Samen sterker. Vrouwenspecial, september 2013

Transcriptie

1 Samen sterker Vrouwenspecial, september 2013

2 Inhoud Colofon Inhoudsopgave Samen sterker is een vrouwenspecial bij het kwartaalblad De Arme Krant van Nederland, en is ook los verkrijgbaar. Het is een uitgave van de werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA (Economie, Vrouwen en Armoede) van de Raad van Kerken en het arbeidspastoraat DISK (Dienst in de Industriële Samenleving vanwege de Kerken). Secretariaatsadres: Werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA Luijbenstraat BR 's-hertogenbosch Tel Internet Bijdragen van Ploni Robbers-van Berkel, Norga Simons, Joke Gelderblom, Nel de Boer, Gerda de Vries, Lucia Amaya, Kristel Ashra, Wilhelmien Looymans, Annemiek de Jong, Joan Bulder, Peter de Bie, Werklozenbond Utrecht. Eindredactie: Nel de Boer. Gironummer: ten name van Arme Krant van Nederland te 's-hertogenbosch. VOORWOORD Vrouwenspecial... 3 ECONOMIE, VROUWEN EN ARMOEDE Wat heb je met mijn verhaal gedaan?... 4 EVA-vrouw ben en blijf je... 6 EVA-groep Etten-Leur... 7 Economie, Vrouwen en Armoede... 8 DE KRACHT VAN VROUWEN Vrouwen en kracht...12 ERVARINGSVERHALEN Opleidingswensen van Ineke...14 Studie afgebroken voor mantelzorg...14 Opleidingswensen van Jessica...15 Hoop...15 PROJECTEN Kinderen hebben een toekomst als hun moeder er ook één heeft.. 16 Pionieren in Breda Zorgwacht vakschool Duurzame reïntegratie The Gift Foundation INTERVIEW Geen leven zonder maatschappelijke betrokkenheid ACHTERGRONDEN Werklozenkrant Een aantal organisaties die opkomen voor vrouwenbelangen GA DAN TOCH DOOR Opmaak: Peter de Bie Drukkerij: Accuraat, Breda. Oplage: 2000 exemplaren Papier: MultiArt (FSC mixed credit). Foto's: Peter de Bie, tenzij anders vermeld. Arme Kant van Nederland/EVA 2 Samen sterker - Vrouwenspecial september 2013

3 Voorwoord Vrouwenspecial Met deze Special heeft u opnieuw een bijzondere uitgave in handen van de werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA. De brochure is helemaal gewijd aan de situatie van vrouwen in Nederland, met name vrouwen met een (te) laag inkomen. Afbrokkelende ondersteuning Twee dingen waren aanleiding om dit speciale nummer te maken. Ten eerste dat we al langere tijd zien hoe op steeds meer plekken de ondersteuning van organisaties die opkomen voor de belangen van mensen met een minimuminkomen minder wordt of helemaal wegvalt. Financiering stopt, arbeidsplaatsen verdwijnen en activiteiten worden afgebouwd. Soms wordt geprobeerd met vrijwilligers nog een deel van het werk overeind te houden. Maar al kan er dan op salariskosten bespaard worden, voor het houden van bijeenkomsten is een plek nodig, een kop koffie, materiaal- en reiskosten. Het zijn vaak maar kleine dingen, maar wel van essentieel belang! Ook vrouwen en hun organisaties, waaronder EVA-groepen, ervaren de gevolgen van deze ontwikkeling. De crisis en de enorme bezuinigingen die gemeentes krijgen opgelegd maken de situatie en perspectieven er niet beter op. Overal hoor je dat mensen en organisaties hun eigen kracht moeten aanboren. Vaak krijg je het gevoel dat dat betekent zoek het zelf maar uit. Mensen op het minimum - in het bijzonder vrouwen - zijn al voortdurend bezig hun kracht te (her)vinden om zich staande te houden en om een stap vooruit te komen. Zij proberen weg te komen uit de armoede, op zoek naar een beter toekomstperspectief voor zichzelf en vooral voor hun kinderen. Zij zoeken daarbij elkaar op, om elkaar moed in te spreken, te ondersteunen bij allerlei dingen en om samen te vechten voor verbetering van hun situatie. Meer dan ooit is het in deze tijd nodig dat vrouwen dat blijven doen: elkaar opzoeken, ervaringen uitwisselen, zich op de hoogte stellen van wat er op andere plekken in het land gebeurt en zo veel mogelijk krachten bundelen. Dat maakt sterker. Dat vergroot je invloed. Terugblikken en vooruitkijken Over al dit soort zaken gaat deze Special, die min of meer twee delen omvat. In het eerste deel wordt teruggeblikt op het ontstaan en de geschiedenis van EVA: vrouwen met heel verschillende achtergronden die elkaar wilden leren kennen, van elkaar leerden en samen de strijd aanbonden. Wat hebben zij bereikt en hoe actueel is het thema waaraan zij hun naam ontleenden, de samenhang tussen Economie, Vrouwen en Armoede? In het tweede deel gaat het over nieuwe, eigentijdse ontwikkelingen. De bijdragen vloeien voort uit de tweede aanleiding voor het maken van deze Special: ook bij de Arme Kant van Nederland/EVA wordt de ondersteuning van het vrouwenwerk afgebouwd. Ondergetekende gaat met pensioen en er is geen geld voor vervanging. Dat was reden om te kijken hoe wij de situatie van vrouwen met een (te) laag inkomen nog eens onder de aandacht konden brengen door het organiseren van een symposium. We benaderden vrouwen in de achterban van de antiarmoedebeweging en vroegen: Wat heb jij nodig om een stap vooruit te komen? En wat staat je in de weg om dat voor elkaar te krijgen, tegen wat voor barrières loop je op? Belangrijke thema s In de reacties die we ontvingen sprongen vier thema s eruit: 1. Wet- en regelgeving die eigen initiatieven belemmert 2. Onderwijswensen 3. Het combineren van betaald werk met onbetaalde zorgtaken 4. Gezondheidsproblemen. De eerste drie thema s hebben we opgepakt om uit te diepen. Ze komen aan bod op het symposium op 27 september 2013 en in een vijftal artikelen in het tweede deel van deze Special. De artikelen bevatten voorbeelden van situaties waarmee vrouwen worstelen, die aanzetten tot het vinden van antwoorden daarop die hen een stap vooruit (kunnen) helpen. Die variëren van gemeentes die in hun beleid rekening gaan houden met het effect van hun maatregelen op armoede bij vrouwen, een experiment met coöperaties waarin (scharrel) ondernemerschap een kans krijgt, een opleidingsmogelijkheid die openstaat voor iedereen, ondersteuning van alleenstaande moeders bij het vergroten van hun kansen op de arbeidsmarkt, tot het oprichten van een organisatie die eerste hulp biedt aan mensen die nergens meer terechtkunnen. Het zijn initiatieven die laten zien dat er meer mogelijk is dan je soms denkt, en die het verdienen ruime aandacht te krijgen. Hopelijk inspireert het vrouwen om in hun omgeving ook te knokken voor vergelijkbare mogelijkheden. Samen sterker We laten met deze Special zien hoe vrouwen - en gelukkig ook veel mannen - zich inspannen om overeind te blijven en vooruit te komen, en hoe zij daarin steun zoeken en vinden bij elkaar. Maar ook dat zij bondgenoten nodig hebben: mensen, organisaties en instanties die met hen meeleven, meedenken en meestrijden. Want samen sta je sterker! Nel de Boer Samen sterker - Vrouwenspecial september

4 Economie, Vrouwen en Armoede Wat heb je met mijn verhaal gedaan? In het voorjaar van 1983 komen in drie vormingscentra vrouwen een weekend bij elkaar. Het zijn vrouwen met verschillende posities in kerk en samenleving en met heel verschillende - soms tegenover elkaar staande - belangen. Zij zijn uitgenodigd door o.a. de Raad voor de zaken van Overheid en Samenleving van de Nederlandse Hervormde Kerk 1 en het Landelijk Steunpunt Vrouwen in de Bijstand om elkaar te ontmoeten, te leren kennen en elkaar beter te leren begrijpen. Centraal staat daarbij de achtergestelde positie van vrouwen in de bijstand. Beeldvorming en kennismaking In die eerste ontmoetingen wordt duidelijk dat kerkvrouwen (vrouwen die op enige manier actief zijn in de kerken) de situatie van vrouwen in de bijstand maar ten dele of helemaal niet kennen. En dat bijstandsvrouwen nauwelijks weten wat zij van vrouwen die actief zijn in de kerken kunnen verwachten. Wil het echt tot een ontmoeting komen, dan zal eerst de tijd genomen moeten worden om de beelden van elkaar te bespreken. Dat is een proces waarin ieder zich kwetsbaar maakt, al was het maar omdat je als kerkvrouw moet toegeven dat je eigenlijk niets weet over wat bijstandsvrouwen en hun kinderen overkomt. Hoe dat er uit ziet wordt extra duidelijk wanneer de aanwezige bijstandsvrouwen hun eigen verhaal vertellen, in aanvulling op de portretten van vier vrouwen op een videoband. Hun verhalen leiden tot heel wat emoties, niet in de laatste plaats bij de kerkvrouwen. Maar er is ook herkenning. Dit kan ons allemaal overkomen: zo ben je nog getrouwd, maar er hoeft maar iets mis te gaan en je bent aangewezen op de bijstand. Met alles wat dat meebrengt: controle, geen mogelijkheid om via een opleiding te werken aan verbetering van je positie, een vaak vernederende bejegening en altijd spanningen met je kinderen, want je moet vaak nee verkopen. Wat voor anderen is weggelegd, bevindt zich voor jou als bijstandsvrouw als het ware in de etalage. Je mag er naar kijken, maar meedoen en aanschaffen is voor jou en je (klein)kinderen niet weggelegd. Lukt het je toch om zó met je kleine beetje geld om te gaan, dat je wel iets leuks kunt doen of kopen, dan weet je dat je je meer dan eens moet verontschuldigen, want jij wordt niet geacht dit te kunnen doen. Maar vooral zijn er de vooroordelen: ze kunnen niet met geld omgaan, laat mij ze maar helpen met budgetteren, als ze nou eens die hond wegdeed en stopte met roken. En ja, had je maar niet bij je man moeten weggaan, je hebt er zelf voor gekozen Niet minder belangrijk: niet alleen ontdekken de vrouwen samen dat dit hun allemaal kan overkomen. In deze en in de latere ontmoetingen wordt duidelijk dat er niet altijd zomaar een streep te trekken is tussen kerkvrouwen en bijstandsvrouwen. Vrouwen die betrokken zijn bij de Laat weten dat het zo niet langer kan kerk laten, soms voor het eerst, weten dat ook zij na een echtscheiding in deze situatie terecht zijn gekomen. Zij laten weten dat zij dat maar liever verzwijgen - uit schaamte, uit angst voor de vooroordelen, ook en juist in de kerk. Politici Dit soort uitspraken wordt niet alleen op straat of tijdens de borrel gedaan, ook politici kunnen er wat van. Zo zegt de minister van financiën van dat moment (Onno Ruding): Er zijn twee hoofdzonden in de overheidsbegroting: de bijstand en Europa. Kamerlid Erica Terpstra laat weten dat zij een maand van een minimuminkomen probeerde rond te komen en dat dat haar prima gelukt is. Minister Nelie Smit-Kroes zegt, als het gaat over minimuminkomens en de verhoging van de prijzen in het openbaar vervoer: Dan stappen ze maar twee haltes eerder uit. Huiswerk Kerkvrouwen krijgen in deze eerste ontmoetingen, maar ook in de vele die er overal in het land op volgen, te horen dat zij huiswerk te doen hebben, te beginnen in de eigen kerkelijke kring. Ze moeten werken aan bewustwording van wat er gaande is in politiek en samenleving. En zij moeten daarmee aan de slag gaan, zodat niet alleen de betrokken kerkvrouwen zelf, maar ook hun kerkelijke achterban betrouwbare bondgenoten kunnen worden van wie door politiek en samenleving op achterstand worden gezet. Na het voorjaar van 1983 volgen op veel meer plekken in het land vergelijkbare initiatieven en in de loop van de tijd ontstaat er een netwerk van plaatselijke en regionale groepen kerkvrouwen bijstandsvrouwen. In die groepen en in het netwerk houden ze elkaar op de hoogte van de plannen die de landelijke en plaatselijke politiek heeft met de uitkeringen. Van de gevolgen daarvan voor vrouwen in de bijstand. Van het gebrek aan erkenning voor de grote bijdrage die ook bijstandsvrouwen leveren aan de samenleving, door de zorg voor hun (voormalige) echtgenoot en hun kinderen. Er wordt gesproken over het gebrek aan erkenning van de bijdrage die oudere vrouwen geleverd hebben 4 Samen sterker - Vrouwenspecial september 2013

5 Economie, Vrouwen en Armoede Bijstandsvrouwen en kerkvrouwen met elkaar in gesprek aan de wederopbouw van de samenleving na de Tweede Wereldoorlog. Er wordt gepraat over de moeite die bijstandsvrouwen voorzien voor hun kinderen om zich blijvend aan de armoede te ontworstelen. En bij dat alles is er steeds de vraag: Kijk naar wat er met ons gebeurt, doe mee aan onze acties tegen maatregelen die ons benadelen. Geef het door aan je kerkleiding, aan de Raad van Kerken - díe spreken regelmatig met politici - laat weten dat het zo niet langer kan. Loop eerst eens een tijdje met me mee, dan ontdekken we onderweg wel wat je voor me kunt doen Aanhoudend appèl Zo is er een aanhoudend appèl aan de kerken om te werken aan gerechtigheid, om te komen tot een samenleving waarin ieder op volwaardige wijze kan deelnemen. Deelnemen en Meedelen wordt later één van de thema s voor de inzet tegen verarming. Er wordt een duidelijk nee gevraagd van de kant van de kerken. Nee tegen liefdadigheid, nee tegen armoede die van generatie op generatie zal doorwerken en nee tegen uitsluiting. In de eerste ontmoetingen klinkt bij herhaling de oproep van bijstandsvrouwen: Sta vanuit de kerk niet direct klaar met je portemonnee, loop eerst eens een tijdje met me mee, dan ontdekken we onderweg wel wat je voor me kunt doen! Lange adem nodig Werken aan het gevraagde bondgenootschap in de politieke strijd van bijstandsvrouwen blijkt voor kerkvrouwen lang niet eenvoudig. Bewogenheid met hun situatie en bewustwording van wat hen overkomt, vormen een eerste stap. Maar dan komt de vraag: Wat ga je met mijn verhaal doen, wat heb je al gedaan? Voor heel wat kerkvrouwen betekent het dat zij zelf de eerste stappen moeten zetten om hun (kerkelijke) omgeving te laten zien wat er in de samenleving gaande is en wat dit betekent voor concrete mensen bijstandsvrouwen die ze nu kennen met een naam en een gezicht. Daarmee bezig zijn, betekent dat van hen een lange adem wordt gevraagd, doorzettingsvermogen en overtuigingskracht. Want nu krijgen ook zij maar al te vaak te maken met ontkenning van armoede in Nederland en van het gegeven dat die armoede vooral vrouwen treft. Boosheid van andere kerkvrouwen: Mijn man moet wel hard werken om in hun onderhoud te voorzien... Omgekeerd bondgenootschap Terwijl de kerkvrouwen bereid zijn hun bondgenootschap aan te bieden aan de bijstandsvrouwen, zijn het deze laatsten die tegen de kerkvrouwen zeggen: Het huiswerk dat jullie te doen hebben zal zwaar zijn, wíj zijn jullie bondgenoten. Zo wordt het samen optrekken in de plaatselijke en regionale werkgroepen en in het landelijke netwerk, een belangrijke leer- en werkplaats voor veel kerkvrouwen. Het is een opgave om elkaar te blijven vasthouden ondanks teleurstellingen en boosheid over ontbrekend bondgenootschap, over onbegrepen signalen, over niet door hebben dat veel wat jij vanzelfsprekend vindt, dat in deze samenwerking helemaal niet is. Bijvoorbeeld: dat telefonisch overleg met vrouwen in de bijstand door jou betaald moet worden. Of de goedbedoelde, maar als kwetsend ervaren neiging om als kerkvrouw al te gemakkelijk als woordvoerder op te treden. En nog zoveel meer. Zo zijn deze ontmoetingen en het netwerk Kerkvrouwen Bijstandsvrouwen een belangrijke motor geworden voor het ontstaan van de kerkelijke beweging tegen verarming in Nederland. Het is volkomen terecht dat dit netwerk daarin onder de naam EVA (Economie, Vrouwen en Armoede) een geheel eigen zichtbare plek en inbreng heeft gekregen. Helaas kan, 30 jaar na de eerste ontmoetingen in 1983, het verhaal van de bijstandsvrouwen nog steeds niet worden afgesloten. Ploni Robbers van Berkel Noot: 1. Begin 1983 vond een conferentie plaats van de vakcentrales FNV en CNV, het Humanistisch Verbond en de Raad van Kerken. Het onderwerp van gesprek was de sociale zekerheid. De deelnemende organisaties spraken zich uit tegen eenzijdige maatregelen t.a.v. uitkeringsgerechtigden, vóór handhaven van het draagkrachtprincipe (de zwaarste lasten op de sterkste schouders) en vroegen bijzondere aandacht voor de mensen met een minimuminkomen. Samen sterker - Vrouwenspecial september

6 Economie, Vrouwen en Armoede EVA-vrouw ben je en blijf je Na de jaarlijkse landelijke EVA-dag in juni dit jaar kreeg ik tot mijn verbijstering van één van de deelneemsters de vraag wat EVA betekent. Nu was mijn verbazing al groot op de dag zelf. Er waren ook dit jaar weer minder vrouwen uit de begintijd. Dat loopt de laatste jaren al terug. Dat heeft volgens mij te maken met het ouder worden. En ik denk dat het ook komt door het verlaten van de strijd waar we ooit voor stonden en de belangen van vrouwen waar we voor opkwamen. Ik zag die dag veel vrouwen die ik niet eerder bij EVA gezien heb, maar die ik wel uit een ander circuit ken. Aan hen de vraag: Wat heb je met EVA en hoe kom je hier zo? Nou, EVA, nooit van gehoord. Een aantal wist niet waar het voor staat. Dat veroorzaakte mijn verbazing en ik hoorde van sommige vrouwen, dat zij zich niet meer in EVA herkenden. Even voor de goede orde: ik heb geen hekel aan creativiteit en ik heb bewondering voor de werkgroep EVA die de afgelopen jaren vrouwen heeft weten te vinden en bereid gevonden om hun creativiteit met ons te delen. Ook ik heb er van genoten. Juist om een dag in het jaar je te kunnen onttrekken aan zorgen en de strijd om te overleven. Vuur Om op die strijd terug te komen gebiedt de eerlijkheid mij toch terug te gaan naar rond 2005, toen vrouwen kenbaar maakten niet meer van die zware onderwerpen te willen op de landelijke EVA-dag. Zij vroegen om meer gezelligheid en ontmoeting. Ik herinner me die discussie nog goed. Het ging er heftig aan toe. De strijdlustige vrouwen, waar ik ongetwijfeld zelf achter heb gestaan, stonden recht tegenover de moegestreden (denk ik) vrouwen. Wat doet mij nou zo n pijn? Ondanks het zien van nog een paar vrouwen van het eerste uur, ondanks het even loslaten van je zorgen door een creatieve bezigheid, mis ik het vuur dat eind jaren tachtig oplaaide. Vrouwen gingen de barricaden op, verenigden zich lokaal, provinciaal en landelijk: Vrouwen en de Bijstand, Vereniging Landelijke Bijstandsvrouwen, Kerkvrouwen Bijstandsvrouwen. In 1987 de eerste Vrouwensynode en oprichting van De arme kant van Nederland. Later EVA en het EVA-Dienstbodenkoor, het jaarlijkse smartlappenfestival (meer strijdliederen dan smartelijke klaagzangen), de Womanisten en Salmiak (groep van zwarte en witte vrouwen). Ze hadden als doel aandacht te vragen voor armoede in Nederland in het algemeen, en in het bijzonder voor de positie van armgemaakte vrouwen met en zonder kinderen. Armoede op de agenda Het lukte om armoede op de kerkelijke, maatschappelijke en vooral politieke agenda s te krijgen. Daar stond EVA voor. Het bruiste aan alle kanten en overal in het land vormden zich lokaal en provinciaal EVAgroepen om vooral de armoede van vrouwen op de kerkelijke en politieke agenda te krijgen. De maatschappij schudde op haar grondvesten omdat vrouwen in opstand kwamen en niet als tweederangs burgers behandeld wilden worden alsof dat van nature en van God gegeven was. In de negentiger jaren stonden o.a. op de agenda van de EVA-dag: sociale vernieuwing, zorgarbeid en de huwelijkswetgeving, het Tribunaal Vrouwen tegen de Staat, Hoe maken we een einde aan de uitsluiting van armgemaakte vrouwen en Vrouwen in het centrum van de economie. Er verandert iets En dan gaat er nog iets veranderen rond Door leegloop in de kerken worden subsidies ingetrokken. Ook bij provincies, die veel projecten subsidieerden, wordt armoede van de agenda geschrapt. Er is geen geld meer beschikbaar. Het politieke klimaat van bondgenootschap, lotgenootschap en solidariteit verschuift naar eigen verantwoordelijkheid en individualiteit. Om toch onze stem te laten horen moesten groepen samen gaan met anderen. Zo ontstond de Sociale Alliantie, een bundeling van krachten om het regeringsbeleid onder kritiek te stellen. De landelijke EVA-dag werd en is nog een traditie. Het vuur is er uit, EVA-groepen zijn er bijna niet meer. We zitten nog met een zijden draadje aan elkaar vast. Een uitstervend ras, terwijl de armoede toeneemt. Treurig? Ja en nee. Mijn generatie heeft haar dochters en zonen bewust gemaakt om o.a. de zorgarbeid te verdelen, carrière te maken, hoger onderwijs te volgen enz. Ongelijkheid niet verdwenen Vrouwen hebben hun plek gevonden op de betaalde arbeidsmarkt, ook in hoge functies in bedrijf en politiek. Ze hebben geleerd dat ze niet van nature ondergeschikt zijn. Daar ben ik trots op. Tegelijkertijd is de ongelijkheid tussen man en vrouw nog steeds niet opgelost, zijn het vooral vrouwen en kinderen die nog steeds in armoede leven, neemt de werkloosheid onder jongeren toe en zijn de sociale verworvenheden door de Haagse politiek nu en in de afgelopen jaren verkwanseld. Hoop? Ja. Mijn kleinkinderen komen zeker in opstand. Maar ze zullen het op een andere manier doen dan wij. Norga Simons 6 Samen sterker - Vrouwenspecial september 2013

7 Economie, Vrouwen en Armoede EVA-groep Etten-Leur In het begin van de vakantie kreeg ik de vraag of ik een stukje wilde schrijven over hoe het komt dat onze groep in Etten-Leur nog steeds draait en ook nog wel nieuwe leden krijgt, terwijl andere groepen vanwege te weinig animo moeten besluiten te stoppen. De EVA groep Etten-Leur bestaat al 19 jaar en in onze beginjaren groeide de groep van 12 uit tot een groep van zo n 30 vrouwen. Maar ook bij ons is in de loop der jaren de groep geslonken en bestaat nu nog uit 16 vrouwen. Dit komt doordat een aantal vrouwen betaald werk kreeg of andere activiteiten ging doen. Ook zijn enkelen overleden. Maar er komen toch ook wel weer nieuwe vrouwen, vaak via persoonlijke contacten, soms doorverwezen door maatschappelijk werk of aangetrokken door een artikeltje in de krant. Waar zit onze kracht? Onze groep is heel gemêleerd. We hebben vanaf het begin allerlei nationaliteiten en naast de grote groep vrouwen met een minimuminkomen hebben we ook een paar bondgenoten. Hoewel we sterk vergrijzen, hebben we toch ook een paar jongere leden. Nieuwe leden worden met open armen ontvangen en het valt me steeds weer op hoe snel iemand opgenomen wordt in de groep. Je wordt geaccepteerd zoals je bent. Nieuwe leden zorgen er ook voor dat we er niet vanuit gaan dat iedereen wel weet hoe alle regelingen in elkaar zitten. Daardoor blijven we alert op moeilijke situaties. Eenmaal in de drie weken komen we op woensdagochtend bij elkaar. De ontmoeting en het uitwisselen van ervaringen staan centraal, maar er wordt ook informatie verschaft over allerlei regelingen die voor vrouwen met een minimuminkomen relevant zijn. Als EVA-groep willen we uiteraard de positie van vrouwen met een minimuminkomen verbeteren en dat willen wij doen door het gemeentelijke politieke beleid te beïnvloeden. Al snel merkten we dat er binnen onze EVA-groep verscheidene vrouwen waren die daar niet voor kwamen. Zij kwamen voor de ontmoeting, de informatie en het Nieuwe leden worden met open armen ontvangen uitwisselen van ervaringen. We hebben toen samen met anderen het Platform Minima en Maatschappelijk Welzijn opgericht en daar leveren we via onze inzet een bijdrage aan de beleidsbeïnvloeding van de gemeente. Ook zijn we vertegenwoordigd in de cliëntenraad van de Sociale Dienst en hebben we goede contacten met de beleidsambtenaar. Tijdens de ontmoetingsochtenden wordt hierover wel gerapporteerd. Positief zijn Onze kracht zit zeker ook in het positief zijn, kijken naar wat we wel hebben en kunnen en niet blijven hangen in wat er allemaal niet kan. Dit overigens zonder de problemen te bagatelliseren. Daarnaast wordt de onderlinge band verstevigd door leuke dingen met elkaar te doen, zoals Foto: Joke Gelderblom bijvoorbeeld het meedoen aan het smartlappenfestival, de kerstavonden, het bezoeken van provinciale en landelijke dagen, zomeractiviteiten en niet te vergeten de jaarlijkse uitjes. Doordat de kar getrokken wordt door een paar vrouwen, kunnen de bijeenkomsten en activiteiten altijd doorgaan. Onderwerpen van gesprek worden in overleg met de hele groep gekozen, maar het komt ook wel eens voor dat een programma van tafel gaat als één van de leden met een probleem zit en dat graag wil bespreken. Hierin zijn we erg flexibel. Blij zijn we met de steun van de protestantse kerk De Baai waar we gratis gebruik kunnen maken van een ruimte en koffie en thee krijgen. Toekomst Hoe de toekomst er uit ziet weten we niet. We gaan door zolang er behoefte aan de EVA- groep is. Doordat de jongere vrouwen steeds meer na verloop van tijd aan het werk gaan, blijft er een ouder gedeelte over. We hopen dat dit jongere vrouwen niet tegen gaat houden om zich bij ons aan te sluiten, want juist de mix van leeftijden maakt de EVAgroep zo boeiend. Joke Gelderblom Samen sterker - Vrouwenspecial september

8 Economie, Vrouwen en Armoede Economie, Vrouwen en Armoede De voorloper van EVA is opgericht in Toen bundelden veel groepen die sinds 1984 verspreid over het land bijeenkwamen onder de naam kerkvrouwen/bijstandsvrouwen hun krachten en gingen verder als project met een landelijk secretariaat en stuurgroep. Halverwege de jaren negentig ging het project verder onder de naam EVA. De keuze voor die naam was niet toevallig. Niet alleen is EVA de naam van een van onze oermoeders, ook geeft de combinatie van letters aan dat de vrouwen een samenhang ervaren tussen de woorden waarvoor die letters staan: economie, vrouwen en armoede. Die samenhang wilden zij benoemen en onderzoeken om hun eigen situatie beter te begrijpen, om hun omgeving ervan bewust te maken en om bouwstenen aan te dragen voor verandering en verbetering. Hoe pakten ze dat aan? Wat is er bereikt? En hoe is het met de actualiteit van dat thema? EVA-groepen EVA-groepen waren en zijn groepen waar vrouwen die het financieel moeilijk hebben en vrouwen voor wie dat niet geldt elkaar ontmoeten, ervaringen uitwisselen, elkaar leren kennen en waar nodig elkaar ondersteunen. Naast het verschil in materiële omstandigheden, ontdekken zij ook overeenkomsten in hun positie als vrouw in de samenleving. Arm of rijk, als het gaat om het verzorgen van kinderen en anderen die zorg of hulp nodig hebben, wordt er als eerste naar hen, vrouwen, gekeken. Dat is gewoon zo, je weet niet beter. En voor een deel voelt het ook oké, vooral als het om kinderen gaat. Je hebt ze immers zelf op de wereld gezet en ze hebben zorg en aandacht nodig. Maar toch knelt er iets. Kinderen hebben ook een vader. Die lijkt veel minder bij te dragen aan zorg en opvoeding. In een gezinssituatie draagt hij financieel bij. Hij Arm of rijk, als het gaat om het verzorgen van kinderen en anderen die zorg of hulp nodig hebben, wordt er als eerste naar vrouwen gekeken werkt buitenshuis en verdient een salaris. Wanneer je er als moeder alleen voor komt te staan, merk je pas goed wat het betekent zorgtaken thuis te combineren met de zorg dat er ook brood op de plank moet zijn, en geld voor de huur en nog een heleboel andere dingen die geld kosten. Het valt op dat veel vaker vrouwen en kinderen met armoede te maken hebben dan mannen. Wat zegt dat over onze samenleving? En, belangrijker, hoe breng je daarin verandering? Door het uitwisselen van hun eigen ervaringen en het uitdiepen daarvan, kwamen de EVA-vrouwen als vanzelf uit bij de politiek. En bij Een motto dat in de EVA-beweging een belangrijke rol heeft gespeeld: Als je gekomen bent om mij te helpen, dan verspil je je tijd. Maar als je gekomen bent omdat jouw bevrijding met de mijne verbonden is, laten we dan samenwerken. Lila Watson, een Aboriginal vrouw uit Australië vragen die met economie te maken hebben en met opvattingen over mannenwerk en vrouwenwerk. Dat zie je terug in de thema s van de jaarlijkse landelijke EVA-dagen. Van ontmoeting naar actie Die landelijke dagen hadden titels als Het huwelijk van de Eeuw (1989), met aandacht voor de juridische en economische gevolgen van trouwen. Sociale vernieuwing (politiek) en huwelijkswetgeving (kerkelijk) in 1991, Zorgarbeid en huwelijkswetgeving (1993). In 1994 was het thema Wat hebben 40-plus-vrouwen met een minimumuitkering te verwachten van de Haagse politiek?. In 1997 Vrouwen als centrum van de Economie en in 2000 de vraag Wie zorgt er voor mij als ik zorg nodig heb? De inleidingen en discussies op die dagen worden gebundeld in verslagen die als basis kunnen dienen voor voortgaand gesprek en studie. En actie. Want de woorden, de analyses van hoe de samenleving in elkaar steekt en wat dat betekent voor de positie van vrouwen, geven elan en moedigen aan tot actie: gezamenlijk de schouders eronder om verandering en verbetering te bewerkstelligen. Er worden onderhandelingstrainingen opgezet. Krachten worden gebundeld met andere groepen en organisaties, bijvoorbeeld in de Vrouwenalliantie. Aan de vooravond van verkiezingen worden debatbijeenkomsten georganiseerd met politici. En EVA neemt deel aan Sociale Conferenties, waar vertegenwoordigers van vakbonden, werkgevers, kerken en andere maatschappelijke organisaties actuele thema s bespraken. Terugkijkend kun je constateren dat de jaren tot aan de eeuwwisseling gekenmerkt werden door een sterk zelfbewustzijn en geloof in het 8 Samen sterker - Vrouwenspecial september 2013

9 Economie, Vrouwen en Armoede nut van politieke strijd. In 2001 is het thema van de jaarlijkse EVA-dag EVA op kleur - over samenwerking en bondgenootschap tussen zwarte en witte vrouwen met een uitkering. Na de eeuwwisseling lijkt het besef te groeien dat niet alleen de gezamenlijke strijd belangrijk is, maar dat je ook moet en mag opkomen voor je individuele positie en belang. En er lijkt twijfel te ontstaan of politiek en maatschappij wel luisteren naar (ons) vrouwen die arm (gemaakt) zijn. Niet voor niets luidt de titel van een boekje dat EVA-Zaanstreek in 2000 uitbrengt Hoor nou maar eens wat ik zeg. Het thema dat er als een rode draad doorheen loopt is Arbeid en Zorg. Tekening: Sandra de Haan De armoede in Nederland neemt toe en treft nog steeds vrouwen harder dan mannen Betaald en onbetaald werk Dat thema, waarvan de betekenis duidelijker wordt als je het vertaalt in betaald werk en onbetaalde zorgtaken, is een kernthema dat EVA door de jaren heen heeft beziggehouden. EVA-vrouwen benaderden het vooral vanuit de positie van vrouwen die met armoede geconfronteerd werden, door EVA consequent arm-gemaakte vrouwen genoemd. Daarmee wilden zij uitdrukken dat armoede niet iets is wat je zomaar overkomt, maar wat te maken heeft met rolopvattingen en rolverdeling tussen mannen en vrouwen, die doorwerken in de economie: in scholingskansen, inkomenspositie en rechten, die voor vrouwen systematisch nadeliger uitpakken dan voor mannen. Vanzelfsprekend raakt dit aan het algemene thema emancipatie van mannen en vrouwen. Maar bij EVA heeft die specifieke invalshoek verdeling van (onbetaald) werk en onbetaalde zorg(taken) altijd centraal gestaan. Kind van haar tijd Het thema dat EVA aansneed en de manier waarop ze dat deed, kan niet los gezien worden van de tijd waarin EVA ontstond. In de jaren tachtig werd steeds duidelijker dat er, ondanks invoering van de Bijstandswet in 1965, nog steeds armoede in Nederland voorkwam. En dat vooral gescheiden vrouwen met kinderen daarmee te maken kregen. Vrouwen kregen tijdens hun opvoeding de boodschap mee dat moederschap en zorg hun belangrijkste taken in het leven waren. Tot in de jaren zeventig moesten vrouwen met een betaalde baan verplicht ontslag nemen als zij gingen trouwen. Maar ook daarna, toen het steeds meer geaccepteerd werd dat vrouwen ook een opleiding volgden en daarmee aan de slag gingen in een betaalde baan, bleef de boodschap die zij bewust en onbewust meekregen dat, als zij moeder werden, het gezin hun eerste verantwoordelijkheid was. Geen wonder dat veel vrouwen bij een echtscheiding ervoor kozen om er voor hun kinderen te zijn. Bovendien waren velen slecht opgeleid (omdat het voor hen als meisje niet nodig werd gevonden om door te leren) of waren hun opleiding en werkervaring verouderd. De zorgverantwoordelijkheid die zij voelden voor hun gezin - een verantwoordelijkheid die hen ook door de samenleving was toebedeeld - maakte nu dat zij en hun kinderen het financieel steeds moeilijker kregen. EVA trok waar mogelijk samen op met andere emancipatiebewegingen, vooral binnen de anti-armoedebe- Samen sterker - Vrouwenspecial september

10 Economie, Vrouwen en Armoede weging en de vrouwenbeweging. Zo waren er goede contacten en regelmatige samenwerking met de Vrouwenbond FNV, onder andere rond het thema van aanspraak van vrouwen op pensioenrechten. Daarbij ging het niet alleen om pensioenrechten op basis van eigen arbeid of het delen in het opgebouwde pensioen van de (ex)partner, ook streefde men naar erkenning van (onbetaalde) zorgtaken als basis voor pensioenopbouw. Maar het gegeven dat EVA haar basis had in de ervaring en situatie van arme en arm-gemaakte vrouwen, schiep ook afstand: armoede is geen sexy onderwerp in de vrouwenbeweging en het glazen plafond waar de vrouwenbeweging tegen vocht was voor veel EVA-vrouwen een ver-van-mijn-bed-show. Wat is er bereikt? EVA stond met één been in de kerkelijke anti-armoedebeweging, in een tijd waarin de kerken nog een factor van betekenis waren in de Nederlandse samenleving. In die context heeft EVA een grote bijdrage geleverd aan de bewustwording dat armoede bestaat in Nederland, dat vrouwen daar veel meer door geraakt worden dan mannen en dat ook kerkelijke normen, waarden en regelgeving daar een belangrijke rol Zorgarbeid thuis wordt nog steeds niet gewaardeerd als een even onmisbaar onderdeel van onze economische infrastructuur als onze dijken en spoorwegen in spelen. Vraag je wat de analyses rond het thema economie, vrouwen en armoede hebben opgeleverd aan positieverbetering van vrouwen, dan is het beeld diffuser. De armoede in Nederland neemt toe en treft nog steeds vrouwen harder dan mannen, doordat het nog altijd vooral vrouwen zijn die de zorg voor kinderen en andere kwetsbare mensen op zich nemen. De discussie daarover is wel toegenomen en de vanzelfsprekendheid van die rolverdeling is minder groot. Maar opvattingen over wat mannenwerk en wat vrouwenwerk is, zijn taai en veranderen niet gemakkelijk. De discussie spitst zich nu toe op economische zelfstandigheid van vrouwen. Dat zou de oplossing zijn van veel problemen. Dus moeten vrouwen de (betaalde) arbeidsmarkt op. Daarmee erkent de politiek dat er een samenhang is tussen vrouwen en armoede, maar bagatelliseert tegelijkertijd de betekenis van zorgarbeid. Misschien zelfs nog meer dan voorheen, in de tijd waarin EVA ontstond. Toen werd de zorg voor kinderen en huishouden tenminste nog zo belangrijk gevonden dat vrouwen ervoor moesten thuisblijven en hun werk buitenshuis ervoor op moesten geven. Al werd het niet zó belangrijk gevonden dat er ook een salaris tegenover stond. EVA pleitte voor daadwerkelijke waardering van die zorgarbeid binnenshuis, in de dubbele betekenis van het woord waardering: erkenning van het belang ervan en geldelijke beloning. Juist door dat werk, waarvan het vanzelfsprekend werd en wordt gevonden dat je dat - onbetaald - doet, kwamen vrouwen in armoede terecht. Wat is werk? Het verband tussen economie, vrouwen en armoede, zoals EVA dat in haar naam tot uitdrukking bracht, duidt dus feitelijk op een andere samenhang in onze economie, namelijk die tussen zorgarbeid en armoede. Alleen doordat het als min of meer natuurlijk en vanzelfsprekend wordt beschouwd dat 10 Samen sterker - Vrouwenspecial september 2013

11 Economie, Vrouwen en Armoede vooral vrouwen die zorgarbeid verrichten, kon er voor die naam gekozen worden. Misschien wordt het dus tijd voor een nieuwe naam. En voor een ander taalgebruik. Hoewel de tijd achter ons ligt dat je mannen kon horen zeggen Mijn vrouw hoeft niet te werken (sic), wordt het nog steeds niet vreemd gevonden als in een rapport of krantenartikel staat dat vrouwen méér moeten werken. In beide gevallen wordt met werken betaalde arbeid buitenshuis bedoeld en wordt impliciet datgene wat vrouwen allemaal aan werk binnenshuis (of met vrijwilligersactiviteiten en mantelzorg) verzetten niet als werk beschouwd. Wat erger is, vrouwen doen daar zelf aan mee als ze zeggen: Als ik kinderen krijg, hou ik op met werken of ga ik minder werken. Ze beseffen dan vaak nog niet wat hen aan werk te wachten staat! Of: Ik zou wel willen werken, maar ik heb geen diploma s. In beide gevallen geven ook zij zelf aan dat zij alleen werk buitenshuis als echt werk beschouwen. Daarmee spreken ze tegelijkertijd een onderwaardering uit voor de zorgarbeid die zij thuis (meer) gaan doen en ze drukken er mee uit dat zij alleen werk dat betaald wordt als werk beschouwen. Daarbij kun je je afvragen of en hoe er een oorzakelijk verband is tussen onderwaardering en betaald worden. Wordt zorgarbeid ondergewaardeerd en dáárom niet of slecht betaald? Of wordt zorgarbeid als iets vanzelfsprekends beschouwd, waarvoor - dus - niet betaald hoeft te worden en wordt het daarom ondergewaardeerd? Hoe het zij, zorgarbeid moet de waardering krijgen die ze verdient, namelijk als volwaardig werk en als onmisbare voorwaarde voor het functioneren van onze samenleving en daarmee als basisvoorwaarde voor het functioneren van de economie. Daar moeten we ons allemaal, mannen en vrouwen, verantwoordelijk voor voelen. Pas dan kan op een vruchtbare manier gesproken worden over economische zelfstandigheid van vrouwen, omdat die dan even vanzelfsprekend wordt gevonden als economische zelfstandigheid van mannen. Dan zijn er ook geen zinloze discussies meer nodig tussen het kamp dat te vuur en te zwaard verdedigt hoe belangrijk een thuiszijnde moeder is voor het harmonisch opgroeien van kinderen en het kamp dat Nederlandse vrouwen beschouwt als verwende prinsesjes. Zorgarbeid is werk Zorgarbeid thuis wordt nog steeds niet gewaardeerd als een even onmisbaar onderdeel van onze economische infrastructuur als onze dijken en spoorwegen. En vooral vrouwen worden nog steeds aangesproken - en laten (!) zich aanspreken - op het verrichten van die zorgtaken. Zolang dat nog zo is, zal armoede iets blijven dat meer vrouwen treft dan mannen. Het blijft dus meer dan ooit nodig om vrouwen het gereedschap te verschaffen waarmee zij hun kwalificaties voor de (betaalde) arbeidsmarkt kunnen verbeteren en te faciliteren in de zorgarbeid die zij verrichten, met name met goede en betaalbare kinderopvang. En laten we ons vooral bewuster worden van ons taalgebruik, zorgvuldiger onze woorden kiezen. Zorgarbeid is werk. Nel de Boer Samen sterker - Vrouwenspecial september

12 De kracht van vrouwen Vrouwen en kracht Vrouwen zijn in de voorgaande artikelen vaak in één adem genoemd met armoede. Aandacht daarvoor is nodig. Armoede neemt toe in Nederland en de gevolgen daarvan voor het dagelijks leven van mensen moeten niet gebagatelliseerd worden. Armoede is ontwrichtend voor ieder die ermee te maken krijgt, mannen zowel als vrouwen. Maar vrouwen worden er meer en harder mee geconfronteerd dan mannen. Hoog tijd om eens te kijken hoe vrouwen het toch rooien. Tijd om hen te noemen in een andere woordcombinatie en het te hebben over de kracht van vrouwen. Dat vrouwen meer geconfronteerd worden met armoede komt doordat vrouwen zwanger kunnen worden, kinderen krijgen en als eerstverantwoordelijke voor de verzorging en opvoeding worden gezien. Hoewel het steeds meer vanzelfsprekend wordt dat meisjes en vrouwen een opleiding volgen en een vak leren en zij het zelfs vaak beter doen in het zich beter te kwalificeren voor de arbeidsmarkt door training en studie en onderzoeken de kansen van zelfstandig ondernemerschap. Dat valt niet altijd mee, vooral niet als je er alleen voorstaat. Dan heb je een duwtje nodig, iets of iemand die jou helpt om - weer - in die eigen kracht en in jezelf te gaan geloven. Want de moed wil je wel eens in de schoenen De moed wil je wel eens in de schoenen zinken Crisis Maar het zijn barre tijden. Als je van een uitkering moet rondkomen, dan is het een dagelijks gevecht om te overleven. En het aantal mensen dat een beroep moet doen op een WWB-uitkering groeit. Maar ook het aantal werkende armen neemt toe: mensen die wel betaald werk hebben, maar daarmee niet genoeg verdienen om van te kunnen leven. Op toeslagen wordt gekort, terwijl tegelijkertijd allerlei lasten omhoog gaan. Kosten voor kinderopvang rijzen de pan uit en zijn voor mensen met een minimuminkomen helemaal niet te betalen. Als je al een laag inkomen had en ook nog chronisch ziek of gehandicapt bent, dan krijg je het extra zwaar te verduren. onderwijs dan jongens en mannen, ziet het leven van vrouwen er toch anders uit dan dat van mannen. Dat is onder andere zichtbaar op de arbeidsmarkt, waar vrouwen harder moeten knokken voor hun positie en inkomen. Eenoudergezinnen zijn de grootste risicogroep voor armoede. Ruim 80% van de eenoudergezinnen zijn moedergezinnen (Armoedesignalement 2012). zinken, als je onheus bejegend wordt of tegen allerlei bureaucratische regelgeving en bestuurlijke barrières aanloopt. Soms daagt dat uit om de handen ineen te slaan met lotgenoten. Zo ontstaan buurvrouwengroepen die elkaar ondersteunen met een luisterend oor en met allerlei praktische diensten over en weer, of een wijkgroep die vecht voor het behoud van voorzieningen in de Ook de crisis treft vrouwen en mannen op een verschillende manier, en dat geldt zeker ook voor het overheidsbeleid rond de crisis, schrijft ATRIA in een rapport Vrouwen en de Crisis (ATRIA, Sabine Kraus, mei 2013). Dat komt vooral doordat de overheid er nog niet op is ingesteld beleid te toetsen op gendereffecten. Een van de conclusies luidt: Het risico is groot dat de positie van Eigen kracht Vrouwen, juist als zij in een moeilijke (inkomens)situatie verkeren, en vooral als zij kinderen hebben, hebben er veel voor over om hun leefsituatie te verbeteren; voor zichzelf, maar vooral om hun kinderen perspectief te bieden op een betere toekomst ( Zij wil vooruit - over jonge vrouwen met een minimuminkomen, uitgave Arme Kant van Nederland/EVA, 2009). Daarvoor boren zij alle mogelijke kracht in zichzelf aan. Ze proberen Eigen kracht betekent niet ik kan het allemaal zelf wel en nog minder zoek het zelf maar uit buurt. Ook vrouwencentra leveren een belangrijke bijdrage als ontmoetingsplek en door een aanbod van activiteiten die vrouwen helpen steviger in hun schoenen te staan en nieuwe stappen te durven zetten, in hun persoonlijk leven en vaak ook richting de arbeidsmarkt. Daarmee is meteen duidelijk dat eigen kracht niet betekent ik kan het allemaal zelf wel en nog minder zoek het zelf maar uit. vrouwen de komende tijd verder zal verslechteren, ook relatief t.o.v. mannen. Dat komt door de bezuinigingen op de publieke sector. Deze gaan ten eerste vooral ten koste van werkgelegenheid van vrouwen. Ten tweede zullen vrouwen de bezuinigingen opvangen door meer onbetaalde (zorg)arbeid. Ten derde zijn vrouwen meer afhankelijk van de voorzieningen waarop wordt bezuinigd (zorg, kinderopvang, uitkeringen). Per saldo is de con- 12 Samen sterker - Vrouwenspecial september 2013

13 De kracht van vrouwen clusie dat vrouwen vooral worden getroffen door overheidsbeleid, meer dan door de economische crisis op zichzelf. Rekenvoorbeeld In het kadertje bij dit artikel geven we een voorbeeld van hoe voorgenomen overheidsbezuinigingen kunnen uitwerken. Vrouwencentra hebben een belangrijk aandeel in het ondersteunen van vrouwen bij het ontdekken en gebruik maken van hun kracht, en daardoor ook vaak op hun (her)intreden op de arbeidsmarkt. Die centra lopen gevaar in de bezuinigingsrondes die momenteel overal plaatsvinden. Een berekening van kosten en baten van het stedelijk emancipatiecentrum Feniks in Tilburg geeft een interessant beeld Directe opbrengsten van een sociaal activeringstraject van wat de economische betekenis van zo n centrum kan zijn voor een gemeente. En dan hebben we het nog niet eens over de economische en andere waarde die het heeft voor het leven van veel vrouwen. Samen sterker De grootschalige overheveling van taken en bevoegdheden van de centrale naar lokale overheden maakt het noodzakelijk dat mensen op lokaal niveau opkomen voor hun belangen. Daar zitten goede kanten aan, maar ook negatieve. Als iedereen zich moet inspannen om in eigen gemeente of regio haar of zijn belangen te verdedigen, dan kost dat energie. Dat is energie die ten koste gaat van het opkomen voor gezamenlijke belangen op landelijk Directe kosten voor de gemeente van een bijstandsgerectigde (zonder huurtoeslag, bijzondere bijstand, etc.) Bruto per maand: Per jaar 12 x 1200 = Als iemand van dertig jaar naar duurzaam werk begeleid wordt (dus tot zijn 65ste werkt) scheelt dat de overheid 35 jaar Dat is niveau. Zo lijkt het decentralisatiebeleid een onvoorziene verdeel en heers dimensie te krijgen. Wat vrouwen betreft: zij zoeken elkaar op en laten op allerlei manieren zien dat zij over vaak onvermoede talenten en kracht beschikken. Dat is fantastisch en hard nodig. Maar de zaken waarvoor zij vechten - bijvoorbeeld het kunnen volgen van een opleiding, goede en betaalbare kinderopvang, het overeind houden van werkgelegenheid in de zorg of ruimere mogelijkheden voor deeltijd ondernemerschap - overstijgen het lokale niveau. Vrouwen kunnen elkaar versterken door krachten te bundelen, door elkaar te informeren over waar zij in hun eigen omgeving mee bezig zijn en wat zij bereikt hebben. En door samenwerking en krachtenbundeling kunnen zij, indien nodig, een vuist maken om iets voor elkaar te krijgen, niet alleen op lokaal, maar waar nodig ook op nationaal niveau. Nel de Boer De gemiddelde kosten van een sociaal activeringstraject van gemiddeld 2 jaar bij Feniks en SEW zijn ongeveer 8.500,00. Dat zijn de kosten om iemand te begeleiden naar werk of vrijwilligerswerk en hem of haar te helpen het leven weer meer op orde te brengen, er sturing aan te geven enzovoort. Bij een groep van 15 personen bij Feniks gaan binnen 1 jaar 3 personen (het merendeel tussen jaar) direct naar betaald werk en binnen 2 jaar (via werkbemiddeling van bijvoorbeeld Tilburg at work komen daar gemiddeld 2 personen bij. Dus 5 personen gaan binnen 2 jaar betaald werk verrichten. Als uitvoerende sociaal activeringsorganisaties slecht 1 persoon (ongeveer 30 jaar oud) jaarlijks direct naar betaald werk activeren kunnen van het geld dat de overheid zich bespaart 2 jaar lang 60 WWB ers geactiveerd worden (60 x = ). Samen sterker - Vrouwenspecial september

14 Ervaringsverhalen Opleidingswensen van Ineke Ik ben Ineke, 43 jaar. Ik ben gescheiden en heb 4 kinderen in de leeftijd van 8 tot 15 jaar. Toen ik jong was, wist ik niet zo goed wat ik wilde Ik heb MEAO gedaan, maar ben zonder diploma van school gegaan. Toen ben ik gaan werken in winkels en Wat ik aan opleidingen heb gedaan heb ik allemaal zelf bekostigd kreeg relaties en kinderen. Van mijn partner(s) hoefde (en mocht) ik niet buiten de deur werken. Later kreeg ik daar spijt van en wilde graag een opleiding volgen die me in staat zou stellen een inkomen te verdienen met werk waar ik plezier in had en dat me energie gaf. Maar vanuit een bijstandssituatie mocht dat niet. Ik ben toen in weekends de basisopleiding SPSO (Stichting Psycho-Sociale Opleidingen) gaan doen. Die duurt vier jaar, maar het diploma is niet officieel erkend. Ik ben vrijwilligerswerk gaan doen bij het Centrum voor Jeugd en Gezin. Daardoor hoefde ik niet aan een arbeidsmarkttraject van de Sociale Dienst mee te doen (ik was daar bang voor, omdat ik vreesde dat ik aan een lopende band terecht zou komen). Van de gemeente mocht ik alleen een opleiding volgen die korter dan een jaar duurde en 100% baangarantie gaf. Geheimzinnigheid en angst Er rust onder mensen met een uitkering een taboe op het onderwerp opleiding volgen. Er hangt een waas van geheimzinnigheid en angst omheen, bijvoorbeeld om te vertellen dat je heimelijk een opleiding bent gaan doen. Zelf ben ik intussen bezig met de opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH). Ik moet daarvoor nog een scriptie schrijven en in december examen doen. Wat ik aan opleidingen heb gedaan heb ik allemaal zelf bekostigd onder andere door mijn sieraden te verkopen - en op eigen kracht gedaan. Dat was heel zwaar, onder meer doordat ik niet gebruik kon maken van betaalbare kinderopvang. Mijn oudste dochter heeft heel vaak moeten oppassen. Dat is eigenlijk geen goede situatie. Waarom zo moeizaam? Waarom moet het zo moeizaam gaan? Waarom mag het niet wat gemakkelijker zijn om je situatie te verbeteren? Waarom krijg je daar geen steun bij, maar eerder juist tegenwerking en word je bijna als Studie afgebroken voor mantelzorg een slecht mens beschouwd en behandeld? Als je pech hebt gehad of eerder in je leven misstappen hebt begaan, misschien foute keuzes gemaakt, maar je hebt daar spijt van en wilt proberen een nieuwe start te maken, dan zou dat toch gewaardeerd moeten worden?! Je zou daarin gesteund moeten worden. Juist omdat je zelfvertrouwen vaak toch al een flinke knauw heeft gekregen door die eerdere pech en misstappen. De Volkskrant publiceerde in de week voor Prinsjesdag 2013 een serie over armoede in Nederland. Op 7 september kwam daarin het verhaal voor van een jonge inwoonster van Pekela, die geholpen wordt door de voedselbank. Ze had de voor Pekelase begrippen uitzonderlijke stap gezet een hbo-opleiding te volgen in de grote stad Groningen. Ze brak haar studie af toen haar vader ernstig ziek werd. Het afgelopen jaar zorgde ze met haar moeder voor hem. Nu het wat beter gaat wil ze de draad van haar studie oppakken, maar financieel kan het niet. Haar ouders kunnen niet meer zoals voorheen bijspringen om studie en huisvesting te helpen bekostigen. Lenen naast de studiefinanciering wil ze niet, uit angst het nooit meer terug te kunnen betalen. Ze staat op het punt weer bij haar ouders in te trekken. Met lege handen. In de Volkskrant van 14 september blijken veel mensen op de verhalen gereageerd te hebben. De reacties hebben een grote overeenkomst met de aanbevelingen in en reacties op verhalen uit de interviewbundel Zij wil vooruit van de werkgroep Arme Kant van Nederland/ EVA en de hartenkreten van het Steunpunt Studerende Moeders. Een alleenstaande moeder met een krappe beurs attendeerde de vrouw uit Pekela op mogelijkheden voor aanvullende studiefinanciering voor jongeren met onbemiddelde ouders, waar zij voor haar twee kinderen gebruik van heeft gemaakt. Ik vind het zo jammer als jongeren denken hun opleiding niet te kunnen afmaken. Een andere lezeres schreef: Ik zou haar willen toeschrééuwen dat ze haar studie moet afmaken. 14 Samen sterker - Vrouwenspecial september 2013

15 Ervaringsverhalen Opleidingswensen van Jessica Ik ben Jessica, 32 jaar. Ik ben gescheiden en heb twee kinderen van 6 en 7 jaar. Toen ik jong was heb ik mijn politiediploma gehaald en kreeg een baan bij de politie. Ik ging samenwonen en kreeg een zoon. Al snel ging de relatie tussen mijn vriend en mij achteruit en wij besloten te scheiden. Ik was toen zwanger van mijn tweede kind. We hadden hoge schulden en in de politieorganisatie werd dat beschouwd als potentieel gevaarlijk voor mijn werk (chantabel). Ik raakte mijn baan kwijt en kwam in de Bijstand. Door alle ontwikkelingen (scheiding, baan kwijt, hoge schulden) werd ik depressief. Hoop Ik maakte de post niet meer open en onze woning moest verkocht worden met een groot verlies. Na verloop van tijd werd ik toegelaten tot de WSNP (schuldsaneringstraject), waarbij je onder toezicht wordt gesteld en een klein bedrag aan leefgeld krijgt per maand. Als je dat volhoudt en goed doorloopt, ben je na drie jaar schuldenvrij. Van de bank af De Sociale Dienst zette mij op het spoor van Feniks, waar ik mee kon doen aan een Sociaal Activeringstraject. Daardoor kwam ik van de bank af. Het traject kende drie fasen. In In 1999 keek EVA in de publicatie Als armoede je raakt terug op 15 jaar bondgenootschap tussen vrouwen. Ter gelegenheid daarvan schetsten enkele vrouwen hun toekomstvisioen voor Irene van Staveren had de volgende bijdrage. Voor het jaar 2010 hoop ik dat vrouwen en mannen de gedeelde verantwoordelijkheid zullen nemen voor de voorziening in de diversiteit van hun levensbehoeften en die van hun kinderen: economische zelfstandigheid, rechtvaardige verdeling en zorgzaamheid. Ik wens de realisering van het combinatiescenario van zorg en betaalde arbeid. Ik hoop van harte dat mannen dan eindelijk de waarde van zorg zullen begrijpen en waarderen en ik ben ontroerd door mijn zoon van acht die zegt dat hij gek is op baby s, koken en de was vouwen de eerste fase komt aan de orde wie ben ik?, in de tweede wat kan ik? en tenslotte wat wil ik?. Deelname aan dat traject heeft me geholpen mijn kracht te hervinden. Op een gegeven moment realiseerde ik me dat ik me aanvullend wilde scholen, Deelname aan dat traject heeft me geholpen mijn kracht te hervinden om weer aan het werk te kunnen en de kost te kunnen verdienen voor mij en m n kinderen. Ik koos voor MBO Maatschappelijke Dienstverlening. Omdat ik nog net geen 30 was, had ik nog een jaar recht op studiefinanciering. Ik besloot toen dat ik het MBO-diploma, waar eigenlijk vier jaar voor staat, in één jaar wilde halen. Het ROC wilde dat eerst niet, maar uiteindelijk hebben ze me toch toegelaten en heb ik inderdaad in een jaar m n diploma gehaald. Ik had geen baangarantie, maar ben meteen na het behalen van mijn diploma gaan solliciteren. Ik heb 30 brieven de deur uit gedaan, waarop ik twee uitnodigingen voor een gesprek kreeg en uiteindelijk aan de slag kon als persoonlijk begeleider van een intensieve woongroep. Kinderopvang onbetaalbaar In mijn baan werk ik 24 uur per week. Drie dagen in de week worden de kinderen na school opgevangen door hun vader. Op andere momenten waarop ik moet werken (onregelmatige diensten), kunnen de kinderen bij mijn vader terecht. Daardoor heb ik gelukkig geen formele kinderopvang nodig, want dat is voor mij niet te betalen. Samen sterker - Vrouwenspecial september

16 Projecten Kinderen hebben een toekomst als hun moeder er ook één heeft! Investeren in vrouwen is investeren in de volgende generatie was jarenlang het credo van Nederlands ontwikkelingswerk. Maar binnen de eigen landsgrenzen was dit geen vanzelfsprekendheid. Vanaf 1990 begon de erosie: een slimme meid was toch zeker op een mogelijke echtscheiding voorbereid? Het afgelopen decennium blijkt de praktijk aan menig keukentafel weerbarstiger dan onze beleidsmatige opvattingen over emancipatie. Emancipatie is nooit voltooid en behoeft voortdurend aandacht, stelde minister Jet Bussemaker terecht afgelopen mei vast, bij de presentatie van haar vernieuwde beleidsnota. What s in a name? Uit onderzoek blijkt dat onder minima het aantal vrouwen groter is dan het aantal mannen. Ook langdurige armoede komt het meest onder vrouwen voor. Vanwege de emancipatiemythe is het echter not done dat hardop te zeggen. Onderzoeksinstituten schrijven dan ook systematisch over éénoudergezinnen. Dat is een verhullende term, omdat het voor bijna 85% om alleenstaande vrouwen met hun kinderen gaat. Afgelopen juni werd Nederland opgeschrikt door een rapport van de Kinderombudsman. Hieruit blijkt dat inmiddels 1 op de 9 kinderen in Nederland in armoede opgroeit. Minder bekend werd dat een groot aantal van deze kinderen opgroeit in éénoudergezinnen, waaronder een flink deel werkende armen. Veel alleenstaande moeders onder de minima hebben immers betaald deeltijdwerk op minimumloonniveau. SCP en CBS concluderen in hun Armoedesignalement 2012 dat naast alleenstaanden, niet westerse huishoudens en bijstandsgerechtigden (WBB ers), de kans op armoede het hoogst is bij éénoudergezinnen. Om vervolgens op pagina 30 te constateren dat vrouwen dus oververtegenwoordigd zijn in de bevolking met langdurig laag inkomen. Hun aantal steeg in 2011 met ruim In tegenstelling tot de berichten over kinderen in armoede hebben media, politici en beleidsmakers nauwelijks kennis van en aandacht voor wat ook wel de feminisering van armoede wordt genoemd. De vraag dringt zich op of armoedebeleid dan wel, zowel landelijk als lokaal, het gewenste effect sorteert. Armoedebeleid moet vanzelfsprekend gelinkt zijn aan participatie, inkomenspolitiek en arbeidsmarktbeleid. Het lijkt wel emancipatie Emancipatie Effect Toets Tilburg Tilburg is, voor zover bekend, tot nu toe de enige stad die de emancipatie-effecten van haar armoedebeleid heeft onderzocht. Het stedelijk centrum voor emancipatie, Feniks, heeft er een Emancipatie Effect Toets uitgevoerd. Dat is een onderzoeksinstrument dat gemaakt is om m/v-verschillen op te sporen in beleid dat niet gericht is op emancipatie. Al bijna 40 jaar ondersteunt Feniks vrouwen in Tilburg die leven op of onder het minimuminkomen. In samenwerking met Stichting Zet werd onderzocht of het Tilburgse armoedebeleid in gelijke mate voor vrouwen en mannen ertoe bijdraagt keuzemogelijkheden te vergroten en de maatschappelijke positie te verbeteren. De conclusie is dat Tilburg een gedegen en ruimhartig armoedebeleid heeft, maar dat de invalshoek emancipatie tot nu toe te weinig aandacht heeft gekregen. In Tilburg is ruim driekwart van de minima vrouw. Uit het onderzoek Het vrouwelijke gezicht van armoede blijkt bijvoorbeeld dat liefst 94% van de éénoudergezinnen met een bijstandsuitkering in Tilburg een alleenstaande moeder aan het hoofd heeft. Zoals bij veel gemeenten was er bestuurlijk, ambtelijk en politiek geen inzicht in statistische gegevens over inkomen en aantallen mannen en vrouwen. Hoewel de informatie wel voorhanden is, beschikken veel gemeenten ook niet over seksespecifieke gegevens m.b.t. voedselbank of schuldhulpverlening. Dat is wel van belang, omdat meer dan de helft van de alleenstaande moeders in de schuldhulpverlening in haar eentje opdraait voor gemaakte schulden Liefst 94% van de éénoudergezinnen met een bijstandsuitkering in Tilburg heeft een alleenstaande moeder aan het hoofd tijdens het huwelijk. Er wordt niet gekeken wie de schuld gemaakt heeft. Het adres van moeders is voor schuldeisers vaak makkelijker te achterhalen dan dat van gescheiden vaders. Het vergaren en analyseren van gegevens is een must voor iedere gemeente die armoede structureel wil bestrijden en oplossen. Ondanks de oververtegenwoordiging van vrouwen onder de minima verwijst ook Tilburg in haar armoedebeleid niet expliciet naar beoogde effecten voor mannen en vrouwen. Door plannen van vrouwen te respecteren zou belastinggeld effectiever ingezet kunnen worden. Aan een duurzame uitstroom in plaats van een zo snel mogelijke uitstroming naar economische zelfstandigheid kan op lokaal niveau immers een bijdrage geleverd worden, zo stelde de Arme Kant van Nederland/ EVA al in 2009, in de publicatie Zij wil vooruit - over jonge vrouwen met een minimuminkomen. 16 Samen sterker - Vrouwenspecial september 2013

17 Projecten Vlieg er eens uit Verborgen armoede onder vrouwen Het armoedebeleid in Tilburg gaat, zoals in alle gemeenten in Nederland en in tegenstelling tot België, uit van huishoudens. Daardoor blijft armoede van vrouwen verborgen. Bij een echtpaar wordt bijvoorbeeld één persoon aangemerkt als de aanvrager van een bijstandsuitkering. Dat is altijd de oudste persoon en vaak de man. De uitsplitsing naar geslacht en leeftijd in de CBS-statieken is gebaseerd op deze persoon. Het vrouwelijke gezicht van armoede analyseert meerdere structurele oorzaken en draagt meerdere duurzame Al bijna 40 jaar ondersteunt Feniks vrouwen in Tilburg die leven op of onder het minimuminkomen oplossingen aan waardoor armoede in Tilburg verminderd en voorkomen kan worden. Voorbeelden zijn: een training financiële zelfredzaamheid voor laaggeschoolde vrouwen vlak voor of na een scheiding en het inzetten van ervaringsdeskundigen bij beleidsvorming en uitvoering en doelgroepgerichte communicatie aan oudere (allochtone) vrouwen. Kleinschalige, lokale vrouwenorganisaties kunnen hierin een belangrijke functie vervullen. Specifiek beleid waar nodig Het Vrouwelijke gezicht van armoede is bij de evaluatie van het Tilburgs armoedebeleid als voorbeeld gesteld om categoraal in te zoomen en zo tot concretere en betere bestrijding van armoede te komen. Hoewel de gemeente doelgroepenbeleid achterhaald vindt, hoeft categoraal beleid niet tegengesteld te zijn aan inclusief beleid. Ondersteuning op maat kan de individuele situatie voor burgers verbeteren. Maar het kan te weinig oog hebben voor maatschappelijke oorzaken en daardoor ongewenste effecten sorteren. Het landelijk kennisinstituut Atria stelt: Algemeen beleid waar mogelijk, specifiek beleid waar nodig. Armoede is een structureel probleem voor meer vrouwen dan voor mannen. Door het rapport van Feniks heeft de Tilburgse gemeenteraad eind augustus besloten dat alleenstaande ouders focusgroep zullen zijn in het nieuwe armoedebeleid dat in januari 2014 wordt ingevoerd. Weinig gemeenten onderkennen de noodzaak van specifiek beleid, zo blijkt ook uit het juist verschenen onderzoek Vrouwen, armoede en sociale uitsluiting in Noord Brabant van de Provinciale Vrouwenraad. De komende gemeenteraadsverkiezingen zijn een mogelijkheid om in alle gemeenten armoede en emancipatie met elkaar te verbinden. Uit een interview dat radio 1 met tien bijstandsmoeders hield blijkt dat zij voor hun kinderen wel hoop koesteren maar geen perspectief zien. Stuk voor stuk maken zij de inschatting dat hun kinderen niet alleen zullen opgroeien in armoede, maar hun hele leven in armoede zullen slijten: zij zullen de armoede erven. Het motto van Loesje spant het paard weer waar het hoort, vóór de wagen: Kinderen hebben een toekomst als hun moeder er ook één heeft!. Het volledige onderzoeksrapport of een samenvatting van Het vrouwelijke gezicht van armoede is via gratis te downloaden. Daarnaast is een rapport Vrouwen, armoede en uitsluiting in Noord-Brabant (2013, A. van der Schoot) verkrijgbaar bij de Provinciale Vrouwenraad Noord-Brabant. Gerda de Vries, directeur Feniks De winnende smartlap op het Alternatief Smartlappenfestival 2010, door De Feniksdiva s, op de melodie van het Smurfenlied. Waarom zijn wij moeders boos? Bijstandswet noemt ons werkloos. Waar halen zij dat toch vandaan? Zorgen is een volle baan. Wie denkt dat dat gemakkelijk is, heeft het toch wel heel erg mis. Machteloosheid en verdriet, daarom zingen wij dit lied. De zorgmoeder begint: La, la, lalalala, la, En nu de tweede stem! La, la, lalalala, la, En nu allemaal! La, la, lalalala, la, Naar de winkel zonder poen, is gewoonweg niet te doen. Hoewel ik daar niet voor koos, ben ik nu altijd geldloos. Folders lezen zonder end, zodat je de koopjes kent, kijk waar je het voordelig haalt en je niet teveel betaalt. Lalalalala Leren is bij Feniks fijn, daardoor weer jezelf te zijn, in je eigen kracht te staan; lelijk eendje wordt een zwaan. Trots en onafhankelijk zijn, geeft het leven veel meer gein. Daarvan worden we weer sterk, gaan we verder aan het werk. Lalalalala Samen sterker - Vrouwenspecial september

18 Projecten Pionieren in Breda Termen als eigen kracht, sociaal ondernemerschap en burgerinitiatief vliegen je links en rechts om de oren. Vele beleidsmiddagen wijden professionals eraan om deze trends te duiden in relatie tot een zich terugtrekkende en kantelende overheid. Maar hoe geef je hier in de praktijk vorm aan als je toevallig niet hoog opgeleid, welbespraakt en volledig ingevoerd in alle lokale netwerken bent? Wat als je langdurig afhankelijk bent van een uitkering en met enige regelmaat tegen een muur van regels en soms ook onwil aanloopt. Dan stroop je de mouwen op en ga je samen pionieren. Voortbouwend op dat waar je wél goed in bent en vertrouwend op elkaar. Dat gebeurt bij twee coöperaties in oprichting in de Bredase wijken Gerardus Majella en Geeren-Zuid. meepraten én in meedelen, door de coöperatieve vorm. Wanneer de bedrijfjes immers op termijn winst gaan maken, vloeit dit terug naar de coöperatie maar het kan ook uitgekeerd worden aan alle mensen die er grotere of kleinere bedragen in hebben geïnvesteerd. Een hovenier, ambachtslieden, een naaister. Er staan 13 ondernemers in spé te trappelen om met hun talent als deeltijd scharrelondernemer aan de slag te gaan binnen de coöperatie Gerardus Majella. Ze doen dat met behoud van uitkering als vangnet, en met de mogelijkheid iets extra s te verdienen met hun passie. Daarmee sparen ze, om te investeren in hun eigen ontwikkeling en opleiding. En daarna kunnen ze misschien wel de stap maken naar grotere zelfstandigheid. De coöperatie bekommert zich om het gemeenschappelijke: centrale administratie en inkoop, ondersteuning en huisvesting. Zo kunnen de deelnemers zich richten op dat waar ze goed in zijn, hun ambacht. Met de gemeente Breda wordt gesproken om te komen tot een regelarme zone rondom de coöperaties, zodat de coöperatieleden met behoud van de rechten van de WWB de vrijheid krijgen om aan dit initiatief mee te doen. Laten zien wat we kunnen We willen de wereld laten zien welke potentie deze mensen hebben, ook al is het soms spannend om aan de slag te gaan, vertelt Erna Smeekens, één van de initiatiefnemers in Gerardus Majella. Vanuit de gezamenlijkheid en onderlinge solidariteit binnen de coöperatie, kan men wél een stap nemen. Kijk eens wat een energie er vrijkomt als je mensen zelf de verantwoordelijkheid geeft, maar hen niet individueel in het diepe gooit De coöperatie is van en voor de deelnemers zelf, maar is er ook voor de buurt. In de wijk Geeren is de uitvalsbasis gevestigd van coöperatie Geeren-Zuid, een voormalig buurthuis dat woningcorporatie Allee- Wonen ter beschikking stelt. Vanuit de coöperatie zullen lokale diensten worden aangeboden vanuit een vijftal bewonersbedrijven. Zo zullen de veelal allochtone vrouwen van de bestaande vrouwenstudio samen met andere vrouwen een cateringbedrijf starten, komt er een wijkwinkel met naaiatelier, stadslandbouw en laagdrempelige zorgdiensten. Ze beheren zelf het buurthuis. Men kan daar op verschillende niveaus in meedoen: als ondernemer, maar ook in de dagbesteding als dat het hoogst haalbare is. Hiermee vormt het initiatief de bouwsteen voor de samenredzaamheid in de wijk. Iedereen kan meedoen De basis van de twee coöperaties, die nauw samenwerken en uitwisselen met elkaar, is dat mensen die nu vaak buiten spel staan, zelf aan de slag kunnen gaan. Het betreft een gezamenlijke investering, waar iedereen vanuit de wijk - maar ook daarbuiten - in kan investeren met tijd of geld. Iedereen kan er over Talent als basis: niet vrijblijvend! De ambitie is duidelijk: in 2017 moeten er twee coöperaties staan die zelfvoorzienend zijn. De initiatiefnemers willen vanuit de onderkant laten zien wat wél werkt, meer dan wanneer een politicus in Den Haag aan de touwtjes trekt. Of, zoals Erna Smeekens het verwoordt: Kijk eens wat een energie er vrijkomt als je mensen zelf de verantwoordelijkheid geeft, maar hen niet individueel in het diepe gooit. Als we hun talent als uitgangspunt nemen en dat stimuleren en bijeenbrengen, is dat de basis van iets heel moois. Maar het is niet vrijblijvend. We leggen er onze ziel, geest en middelen in en zodoende staan we samen sterk. Op die manier kunnen we een vuist maken tegen lokale regels, beperkingen én vooroordelen. Zo bouwen we aan een duurzaam perspectief, voor deze mensen en voor de samenleving. De twee Bredase coöperaties worden ondersteund door Cordaid, een internationale ontwikkelingsorganisatie die behalve in ontwikkelingslanden ook in Nederland actief is om armoede en sociale uitsluiting te verminderen. Voor meer info over de activiteiten in Breda: Jos Hendrickx, manager wonen van AlleeWonen, Kristel Ashra, Cordaid 18 Samen sterker - Vrouwenspecial september 2013

19 Projecten Zorgwacht vakschool Meer mogelijkheden om een opleiding te volgen was één van de drie thema s die het meest genoemd werden door vrouwen met een minimuminkomen, die wij vroegen waaraan zij behoefte hadden en waarmee zij geholpen zouden zijn als zij hun situatie wilden verbeteren. Op onze zoektocht naar hoe het met die mogelijkheden gesteld was op verschillende plekken in het land, kwamen we o.a. in contact met Zorgwacht in Utrecht. We waren daar enthousiast over. Op ons verzoek vertelt directeur Wilhelmien Looymans wat dit project inhoudt. Opleiding, begeleiding en toekomst De Zorgwacht vakschool is gevestigd in Overvecht, Utrecht. Het hoofddoel is om bijstandsgerechtigden op te leiden tot Helpende Zorg en Welzijn niveau 2. Kandidaten met een WWB-uitkering kunnen zich aanmelden bij Zorgwacht voor een BBL/opleiding (Beroeps Begeleidende Leerweg). Door het succes van Zorgwacht hebben steeds meer WWB ers interesse in de opleiding. De kracht van Zorgwacht is de intensieve begeleiding van de leerlingen, De kracht van Zorgwacht is de intensieve begeleiding van de leerlingen mogelijk zelfstandig willen blijven wonen, maar ook mensen met een lichamelijke beperking of een psychisch probleem. De één moet worden geholpen bij het wassen en aankleden, met het bereiden van een maaltijd of met het ophangen van een lamp. Een ander vraagt om mee te gaan naar een specialist in het ziekenhuis. Hulp bij het invullen van een formulier of uitleggen hoe de afstandbediening van de televisie ook al weer werkt, behoren regelmatig tot de werkzaamheden. Soms ook gaat de vraag niet verder dan gezellig samen een kopje koffie drinken of een wandeling maken. Hoe klein de klus soms ook is, het is boeiend en dankbaar werk. een zorgzaam type. Ik heb vroeger altijd voor mijn ouders gezorgd en nu doe ik dat professioneel voor anderen. Ik help mensen die het écht nodig hebben. Inmiddels begeleid ik ook stagiaires. Wat ik vooral probeer in te brengen is respect. Je komt in het privéleven van cliënten en daar moet je zorgvuldig mee omgaan. Ik zou dit werk zeker aanraden, want er zijn véél mensen nodig in de zorg. Je moet wel pit hebben, enthousiast, sociaal, netjes en beleefd zijn. Daarnaast moet je op tijd komen en je niet om de haverklap ziekmelden. Als alleenstaande moeder moest ik met een uitkering vier kinderen Hoe klein de klus soms ook is, het is boeiend en dankbaar werk waardoor het slagingspercentage komt op 70%. Door te beginnen met de opleiding gaan WWB ers vanaf dag één uit de bijstand, direct aan de slag in de praktijk en één dag in de week naar school. Zorgwacht wil deze kandidaten een kans bieden om een startkwalificatie te behalen en de mogelijkheid te bieden door te stromen naar niveau 3 en terug te keren op de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd worden hierbij mensen met een hulpvraag geholpen. Zo ontstaat er een win-win-situatie. Werkzaamheden Deelnemers kunnen direct aan de slag bij een zorginstelling of een thuishulporganisatie. Als Zorgwachter ontmoet je veel verschillende mensen. Ouderen die zo lang Aanmelden Iedereen die in Nederland een werkvergunning heeft kan zich aanmelden bij Zorgwacht: allochtoon, autochtoon, jong, oud, man, vrouw. Je komt vanaf dag één in loondienst bij Zorgwacht en gaat uit de WWB. Je krijgt een jaarcontract van 32 uur en gaat één dag in de week naar school en vier dagen werken in een zorginstelling of bij een thuishulporganisatie. Kijk voor de volledige beschrijving van de BBL-opleiding op de website Zorgwacht start in september 2013 weer een opleiding. Zorgwachters aan het woord Ik had nog nooit eerder aan dit soort werk gedacht, maar het past eigenlijk heel goed bij mij. Ik ben wel opvoeden. Ik wilde heel graag uit de bijstand. Toen Zorgwacht op mijn pad kwam, heb ik de kans met beide handen aangegrepen. Ik heb altijd in de zorg willen werken, maar zonder diploma s kom je niet ver. Een reïntegratiebedrijf attendeerde mij op Zorgwacht ik heb gelijk ja gezegd. Ik vind het werk heerlijk om te doen. Het is dankbaar werk. Ik wil nooit meer iets anders. Doel Zorgwacht loopt sinds 2007 met veel succes in Overvecht Utrecht. Het doel is dan ook om in de toekomst de opleiding landelijk te introduceren. Wilhelmien Looymans Samen sterker - Vrouwenspecial september

20 Projecten Duurzame reïntegratie De stichting Steunpunt Studerende Moeders is opgericht in 2006, gebaseerd op de eigen ervaringen van Annemiek de Jong tijdens haar HBO-studie. Intussen is er veel gebeurd en heeft het steunpunt haar werkterrein verbreed en aangepast aan nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen. Annemiek vertelt daarover. Als alleenstaande moeder in de bijstand kende ik het klappen van de zweep en ik was vastbesloten om het heft in eigen hand te nemen. Samen werken aan een betere toekomst voor moeder en kind Het volgen van een studie zag ik als dé sleutel naar een betere toekomst voor mij en mijn dochters. Omdat de weg daar naartoe al een studie op zich vormde en ik nergens terecht kon met mijn specifieke vragen over hoe ik dit allemaal kon combineren, heb ik eerst een informatieve website gemaakt. Die is later uitgegroeid is tot een stichting en inmiddels het expertisecentrum geworden in Nederland voor het combineren van studie en gezin. Erkenning Een paar jaar geleden kreeg het steunpunt subsidie vanuit het ministerie van OCW. We hebben toen duizenden moeders geholpen te reïntegreren door het realiseren van opleidingsmogelijkheden en diverse werk- leer-combinaties. Hiermee hebben wij een belangrijke bijdrage geleverd aan het voorkómen van vroegtijdige studie-uitval en vertraging, doordat we menig studerende moeder gecoacht en geadviseerd hebben op het gebied van worklife-balance of liever gezegd studywork-life-balance. Ook hebben we diverse ludieke positieve acties opgezet om aandacht te vragen voor de positie van zwangere studenten en de opleidingsmogelijkheden voor alleenstaande moeders. In korte tijd hebben we het onderwerp studerende moeders op de politieke agenda weten te krijgen, wat tot een kleine wetswijziging heeft geleid in de Wet op Hoger Onderwijs. Hierdoor kan er nu ook een financieel beroep gedaan worden op het profileringsfonds van de Hogere onderwijsinstellingen, als een studente studievertraging oploopt vanwege zwangerschap en bevalling. Ook hebben we onderwijsinstellingen door middel van samenwerkingsovereenkomsten ondersteund bij de begeleiding van zwangere studenten en studerende ouders. Moedermavo In 2010 hebben we de Ton Remmers-prijs bedacht om onderwijsinstellingen bewust te maken van de behoeften van deze kwetsbare maar talentvolle doelgroep. Sommige onderwijsinstellingen zijn al gezinsvriendelijk bezig als het gaat om studerende (aanstaande) ouders. Ton Remmers is de grondlegger van de voormalige moedermavo. Waar wij nu mee bezig zijn, had Ton Remmers toen al gesignaleerd. Het is wel grappig om nu te zien dat, na zo veel jaar inspanning, onlangs een motie in de Tweede Kamer is ingediend om de mogelijkheden te onderzoeken voor het terugbrengen van een soortgelijke moedermavo. Het lijkt alsof er in Nederland veel mogelijkheden zijn qua scholing. Maar voor een alleenstaande moeder ligt dat toch wel even anders. En helemaal als je in de bijstand zit. Dan gaat het meestal om de kortste weg naar werk. Het volgen van een opleiding, zelfs als je de talenten en capaciteiten hebt om een hogere opleiding te volgen, is dan vrijwel uitgesloten. Je kunt je afvragen of dat de meest efficiënte weg is Op deze manier blijven verborgen talenten onbenut: een gemiste kans, voor de hele maatschappij. In korte tijd hebben we het onderwerp studerende moeders op de politieke agenda weten te krijgen Crisis Ook het Steunpunt Studerende Moeders kreeg met de crisis te maken en de subsidies liepen af. De onderwijsinstellingen kwamen onder druk te staan. Dit onderwerp heeft niet meteen de eerste prioriteit voor de onderwijsinstellingen. Zij zien het nog vaak als een privé-aangelegenheid. Voor het steunpunt zag de toekomst er somber uit. Van de giften en donaties die wij als ANBIstichting en goed doel ontvangen kunnen wij niet de hele organisatie draaiende houden. Inmiddels hebben we echter een behoorlijk netwerk ontwikkeld en veel kennis en ervaring opgedaan. Het is zonde als die verloren gaan. Zeker nu, met de komst van de scholingsplicht en de plannen die er zijn om de mogelijkheden te onderzoeken een moedermavo terug te brengen. Want waar gaat het dan om? Om kansen voor moeders op het gebied van scholing. Kansen voor alleenstaande moeders Er zijn mogelijkheden voor alleenstaande moeders waar niet iedereen kennis van heeft en waar zij niet altijd op gewezen worden of naar begeleid worden. Ik ben er van overtuigd dat wij met onze benadering en know how hierin een belangrijke 20 Samen sterker - Vrouwenspecial september 2013