemende verzorgingshuizen blijken gemiddeld 63 procent van de aspecten van het medicatieproces 'van voorschrijven tot en met toedienen' - in hoofdlijnen - goed voor elkaar te hebben. Bij de deelnemende verpleeghuizen is dat gemiddeld 75 procent. Het malen van geneesmiddelen na autorisatie van een arts of apotheker, controle op het zelfstandig beheer en gebruik van medicatie, periodieke medicatiebeoordelingen en de dagelijkse afhandeling van medicatiebewakingssignalen zijn voorbeelden van aspecten die vragen om verbeterprogramma's. Deze conclusies zijn gebaseerd op de analyse van de uitkomsten van 143 (89 verzorgingshuizen en 54 verpleeghuizen) Quick-scans. Summary On medication processes in Dutch houses for the elderly and nursing homes, quality improvements can be achieved. This is shown in the results of the DGV Quick-scan medication safety. In 2008 this Quick-scan was carried-out in a large number of homes for the elderly and nursing homes. Both the houses for the elderly and the nursing homes participated on a voluntary basis. With the results we are able to reveal the strengths and weaknesses in the area of medication safety in these health facilities. On average in 63 percent of the participating houses for the elderly, the medication process is organized satisfactorily. In the participating nursing homes this is 75 percent. Examples of recommended improvements are: crushing of medication after authorization by a physician or pharmacist; check on medication management ability; periodical medication reviews and daily dispatch of alerts from the pharmacists reference database (prescriptions are electronically checked at the pharmacy for interactions, contra indications, inappropriate dosage). These conclusions are based on the analyses of 143 (89 homes for the elderly and 54 nursing homes) Quick-scans. 4 Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen

5 2 Inleiding In Nederland is 2,4 procent van alle ziekenhuisopnames en 5,6 procent van de acute opnames gerelateerd aan geneesmiddelen (Van den Bemt, 2006). Dit betekent geneesmiddelgerelateerde ziekenhuisopnames per jaar waarvan potentieel vermijdbare opnames. Patiënten ouder dan 65 jaar hebben een tweemaal zo hoge kans op een geneesmiddelgerelateerde opname dan patiënten jonger dan 65 jaar. Redenen hiervoor zijn therapieontrouw, verminderde cognitie, verminderde nierfunctie, multimorbiditeit, polyfarmacie en het niet-zelfstandig wonen. Dit rapport richt zich op de laatst genoemde risicofactor: hoe veilig is het medicatieproces 'van voorschrijven tot en met toedienen' in de Nederlandse verpleeg- en verzorgingshuizen? DGV heeft hiervoor twee Quick-scans medicatieproces ontwikkeld. Een voor de verpleeghuizen en een voor de verzorginghuizen. In de Quick-scans is aandacht geschonken aan alle onderdelen van het medicatieproces. Deze Quick-scans zijn in 2008 aangeboden aan ongeveer 200 verpleeg- en verzorgingshuizen die aan DGV hebben aangegeven deze daadwerkelijk te willen uitvoeren. Met de resultaten van de Quick-scan krijgt een individuele instelling een goed beeld of het medicatieproces binnen de instelling - op hoofdlijnen - goed geregeld is. Logischerwijze wordt ook duidelijk welke processtappen risicovol zijn en verbeterd moeten worden. Op basis van hun resultaten ontvingen alle deelnemende instellingen adviezen hoe zij het medicatieproces konden verbeteren. In dit rapport waarin de resultaten van de individuele instellingen zijn geaggregeerd, leest u het overall beeld van het medicatieproces binnen de deelnemende verpleeg- en verzorgingshuizen. U ziet welke aspecten van het proces in het algemeen goed en welke in het algemeen minder goed geregeld zijn. Extrapolatie van de gegevens van dit onderzoek naar de gehele verpleeg- en verzorgingshuissector kan leiden tot enige vertekening van het landelijke beeld. De Quick-scan is aangeboden aan alle verpleeg- en verzorgingshuizen waarbij de huizen zelf mochten beslissen of ze al dan niet de Quick-scan wilden uitvoeren. Toch ligt het in de lijn van de verwachting dat de gesignaleerde risico's ook in andere verpleegen verzorgingshuizen aanwezig zijn. Waar mogelijk zijn aan de conclusies aanbevelingen verbonden voor het hele veld. Daarom is dit rapport interessant voor de verpleeghuizen en verzorgingshuizen zelf en voor bijvoorbeeld beleidsmakers bij de overheid, de relevante koepels, de Inspectie voor de gezondheidszorg en de zorgkantoren. Het rapport is als volgt opgebouwd. Eerst krijgt u een beeld van het medicatieproces binnen de verzorgingshuizen en vervolgens binnen de verpleeghuizen. Daarna worden de verzorgings- en verpleeghuizen met elkaar vergeleken. Met name welke overeenkomsten en welke verschillen zijn er. En als laatste wordt ingegaan op de methode en de opbouw van de Quick-scan. Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen 5

6 3 Conclusies en aanbevelingen De belangrijkste conclusies en aanbevelingen op basis van 89 verzorgingshuizen en 54 verpleeghuizen die de DGV Quick-scan medicatieproces hebben ingevuld staan hieronder weergegeven. Er is nog veel kwaliteitswinst te behalen. Zowel de deelnemende verzorgingsals de verpleeghuizen moeten meer aandacht besteden aan het medicatieproces. De verzorgingshuizen doen het slechter dan de verpleeghuizen. De verzorgingshuizen blijken gemiddeld 63 procent van de belangrijkste aspecten van het medicatieproces 'van voorschrijven tot en met toedienen' goed voor elkaar te hebben. Bij de verpleeghuizen is dat gemiddeld 75 procent. Geen enkel verpleeg- of verzorgingshuis scoort op alle aspecten goed. Voor het veiliger maken van het medicatieproces in de verpleeg- en verzorgingshuizen is een goede samenwerking tussen artsen, apothekers en instellingen essentieel, omdat (verpleeg)huisartsen en apothekers grote invloed hebben op het medicatieproces binnen de instellingen waarbij ze betrokken zijn. Het uitvoeren van externe en interne audits (door bijvoorbeeld de eigen apotheker) wordt aanbevolen om een veiliger medicatieproces in de verpleegen verzorgingshuizen te bereiken en borgen. Het malen van geneesmiddelen gebeurt in ongeveer 60 procent van zowel de verpleeg- als verzorgingshuizen zonder autorisatie van een arts of apotheker. Hierdoor ontbreekt een beoordeling of de betreffende geneesmiddelen veilig gemalen kunnen worden. Als de verzorging geneesmiddelen maalt die niet gemalen mogen worden, kan dit grote (medische) gevolgen hebben voor de cliënt. Daarnaast kan het risicovol zijn voor de verzorgenden zelf. Het is dus belangrijk dat de verpleeg- en verzorgingshuizen het malen van de geneesmiddelen goed regelen. De handreiking die DGV over malen van geneesmiddelen heeft ontwikkeld, kan hierbij goed gebruikt worden. Bij 44 procent van de verzorgingshuizen en 52 procent van de verpleeghuizen wordt structureel gecontroleerd of cliënten die (gedeeltelijk) zelfstandig hun medicijnen beheren en gebruiken dit nog goed kunnen. Factoren als achteruitgaande cognitie en motoriek van de cliënten kunnen het veilig zelfstandige gebruik van geneesmiddelen in de weg staan. Daarom is het van belang dat dit - met respect voor de autonomie - bewaakt wordt. Het niet controleren van het eigen beheer van medicatie is met name een knelpunt in verzorgingshuizen omdat het daar relatief vaak en in verpleeghuizen relatief zelden voorkomt. Aanbevolen wordt dat alle huizen die nu geen periodieke controle van het eigen beheer van medicatie uitvoeren, dit op korte termijn doen. DGV heeft voor de verzorgingshuizen hiervoor in 2008 materialen ontwikkeld. Deze omvatten het hulpmiddel beoordeling eigen beheer van medicatie (BEM) en een handreiking voor het management. 1 1 Het ministerie van VWS heeft DGV in 2008 de opdracht gegeven een drie jaar durend project betreffende beoordeling van eigen beheer van medicatie in verzorgingshuizen uit te voeren. 6 Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen

7 Het periodiek screenen van de medicatie van de cliënten door de arts en apotheker gezamenlijk doet 36 procent van de deelnemende verzorgingshuizen volgens de veldnorm. Bij de verpleeghuizen is dit 11 procent. De norm voor verzorgingshuizen is halfjaarlijkse beoordeling. Voor de verpleeghuizen is het maandelijks. Periodieke beoordeling van de medicatie is met name van belang omdat het om een zeer kwetsbare groep ouderen gaat met vaak veel multimorbiditeit en dus polyfarmacie. Belangrijk is dat alle verpleeg- en verzorgingshuizen deze vorm van zorg gaan organiseren. 2 In 16 procent van de verzorgingshuizen krijgt de cliënt of diens vertegenwoordiger en de verzorging altijd voorlichting van de arts over de medicatie. Bij de deelnemende verpleeghuizen gebeurt dit in 32 procent van de huizen. Daarnaast worden in ongeveer tweederde van de verpleeg- en verzorgingshuizen eerst alle vragen/zorgen van de cliënt beantwoord/ besproken voordat de medicatie wordt toegediend. Onvoldoende voorlichting is geen stimulans voor een goed en juist gebruik van de medicatie. Dit kan leiden tot medische problemen. Instellingen waar dit niet goed geregeld is moeten dit op korte termijn oplossen. Bij de keuze van de meest geschikte oplossing moeten zowel de (verpleeg)huisartsen, de verzorging en cliëntenraden betrokken worden. Ook is het aan te bevelen de apotheker hierin te betrekken gezien zijn taak binnen de voorlichting over geneesmiddelen. Verder is het ook belangrijk aandacht te schenken aan de scholing van de verzorgenden. Daarin moet met name aan de orde komen het omgaan met cliënten die geneesmiddelen niet juist gebruiken of weigeren. De dagelijkse afhandeling van de medicatiebewakingssignalen door een apotheker gebeurt bij 75 procent van de verzorgingshuizen. Bij de verpleeghuizen is dit 67 procent. Ook blijkt dat zowel bij de deelnemende verzorgings- als verpleeghuizen de medicatie niet altijd met behulp van ICT wordt bewaakt. Er bestaat dus de kans dat een cliënt onnodig wordt blootgesteld aan potentieel schadelijke (combinaties van) geneesmiddelen. Belangrijk is dat instellingen waar dit niet goed geregeld is, met de apotheker bespreken hoe dit knelpunt op te lossen. In 39 procent van de verzorgingshuizen en 37 procent van de verpleeghuizen worden maandelijks de vervaldata van de aanwezige geneesmiddelen gecontroleerd. De kans bestaat dat cliënten behandeld worden met geneesmiddelen die niet meer aan de minimale kwaliteitseisen voldoen. Dit kan schadelijk zijn voor de cliënt. Belangrijk is dat instellingen waar dit niet goed geregeld is dit knelpunt snel oplossen. Naast bijvoorbeeld het opstellen van een procedure en het aanstellen van een farmaceutisch coördinator is het ook belangrijk aandacht te schenken aan de scholing van de medewerkers. Medewerkers moeten goed op de hoogte zijn van de mogelijke nadelige gevolgen van het toedienen van vervallen geneesmiddelen voor de cliënt. 2 Het ministerie van VWS heeft DGV in 2008 de opdracht gegeven een drie jaar durend project betreffende periodieke medicatiebeoordeling in verzorgingshuizen uit te voeren. Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen 7

8 4 Verzorgingshuizen 4.1 Algemeen beeld Geen van de deelnemende verzorgingshuizen heeft het medicatieproces 'van voorschrijven tot en met toedienen' op alle aspecten goed geregeld. Een groot aantal verzorgingshuizen scoort op het merendeel van de aspecten negatief. Belangrijk is dat de verzorgingshuizen in de komende jaren meer aandacht gaan besteden aan het medicatieproces. Een beter medicatieproces leidt tot minder geneesmiddelfouten en dus tot een betere patiëntveiligheid. Dit blijkt bij de beoordeling van het aantal met 'ja' beantwoorde stellingen. Een met 'ja' beantwoorde stelling betekent dat dit aspect van het medicatieproces goed geregeld is. Van de 30 stellingen worden door de verzorgingshuizen gemiddeld 19 stellingen met 'ja' beantwoord. Dit houdt in dat gemiddeld 11 aspecten van het medicatieproces niet goed geregeld zijn. Er zijn grote verschillen tussen de verzorgingshuizen. Het beste huis beantwoordde 27 van de 30 stellingen met een 'ja' terwijl het slechtste huis slechts 8 stellingen met een 'ja' heeft beantwoord. In figuur 4.1 kunt u aflezen hoe de huizen verdeeld zijn. figuur 4.1 Frequentieverdeling van het aantal met ja beantwoorde stelllingen (n=89) aantal met ja beantwoorde stellingen aantal verzorgingshuizen 8 Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen

9 4.2 De diverse onderdelen van het medicatieproces Van de negen onderdelen van het medicatieproces die met de DGV Quick-scan worden beoordeeld, is binnen de onderdelen 'cliëntinformatie', 'medicatiebewaking en -begeleiding', 'geneesmiddelenformularium en behandelprotocollen' en 'voorraadbeheer en opslag' grote kwaliteitswinst te halen. Aspecten die binnen deze onderdelen zeer zwak scoren zijn: de controle op de wijze waarop cliënten het eigen beheer van medicatie uitvoeren, het ontbreken van een overzicht van geneesmiddelen waarvoor geen recept nodig is, het malen van geneesmiddelen, de voorlichting over de medicatie, de aanwezigheid van behandelprotocollen en de vervaldatumcontrole. Daarnaast zouden de verzorgingshuizen ook meer aandacht moeten besteden aan procedure farmaceutische zorg en het up-to-date houden van het medicatieoverzicht. DGV trekt deze conclusie op basis van de scores op de 30 individuele stellingen (zie tabel 4.1). De 30 stellingen zijn gecategoriseerd in de volgende 9 onderdelen van het medicatieproces: 1. Niet-individuele cliëntgegevens 2. Cliëntinformatie 3. Medicatiebewaking en -begeleiding 4. Geneesmiddelenformularium en behandelprotocollen 5. Medicatieopdrachten 6. Voorraadbeheer en opslag 7. Uitzetten en toedienen van geneesmiddelen 8. Opleiding en bekwaamheid 9. Kwaliteitszorg en risicomanagement In deze paragraaf leest u per onderdeel de belangrijkste bevindingen. 1. Niet-individuele cliëntgegevens (twee stellingen) Van de deelnemende verzorgingshuizen beschikt 67 procent over een lijst van cliënten waarvan de instelling het medicatiebeheer geheel of gedeeltelijk heeft overgenomen. Het niet hebben van zo'n overzicht kan leiden tot verwarring en dus tot fouten. Zeker in verzorgingshuizen met frequente personele wisselingen. In 83 procent van alle huizen is van alle cliënten een medicatieoverzicht aanwezig. 2. Cliëntinformatie (vier stellingen) Controle of een cliënt die zelfstandig zijn medicatie beheert en gebruikt dit nog goed kan gebeurt in 44 procent van de deelnemende verzorgingshuizen. Periodieke beoordeling van het eigen beheer is essentieel omdat de cognitieve en lichamelijke functies van de cliënten in de tijd sterk kunnen verminderen. Van de deelnemende verzorgingshuizen beschikt 46 procent over een medicatieoverzicht op cliëntniveau van de middelen waarvoor geen recept nodig is. Op de dag van opname kan 56 procent van de verzorgingshuizen beschikken over een actueel medicatieoverzicht. Overigens valt dit de verzorgingshuizen slechts gedeeltelijk toe te rekenen aangezien ze hiervoor afhankelijk zijn van anderen. Relatief goed geregeld is het meegeven van een medicatieoverzicht aan cliënten bij bezoek aan het ziekenhuis. Van de verzorgingshuizen zegt 92 procent dit te doen. 3. Medicatiebewaking en -begeleiding (acht stellingen) Alhoewel in het overgrote deel van de huizen de medicatie gecontroleerd wordt met behulp van ICT, wordt maar bij 75 procent van de huizen de afhandeling van de ontstane medicatiebewakingssignalen dagelijks gecontroleerd door de apotheker. Door het niet dagelijks controleren van de medicatiebewakingssignalen bestaat de kans dat een cliënt onnodig lang wordt blootgesteld aan medicatie die niet (meer) geschikt is voor hem of haar. Dit kan ook het gevolg zijn van het niet periodiek screenen door huisarts en apotheker gezamenlijk van de medicatie van cliënten. Van de verzorgingshuizen die de Quick-scan hebben ingevuld, geeft 36 procent aan dat dit gebeurt. In 60 procent van de deelnemende verzorgings- Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen 9

10 huizen wordt aan de arts gemeld dat een cliënt een middel onjuist gebruikt (weigeren, uitspugen, vergeten). Dit betekent dat bij 40 procent van de betrokken verzorgingshuizen de huisartsen niet (goed) op de hoogte zijn van het niet gebruiken van voorgeschreven medicatie. In 39 procent van de locaties van deelnemende instellingen worden geneesmiddelen pas gemalen nadat dit geautoriseerd is door een arts of apotheker op een recept of de deellijst. Hierdoor bestaat de kans dat geneesmiddelen gemalen worden die niet gemalen mogen worden. Dit brengt veiligheidsrisico's voor cliënten en medewerkers met zich mee. De voorlichting aan de cliënten kan ook beter. Bij 16 procent van de verzorgingshuizen geeft de arts altijd voorlichting aan de cliënt en de verzorging over de geneesmiddelen die hij voorschrijft. Verder worden bij 64 procent van de verzorgingshuizen eerst alle vragen over de medicatie beantwoord alvorens het geneesmiddel wordt toegediend. In 53 procent van de huizen worden betrokkenen geïnformeerd over de mogelijke (medische) gevolgen en afhandeling van een (bijna-)medicatiefout. Onder betrokkenen worden verstaan de cliënt zelf, indien van toepassing de (wettelijk) vertegenwoordiger van de cliënt, de verzorging, de arts, de apothekersassistent etc. 4. Geneesmiddelenformularium en behandelprotocollen (een stelling) In het merendeel van de verzorgingshuizen is dit onderdeel zwak geregeld. Voor regelmatig voorkomende aandoeningen heeft 34 procent van de huizen behandelprotocollen. 5. Medicatieopdrachten (drie stellingen) In 79 procent van de huizen wordt bij starten, wijzigen of stoppen van de medicatie een medicatieopdracht geschreven. In 60 procent van de verzorgingshuizen worden wijzigingen in de medicatie binnen 24 uur verwerkt op het medicatieoverzicht. Het gevolg hiervan kan zijn dat de cliënt niet de medicatie krijgt die hij behoort te krijgen, en/of onduidelijkheid bij de verzorging over de medicatie die de cliënt behoort te krijgen. In 72 procent van de verzorgingshuizen is de gewijzigde medicatie altijd binnen 24 uur beschikbaar. 6. Voorraadbeheer en opslag (twee stellingen) Dit onderdeel behoeft de nodige aandacht. Van de verzorgingshuizen controleert 39 procent maandelijks de vervaldata. In 62 procent van de huizen worden verlopen of niet meer gebruikte geneesmiddelen direct teruggestuurd naar de apotheek. 7. Uitzetten en toedienen van geneesmiddelen (drie stellingen) In 80 procent van de verzorgingshuizen gebeurt het uitzetten en toedienen van geneesmiddelen door twee verschillende personen. Deze werkwijze is een algemeen aanvaarde werkwijze voor de preventie van fouten. In eenzelfde percentage van de deelnemende verzorgingshuizen wordt geparafeerd per deelronde na het toedienen van de medicatie. Paraferen is essentieel omdat hiermee te verifiëren is of een middel gegeven is. Daarnaast kan men, indien er achteraf vragen zijn over de gegeven medicatie, snel achterhalen welke verzorgende de medicatie heeft gegeven. Het paraferen dient eigenlijk per geneesmiddel per tijdstip (en dus niet per deelronde) te gebeuren. De stelling was dus niet correct geformuleerd. Dit heeft mogelijk bijgedragen aan misinterpretatie. De stelling is in de nieuwste versie van de DGV Quick-scan medicatieveiligheid voor verzorgingshuizen aangepast. En als laatste is het belangrijk dat tot aan het toedienen van het geneesmiddel bij de cliënt eenvoudig te zien is welk geneesmiddel het betreft. Dit om eventuele verwisselingen zoveel mogelijk te voorkomen. In 74 procent van de huizen is dit goed geregeld. 10 Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen

11 8. Opleiding en bekwaamheid (twee stellingen) Dit onderdeel lijkt heel goed geregeld te zijn. In 96 procent van de verzorgingshuizen dienen alleen (intern) geschoolde en bevoegde medewerkers geneesmiddelen toe. Daarnaast worden in 97 procent van de deelnemende verzorgingshuizen geneesmiddelen met een bijzondere toedieningsvorm alleen toegediend door verpleegkundigen of verzorgenden die hiervoor een uitgebreide instructie hebben gehad. Dit laatste percentage is opvallend hoog en veel hoger dan DGV in de praktijk ziet. Naar deze stelling is nader onderzoek gedaan. Het bleek dat verzorgingshuizen bij bijzondere toedieningsvormen uitsluitend dachten aan injecties terwijl de stelling een bredere scope had (inhalatiemiddelen, rectiolen, blaasspoelvloeistoffen, etc.). In de nieuwste versie van de DGV Quickscan medicatieveiligheid voor verzorgingshuizen is de stelling aangepast. 9. Kwaliteitszorg en risicomanagement (vijf stellingen) Een aantal aspecten is goed geregeld. Met name betreft het omgaan met fouten. In 90 procent van de verzorgingshuizen kunnen (bijna-)medicatiefouten laagdrempelig worden gemeld. En in 93 procent van de huizen is er een MICcommissie die alle meldingen beoordeelt en indien nodig tot actie overgaat. Zwakker is het gesteld met de procedure farmaceutische zorg. Van de (locaties van) instellingen beschikt 45 procent over zo'n procedure en in 53 procent van de huizen wordt de procedure eenmaal per jaar door de betrokken zorgverleners geëvalueerd. Verder beschikt 52 procent van de huizen over een coördinator die het proces van de farmaceutische zorg coördineert. Zeker in verzorgingshuizen waar de geneesmiddelen worden geleverd door meer dan een apotheek en in huizen die te maken hebben met grote aantallen verschillende huisartsen is zo'n coördinator van essentieel belang. Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen 11

12 tabel 4.1 Resultaten DGV Quick-scan verzorgingshuizen op stellingniveau (n=89 verzorgingshuizen) Nr. Stelling % Ja's Niet individuele cliëntgegevens 1 Er is een actuele overzichtslijst van cliënten beschikbaar waarvan de instelling het medicatiebeheer geheel of gedeeltelijk 67% heeft overgenomen. 2 Van alle cliënten is een overzichtslijst van de medicatie aanwezig. Indien het medicatiebeheer (gedeeltelijk) is overgenomen 83% dient ook een deellijst beschikbaar te zijn. Dit geldt zowel voor het moment van voorschrijven, uitzetten als het toedienen van geneesmiddelen. De lijsten moeten zowel binnen als buiten kantooruren beschikbaar zijn. Cliëntinformatie 3 Bij cliënten die het medicatiebeheer (deels) in eigen beheer uitvoeren, vindt minimaal één keer per jaar en bij twijfel vaker 44% een controle plaats op de wijze waarop dit gebeurt. De volgende vragen gaan uitsluitend over die cliënten waarvan het medicatiebeheer gedeeltelijk of geheel is overgenomen. 4 Er is een schriftelijk overzicht van de middelen die zij gebruiken waarvoor geen recept nodig is. 46% 5 Bij (her)opname in het verzorgingshuis is er altijd op de dag van opname een actueel en volledig medicatieoverzicht, 56% inclusief de doseertijdstippen, aanwezig. 6 Bij bezoek aan of overplaatsing naar het ziekenhuis wordt altijd een overzicht van het volledige en actuele medicatie- 92% overzicht, inclusief de doseertijdstippen, meegegeven. Medicatiebewaking en -begeleiding 7 De afhandeling van medicatiebewakingssignalen wordt elke dag gecontroleerd door een apotheker. 75% 8 De medicatie van de cliënt wordt met behulp van ICT bewaakt op onder andere dosering en interacties. 91% 9 Een geneesmiddel wordt alleen gemalen als dit door een arts of apotheker is geautoriseerd op het recept of de deellijst. 39% 10 De arts geeft altijd voorlichting aan de cliënt 3 en aan de verzorging over de medicatie. Daarbij wordt in ieder geval informatie gegeven over het gebruik en de (bij)werkingen. 16% 11 Voordat de medicatie wordt toegediend worden alle vragen en/of zorgen hierover van de cliënt1 beantwoord dan wel besproken met de verzorging/verpleging. Indien nodig ook met een arts. 64% 12 De arts en de apotheker screenen in overleg minimaal twee keer per jaar de medicatie van alle cliënten die vijf of meer verschillende geneesmiddelen naast elkaar gebruiken. 36% 13 Betrokkenen worden geïnformeerd over de mogelijke (medische) gevolgen en afhandeling van een (bijna-)medicatiefout. 53% 14 Voor zover dit geconstateerd kan worden, wordt onjuist gebruik van medicatie door de cliënt (weigeren, uitspugen, 60% vergeten) gemeld aan de arts. Geneesmiddelenformularium en behandelprotocollen 15 Voor aandoeningen die regelmatig voorkomen werkt de instelling met behandelprotocollen (bijvoorbeeld diabetes en 34% obstipatie).me Medicatieopdrachten 16 Zowel het starten, het wijzigen als het stoppen van de medicatie gebeurt aan de hand van een door een arts 79% geautoriseerde medicatieopdracht (MO) of recept. 17 Wijzigingen in de medicatie worden altijd binnen 24 uur verwerkt in het medicatieoverzicht en op de deellijst, dus ook 60% in het weekeinde en op feestdagen. 18 Wijzigingen in de medicatie zijn altijd binnen 24 uur beschikbaar voor de cliënt, dus ook in het weekeinde en op feestdagen. 72% Voorraadbeheer en opslag 19 Minimaal een keer per maand wordt op elke opslaglocatie (kamers van cliënten, afdelingsvoorraden, behandelkamer 39% arts, etc.) gecontroleerd of er geneesmiddelen zijn waarvan de vervaldatum verlopen is. 20 Geneesmiddelen die een cliënt niet meer gebruikt of verlopen zijn worden direct teruggestuurd naar de apotheek. 62% 3 Dit kan ook zijn of haar vertegenwoordiger zijn. 12 Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen

13 tabel 4.1 Resultaten DGV Quick-scan verzorgingshuizen op stellingniveau (n=89 verzorgingshuizen) vervolg Nr. Stelling % Ja's Uitzetten en toedienen van geneesmiddelen 21 Het uitzetten van geneesmiddelen op patiëntniveau en het toedienen van geneesmiddelen gebeurt door twee 80% verschillende personen. 22 Per cliënt wordt per deelronde geparafeerd na het toedienen van de medicatie. 80% 23 Tot aan het moment van toedienen van de geneesmiddelen bij de cliënt is op eenvoudige wijze te zien welk geneesmiddel 74% het betreft, inclusief de sterkte. Opleiding en bekwaamheid 24 Alleen medewerkers die hiervoor (intern) een opleiding hebben gehad en bevoegd zijn, dienen geneesmiddelen toe. 96% 25 Geneesmiddelen met een bijzondere toedieningsvorm worden alleen toegediend door verpleegkundigen of verzorgenden 97% die hiervoor een uitgebreide instructie hebben gehad. Kwaliteitszorg/risicomanagement 26 (Bijna-)medicatiefouten worden door medewerkers en cliënten laagdrempelig gemeld en vastgelegd in een Meldingen 90% Incidenten Cliëntenzorg (MIC) 4 systeem. 27 Er is een MIC-commissie die alle meldingen beoordeelt en indien nodig tot actie over gaat. 93% 28 Binnen het verzorgingshuis coördineert één persoon het proces van de farmaceutische zorg en hij/zij is het aanspreekpunt 52% voor de hierbij betrokken partijen. 29 Er is een beschrijving van de procedure waarop de farmaceutische zorg in de instelling is geregeld. Onderdeel van de 45% procedure is de installatie van een farmaciecommissie. 30 De procedure farmaceutische zorg wordt minimaal eenmaal per jaar door de zorgverleners die ermee werken geëvalueerd 53% en indien nodig bijgesteld. 4 Dit kan ook een MIP, FONA of gelijkwaardig systeem betreffen. Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen 13

14 4.3 Wijze leveren medicatie Binnen de verzorgingshuizen wordt steeds vaker gebruik gemaakt van geneesmiddelen die per cliënt per toedienmoment geautomatiseerd verpakt zijn, uitgezet in gesealde zakjes ('baxteren'). Of dit leidt tot een veiliger medicatieproces is met de gegevens van dit onderzoek niet te zeggen. Op een aantal aspecten lijken verzorgingshuizen die gebruik maken van geautomatiseerd uitgezette medicatie beter te scoren. De medicatiebewakingssignalen lijken beter afgehandeld te worden. Ook is tot aan het moment van toedienen van het geneesmiddel aan de cliënt beter te zien welk geneesmiddel het betreft. Aan de andere kant scoren verzorgingshuizen waarbij de geneesmiddelen in medicijndoosjes al dan niet op cliëntnaam worden geleverd of waar meerdere distributiesystemen naast elkaar bestaan beter. Deze verzorgingshuizen vallen in tabel 4.2 in de categorie overige. Zij lijken bij het wijzigen van de medicatie vaker te werken met een uitgeschreven medicatieopdracht. Ook lijkt het erop dat deze wijzigingen sneller op het medicatieoverzicht worden vermeld. Verder lijkt het uitzetten en toedienen van geneesmiddelen vaker door twee verschillende personen gedaan te worden en lijkt de vervaldatumcontrole beter geregeld te zijn. Het aantal verzorgingshuizen dat gebruikmaakt van weektrays is klein. Toch valt op dat in deze verzorgingshuizen over het algemeen het medicatieproces beter geregeld lijkt dan de verzorgingshuizen in de groepen 'geautomatiseerde gesealde zakjes' en 'overige'. Bovenstaande conclusie is getrokken aan de hand van 73 van de 89 verzorgingshuizen die hebben aangegeven op welke wijze de geneesmiddelen geleverd worden. Zie voor een compleet overzicht van de antwoorden op de diverse stellingen tabel 4.2. In deze tabel zijn alleen stellingen opgenomen waarbij de wijze van levering van geneesmiddelen mogelijk van invloed kan zijn op het antwoord op de stelling. Het betreft 11 van de 30 stellingen uit de Quick-scan. Als in de toekomst meer verzorgingshuizen de DGV Quick-scan hebben ingevuld kan de volgende vraag wellicht beantwoord worden: Wat is de invloed van de wijze van leveren van medicatie op de medicatieveiligheid? 14 Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen

15 tabel 4.2 Resultaten DGV Quick-scan verzorgingshuizen op stellingniveau uitgesplitst naar wijze levering geneesmiddelen (n=73 verzorgingshuizen) Geautomatiseerde Weektrays Overig gesealde zakjes ('baxteren'): (40 huizen) (6 huizen) (27 huizen) Nr. Stelling % Ja's % Ja's % Ja's Niet individuele cliëntgegevens 2 Van alle cliënten is een overzichtslijst van de medicatie aanwezig. Indien het 85% 100% 82% medicatiebeheer (gedeeltelijk) is overgenomen dient ook een deellijst beschikbaar te zijn. Dit geldt zowel voor het moment van voorschrijven, uitzetten als het toedienen van geneesmiddelen. De lijsten moeten zowel binnen als buiten kantooruren beschikbaar zijn. Cliëntinformatie De volgende vragen gaan uitsluitend over die cliënten waarvan het medicatiebeheer gedeeltelijk of geheel is overgenomen. Medicatiebewaking en -begeleiding 7 De afhandeling van medicatiebewakingssignalen wordt elke dag gecontroleerd door 90% 83% 56% een apotheker. 8 De medicatie van de cliënt wordt met behulp van ICT bewaakt op onder andere 90% 100% 89% dosering en interacties. 12 De arts en de apotheker screenen in overleg minimaal twee keer per jaar de medicatie 45% 50% 33% van alle cliënten die vijf of meer verschillende geneesmiddelen naast elkaar gebruiken. Geneesmiddelenformularium en behandelprotocollen Medicatieopdrachten 16 Zowel het starten, het wijzigen als het stoppen van de medicatie gebeurt aan de 68% 83% 93% hand van een door een arts geautoriseerde medicatieopdracht (MO) of recept. 17 Wijzigingen in de medicatie worden altijd binnen 24 uur verwerkt in het medicatieoverzicht en op de deellijst, dus ook in het weekeinde en op feestdagen. 55% 67% 63% 18 Wijzigingen in de medicatie zijn altijd binnen 24 uur beschikbaar voor de cliënt, 75% 83% 63% dus ook in het weekeinde en op feestdagen. Voorraadbeheer en opslag 19 Minimaal een keer per maand wordt op elke opslaglocatie (kamers van cliënten, 33% 83% 41% afdelingsvoorraden, behandelkamer arts, etc.) gecontroleerd of er geneesmiddelen zijn waarvan de vervaldatum verlopen is. 20 Geneesmiddelen die een cliënt niet meer gebruikt of verlopen zijn worden direct 63% 67% 63% teruggestuurd naar de apotheek. Uitzetten en toedienen van geneesmiddelen 21 Het uitzetten van geneesmiddelen op patiëntniveau en het toedienen van 65% 100% 96% geneesmiddelen gebeurt door twee verschillende personen. 23 Tot aan het moment van toedienen van de geneesmiddelen bij de cliënt is op 78% 67% 63% eenvoudige wijze te zien welk geneesmiddel het betreft, inclusief de sterkte. Opleiding en bekwaamheid Kwaliteitszorg/risicomanagement Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen 15

16 4.4 Het aantal apotheken In principe heeft elke cliënt in een verzorgingshuis vrije apotheekkeuze. Dit kan tot gevolg hebben dat een verzorgingshuis met grote aantallen apotheken moet samenwerken, waarbij het mogelijk is dat elke apotheek de medicatie op een andere wijze aanlevert. Dit kan tot verwarring leiden. Ook moet de nodige energie gestoken worden in afstemming. Om deze redenen stimuleren sommige verzorgingshuizen hun cliënten gebruik te maken van dezelfde apotheek. Verder bestaat de hypothese dat als een verzorgingshuis met maar één apotheek samenwerkt er meer betrokkenheid vanuit de apothekersdiscipline is bij het medicatieproces binnen het verzorgingshuis. DGV heeft daarom gekeken of huizen die samenwerken met slechts één apotheek het medicatieproces beter geregeld hebben dan huizen die met meerdere apotheken samenwerken. Voor een aantal aspecten lijkt dit inderdaad zo te zijn. Er vindt vaker een vervaldatumcontrole plaats. Het uitzetten en toedienen van de geneesmiddelen lijkt vaker door twee verschillende personen te gebeuren. Het aspect dat tot aan het moment van toedienen van het geneesmiddel aan de cliënt duidelijk is welke geneesmiddel inclusief sterkte het betreft, lijkt beter geregeld te zijn bij huizen die met één apotheek samenwerken. Verder hebben huizen die met één apotheek samenwerken veel vaker een coördinator farmaceutische zorg. Huizen die samenwerken met meerdere apotheken scoren op een aantal andere stellingen iets beter. De medicatiebewaking en het verwerken van wijzigingen van medicatie in het medicatieoverzicht lijken iets beter geregeld te zijn. Drieënzeventig van de 89 verzorgingshuizen hebben de vraag over het aantal leverende apotheken beantwoord. In deze vergelijking zijn drie categorieën met in totaal acht verzorgingshuizen buiten beschouwing gelaten omdat de aantallen te klein zijn. Het betreft vijf huizen die de geneesmiddelen betrekken van een apotheekhoudende huisarts, twee huizen die deze betrekken van een ziekenhuisapotheek en een huis dat aangeeft de geneesmiddelen niet via een apotheek te betrekken. De bovenstaande conclusies zijn dus getrokken aan de hand van 65 van de 89 verzorgingshuizen waarvan het bij DGV bekend was door wie de geneesmiddelen geleverd worden. Hierbij is alleen gekeken naar die stellingen in de Quick-scan waarbij de apotheek/apotheken mogelijk invloed kan hebben op het antwoord op de stelling, zie tabel 4.3. Het betreft 13 van de 30 stellingen uit de Quick-scan. Als in de toekomst meer verzorgingshuizen de DGV Quick-scan hebben ingevuld hoopt DGV een goed antwoord te kunnen geven op de vraag of het aantal apotheken waarmee een verzorginghuis moet samenwerken invloed heeft op de medicatieveiligheid in het verzorgingshuis. 16 Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen

17 tabel 4.3 Resultaten DGV Quick-scan verzorgingshuizen op stellingniveau uitgesplitst naar leverancier(s) van geneesmiddelen (n=65 verzorgingshuizen) Een openbare Meerdere apotheek apotheken (45 huizen) (20 huizen) Nr. Stelling % Ja's % Ja's Niet individuele cliëntgegevens 2 Van alle cliënten is een overzichtslijst van de medicatie aanwezig. Indien het medicatiebeheer 87% 80% (gedeeltelijk) is overgenomen dient ook een deellijst beschikbaar te zijn. Dit geldt zowel voor het moment van voorschrijven, uitzetten als het toedienen van geneesmiddelen. De lijsten moeten zowel binnen als buiten kantooruren beschikbaar zijn. Cliëntinformatie De volgende vragen gaan uitsluitend over die cliënten waarvan het medicatiebeheer gedeeltelijk of geheel is overgenomen. Medicatiebewaking en -begeleiding 7 De afhandeling van medicatiebewakingssignalen wordt elke dag gecontroleerd door een apotheker. 76% 85% 8 De medicatie van de cliënt wordt met behulp van ICT bewaakt op onder andere dosering en 87% 95% interacties. 9 Een geneesmiddel wordt alleen gemalen als dit door een arts of apotheker is geautoriseerd op het 42% 40% recept of de deellijst. 12 De arts en de apotheker screenen in overleg minimaal twee keer per jaar de medicatie van alle cliënten 38% 30% die vijf of meer verschillende geneesmiddelen naast elkaar gebruiken. 16 Zowel het starten, het wijzigen als het stoppen van de medicatie gebeurt aan de hand van een door 76% 80% een arts geautoriseerde medicatieopdracht (MO) of recept. Geneesmiddelenformularium en behandelprotocollen Medicatieopdrachten 17 Wijzigingen in de medicatie worden altijd binnen 24 uur verwerkt in het medicatieoverzicht en op de 53% 65% weekeinde en op feestdagen. 18 Wijzigingen in de medicatie zijn altijd binnen 24 uur beschikbaar voor de cliënt, dus ook in het 73% 70% weekeinde en op feestdagen. Voorraadbeheer en opslag 19 Minimaal een keer per maand wordt op elke opslaglocatie (kamers van cliënten, afdelingsvoorraden, 47% 20% behandelkamer arts, etc.) gecontroleerd of er geneesmiddelen zijn waarvan de vervaldatum verlopen is. 20 Geneesmiddelen die een cliënt niet meer gebruikt of verlopen zijn worden direct teruggestuurd naar 62% 60% de apotheek. Uitzetten en toedienen van geneesmiddelen 21 Het uitzetten van geneesmiddelen op patiëntniveau en het toedienen van geneesmiddelen gebeurt 87% 65% door twee verschillende personen. 23 Tot aan het moment van toedienen van de geneesmiddelen bij de cliënt is op eenvoudige wijze te 76% 60% zien welk geneesmiddel het betreft, inclusief de sterkte. Opleiding en bekwaamheid Kwaliteitszorg/risicomanagement 28 Binnen het verzorgingshuis coördineert één persoon het proces van de farmaceutische zorg en 64% 35% hij/zij is het aanspreekpunt voor de hierbij betrokken partijen. Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen 17

18 4.5 Het aantal huisartsen In principe heeft elke cliënt in een verzorgingshuis vrije huisartskeuze. Dit kan tot gevolg hebben dat een verzorgingshuis met grote aantallen huisartsen moet samenwerken, waarbij het mogelijk is dat elke huisarts een andere werkwijze hanteert. Bijvoorbeeld door het op een andere wijze aanbieden van recepten. Dit kan tot verwarring leiden. Ook moet de nodige energie gestoken worden in afstemming. Om deze redenen stimuleren sommige verzorgingshuizen hun cliënten slechts gebruik te maken van huisartsen die al bij een grote groep cliënten in het verzorgingshuis betrokken zijn. Te verwachten is dat beperking van het aantal huisartsen waarmee een verzorgingshuis te maken heeft leidt tot een kwalitatief beter medicatieproces. Dit betreft met name de onderdelen die met voorschrijven te maken hebben. Uit dit onderzoek blijkt dat vooralsnog niet. Op een aantal aspecten scoren verzorgingshuizen met een klein aantal huisartsen beter. De controle op het eigen beheer van medicatie lijkt beter geregeld te zijn en er zijn vaker behandelprotocollen voor aandoeningen die regelmatig voorkomen. Op een aantal andere aspecten scoren huizen met een groot aantal huisartsen beter. Zo lijkt de medicatie van cliënten die vijf of meer geneesmiddelen naast elkaar gebruiken vaker gescreend te worden door de huisarts en apotheker gezamenlijk. Bovenstaande conclusies zijn getrokken aan de hand van 70 van de 89 verzorgingshuizen die hebben opgegeven met hoeveel huisartsen ze samenwerken. Hierbij is alleen gekeken naar die stellingen in de Quick-scan waarbij het aantal betrokken huisartsen mogelijk invloed kan hebben op het antwoord op de stelling, zie tabel 4.4. Het betreft 9 van de 30 stellingen uit de Quick-scan. Als in de toekomst meer verzorgingshuizen de DGV Quick-scan hebben ingevuld hoopt DGV een beter antwoord te kunnen geven op de vraag of het aantal huisartsen waarmee een verzorginghuis moet samenwerken invloed heeft op de medicatieveiligheid in het verzorgingshuis. 18 Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen

19 tabel 4.4 Resultaten DGV Quick-scan verzorgingshuizen op stellingniveau uitgesplitst naar aantal huisartsen (n=73 verzorgingshuizen) of meer (28 huizen) (17 huizen) (14 huizen) (11 huizen) Nr. Stelling % Ja's % Ja's % Ja's % Ja's Niet individuele cliëntgegevens Cliëntinformatie 3 Bij cliënten die het medicatiebeheer (deels) in eigen beheer uitvoeren, 50% 41% 57% 18% vindt minimaal één keer per jaar en bij twijfel vaker een controle plaats op de wijze waarop dit gebeurt. De volgende vragen gaan uitsluitend over die cliënten waarvan het medicatiebeheer gedeeltelijk of geheel is overgenomen. Medicatiebewaking en -begeleiding 9 Een geneesmiddel wordt alleen gemalen als dit door een arts of 43% 35% 29% 55% apotheker is geautoriseerd op het recept of de deellijst. 10 De arts geeft altijd voorlichting aan de cliënt 5 en aan de verzorging 18% 12% 7% 9% over de medicatie. Daarbij wordt in ieder geval informatie gegeven over het gebruik en de (bij)werkingen. 11 Voordat de medicatie wordt toegediend worden alle vragen en/of 61% 53% 57% 73% zorgen hierover van de cliënt1 beantwoord dan wel besproken met de verzorging/verpleging. Indien nodig ook met een arts. 12 De arts en de apotheker screenen in overleg minimaal twee keer per 36% 24% 50% 64% jaar de medicatie van alle cliënten die vijf of meer verschillende geneesmiddelen naast elkaar gebruiken. Geneesmiddelenformularium en behandelprotocollen 15 Voor aandoeningen die regelmatig voorkomen werkt de instelling 36% 36% 14% 18% met behandelprotocollen (bijvoorbeeld diabetes en obstipatie). Medicatieopdrachten 16 Zowel het starten, het wijzigen als het stoppen van de medicatie 86% 53% 86% 82% gebeurt aan de hand van een door een arts geautoriseerde medicatieopdracht (MO) of recept. 17 Wijzigingen in de medicatie worden altijd binnen 24 uur verwerkt 61% 53% 64% 55% in het medicatieoverzicht en op de deellijst, dus ook in het weekeinde en op feestdagen. Voorraadbeheer en opslag Uitzetten en toedienen van geneesmiddelen Opleiding en bekwaamheid Kwaliteitszorg/risicomanagement 28 Binnen het verzorgingshuis coördineert één persoon het proces 50% 41% 71% 55% van de farmaceutische zorg en hij/zij is het aanspreekpunt voor de hierbij betrokken partijen. 5 Dit kan ook zijn of haar vertegenwoordiger zijn. Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen 19

20 4.6 Kenmerken verzorgingshuizen Van de 89 verzorgingshuizen die de DGV Quick-scan hebben ingevuld hebben 73 huizen ook de algemene vragenlijst met kenmerken van het huis ingevuld. Met behulp van tabel 4.5 krijgt u een beeld van de verzorgingshuizen die de DGV Quick-scan hebben ingevuld. tabel 4.5 Kenmerken van de verzorgingshuizen die de DGV Quick-scan hebben ingevuld Kenmerk Resultaat Aantal cliënten verzorgingshuis Gemiddeld 84 (spreiding ) Percentage cliënten dat het Gemiddeld 9,0% (spreiding 0-85%) medicatiebeheer geheel in eigen beheer uitvoert Onderdeel van overkoepelende Ja 79.5% stichting Nee 19.2% Niet ingevuld 1.4% Aantal huisartsen 1 huisarts 4.1% 2 tot 5 huisartsen 34.2% 6 tot 10 huisartsen 23.3% 10 tot 15 huisartsen 19.2% Meer dan 15 huisartsen 15.1% Anders 2.7% Niet ingevuld 1.4% Medicatie geleverd door Eén openbare apotheek 61.6% Meerdere openbare apotheken 23.3% Eén apotheekhoudende huisarts 6.8% Meerdere apotheekhoudende huisartsen 1.4% Eén ziekenhuisapotheek 2.7% Anders 1.4% Meerdere antwoorden ingevuld 2.7% Aanlevering medicatie Medicament in doosjes al dan niet 23.3% (in het algemeen) op cliëntnaam Weektrays 8.2% Geautomatiseerde gesealde zakjes 54.8% ('baxteren') Meerdere systemen 13.7% Frequentie levering medicatie Dagelijks 23.3% Wekelijks 58.9% Maandelijks 4.1% Anders 11.0% Niet ingevuld 2.7% 20 Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen

21 5 Verpleeghuizen 5.1 Algemeen beeld Geen van de deelnemende verpleeghuizen heeft het medicatieproces 'van voorschrijven tot en met toedienen' op alle aspecten goed geregeld. Een groot aantal verpleeghuizen scoort op een groot aantal onderdelen negatief. Belangrijk is dat de verpleeghuizen in de komende jaren meer aandacht gaan besteden aan het medicatieproces. Een beter medicatieproces leidt tot minder geneesmiddelfouten en dus tot een betere patiëntveiligheid. Dit blijkt bij de beoordeling van het aantal het 'ja' beantwoorde stellingen van de DGV Quick-scan. Een met 'ja' beantwoorde stelling betekent dat dit aspect van het medicatieproces goed geregeld is. Van de 32 stellingen worden door de verpleeghuizen 24 stellingen gemiddeld met 'ja' beantwoord. Dit houdt in dat gemiddeld acht aspecten van het medicatieproces niet goed geregeld zijn. Er zijn grote verschillen zijn de deelnemende verpleeghuizen. Het 'beste' huis beantwoordde 30 van de 32 stellingen met een 'ja' terwijl het 'slechtste' huis slechts 15 stellingen met een 'ja' heeft beantwoord. In figuur 5.1 kunt u aflezen hoe het beeld over de huizen verdeeld is. figuur 5.1 Frequentieverdeling van het aantal met ja beantwoorde stelllingen (n=54) aantal met ja beantwoorde stellingen aantal verpleeghuizen Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen 21

22 5.2 De diverse onderdelen van het medicatieproces Van de negen onderdelen waaruit het medicatieproces is opgebouwd is binnen het onderdeel 'medicatiebewaking en -begeleiding' de meeste kwaliteitswinst te halen. Met name de dagelijkse afhandeling van medicatiebewakingssignalen door de apotheker, het malen van geneesmiddelen, de voorlichting over de medicatie en de medicatiereview door een verpleeghuisarts en apotheker samen behoeven de nodige aandacht. Daarnaast zouden de verpleeghuizen ook meer aandacht moeten schenken aan de vervaldatumcontrole en de evaluatie van de procedure farmaceutische zorg. DGV trekt deze conclusie op basis van de scores op de 32 individuele stellingen, zie tabel 5.1. Deze 32 stellingen zijn gecategoriseerd in de volgende negen onderdelen van het medicatieproces: 1. Niet-individuele cliëntgegevens 2. Cliëntinformatie 3. Medicatiebewaking en -begeleiding 4. Geneesmiddelenformularium en behandelprotocollen 5. Medicatieopdrachten 6. Voorraadbeheer en opslag 7. Uitzetten en toedienen van geneesmiddelen 8. Opleiding en bekwaamheid 9. Kwaliteitszorg en risicomanagement In deze paragraaf leest u per onderdeel de belangrijkste bevindingen. 1. Niet-individuele cliëntgegevens (een stelling) Deze stelling betreft de vraag: is er van elke cliënt een overzichtslijst van de medicatie aanwezig. Bij alle deelnemende verpleeghuizen blijkt dit aspect goed geregeld. 2. Cliëntinformatie (vier stellingen) Met name op het aspect of bij cliënten die het medicatiebeheer (deels) in eigen beheer uitvoeren gecontroleerd wordt of dit op een verantwoorde wijze gebeurt wordt zwak gescoord. Van de huizen geeft 52 procent aan dit te doen. Vermoedelijk is dit percentage zo laag omdat eigen beheer van medicatie geen gemeengoed is in binnen de verpleeghuizen. Van de huizen beschikt 70 procent over een medicatieoverzicht op cliëntniveau van de middelen waarvoor geen recept nodig is. Redelijk tot zeer goed geregeld is de overdracht van medicatiegegevens. Bij opname kan 82 procent van de verpleeghuizen beschikken over een actueel medicatieoverzicht en bij bezoek aan het ziekenhuis geeft 98 procent van de huizen een medicatieoverzicht mee. 3. Medicatiebewaking en -begeleiding (acht stellingen) Alhoewel in het overgrote deel van de huizen de medicatie gecontroleerd wordt met behulp van ICT, wordt maar bij 67 procent van de verpleeghuizen de afhandeling van de ontstane medicatiebewakingssignalen dagelijks gecontroleerd door de apotheker. Door het niet dagelijks controleren van de medicatiebewakingssignalen bestaat de kans dat een cliënt onnodig lang wordt blootgesteld aan medicatie die niet geschikt is voor hem of haar. Dit kan ook het gevolg zijn van het niet maandelijks screenen van de medicatie door arts en apotheker gezamenlijk. Van de huizen geeft 11 procent aan dat dit gebeurt. In 80 procent van de huizen wordt aan de arts gemeld wanneer een cliënt een middel onjuist gebruikt (weigeren, uitspugen, vergeten). In 39 procent van de huizen worden geneesmiddelen alleen gemalen nadat dit geautoriseerd is door arts of apotheker op recept of deellijst. Hierdoor bestaat de kans dat geneesmiddelen gemalen worden die niet gemalen mogen worden. Dit brengt veiligheidsrisico's voor de cliënt en de medewerker met zich mee. 22 Monitoring medicatieproces in verpleeg- en verzorgingshuizen