December Kunst en Cultuur Faculteit der Letteren Faculteit der Kunsten Universiteit Leiden

Transcriptie

1 December 2006 Kunst en Cultuur Faculteit der Letteren Faculteit der Kunsten Universiteit Leiden

2 Uitgave: Quality Assurance Netherlands Universities (QANU) Catharijnesingel 56 Postbus RA Utrecht Telefoon: Fax: Internet: QANU Tekst en cijfermateriaal uit deze uitgave mogen, na toestemming van QANU en voorzien van bronvermelding, door middel van druk, fotokopie, of op welke andere wijze dan ook, worden overgenomen. QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 2

3 INHOUDSOPGAVE Voorwoord 4 Deel I Algemeen Deel 5 1. Inleiding 6 2. Taak en samenstelling commissie 7 3. Werkwijze commissie Algemene inhoudelijke bevindingen 17 Deel II Facultair deel Rapport over de Faculteit der Letteren van de Universiteit Leiden 26 Deel III Opleidingsdeel Opleidingsrapport bachelor- en masteropleiding Kunstgeschiedenis Opleidingsrapport bachelor- en masteropleiding Literatuurwetenschap Opleidingsrapport masteropleiding Boek en digitale media Opleidingsrapport masteropleiding Photographic Studies 106 Bijlagen 124 Bijlage A: Curricula vitae van de leden van de visitatiecommissie 125 Bijlage B: Domeinspecifiek referentiekader 127 Bijlage C: Programma s van de bezoeken van de visitatiecommissie 133 Bijalge D: Lijst met afkortingen 137 QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 3

4 VOORWOORD Dit rapport is onderdeel van de kwaliteitsbeoordeling van universitaire bachelor- en masteropleidingen in Nederland. Het doel van het rapport is om een betrouwbaar beeld te geven van de resultaten van de voor beoordeling voorgelegde opleidingen, alsmede een terugkoppeling te geven naar de interne kwaliteitszorg van de betrokken organisaties en als basis te dienen voor de accreditatie van de betrokken opleidingen door de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). QANU beoogt onafhankelijke, objectieve en kritische beoordeling te laten plaatsvinden en opbouwende kritiek te leveren, zo veel mogelijk uitgaande van een gestandaardiseerde set van kwaliteitscriteria met oog voor specifieke omstandigheden. De Visitatiecommissie Kunst en Cultuur van QANU heeft haar taken met grote toewijding uitgevoerd in een periode die wordt gekenmerkt door de overgang naar de bachelor-masterstructuur. De opleidingen zijn beoordeeld op een grondige en zorgvuldige manier en binnen een duidelijk beoordelingskader. Wij verwachten dat de oordelen en de aanbevelingen in zorgvuldige overweging zullen worden genomen door de betrokken opleidingen, faculteitsbesturen en Colleges van Bestuur. Wij zeggen dank aan de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor hun bereidheid deel te nemen aan deze beoordeling en voor de toewijding waarmee ze hun taak hebben uitgevoerd. Ook gaat onze dank uit naar de staf van de betrokken afdelingen aan de universiteiten voor hun inspanningen en hun medewerking aan deze beoordeling. drs. J.G.F. Veldhuis voorzitter van het bestuur van QANU mr. C.J. Peels directeur van QANU QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 4

5 DEEL I: ALGEMEEN DEEL QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 5

6 1. Inleiding In de onderwijsvisitatie voor de Letterenfaculteiten zijn acht clusters gevormd. Kunst en Cultuur is er daar een van. In dit cluster zijn alle bachelor- en masteropleidingen ondergebracht die betrekking hebben op het domein Kunst en Cultuur. Hieronder vallen Kunstgeschiedenis, Literatuurwetenschap, Algemene cultuurwetenschappen, Taal- en cultuurstudies, studies op het gebied van Cultureel erfgoed en studies op het gebied van één of meerdere (nieuwe) media zoals film, televisie, theater, dramaturgie, muziek, journalistiek. In dit rapport brengt de visitatiecommissie Kunst en Cultuur (hierna de commissie) verslag uit van haar bevindingen. Het rapport bestaat uit drie delen: Een algemeen deel (I). Dit deel gaat in op de taak, samenstelling en werkwijze van de commissie. Hierin komen ook enkele algemene bevindingen van inhoudelijke aard ter sprake. Een facultair deel (II). Per bezochte faculteit wordt een beschrijving gegeven van de facetten waarvoor facultair beleid is. De algemene tekst is op een aantal plaatsen aangevuld met bevindingen van de commissie als die gaan over het facultaire beleid en opgaan voor alle door haar bezochte opleidingen. Een opleidingsdeel (III). Per bachelor- en daarbij horende (doorstroom)masteropleiding(en) behandelt de commissie de 21 facetten. In dit deel spreekt zij oordelen uit op facet- en onderwerpniveau. Soms wordt er verwezen naar het facultaire deel; uitspraken uit dat deel hebben invloed op het oordeel in het opleidingsdeel. Dit algemene deel geeft, conform de richtlijnen in het QANU-kader 2003, een beschrijving van de taak, de samenstelling en werkwijze van de commissie en een opsomming van de uitgangspunten van de commissie. In de slotparagraaf van dit deel gaat de commissie, zoals hierboven aangekondigd, kort in op een aantal algemene inhoudelijke bevindingen. QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 6

7 2. Taak en samenstelling commissie Taak van de commissie De taak van de commissie was het verrichten van een visitatie conform het QANU-protocol. De commissie kreeg de taak om op basis van de door de faculteiten aangeleverde informatie en door middel van ter plaatse gevoerde gesprekken een oordeel te geven over de verschillende aspecten van de kwaliteit van de betrokken opleidingen, zoals beschreven in het bovengenoemde protocol, en de punten te identificeren die naar haar oordeel verbeterd moeten worden. Betrokken opleidingen De commissie bezocht de volgende opleidingen: Erasmus Universiteit: Algemene cultuurwetenschappen (Bachelor) (56823) Kunst- en cultuurwetenschappen (Master) (60087) Media en journalistiek (Master) (60089) Radboud Universiteit Nijmegen: Algemene cultuurwetenschappen (Bachelor) (56823) Kunstgeschiedenis (Bachelor) (56824) Taal- en cultuurstudies (Bachelor) (56801) Algemene cultuurwetenschappen (Master) (66823) Kunstgeschiedenis (Master) (66824) Literatuurwetenschap (Master) (66802) Open Universiteit Nederland: Algemene cultuurwetenschappen (Bachelor) (56823) Algemene cultuurwetenschappen (Master (66823) Rijksuniversiteit Groningen: Kunsten, cultuur en media (Bachelor) (50629) Kunstgeschiedenis (Bachelor) (56824) Kunsten, cultuur en media (Master) (60629) Kunstgeschiedenis (Master) (66824) Universiteit Leiden: Kunstgeschiedenis (Bachelor) (56824) Literatuurwetenschap (Bachelor) (56802) Boek en digitale media (Master) (60138) Kunstgeschiedenis (Master) (66824) Literatuurwetenschap (Master) (66802) Photographic Studies (Master) (60140) QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 7

8 Universiteit Maastricht: Cultuurwetenschappen (Bachelor) (50004) Cultuurbeleid, -behoud, en -beheer (Master) (60114) Cultuur- en wetenschapsstudies (Master) (60116) European Studies on Society, Science and Technology (Master) (60002) Mediacultuur (Master) (60113) Vrije Universiteit Amsterdam: Algemene cultuurwetenschappen (Bachelor) (56823) Kunstgeschiedenis (Bachelor) (56824) Literatuurwetenschap (Bachelor) (56802) Algemene cultuurwetenschappen (Master) (66823) Kunstgeschiedenis (Master) (66824) Literatuurwetenschap (Master) (66802) Museumconservator (Master) (60037) Erfgoedstudies (Master) (60808) Universiteit Utrecht: Kunstgeschiedenis (Bachelor) (56824) Literatuurwetenschap (Bachelor) (56802) Muziekwetenschap (Bachelor) (56700) Taal- en cultuurstudies (Bachelor) (56801) Theater-, film- en televisiewetenschap (Bachelor) (50001) Antieke cultuur (Master) (60714) Cultureel erfgoed (Master) (60739)) Film- en televisiewetenschap (Master) (56702) Kunstbeleid en -management (Master) (66715) Kunstgeschiedenis (Master) (66824) Literatuurwetenschap (Master) (66802) Muziekwetenschap (Master) (66700) Nieuwe media en digitale cultuur (Master) (60718) Theaterdramaturgie (Master) (60717) Theaterwetenschap (Master) (60716) Vrouwenstudies (Master) (60719) Universiteit van Amsterdam: Algemene cultuurwetenschappen (Bachelor) (56823) Kunstgeschiedenis (Bachelor) (56824) Literatuurwetenschap (Bachelor) (56802) Media en cultuur (Bachelor) (50906) Muziekwetenschap (Bachelor) (56700) Theaterwetenschap (Bachelor) (56702) Algemene cultuurwetenschappen (Master) (66823) Cultureel erfgoed (Master) (60283) Journalistiek en media (Master) (60191) Kunstgeschiedenis (Master) (66824) Literatuurwetenschap (Master) (66802) QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 8

9 Media en cultuur (Master) (60190) Museumconservator (Master) (60037) Muziekwetenschap (Master) (66700) Preservation and Presentation (Master) (60192) Dramaturgie (Master) (60193) Theaterwetenschap (Master) (60716) Universiteit van Tilburg: Algemene cultuurwetenschappen (Bachelor) (56823) Algemene cultuurwetenschappen (Master (66823) Samenstelling commissie Tot voorzitter, tevens lid van de commissie, werd benoemd: prof. dr. R. (René) Boomkens, hoogleraar in de sociale en cultuurfilosofie van de Rijksuniversiteit Groningen. Tot de leden van de commissie werden benoemd: prof. dr. W. (William) Uricchio, hoogleraar Comparative Media Studies, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge, Verenigde Staten; prof. dr. E. (Liesbet) A. van Zoonen, hoogleraar Media en populaire cultuur, Universiteit van Amsterdam; prof. dr. H. (Rik) van Gorp, emeritus hoogleraar Literatuurwetenschap, Katholieke Universiteit Leuven, België; prof. dr. A. (Arnout) Balis, professor Kunstgeschiedenis, Vrije Universiteit Brussel, België; prof. dr. E. (Evert) van Uitert, emeritus hoogleraar Kunstgeschiedenis, Universiteit van Amsterdam; drs. C. (Cor) Geljon, voormalig vakdidacticus Nederlands en Culturele kunstzinnige vorming, Vrije Universiteit Amsterdam; dr. W. (Wim) van Os, onderwijskundige, Onderwijscentrum Vrije Universiteit Amsterdam; mw. I. (Inge) Geijteman, student Algemene literatuurwetenschap, Universiteit Leiden; dhr. M. (Michiel) Kunnen, student Muziekwetenschap, Universiteit Utrecht; dhr. W. (Werend) Vrijlandt, student Muziekwetenschap, Universiteit van Amsterdam. Als secretaris van de commissie zijn opgetreden: mw. drs. I. (Isabella) M.M.J. van Ophem voor de bezoeken aan de Universiteit Leiden, Universiteit Utrecht, Radboud Universiteit Nijmegen, Universiteit Maastricht, Universiteit van Tilburg, Vrije Universiteit Amsterdam en de heer dr. N. (Noël) P. Vergunst voor de bezoeken aan de Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Utrecht, Open Universiteit Nederland en de Erasmus Universiteit Rotterdam. Beiden zijn medewerker van het bureau QANU. Door vertrek van de heer Vergunst naar een andere werkgever halverwege het proces, zijn de rapporten van de RUG en OU geschreven door de heer N.F.S. (Nik) Heerens, de rapporten van de EUR en UU door mw. drs. T. (Titia) Buising en de rapporten van de VU en UvA door mw. mr. A. (Annetje) E.L. Keller en drs. J. (Judith) Metz. Alle leden van de commissie en de secretarissen hebben de onafhankelijkheidsverklaring, die is opgenomen in het QANU-kader, ondertekend. De leden van de commissie hebben niet deelgenomen aan de bezoeken en beoordeling van opleidingen waar zij bij betrokken zijn of waren. De heer Boomkens is als hoogleraar verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. De heer Boomkens heeft niet deelgenomen aan het bezoek aan de Rijksuniversiteit Groningen en Vrije Universiteit van QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 9

10 Amsterdam Bij beide bezoeken heeft mevrouw Van Zoonen (vice-voorzitter van de commissie) opgetreden als voorzitter. De onderwijskundigen hebben afwisselend deelgenomen aan de bezoeken; de heer Geljon was aanwezig bij de Universiteit Leiden, Universiteit Utrecht, Erasmus Universiteit Rotterdam, Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam, Universiteit van Tilburg en de Open Universiteit Nederland; de heer Van Os bij de Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Maastricht en de Radboud Universiteit Nijmegen. De studentleden hebben afwisselend deelgenomen aan de bezoeken. De verdeling is zo gemaakt dat zij niet aanwezig waren bij de universiteiten waar zij aan verbonden zijn. Mevrouw Geijteman was aanwezig bij de Radboud Universiteit en Universiteit Utrecht, de heer Kunnen was aanwezig bij de Universiteit Leiden en Universiteit van Amsterdam en de heer Vrijlandt was aanwezig bij de Rijksuniversiteit Groningen, Erasmus Universiteit Rotterdam, Universiteit Maastricht, Universiteit van Tilburg, Open Universiteit Nederland en Vrije Universiteit. De twee kunsthistorici hebben de bezoeken onderling verdeeld. De heer Balis was aanwezig bij de Universiteit Leiden en de Universiteit van Amsterdam. De heer Van Uitert was aanwezig bij de Universiteit Utrecht, Radboud Universiteit Nijmegen, Rijksuniversiteit Groningen, Open Universiteit Nederland en de Vrije Universiteit Amsterdam. De heer Uricchio is als hoogleraar verbonden aan de Universiteit Utrecht. De heer Uricchio was niet aanwezig bij de bezoeken aan de Universiteit Utrecht, Erasmus Universiteit Rotterdam, Universiteit van Tilburg, de Universiteit Maastricht, de Rijksuniversiteit Groningen en de Open Universiteit Nederland. Dit is deels ingegeven door zijn betrokkenheid bij diverse universiteiten en deels door zijn onderwijsverplichtingen aan de MIT. Mevrouw Van Zoonen is als hoogleraar verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Mevrouw Van Zoonen was niet aanwezig bij de bezoeken aan de Open Universiteit Nederland en de Universiteit van Amsterdam. Een overzicht van de curricula vitae van de leden van de commissie is als bijlage A opgenomen. Voor een aantal opleidingen werd extra expertise aangetrokken: Masteropleiding Boek en digitale media (UL): prof. dr. L. (Ludo) Simons, emeritus-hoogleraar Boek- en bibliotheekwetenschap verbonden aan de Universiteit Antwerpen en de Katholieke Universiteit Leuven, voorheen hoofdbibliothecaris van de Universiteit Antwerpen en op dit moment tevens voorzitter van het Plantin Genootschap, Hoger instituut voor grafische kunsten in Antwerpen. Masteropleidingen Cultureel erfgoed (UvA), Ergoedstudies (VU) en Museumconservator (UvA en VU): mw. dr. E.S. (Els) van Eijck van Heslinga, algemeen directeur van het universitair Bestuursbureau van de Universiteit Leiden. Daarvoor was zij werkzaam als universitair docent Maritieme geschiedenis in Leiden, als plaatsvervangend directeur van het Scheepvaartmuseum en van de Koninklijke Bibliotheek. Bacheloropleiding Theaterwetenschap (UvA), masteropleidingen Theaterwetenschap (UvA en UU), Dramaturgie (UvA) en Theaterdramaturgie (UU): prof. dr. L. (Luk) van den Dries, hoogleraar Theaterwetenschap aan de Universiteit Antwerpen en lector aan de afdeling Scenografie van de Posthogeschool voor Podiumkunsten. Masteropleidingen Cultuurbeleid, -behoud en -beheer (UM), Cultureel erfgoed (UU) en Kunstbeleiden management (UU): dr. R. (Riemer) R. Knoop, archeoloog, werkzaam als adviseur bij Gordion Cultureel Advies en onder meer tot eind 2005 voorzitter van de Commissie Musea van de Raad voor Cultuur. Master Photographic Studies (UL): prof. dr. J. (Jan) Baetens, hoogleraar Literatuurwetenschap met als bijzonder onderzoekstopic Photography: Medium Theory and Word and Image Studies, verbonden aan de Faculteit der Letteren, Katholieke Universiteit Leuven. QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 10

11 Voor de beoordeling van de opleidingen van de OU werd een expert op het gebied van afstandsonderwijs om advies gevraagd; dit betrof prof. dr. J. (Jef) Moonen, emeritus-hoogleraar Toegepaste onderwijskunde verbonden aan de Universiteit Twente. QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 11

12 3. Werkwijze commissie Letterenaanpak De faculteiten die in het kader van de letterenvisitaties werden bezocht door één of meer visitatiecommissies leverden voor een deel informatie aan die betrekking heeft op het facultaire niveau. In de meeste gevallen is die informatie vervat in een facultaire zelfevaluatie. De informatie over het facultaire niveau is geanalyseerd door medewerkers van QANU op basis van een protocol dat gebaseerd is op het accreditatiekader van de NVAO. Deze medewerkers van QANU hebben tevens een bezoek afgelegd aan de deelnemende instellingen om aanvullende informatie te vergaren, om de analyses te toetsen en faciliteiten te bekijken. De analyses werden vastgelegd in een facultair rapport voor elke deelnemende instelling, waarin de stand van zaken bij die instelling wordt beschreven. Voor de Open Universiteit Nederland is het facultaire deel in het opleidingrapport geïntegreerd, aangezien de faculteit uitsluitend opleidingen binnen het cluster Kunst en Cultuur aanbiedt. De teksten zijn voorgelegd aan de faculteiten, zodat zij in de gelegenheid waren op eventuele feitelijke onjuistheden te attenderen. De rapporten zijn vervolgens aangeboden aan de visitatiecommissies. Op deze manier was het mogelijk een significant doelmatigheidsvoordeel te behalen en consistentie in de beoordeling van de afzonderlijke commissies te realiseren. Werkwijze commissie De commissie hield op 20 mei 2005 haar startvergadering. Tijdens deze vergadering werd het domeinspecifieke referentiekader van de commissie (zie bijlage B) en de taakverdeling binnen de commissie vastgesteld en namen de leden de werkwijze door. Het QANU-protocol is leidraad geweest voor de werkwijze van de commissie. De voorbereidingsfase Allereerst hebben de secretarissen de zelfevaluatierapporten gecontroleerd op kwaliteit en compleetheid van informatie. Op grond daarvan is bepaald of de rapporten bruikbaar waren voor het visitatiebezoek. Nadat de zelfevaluatierapporten in orde waren bevonden, zijn de commissieleden en secretarissen zich inhoudelijk gaan voorbereiden op het bezoek. De secretarissen hebben op basis van de zelfevaluatierapporten voorlopige analyses opgesteld. De commissieleden lazen het zelfevaluatierapport (en bijlagen) en formuleerden vragen die werden doorgegeven aan de secretarissen. De voorzitter compileerde in samenwerking met de secretarissen alle vragen tot een document dat voorlag tijdens het visitatiebezoek. Hoewel ieder commissielid alle rapporten las en beoordeelde, zijn er per opleiding eerste en tweede verantwoordelijken aangewezen die in eerste instantie verantwoordelijk waren voor behandeling tijdens het bezoek, de beoordeling en argumentatie. Ook lazen de commissieleden van tevoren drie (doctoraal)scripties per bezoek. Deze werden geselecteerd door de secretaris in overleg met de voorzitter. Tijdens een voorbereidende vergadering aan het begin van het bezoek werd elke visitatie concreet voorbereid. Het visitatiebezoek De secretaris maakte een basisbezoekprogramma voor de (dag-)indeling van het visitatiebezoek. Dat bezoekprogramma werd in samenspraak tussen de voorzitter, secretaris en de contactpersoon van de betreffende faculteit/universiteit aangepast aan de specifieke situatie van de opleiding (zie bijlage C). Tijdens het visitatiebezoek is gesproken met (een representatieve) vertegenwoordiging van het faculteitsbestuur, opleidingsbestuur, afgestudeerden, Opleidingscommissies, Examencommissies en QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 12

13 studiebegeleiding. Daarnaast werd er steeds afzonderlijk gesproken met student- en docentvertegenwoordigers van de bachelor- en de masteropleidingen (soms in feite van de doctoraalfase als voorloper daarvan). Tijdens ieder bezoek bestudeerde de commissie het ter inzage gevraagde materiaal en hield de commissie spreekuur ten behoeve van spontane aanmeldingen van studenten of docenten. De commissie gebruikte het grootste deel van de laatste middag van het bezoek voor de voorbereiding van de mondelinge rapportage en een discussie over de beoordeling van de opleidingen. Tijdens de bezoeken werden voorlopige oordelen gegeven, waarbij de voorgeschreven checklist werd gevolgd. De oordelen werden pas na afloop van de bezoeken definitief. Aan het einde van het bezoek heeft de voorzitter een mondelinge terugkoppeling gegeven op grond van de eerste bevindingen van de commissie. Daarbij ging het steeds om een aantal algemene waarnemingen en een aantal eerste indrukken per opleiding. Extra bezoeken Een delegatie van de commissie heeft in de periode januari-april 2006 vier aanvullende bezoeken betreffende specifieke opleidingen afgelegd. De redenen voor deze aanvullende bezoeken zijn uiteenlopend en staan vermeld in de betreffende opleidingsrapporten. Een overzicht van de aanvullende bezoeken is opgenomen in bijlage C. Beslisregels In het accreditatiestelsel is voor de beoordeling op facetniveau een vierpuntsschaal voorgeschreven: onvoldoende, voldoende, goed en excellent; op onderwerpniveau een tweepuntsschaal: voldoende of onvoldoende. De commissie heeft de standaard QANU-beslisregels gevolgd. Deze zijn: de beoordeling onvoldoende wijst erop dat het facet beneden de gestelde verwachting ligt en dat beleidsaandacht op dit punt nodig is; de beoordeling voldoende houdt in dat het facet beantwoordt aan de basisstandaard of basisnorm; de beoordeling goed houdt in dat het niveau van het facet uitstijgt boven de basiskwaliteit; de beoordeling excellent houdt in dat voor het facet een niveau wordt gerealiseerd waardoor de beoordeelde opleiding zowel nationaal als internationaal als een voorbeeld van goede praktijk kan functioneren. Omdat de meeste masterprogramma s nog niet draaien, of pas recent van start zijn gegaan, kon de commissie niet geheel varen op ervaring met het programma of oordelen van studenten. Zij koos er daarom voor de plannen te beoordelen. Plannen kunnen niet zo maar een goed krijgen. Wanneer de commissie een good practice heeft uitgesproken, luidt het oordeel in principe: goed. Wanneer er binnen een facet zowel een kanttekening gemaakt wordt als een good practice wordt uitgesproken, wordt voor het oordeel het gemiddelde genomen: voldoende. Wanneer er verwezen wordt naar het facultaire rapport, telt de daar ontwikkelde lijn mee in de beoordeling in het opleidingsspecifieke deel van het rapport. In het facultaire deel worden geen oordelen geformuleerd. De rapportage De secretarissen hebben, op basis van de bevindingen van de commissie, conceptrapporten opgesteld. Deze zijn in eerste instantie voorgelegd aan de voorzitter en de aangewezen eerste en tweede QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 13

14 verantwoordelijken voor de betreffende opleiding en tijdens de slotvergadering op 25 en 26 mei 2006 aan de hele commissie. Steeds zijn in één opleidingsrapport de bachelor- en de masteropleiding(en) beschreven voor zover deze voortkomen uit dezelfde ongedeelde opleiding. Aan de deeltijdopleidingen wordt, voor zover aangeboden, alleen expliciet aandacht besteed indien er daadwerkelijk sprake was van afwijkingen van de voltijdopleidingen. Na de slotvergadering zijn commentaren en opmerkingen van de commissieleden verwerkt in een definitieve versie van de rapporten. Na accorderen door de voorzitter zijn het algemeen deel en het betreffende concept van het opleidingsrapport aangeboden aan de faculteiten voor correctie van eventuele feitelijke onjuistheden. Eind september 2006 waren de feitelijke onjuistheden en commentaren van de opleidingen binnen bij de secretaris. Deze zijn in overleg met de voorzitter door de secretaris verwerkt in de rapporten en/of met de verantwoordelijken afgehandeld. Bezoekprogramma In bijlage C zijn de data en programma s van de bezoeken opgenomen. De bezoeken hebben plaatsgevonden van juni 2005 tot en met december Bestuderen materiaal ter plaatse De commissie heeft tijdens het bezoek systematisch materiaal ter bestudering en verificatie doorgenomen. De opleidingen hebben het volgende materiaal ter beschikking gesteld: Alle scripties uit de zelfstudie (ook bachelorscripties) en eventueel beoordelingsformulieren als die gebruikt zijn Voorlichtingsmateriaal Studiemateriaal: handboeken en syllabi, readers, studiehandleidingen Voorbeelden van werkstukken, portfolio s, onderzoeksverslagen van studenten, stageverslagen Scriptiereglementen en richtlijnen voor het maken van werkstukken Stagereglementen/handleidingen Tentamen- en examenreglement Toetsmaterialen (enkele tentamens, toetshandleiding e.d.) Recente verslagen Opleidingscommissie, Examencommissie, onderwijsjaarverslagen, bachelormasterovergangsregelingen College-, onderwijs- en curriculumevaluaties, studententevredenheidsmonitor(en) et cetera Alumni-enquêtes Medewerkerstevredenheidsonderzoek Verslagen/rapporten facultaire onderwijscommissies Verslagen/rapporten relevante (d.i. voor het onderwijs) ad-hoccommissies Jaarverslagen (onderwijs, onderzoek, laatste drie jaar) Facultaire sociale jaarverslagen Alle opleidingen hebben zeer zorgvuldig openheid van zaken gegeven. Wanneer gewenste informatie naar het oordeel van de commissie niet volledig voorhanden was, heeft de commissie gevraagd die informatie te verstrekken. De opleidingen waren in alle gevallen in staat om de gevraagde informatie te leveren. QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 14

15 Kengetallen Universitair Onderwijs (KUO-cijfers) QANU heeft aan de schrijvers van de zelfevaluaties cijfermateriaal verstrekt dat afkomstig is van een database die onder auspiciën van de VSNU is ontwikkeld. Deze cijfers worden ook wel de KUO-cijfers genoemd (Kengetallen Universitair Onderwijs). Deze database bevat gegevens over onder andere studenteninstroom, rendementen en studieduur van de cohorten tot en met Aangezien de cijfers op identieke wijze door het CBS worden bewerkt, is het mogelijk om de universiteiten en opleidingen onderling te vergelijken (met uitzondering van de Open Universiteit Nederland). Met uitzondering van de cijfers over het aantal ingeschrevenen zijn alle cijfers over instroom, rendementen en studieduur gebaseerd op één basisdefinitie: de student heeft niet eerder aan een bepaalde opleiding van een instelling ingeschreven gestaan. Dit wordt ook wel de inschrijving Eerstejaars- Opleiding-Instelling (EOI) genoemd. Studenten met meer dan één inschrijving blijven dus buiten beschouwing vanwege het feit dat ze niet goed toe te delen zijn in hoofd- en nevenopleiding. De commissie heeft naast de KUO-cijfers ook kennisgenomen van de rendement- en doorstroomcijfers zoals die door de opleidingen zelf worden gebruikt, vaak voor interne doeleinden en ten behoeve van het monitoren van beleidsmaatregelen. Bij het beoordelen van de rendementen worden de maatregelen die de opleiding heeft genomen om deze te verbeteren betrokken. Kwaliteit afgestudeerden Om zo goed mogelijk vast te stellen of de behaalde eindkwalificaties overeenkomen met de eisen die mogen worden gesteld aan een afgestudeerde, heeft de commissie de opleidingen gevraagd zo veel mogelijk informatie ter beschikking te stellen die daar inzage in geeft, zoals bijvoorbeeld recent alumnionderzoek of evaluaties onder het afnemend veld. Het beeld is gecompleteerd door gesprekken met studie- en stagebegeleiders, alumni en studenten. Ter voorbereiding op de visitatie heeft ieder commissielid gemiddeld drie afstudeerverslagen per bezoek beoordeeld. Ook de commissieleden die bij een bepaald bezoek afwezig waren hebben in een aantal gevallen van te voren een aantal scripties beoordeeld. De selectie geschiedde door secretaris en voorzitter conform het protocol uit de lijst van de laatste 25 afstudeerverslagen (zowel hoge als lage waarderingen). Wanneer er bachelorscripties waren is daar ook een keuze uit gemaakt, maar in feite heeft de commissie voornamelijk doctoraalscripties gezien. De opleidingen is gevraagd om de beoordelingsformulieren bij de betreffende scripties te voegen om inzage te krijgen in de criteria die bij de beoordeling van de eindscripties worden gehanteerd. De commissie heeft deze uitsluitend van de Open Universiteit Nederland ontvangen. Bij de overige universiteiten lagen de 25 meest recente werkstukken ter inzage zonder beoordelingsformulieren. Bevindingen met betrekking tot de visitatie De commissie heeft de diverse bezoeken in het algemeen als uiterst nuttig, informatief en plezierig ervaren. Vrijwel zonder uitzondering leken faculteiten en opleidingen goed voorbereid op de visitatie, wat tot uitdrukking kwam in de voorzieningen ten behoeve van de commissieleden, het aangeleverde materiaal (scripties, opleidingsplannen, syllabi en handboeken, verslagen met betrekking tot de kwaliteitszorg, reglementen, stageverslagen, et cetera) en de ondersteuning van de kant van de faculteiten. Wanneer cruciale gegevens ontbraken, wat een enkele keer voorkwam, werden zulke lacunes op verzoek van de commissie steeds snel verholpen. In de meeste gevallen waren de gesprekken met de diverse geledingen die bij de opleidingen betrokken zijn, zeer informatief en verliepen zij in een open en spontane atmosfeer (voor zover daarvan bij bezoeken als deze sprake kan zijn). Toch wil de commissie bij een aantal aspecten van de bezoeken in het kader van dit visitatieproces enkele kanttekeningen plaatsen: Hoewel de bezoeken, zoals gezegd, heel goed zijn verlopen, vraagt de commissie zich af of het grote aantal te beoordelen opleidingen het risico van fouten en verwarring niet al te zeer in de hand werkt. Niet alleen zag de commissie zich met name bij de grotere faculteiten geconfronteerd met een grote QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 15

16 verscheidenheid aan opleidingen die in korte tijd beoordeeld moesten worden, maar ook was de tijdsspanne tussen de eerste en de laatste visitatie erg groot, wat een grote wissel trok op het oordeelsvermogen van de commissieleden. Ten slotte leidde de verscheidenheid van de te beoordelen opleidingen tot een zeer brede domeinbeschrijving, waardoor het domeinspecifiek referentiekader soms lastig te hanteren was. De commissie heeft deze diversificatie en differentiatie van opleidingen binnen dit cluster ten slotte als een positieve uitdaging opgepakt en getracht deze zo constructief mogelijk te beoordelen. Zoals al opgemerkt waren de betrokken faculteiten en opleidingen in het algemeen goed voorbereid op de bezoeken en werd uitstekend samengewerkt met de commissie. In een enkel geval was duidelijk dat faculteiten zich zelfs hadden voorbereid middels het organiseren van één of meerdere proefvisitaties. Hoewel de commissie begrijpt dat men zich terdege wenst voor te bereiden en de bezoeken uiterst serieus neemt, simpelweg omdat er veel van het verloop van de bezoeken afhangt, viel het soms op dat het trainen van de diverse geledingen in het tegemoet treden van de commissie de spontaneïteit van het proces niet noodzakelijk ten goede kwam. In diverse gevallen viel op dat regelmatig dezelfde personen (zowel staf als studenten) op grond van diverse rollen in de gesprekken terugkeerden. Het viel de commissie op dat diverse faculteitsbesturen zich kritisch wensten uit te spreken over het QANU-protocol, het tijdstip van de visitatie en de communicatie tussen de bij het visitatieproces betrokken partijen. Overigens gold voor alle faculteiten dat men (achteraf) desondanks uiterst tevreden was over het verloop van de bezoeken. Een ander punt wat de commissie betreurt, maar waar zij verder geen invloed op kan uitoefenen, is het feit dat de onderzoeksmasters niet bij deze beoordeling konden worden betrokken. Net als reguliere masters, doorstroommasters, duale masters of educatieve masters dienen volgens de commissie toch ook de research- of onderzoeksmasters tot het onderwijsaanbod van de bezochte faculteiten te worden gerekend. Bovendien bieden juist de onderzoeksmasters het beste uitzicht op de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek dat bij de bezochte instellingen wordt verricht en op de wijze waarop het eigen onderzoek in het onderwijs wordt ingezet. Daarnaast bleken nog enkele andere voor de opleidingen belangrijke activiteiten niet of moeilijk in het kader van de NVAO te plaatsen en te beoordelen, zoals internationaliseringsactiviteiten en samenwerking met andere universitaire instellingen. De commissie doet de aanbeveling deze in het NVAO-kader een plaats te geven. De commissie had enige moeite met de verschillende manieren waarop faculteiten hun zelfstudies redactioneel hadden opgezet. Sommige faculteiten lieten algemene informatie de faculteit betreffende voortdurend terugkeren in de afzonderlijke zelfstudies van de opleidingen, wat ten koste ging van de opleidingsspecifieke informatie. Het gegeven dat de commissie een groot aantal opleidingen moest beoordelen die nog niet of nauwelijks van start waren gegaan, betekende dat in veel gevallen veel vereiste gegevens simpelweg niet aanwezig waren. QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 16

17 4. Algemene inhoudelijke bevindingen De commissie heeft er behoefte aan om, ter afsluiting van haar visitatie, verslag te doen van een aantal waarnemingen met betrekking tot enkele kwesties die het niveau van de afzonderlijke opleidingen te buiten gaan, maar die volgens de commissie wel repercussies (kunnen) hebben voor het functioneren van de opleidingen. Opmerkingen met betrekking tot de faculteiten in het algemeen De overgang van ongedeelde opleidingen naar de bachelor-masterstructuur was in volle gang tijdens de bezoeken van de commissie. De commissie constateerde dat de meeste faculteiten en opleidingen erg veel energie en werkkracht investeerden in die overgang, en stelde vast dat deze extra belasting in vele gevallen nog maar net kon worden opgebracht zonder ten koste te gaan van het reguliere werk van de staf. Dit viel des te meer op doordat deze overgangssituatie geen uitzonderingstoestand was (of althans niet als zodanig werd ervaren), maar onderdeel was (of zo werd ervaren) van een welhaast permanente stroom van inhoudelijke en institutionele hervormingen en aanpassingen waarmee men de laatste jaren te maken heeft. Dit betrof niet alleen het onderwijsbeleid, maar evenzeer het onderzoeksbeleid en niet in de laatste plaats ook de veranderingen op het terrein van accreditatie en kwaliteitsbeoordeling van onderwijs en onderzoek zelf, alsmede het internationaliseringsproces waarop steeds meer nadruk is komen te liggen. De problematische financiële situatie waarin diverse letterenfaculteiten zich bevinden en de daarmee samenhangende reorganisaties en ombuigingen waren een terugkerend thema bij de bezoeken van de commissie. De commissie wil zich op dit punt geen enkel oordeel permitteren, maar wel tot uitdrukking brengen dat de financiële problematiek de bewegingsruimte van faculteiten en opleidingen op het gebied van hun onderwijsbeleid duidelijk negatief beïnvloedt. Zoals ook gememoreerd onder Bevindingen met betrekking tot de visitatie had het tijdstip van de bezoeken door de visitatiecommissie duidelijk gevolgen voor de aard en inhoud van het beoordelingsproces. De commissie diende een oordeel uit te spreken over de (nieuwe) bachelor- en masteropleidingen, maar diende dat te doen op basis van gegevens die voor een belangrijk deel betrekking hadden op de oude ongedeelde opleidingen. In een aantal gevallen was sprake van een duidelijke continuïteit tussen de oude en de nieuwe situatie, in andere gevallen was sprake van een duidelijk vaststelbare vooruitgang of verbetering, in heel veel gevallen echter ontbraken de gegevens om de nieuwe situatie goed naar waarde te kunnen schatten. Dat betrof vanzelfsprekend vooral de beoordeling van de rendementen van de nieuwe opleidingen, meer in het bijzonder de (veelheid aan) nieuwe masters. Opvallend was de grote nadruk die door diverse faculteiten werd gelegd op het ontwikkelen van een uniforme kwaliteitszorg en van een uitgewerkt uniform onderwijsconcept. Dit bleek enerzijds een stimulans voor de inventiviteit om verbeteringen aan te brengen op het gebied van onderwijsbegeleiding, kwaliteitscontrole en aandacht voor vaardigheden en studeerbaarheid, anderzijds viel op dat de facultaire implementatie van een en ander geen gelijke tred hield met de realisatie ervan op de werkvloer. Veel studenten bleken vaak nauwelijks op de hoogte van het onderwijsconcept waarbinnen zij werkten, veel stafleden relativeerden de praktische betekenis ervan. Opmerkingen met betrekking tot het onderwijs van de opleidingen In veel gevallen viel het de commissie op dat de cesuur tussen de bachelor- en de masteropleidingen nog onduidelijk ontwikkeld was, zowel wat de aard van de beide opleidingsniveaus betreft, als wat de overgang van bachelor- naar masterniveau aangaat. In diverse gevallen waren de programma s van masteropleidingen nog te veel geconcipieerd als een simpele voortzetting van het bachelorprogramma op een iets hoger niveau. Een apart probleem lijkt zich te kunnen gaan voordoen waar algemene QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 17

18 bacheloropleidingen gevolgd worden door én een zogeheten doorstroommaster én enkele gespecialiseerde masters, waaraan extra toegangseisen worden gesteld. Juist deze doorstroommasters lopen het risico te weinig specialisatiemogelijkheden te bieden, wat ook gevolgen kan hebben voor het arbeidsmarktperspectief van de studenten van deze opleidingen. Daarnaast lijken diverse faculteiten nog te worstelen met de hardheid van de cesuur tussen bachelor en master, hoewel de algemene tendens hier lijkt te zijn de overgangsfase zo veel mogelijk te beperken. Heel algemeen is de worsteling van opleidingen en faculteiten met aard en niveau van de bachelorscriptie. Stijl, academisch niveau en beheersing van onderwerp en methodologie blijken bij zeer veel bachelorscripties problematisch, en opleidingen erkennen zonder uitzondering dat het moeite kost duidelijke en werkbare criteria te ontwikkelen om een eindproduct na een academische studie van drie jaar goed te kunnen beoordelen en op waarde te kunnen schatten. De commissie merkt op dat opleidingen ook aandacht moeten besteden aan het studenten leren een bachelorthese te schrijven door middel van een uitgewerkt pad daar naar toe. In veel gevallen lijken de eenjarige masteropleidingen te kort om ruimte te bieden voor de specialisaties waartoe zij zijn ontworpen. Vaak wordt geworsteld met de verhouding tussen broodnodige inhoudelijke verdieping en specialisatie enerzijds, onderzoekspractica en stagemogelijkheden anderzijds, die vaak weer onmisbaar zijn voor een goede voorbereiding op de beroepspraktijk. De beslissing om de stage bijvoorbeeld naar de bachelor te verplaatsen, lijkt in veel gevallen uit nood geboren, want komt dan te vroeg. De duale masters zijn in dit perspectief zeer interessant. Een specifiek Nederlands probleem van ook de letterenopleidingen lijkt het lage rendement te zijn. Een revolutionaire verbetering daarvan is op grond van de (soms ingrijpende) maatregelen niet te verwachten. Bij de klassieke disciplines heeft de commissie minder urgentie geconstateerd om de strijd ter verbetering van de studierendementen aan te gaan. Een andere kant van dit verhaal is dat studenten compleet resistent lijken te zijn voor de getroffen maatregelen. Wel valt op dat de studielast van met name de propedeusefase en de bacheloropleiding door veel studenten als licht wordt ervaren, terwijl dat voor veel masteropleidingen vaak andersom ligt. Een apart vraagstuk wordt gevormd door de verhouding tussen klassieke, disciplinaire opleidingen en nieuwe, interdisciplinaire opleidingen waarvan de programma s deels overlappen. Daar waar sommige faculteiten hun disciplinegerichte profiel benadrukken, terwijl andere juist de nadruk leggen op versterking van interdisciplinaire opleidingen, geldt in het algemeen dat alle faculteiten te maken hebben met een mix van beide varianten. Het risico van kannibaliserende effecten van de uitbouw van nieuwe (door sommigen als modieus omschreven) opleidingen op de instroom bij klassieke (door sommigen als saai ervaren), disciplinaire opleidingen is duidelijk aanwezig. Daar waar beide typen opleidingen het resultaat zijn van actieve samenwerking tussen de diverse stafleden en opleidingsdirecties, lijkt dit effect het minst aanwezig. Wel plaatst de soms explosieve groei van sommige nieuwe opleidingen de opleidingen en faculteiten voor onverwachte problemen. Bij enkele klassieke, disciplinaire opleidingen lijkt op hun beurt het gevoel van urgentie te ontbreken om de eigen opleiding op de nieuwe situatie af te stemmen. Met vooral de Examencommissies van de meeste opleidingen is uitgebreid gesproken over de problematiek van fraude en plagiaat, die met name onder invloed van internet overal is toegenomen. De meeste faculteiten en opleidingen waren zich bewust van het feit dat het hier een serieuze aangelegenheid betrof en hadden in vele gevallen dan ook de nodige maatregelen genomen, zowel op het terrein van controle als op dat van preventie en voorlichting, bij andere instellingen werden zulke maatregelen voorbereid. Voorlichting is daarbij volgens de commissie van het grootste belang, vooral omdat veel studenten zich onvoldoende of niet bewust zijn van het feit dat zij zich met plak- en knipwerk via internet al snel schuldig maken aan fraude in academische zin, of aan plagiaat. De commissie is zelf ook op een enkel voorbeeld daarvan gestuit. QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 18

19 De ontwikkeling van duale masteropleidingen werd door de commissie over het algemeen gezien als een belangrijke en vernieuwende wijze om een wetenschappelijke opleiding op een zo vruchtbaar mogelijke manier aan te doen sluiten op een soms zeer gespecialiseerde beroepspraktijk. Risico van duale masters is dat de inbreng van praktijkdocenten weinig feedback op de ontwikkeling van de wetenschappelijke theorievorming oplevert. QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 19

20 5. Algemene bevindingen per cluster opleidingen Algemene cultuurwetenschappen en Media-opleidingen In de diverse Kunst- en cultuuropleidingen van de faculteiten Letteren en Geesteswetenschappen zijn in de laatste jaren diverse vernieuwingen in de curricula ingevoerd om de veranderingen in het culturele veld te incorporeren en de tanende studentenbelangstelling voor de Geesteswetenschappen te keren. Bij het merendeel van de bezochte instellingen moeten vooral de opleidingen Algemene cultuurwetenschappen en de meeste opleidingen op het gebied van media en journalistiek zo begrepen worden. De commissie trof bij het overgrote deel van deze opleidingen een relatief jonge staf aan die zeer betrokken is bij de wetenschappelijke ontwikkelingen en sterk georiënteerd is op de kwaliteit van hun onderwijs. De opleidingen die onder deze noemer Algemene cultuurwetenschappen vallen zijn de volgende: Universiteit Bachelor Master RUG Kunsten, cultuur en media Kunsten, cultuur en media RU Algemene cultuurwetenschappen Algemene cultuurwetenschappen Taal- en cultuurstudies UvA Algemene cultuurwetenschappen Algemene cultuurwetenschappen VU Algemene cultuurwetenschappen Algemene cultuurwetenschappen UvT Algemene cultuurwetenschappen Algemene cultuurwetenschappen OU Algemene cultuurwetenschappen Algemene cultuurwetenschappen EUR Algemene cultuurwetenschappen Kunst- en cultuurwetenschappen UU Taal- en cultuurstudies UM Cultuurwetenschappen Deze opleidingen mogen grotendeels dezelfde naam dragen, onderling zijn er duidelijke verschillen wat betreft de inhoudelijke focus. In de opleidingen in Groningen, Nijmegen, Maastricht, en aan de Vrije Universiteit en een deel van de UvA staan de kunsten en kunstuitingen voorop, te weten beeldende kunst, muziek, literatuur, theater, film en digitale media. De kunsten worden in vergelijkend en interdisciplinair perspectief bestudeerd, waarbij enerzijds de gebruikelijke disciplines en methodologieën van de geesteswetenschappen sterk aanwezig zijn, en anderzijds de invloed van de internationale cultural studies beweging onmiskenbaar is. Binnen deze gemeenschappelijkheid leggen de opleidingen verschillende accenten, of zijn van plan deze te ontwikkelen: zo benadrukt de UvA met name het Europese cultuurhistorische perspectief in haar bachelor- en masteropleiding; gaat het bij de VU in de bachelor om de relatie tussen woord en beeld en zal de master zich meer op intermedialiteit gaan toeleggen; en heeft Nijmegen zich voorgenomen zich in de masteropleiding te profileren op het thema cultureel geheugen. De Open Universiteit Nederland heeft de focus meer gericht op cultuurgeschiedenis. Opgemerkt zij dat kunstgeschiedenis wel een van de vier kerndisciplines vormt. De Rotterdamse en Tilburgse opleidingen, alsmede een deel van de opleidingen aan de UvA onderscheiden zich van de andere door de nadruk te leggen op de verschillende sociale en economische processen rond kunst- en cultuur, en veel minder aandacht te geven aan de kunstuitingen zelf. ACW in Rotterdam is daar het meest uitgesproken in en stelt in haar zelfstudie: Bij het bestuderen van deze kunstwereld is de aard van de culturele producten ondergeschikt (Zelfevaluatie 2004, BA ACW). Tilburg profileert zich door haar expertise met betrekking tot de economische en sociale verhoudingen in het culturele veld, en meer in het algemeen door haar nadruk op processen van cultuurparticipatie. De bacheloropleidingen Taal- en cultuurstudies van de RU en UU berteffen brede interdisciplinaire opleidingsprogramma s, waarbij de student zelf een focus kan leggen op een of meerdere disciplines binnen de Taal- en cultuurstudies. QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 20

21 De opleidingen die onder de thematiek Media vallen zijn de volgende: Universiteit Bachelor Master UU Theater, film- en tv-wetenschap Film- en tv-wetenschap Nieuwe media en digitale cultuur UvA Media en cultuur Media en cultuur Journalistiek en media UM Mediacultuur EU Media en journalistiek In Groningen bestaat een bachelor- en masteropleiding getiteld Kunst, cultuur en media, maar daar worden onder media de diverse dragers van kunst en cultuur verstaan, en niet zoals in de andere opleidingen de communicatiemedia. De commissie heeft bij het bezoek geconstateerd dat de titel van deze opleiding verwarrend voor studenten is, zeker in vergelijking met de andere opleidingen die media in de titel dragen. De gevisiteerde opleidingen op het gebied van media en journalistiek onderscheiden zich tot op zekere hoogte inhoudelijk van elkaar. De meest algemene opleidingen worden aangeboden door de UU en de UvA die beide een bacheloropleiding op dit terrein aanbieden (respectievelijk Theater, film- en tvwetenschap, en Media en cultuur) en een bijbehorende doorstroommaster. De opleidingen zien elkaar ook als zuster opleidingen. Beide bacheloropleidingen bieden een brede introductie in mediumtypen (theater, film, televisie, digitale media), hun tekstuele en genrekenmerken, en de sociale en culturele context waarin ze geproduceerd en geconsumeerd worden. Ook de doorstroommasters onderscheiden zich weinig van elkaar. 1 In de selectieve masteropleidingen heeft de commissie drie zwaartepunten aangetroffen, te weten journalistiek, media en cultuur, en nieuwe media. De masteropleidingen Journalistiek en media (UvA) en Media en journalistiek (EU) hebben een duidelijk verschillende focus; de UvA-opleiding is sterk georiënteerd op de traditionele dagblad- en televisiejournalistiek, terwijl de Rotterdamse opleiding twee brede programma s herbergt, Media en maatschappij, waarin het functioneren van de journalistiek een belangrijke plaats inneemt, en Media als culturele industrie. De Utrechtse master Nieuwe media en digitale cultuur, en de Maastrichtse master Mediacultuur hebben gemeenschappelijke aandacht voor games en nieuwe vormen van communicatie die door digitalisering ontstaan zijn. Literatuurwetenschap Met de invoering van het bachelor-mastersysteem heeft zich in de opleidingen Literatuurwetenschap aan de Nederlandse universiteiten een duidelijke ontwikkeling voorgedaan. Mede op grond van de globaal genomen beperkte instroom van studenten heeft een aantal universiteiten ervoor geopteerd geen afzonderlijke opleiding meer aan te bieden, maar een aantal onderdelen van het vakgebied te integreren in bredere opleidingen van het type Algemene cultuurwetenschappen. In Nijmegen (RU) wordt wel de mogelijkheid geboden om een master Literatuurwetenschap te volgen (zie hieronder). In vier universiteiten met een sterke letterencomponent (VU, UvA, UL en UU) wordt de opleiding nog apart aangeboden. Overigens zijn ook hier bepaalde bachelorprogramma s zo opgebouwd dat studenten na een andere propedeuse (bijvoorbeeld in een van de talen) nog kunnen instromen in het tweede jaar. De vier genoemde bachelorprogramma s besteden alle, naast de colleges in academische en onderzoeksvaardigheden, zowel aandacht aan de literatuurgeschiedenis, als aan de literaire theorie en de tekstanalyse. Problematisch zijn hier en daar wel de kennis van de canon (waar het laatste jaar verbetering is aangebracht) en van twee vreemde talen (Duits, en in mindere mate Frans, lijken het slachtoffer te zijn van de sterke dominantie van het Engels). De voorbereiding op de beroepspraktijk is aanwezig via zelfgekozen minors, keuzevakken en stage, maar gezien de opmerkelijke motivatie van de studenten dat viel tijdens de meeste visitaties op is het beëindigen van de studie na drie jaar hoogst uitzonderlijk. Wat de accenten betreft, Leiden en de UvA hebben via verbredingsmodules hun programma s en 1 Het onderdeel Theater dat in de Utrechtse bachelor nog een plaats heeft, maakt geen deel uit van de Utrechtse doorstroommaster Film en televisiewetenschap. Theater is in andere masters ter plaatse opgenomen. QANU / Kunst en Cultuur, Faculteit der Letteren en Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden 21