Een kwart eeuw armoede in Nederland A quarter century of poverty in the Netherlands

Transcriptie

1 Een kwart eeuw armoede in Nederland Cok Vrooman Head Research Sector Labour and Public Services AIAS Annual Conference Inequality in the Netherlands and Europe: Top Incomes, Poverty and Social Policy Amsterdam, 25 september 2013

2 Context: 25 jaar beleidsverandering : beleid in vogelvlucht Bijstand: lagere niveaus (m.n. jongeren en woningdelers), meer gemeentelijke verantwoordelijkheid, Work First, strengere handhaving AOW verhoogd via belasting (10% hoger dan bijstand); meer mensen met aanv. pensioen Opkomst en terugloop van de vervroegde uittreding WW: aanscherping toegangsvoorwaarden, gunstige rechten ouderen via arbeidsverleden, kortere duur bij mensen<40 Kinderbijslag omlaag, deels gecompenseerd via specifieke uitkeringen Halvering van het aantal ontvangers van nabestaandenpensioen Ziekteverzuim geprivatiseerd via loondoorbetaling, verplichte Arbo/verzuimbegeleiding WAO WIA: striktere toegang (Poortwachter, accent resterende arbeidscapaciteit) Wajong: sterke toestroom in nieuw milennium Meer activerend arbeidsmarktbeleid, re-integratie Vele organisatieveranderingen (o.a. SUWI, integratie CWI/UWV, ketensamenwerking) C. Vrooman (2010), Een succesvolle gedaantewisseling? De hervorming van de sociale zekerheid, Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken 26(4): Een kwart eeuw armoede in Nederland

3 Armoedeonderzoek SCP Voorlopers Theorie en methoden 1980: EC-rapport Monitoring : Jaarrapporten Armoede en Sociale Uitsluiting : Armoedemonitor/-bericht 2010-heden: Armoedesignalement

4 Armoede: SCP-benadering Definitie: Iemand is arm als hij geruime tijd niet de middelen heeft om het minimaal noodzakelijke van zijn gemeenschap te verwerven armoede is contextueel: tijd- en plaatsgebonden maar niet relatief : minder hebben dan een ander duurt minstens een jaar betreft middelen: feitelijk bezit of consumptie Methode: De onvermijdelijke of zeer wenselijke uitgaven in Nederland-nu Uitgedrukt als referentiebudgetten (Nibud, focusgroep): - basisbehoeften - niet veel maar toereikend In de loop der tijd geïndexeerd met uitgaven wonen, voedsel, kleding Grensbedragen afgezet tegen besteedbaar inkomen volgens administratieve gegevens van de belastingdienst e.d.(verzameld door CBS)

5 Validatie: Focusgroepenonderzoek 5 groepen, elk 3 discussiebijeenkomsten over: a) Wanneer ben je in Nederland arm (definitie)? b) Wat heb je nodig om net niet arm te zijn? (bijv. voedsel: hoeveel maaltijden, kwaliteit, welke winkel) c) Wat is de prijs van die goederen en diensten? d) Welk totaalbudget is nodig voor een doorsnee alleenstaande, gezin, oudere etc. om net niet arm te zijn? Hoe verhoudt dit zich tot normen van Nibud en SCP? S. Hoff et al. (2010). The minimum agreed upon consensual budget standards for the Netherlands. The Hague: The Netherlands Institute for Social Research SCP. Focusgroepenstudie is herhaald in wetenschapsprogramma publieke omroep Labyrint 28 november 2012, Arm in een rijk land,

6 Referentiebudgetten (2011, in p.m.) Een kwart eeuw armoede in Nederland

7 Armoede in Nederland, Bron: C. Vrooman en J.M. Wildeboer Schut (2013). Het karige bestaan; een kwart eeuw armoede in Nederland. In: TPEdigitaal 7(1):

8 Arm Amsterdam Armoedepercentage naar postcodegebied, 2009* % Noord en Oost 1031 Noord (19,7%) 1023 Tuindorp Nieuwendam (5,5%) Nieuw-West: 1061 De Kolenkit (22,1%) 1094 Indische Buurt-West (19,2%) 1098 Middenmeer (4,9%) Binnenstad 1012 Burgwallen (18,0%) Zuidwest Bijlmer (12-13%) 1108 Nellestein (5,1%) 1109 Driemond (0,9 %) Zuid (6-8%) * % personen met geëquivaliseerd besteedbaar huishoudensinkomen onder niet-veel-maar-toereikend -criterium Bron: Regionaal Inkomensonderzoek 2009 (CBS, SCP-bewerking)

9 Veranderingen bij groepen, Grootste arme groepen: Vrouwen, kinderen, alleenstaanden (maar: prevalentie=laag/middelmatig) Armoede op basis van niet-veel-maar-toereikendcriterium Hoogste prevalentie: Werkloos, bijstand, eenoudergezin, niet-westers (maar: omvang klein/middelmatig) Veranderingen in 25 jaar: - i.h.a. dalend armoederisico - meer arme werkenden in loondienst, tweeverdieners, zelfstandigen (bij gelijk of dalend armoederisico) - meer arme allochtonen (bij dalend risico) - minder arme ouderen (ondanks vergrijzing) - minder arme eenverdieners, maar wel gestegen risico Echter: deze groepen overlappen Bron: C. Vrooman en J.M. Wildeboer Schut (2013). Het karige bestaan; een kwart eeuw armoede in Nederland. In: TPEdigitaal 7(1): Een kwart eeuw armoede in Nederland

10 Decompositie verandering Δ arm door Δ risico / Δ arm door Δ aandeel Hiërarchische decompositie: verandering in armoedepercentage herleid tot verandering in risico en omvang onderliggende groepen met geneste hiërarchie: leeftijd, inkomensbron, aantal verdieners, herkomst Eenderde van de totale daling (-2,3 procentpunt) doet zich voor bij kinderen, rest bij volwassenen Bij kinderen: daling door lagere armoedekans autochtoon deels tenietgedaan door groeiend aandeel n.w. allochtoon Bij volwassenen: daling door minder werklozen/bijstand en kleinere armoedekans 65+ maar stijging door meer n.w. allochtoon laagste niveau decompositie: volw. niet-westers allochtoon : -0,1/+0,5=+0,5 totaal n.w. allochtoon (kind+volw.): -0,3/+0,9=+0,6 Weinig effecten bij actieven: toenemende armoede vanwege eenverdieners gecompenseerd door lagere armoede vanwege meer tweeverdieners Bron: C. Vrooman en J.M. Wildeboer Schut (2013). Het karige bestaan; een kwart eeuw armoede in Nederland. TPEdigitaal 7(1): 40.

11 Conclusies Het SCP-criterium biedt een beter beeld van armoede in NL dan EU-grens Wel verbetering mogelijk: niet-gemeten inkomen/vermogen, verdeling binnen huishoudens, nietvergoede ziektekosten Ondanks vele herzieningen in de sociale zekerheid is armoede gedaald sinds het midden van de jaren negentig Succes verzorgingsstaat, of juist van de inperking ervan + activering? Of autonome ontwikkeling? Recent weer toename maar eerder hoogtepunt (1994) is nog niet bereikt Er zijn concentraties binnen gemeenten en verschillen tussen regio s maar geen Amerikaanse toestanden Armoede laatste kwart eeuw door groeiend aandeel niet-westerse allochtonen maar sterker door lagere armoedekans van ouderen en autochtone kinderen