H3: Deeltjesversneller: LHC in CERN
|
|
- Mark Coppens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 H3: Deeltjesversneller: LHC in CERN CERN = Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire = Europese organisatie voor nucleair onderzoek CERN ligt op de grens tussen Frankrijk en Zwitserland, dicht bij Genève. Er zijn 20 Europese landen die meedoen aan dit project, maar er zijn ook nog buitenlandse landen die geld investeren. Fig 3.1: Luchtfoto CERN Een deeltjesversneller is een apparaat waarin geladen elementaire deeltjes of antiprotonen tot hoge energieniveaus gebracht worden door ze te versnellen tot snelheden in de buurt van de lichtsnelheid (c = km/s). Dit versnellen gebeurt met behulp van sterke elektrische en/of magnetische velden. Bij de LHC begint men met waterstofatomen waarvan men de elektronen wegneemt, zodat enkel de kern (= een proton) overblijft. Deze protonen worden in pakketjes uitgestuurd en ondergaan de volgende stappen van de LHC: Een lineaire versnelling: door het aanleggen van een elektrisch veld, krijgen de protonen een hogere snelheid: tot 1/3 van de lichtsnelheid. De pakketjes worden in 4 deelpakketjes opgesplitst, die allen een cirkelvormige (met een diameter van 157 m) beweging beschrijven en ondertussen een gepulseerd elektrisch veld ondergaan, waardoor ze versneld worden tot 95,6% van de lichtsnelheid de pakketjes worden weer samengevoegd en komen in de protonsynchrotron terecht, die een diameter heeft van 628 m en waar ze versneld worden tot 99,9% van de lichtsnelheid. Je kan dan nog wel energie toevoegen, maar deze heeft als resultaat dat de massa van de protonen toeneemt (bij die snelheid kan niets meer bij), tot elk proton ongeveer 25 maal zoveel weegt als in rust.
2 Fig 3.2: Baan die de proton aflegd in CERN 3.1 De lineaire versneller Je kan eenvoudige versnellen door een lineaire baan op te stellen van elektroden. Je polariseert voordurend de elektroden en zit deze op een bepaalde afstand van elkaar en je krijgt na lange tijd een snelheid die 100% van de lichtsnelheid bedraagt. Fig. 3.3: Principe van een lineaire versneller
3 We vertrekken van geladen deeltjes. Hier nemen we dus als voorbeeld positieve deeltjes. Willen we die naar rechts versnellen, dan zorgen we voor een negatieve elektrische pool rechts en/of een positieve elektrische pool links. De positieve deeltjes worden dus naar rechts getrokken en/of geduwd. Zijn de deeltjes een beetje verder en zijn ze de negatieve pool net gepasseerd, dan wordt die negatieve pool omgeschakeld naar een positieve pool, zodat die de deeltjes wegduwt in plaats van aantrekt. Een beetje verder is weer een negatieve pool om die deeltjes aan te trekken, die dan ook weer verandert in een positieve pool eens de deeltjes er voorbij zijn, enzovoort. Het geladen deeltje ondervindt zo een kracht (F=m.a) (aantrekking en afstoting) dus krijgt het ook een versnelling. Omdat de snelheid van de deeltjes steeds toeneemt, wordt de lengte van de elektroden onderweg aangepast. De buisvormige elektroden worden steeds langer. Het tijdstip van ompolen en de afstand tussen de buisjes zijn van zeer groot belang bij het sturen en stabiliseren van de deeltjesbundel. De deeltjesbundel zit in een buis die hoog vacuüm is om interacties van bundeldeeltjes met gas te vermijden. Er worden alleen geladen deeltjes versneld in een deeltjesversneller. Om die deeltjes te versnellen worden elektrische velden gebruikt. Er is geen magnetisch veld aanwezig die de richting van de deeltjes kan wijzigen tijdens de versnelling. Wanneer deeltjes bewegen in het veld-vrije regio van een elektrode, dan kan je de batterij polariseren zodanig dat het protondeeltje aangetrokken wordt en dus altijd versneld word in de gaten tussen de elektroden. Dit gebeurt zo tot het einde van de buis waarin de deeltjes bewegen. Om deeltjes te versnellen tot heel hoge snelheden, zou een dergelijke buis veel te lang worden. Daarom worden circulaire deeltjesversnellers gemaakt, volgens precies hetzelfde principe. Op deze manier kunnen de deeltjes voortdurend in dezelfde baan versnellen. In de LHC gebruikt men als bron: Voor een protonbundel vertrekt men van H-kernen: ionisatie van een H 2 gas Men gebruikt een thermionische kathode voor elektronen
4 3.2 Cirkelvormige versneller We kiezen niet volledig voor een rechtlijnige versneller omdat we te veel plaats zouden nodig hebben, daarom gebruiken we een synchroton. Deze vormt een cirkel waardoor we minder plaats nodig hebben. In cern hebben we een tunnel van 27 km met een diameter van 7 km. Als een geladen deeltje een cirkelbaan beschrijft dan krijgt dit deeltje een versnelling ( a=v²/r). Als gevolg daarvan geeft dit deeltje straaling af en verliest daardoor energie in de vorm van γ-fotonen, dit heet synchrotonstraling. Hoe groter de straal, hoe minder versnelling hoe minder stralingsverliezen. Fig. 3.4: Synchrotron In het schema zijn de oranje objecten de versnellende elementen, de witte elementen zijn de afbuigmagneten en de blauwe vierkante elementen zijn de focusserings magneten Berekeningen * Massa van een proton: m p = 1, u 1 u = massa van een koolstofatoom / 12 = 12g / 12 N A = 1,66054 x kg m p = 1, x kg * Eenheid voor energie: 1eV = 1e.1V = 1,6022 x C. 1V = 1,6022 x J 1J = 6,2414 x ev
5 * Energie per proton: E = m.c² c = km/s c² = m²/s² E 0 proton = 1, x x E 0 proton = 1, x J E 0 proton = ,9 ev = 938,30 MeV * Aantal keer dat een proton draait in de synchrotron per seconde s = v. t v = 0,9999 * = m/s s = π * 7000 = ,149 m t = s/v = 7,336 x 10-6 s Aantal keer per seconde = Per seconde draaien de protonen dus keer rond. * Lorentz-kracht = I v.l..sinα Met l : lengte van het beschouwde element van de geleider (m) I v : intensiteit van de stroom in de geleider (A) B : magnetische veldvector ( inductievector) van een homogeen veld (T) Vermits Iv : de hoeveelheid lading die per seconde door de doorsnede van de geleider stroomt F = (v.a).n.q Met n.q : hoeveelhied lading per volume-eenheid v.a : in beslag genomen volume per seconde
6 n : het aantal vrije landingsdragers ( vrije elektroenen ) bevat in 1 volume-eenheid q : de grootte van de lading van één ladingsdrager (C) A : oppervlakte van de doorsnede van de draad (m²) v : driftsnelheid van de vrije ladingsdragers(m/s) dus: F = v.a.n.q.l.b.sinα = v.q tot.b.sinα q tot : de totale hoeveelheid bewegende lading in het beschouwde draadelement Hetgeen eveneens besluit dat de bewegende q een lorentzkracht ondervindt Met q : de beschouwde puntlading (C) : de snelheidsvector van deze puntlading (m/s) : de magnetische veldvector (T) De kracht die een magneetveld uitoefent op bewegende geladen deeltjes noemt men de lorentzkracht. Ze staat altijd loodrecht op de bewegingsrichting van de bewegende geladen deeltjes. Ze verandert daardoor niet de grootte van de snelheid maar wel de richting van de snelheid.
7 Om deeltjes op de juiste baan te houden worden magnetische velden gebruikt. Hier berust het hele principe op de Lorentzkracht: een positief deeltje dat in een x-zin beweegt met een uitwendig magnetisch veld in de y-zin, zal een kracht ondervinden in de z-zin, met grootte (Hoe groter de snelheid van het deeltje, hoe groter de kracht. Hoe sterker het magnetisch veld, hoe groter de kracht. De lading q verandert niet en wordt bepaald door het type van de geladen deeltjes.) Het zorgvuldig uitbalanceren van die magnetische velden zorgt dus voor meer of minder kracht in de gewenste richting. De magneten staan dan zo opgesteld zodat ze de nodige Lorentz-kracht krijgen die zorgt voor de nodige middelpuntzoekende kracht om een deeltje op de cirkel te laten bewegen in plaats van rechtdoor. In de synchrotron wordt de energie nog verhoogd tot 450 GeV, 450 keer de energie in rust dus. De protonen worden stuk voor stuk in de LHC (met een diameter van 27 km) gebracht. Hier bewegen ze in 2 tegengestelde richtingen in 2 vacuümbuizen, die elkaar op bepaalde plaatsen kruisen. Door met "kickers" te werken, kunnen de onderzoekers ervoor zorgen dat de toegevoegde protonen in een bestaand pakketje terecht komen. Na een halfuur protonen toevoegen, zijn er 2808 pakketjes, waarbij elk proton een energie heeft van 7 TeV (= 7000 keer de energie in rust). 3.3 Synchrotron straling De protonen die bewegen in de synchrotron versnellen en zijn onderhevig aan een magnetisch veld, verliezen energie onder vorm van synchrotron straling, X-stralen, radiogolven, Synchrotronstraling is een straling die veroorzaakt wordt door de versnelling van een elektrisch geladen deeltje. Die versnelling is veroorzaakt door een magnetisch veld. Het zijn fotonen die worden uitgestraald in de richting waarin de deeltjes in het synchrotron zich bewegen, en komen tangentieel aan de ring naar buiten. Deze straling wordt ook gebruikt in de geneeskunde bij röntgen technologie.
8 δe is het energieverlies per omwenteling in MeV. ρ is de straal van de cirkelvormige versneller. Voor relativistische deeltjes stelt men ρ ~ E. e is de lading van het versnelde deeltje. Bij LHC verwacht men dat het energieverlies per omwenteling ongeveer 6 kev zal bedragen. Het energieverlies per omwenteling, δe, moet gecompenseerd Oplossing: - Een sterker elektrisch veld wat de kostprijs aanzienlijk verhoogt - Men kan ook de straal vergroten, wat ook de kostprijs verhoogt Fig. 3.5 Synchrotron straling 3.4 Supergeleidende magneten Fig. 3.6: Magneten
9 Supergeleidende magneten hebben de deeltjesfysici in staat gesteld een hogere energie te bereiken in cirkelvormige versnellers. De LHC maakt gebruik van enkele 1800 supergeleidende magneet systemen. Deze elektromagneten worden gebouwd van supergeleidende materialen. Bij lage temperaturen kunnen ze spoelen zonder weerstand maken en zo kun je veel sterkere magnetische velden krijgen dan gewone elektromagneten. In gewone elektromagneten veroorzaakt de weerstand een verhitting van de spoel, en dan gaat zoveel energie verloren aan warmte dat een zeer hoog vermogen nodig is. Met supergeleidende magneten kan op een betrouwbare manier een sterker magnetisch veld onderhouden worden met minder vermogen. Wel moet de temperatuur naderen van het absolute nulpunt. Bij de LHC zijn niobium titanium (NbTi ) magneten gebruikt, deze werken bij een temperatuur van slechts 1,9 K (-271 C). De sterkte van het magnetisch veld wordt gemeten in units genaamd Tesla. De LHC zal werken op ongeveer 8 Tesla, terwijl gewone "warme" magneten een maximaal gebied kunnen bereiken van ongeveer 2 Tesla. 3.5 Principe van de detector Eens de deeltjes heel sterk versneld zijn, moet er natuurlijk iets mee gedaan worden. In de detectoren richt men de bundels versnelde deeltjes op elkaar, zodat deeltjes gaan botsen. Een dergelijk botsing levert "brokstukken", die dus nieuwe, kleinere, deeltjes zijn. In de detector heerst een sterk magnetisch veld. Zijn de brokstukken geladen, dan zullen ze door het magnetisch veld een kromme baan maken, waarbij de richting van kromming verraadt of de lading positief of negatief is. De detector bevat verder allerlei apparatuur waarmee het mogelijk is te kijken wat hun massa is. In de LHC zal men protonen laten botsen. De detectoren zijn zo gemaakt dat ze de baan en de energie van de aparte "brokstukken" kunnen meten. Eens die baan en energie van een deeltje gekend is, berekenen de computers welk soort deeltje het is (elektrische lading, massa,...). Er zijn drie grote soorten detectoren, waar de "brokstukken" achtereenvolgens door gaan. Deze detectoren liggen 3-dimensioneel (als een aantal lange buizen rond elkaar) rond de plaats van de botsing.
10 Fig. 3.7 verschillende detectoren Onderdelen van een detector Spoordetector Deze detectoren meten de baan van de deeltjes. Er heerst binnen in die detectoren een magnetisch veld, en een bewegend geladen deeltje ondervindt een Lorentz-kracht die het deeltje de een of andere kant zal uitduwen. In plaats van rechtdoor, beschrijft het deeltje dus een gebogen baan. Naar de ene kant als het deeltje positief is, naar de andere kant als het deeltje negatief is, sterk gekromd als de lading groot is, minder gekromd als de lading kleiner is,... Werk voor de computer dus. Deeltjes die niet geladen zijn, ziet men hier dus niet, maar die kan men wel zien in de volgende detectoren. Spoorreconstructie Fig. 3.8 Spoorreconstructie
11 Een deeltje zal in het magnetisch veld een helixvormige baan volgen. Wat de foto toont is de projectie in het vlak loodrecht op het magneetveld. In dat vlak is de projectie van de helix een cirkel. De kromming van de cirkel vergroot (straal R verkleint) omdat de deeltjes onderweg energie verliezen, en bijgevolg hun impuls kleiner wordt. Calorimeters (Deze "calorimeters" zijn niet dezelfde als de calorimeters waarmee warmte-uitwisseling gemeten wordt.) Deze calorimeters meten de energie van de deeltjes. Het komt erop neer dat de deeltjes door een stof gestuurd worden (lood of ijzer) waar ze botsen op de deeltjes van die stof, zo dat de oorspronkelijke "brokstukken" waarvan je de energie wil bepalen, afgeremd worden en in dat lood of ijzer een regen van "secundaire deeltjes" (van lood of ijzer) doen ontstaan. De grootte van de regen van die secundaire deeltjes, is een maat voor de energie van het oorspronkelijke deeltje. Deze detectoren vertragen de oorspronkelijke "brokstukken" dus zodanig, dat die geen energie meer hebben om uit de calorimeter te geraken. De brokstukken worden hier dus opgeslorpt, nadat alles gemeten werd wat men ervan kon meten. Muondetectoren Dit zijn heel grote detectoren die nog buiten de andere detectoren staan. Er zijn namelijk 2 soorten deeltjes die niet tegengehouden worden door de vorige calorimeters: muonen en neutrino s. Neutrino s gaan overal door en reageren hierbij praktisch niet met de omringende stof, wat neutrino s zeer moeilijk detecteerbaar maakt. In de detectoren van de LHC vindt men die niet terug, hoewel ze er zeker zijn. (Er bestaan andere, zeer grootschalige, neutronendetectoren, maar dat is de bedoeling niet van de LHC.) Muonen hebben ook een grote "doordringingcapaciteit". Ze waren door de vorige calorimeters gevlogen, en er is gewoon meer materiaal nodig om die muonen af te remmen om zo hun energie te bepalen. Eigenlijk werken muondetectoren op hetzelfde principe als de calorimeters, alleen zijn ze nog veel groter.
12 3.5.2 ATLAS detector Fig 3.9 ATLAS detector ATLAS is bedoeld als een algemene detector. Als de bundels protonen die worden geproduceerd door de Large Hadron Collider in het midden van de detector botsen, kan een verscheidenheid van de verschillende deeltjes met een breed spectrum van energieën worden geproduceerd. In plaats van zich te concentreren op een bepaald fysisch proces, is ATLAS ontworpen voor het meten van de breedst mogelijke waaier van signalen. Dit is gedaan om ervoor te zorgen dat ongeacht hoe nieuwe fysische processen of deeltjes zich gedragen, ATLAS in staat zal zijn om hun eigenschappen te bepalen. Fig Tracking chamber
13 In de tracking chamber worden geladen deeltjes afgebogen in een sterk magneetveld. Met behulp van een soort CCD systeem met een totaal oppervlak van 270 m 2 worden paden van deeltjes geregistreerd en opgeslagen. In de elektromagnetische calorimeter wordt de energie gemeten van fotonen (licht) en elektronen/positronen die vrijkomen bij de botsing. Zwaardere hadronen (pions, protonen, neutronen) komen verder. In de hadron calorimeter wordt hun energie gemeten. Het verste komen de muonen. Zij worden gemeten helemaal aan de buitenkant van de detector. Fig 3.11 Voorbeeld computerbeeld na botsing
Theory DutchBE (Belgium) De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten)
Q3-1 De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten) Lees eerst de algemene instructies in de aparte envelop alvorens te starten met deze vraag. In deze opdracht wordt de fysica van de deeltjesversneller
Nadere informatieOnder constituenten verstaat men de fundamentele fermionen: de quarks in het versnelde proton of anti-proton, t of de versnelde elektronen of
1 2 3 Onder constituenten verstaat men de fundamentele fermionen: de quarks in het versnelde proton of anti-proton, t of de versnelde elektronen of positronen. De vooruitgang in de hoge-energie fysica
Nadere informatieMeesterklas Deeltjesfysica. Universiteit Antwerpen
Meesterklas Deeltjesfysica Universiteit Antwerpen Programma 9u45 10u00 11u00 11u15 11u45 12u00 13u00 15u00 15u30 17u00 Verwelkoming Deeltjesfysica Prof. Nick van Remortel Pauze Versnellers en Detectoren
Nadere informatieHoofdstuk 6: Elektromagnetisme
Hoofdstuk 6: lektromagnetisme Natuurkunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 6: lektromagnetisme Natuurkunde 1. Mechanica 2. Golven en straling 3. lektriciteit en magnetisme 4. Warmteleer Rechtlijnige
Nadere informatieBezoek aan CERN met Vendelinus februari Vendelinus 10/03/18
Bezoek aan CERN met Vendelinus 19 22 februari 2018 Maandag 19 februari. Genk - Annemasse (Fr.) Hotel Campanile Annemasse Dinsdag 20 februari.voormiddag Genève KATHEDRAAL SAINT PIERRE Le Jet D eau Rhône
Nadere informatieLarge Hadron Collider. Werkbladen. HiSPARC. 1 Inleiding. 2 Voorkennis. 3 Opgaven atoombouw. C.G.N. van Veen
Werkbladen HiSPARC Large Hadron Collider C.G.N. van Veen 1 Inleiding In het voorjaar van 2015 start de LHC onieuw o. Ditmaal met een hogere energie dan ooit tevoren. Protonen met een energie van 7,0 TeV
Nadere informatieOpgave: Deeltjesversnellers
Opgave: Deeltjesversnellers a) Een proton is een positief geladen en wordt dus versneld in de richting van afnemende potentiaal. Op het tijdstip t1 is VA - VB negatief, dat betekent dat de potentiaal van
Nadere informatieLarge Hadron Collider. Uitwerkingen. HiSPARC. 1 Inleiding. 2 Voorkennis. 3 Opgaven atoombouw. C.G.N. van Veen
Uitwerkingen HiSPARC Large Hadron Collider C.G.N. van Veen 1 Inleiding In het voorjaar van 2015 start de LHC onieuw o. Ditmaal met een hogere energie dan ooit tevoren. Protonen met een energie van 7,0
Nadere informatieNewton - HAVO. Elektromagnetisme. Samenvatting
Newton - HAVO Elektromagnetisme Samenvatting Het magnetisch veld Een permanente magneet is een magneet waarvan de magnetische werking niet verandert Een draaibare kompasnaald draait met zijn noordpool
Nadere informatieElektro-magnetisme Q B Q A
Elektro-magnetisme 1. Een lading QA =4Q bevindt zich in de buurt van een tweede lading QB = Q. In welk punt zal de resulterende kracht op een kleine positieve lading QC gelijk zijn aan nul? X O P Y
Nadere informatieHET PROJECT LARGE HADRON COLLIDER
HET PROJECT LARGE HADRON COLLIDER LHC of Large Hadron Collider zal in de 21 ste eeuw voor een groot deel de natuurkunde van de elementaire deeltjes reviseren. Het voorbereidingswerk heeft meer dan 10 jaar
Nadere informatieZoektocht naar het Higgs deeltje. De Large Hadron Collider in actie. Stan Bentvelsen
Zoektocht naar het Higgs deeltje De Large Hadron Collider in actie Stan Bentvelsen KNAW Amsterdam - 11 januari 2011 1 Versnellen op CERN De versneller Large Hadron Collider sub- atomaire deeltjes botsen
Nadere informatieMkv Magnetisme. Vraag 1 Twee lange, rechte stroomvoerende geleiders zijn opgehangen in hetzelfde verticale vlak, op een afstand d van elkaar.
Mkv Magnetisme Vraag 1 Twee lange, rechte stroomvoerende geleiders zijn opgehangen in hetzelfde verticale vlak, op een afstand d van elkaar. In een punt P op een afstand d/2 van de rechtse geleider is
Nadere informatieHoofdstuk 12 Elektrische velden. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal
Hoofdstuk 12 Elektrische velden Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 12.1 Elektrische kracht en lading Elektrische krachten F el + + F el F el F el r F el + F el De wet van Coulomb q Q
Nadere informatieExamen VWO. natuurkunde. tijdvak 1 dinsdag 14 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Gebruik het tabellenboekje.
Examen VWO 2013 tijdvak 1 dinsdag 14 mei 13.30-16.30 uur natuurkunde Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Gebruik het tabellenboekje. Dit examen bestaat uit 24 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatie1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002
1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002 1 Kosmische straling Onder kosmische straling verstaan we geladen deeltjes die vanuit de ruimte op de aarde terecht komen. Kosmische straling is onder
Nadere informatieHoofdstuk 12 Elektrische velden. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal
Hoofdstuk 12 Elektrische velden Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 12.3 Elektrische energie en spanning Samenvatting van alle formules dit hoofdstuk a ( m s 2) m (kg) F el (N) m (kg)
Nadere informatieVersnellers en Detectoren
Versnellers en Detectoren Nieuwe deeltjes ontdekken, bestuderen Maken van nieuwe deeltjes: creëren van massa Meesterklassen Deeltjesfysica p.1/20 Versnellers en Detectoren Nieuwe deeltjes ontdekken, bestuderen
Nadere informatieEindexamen vwo natuurkunde pilot 2013-I
Formuleblad Formules die bij het pilot-programma horen en die niet in Binas staan. C Beweging en wisselwerking F w,l 1 2 c Av w 2 E p chem voor rv v Echem m p na r m D Lading en veld I GU E Straling en
Nadere informatieWaarneming van een nieuw deeltje met massa 125 GeV
Waarneming van een nieuw deeltje met massa 125 GeV CMS Experiment, CERN 4 juli 2012 Samenvatting In een seminarie dat vandaag plaatsvond in het Europees Laboratorium voor Nucleair Onderzoek (CERN), en
Nadere informatietoelatingsexamen-geneeskunde.be
Fysica juli 2009 Laatste update: 31/07/2009. Vragen gebaseerd op het ingangsexamen juli 2009. Vraag 1 Een landingsbaan is 500 lang. Een vliegtuig heeft de volledige lengte van de startbaan nodig om op
Nadere informatieWe willen dat de magnetische inductie in het punt K gelijk aan rul zou worden. Daartoe moet men door de draad AB een stroom sturen die gelijk is aan
jaar: 1995 nummer: 28 Twee zeer lange draden zijn evenwijdig opgesteld. De stroom door de linkse draad ( zie figuur) is in grootte gelijk aan 30 A en de zin ervan wordt aangegeven door de pijl. We willen
Nadere informatieoefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgaven en uitwerkingen vind je op www.agtijmensen.nl Oefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgave 1.
Opgaven en uitwerkingen vind je op www.agtijmensen.nl Oefen vt vwo5 h6 Elektromagnetisme Opgave 1. Elektrisch veld In de vacuüm gepompte beeldbuis van een TV staan twee evenwijdige vlakke metalen platen
Nadere informatieEindexamen vwo natuurkunde 2013-I
Opgave 1 Sprint Kimberley en Jenneke maken met behulp van een video-opname een (s,t)-diagram van een sprint van Carl Lewis over 100 meter. Zie de figuren 1 en 2. Figuur 2 staat vergroot weergegeven op
Nadere informatieBegripsvragen: Elektrisch veld
Handboek natuurkundedidactiek Hoofdstuk 4: Leerstofdomeinen 4.2 Domeinspecifieke leerstofopbouw 4.2.4 Elektriciteit en magnetisme Begripsvragen: Elektrisch veld 1 Meerkeuzevragen Elektrisch veld 1 [V]
Nadere informatieOplossing examenoefening 2 :
Oplossing examenoefening 2 : Opgave (a) : Een geleidende draad is 50 cm lang en heeft een doorsnede van 1 cm 2. De weerstand van de draad bedraagt 2.5 mω. Wat is de geleidbaarheid van het materiaal waaruit
Nadere informatieIn Pursuit of Lepton Flavour Violation. A search for the τ -> μγγ decay with ATLAS at s = 8 TeV. I. Angelozzi
In Pursuit of Lepton Flavour Violation. A search for the τ -> μγγ decay with ATLAS at s = 8 TeV. I. Angelozzi Samenvatting Wat zijn de fundamentele bouwstenen van het universum? Welke krachten bepalen
Nadere informatieEindexamen vwo natuurkunde I
Opgave 1 Lichtpracticum Bij een practicum op school moeten Amy en Rianne de volgende onderzoeksvraag beantwoorden: Wat is bij een brandend fietslampje het verband tussen de verlichtingssterkte en de afstand
Nadere informatieSupergeleidende magneten in LHC. De beperktheid van traditionele magneten dwingen fysici supergeleidende
Supergeleidende magneten in LHC De beperktheid van traditionele magneten dwingen fysici supergeleidende magneten te gebruiken Magnetiserende veldsterkte H, permeabiliteit, magnetische veldsterkte B De
Nadere informatie8 College 08/12: Magnetische velden, Wet van Ampere
8 College 08/12: Magnetische velden, Wet van Ampere Enkele opmerkingen: Permanente magneten zijn overal om ons heen. Magnetisme is geassociëerd met bewegende electrische ladingen. Magnetisme: gebaseerd
Nadere informatieH2: Het standaardmodel
H2: Het standaardmodel 2.1 12 Fundamentele materiedeeltjes De elementaire deeltjes worden in 2 groepen opgedeeld volgens spin (aantal keer dat een deeltje rond zijn eigen as draait), de fermionen zijn
Nadere informatieNATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE. Tweede ronde - theorie toets. 21 juni beschikbare tijd : 2 x 2 uur
NATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE Tweede ronde - theorie toets 21 juni 2000 beschikbare tijd : 2 x 2 uur 52 --- 12 de tweede ronde DEEL I 1. Eugenia. Onlangs is met een telescoop vanaf de Aarde de ongeveer
Nadere informatie1. Langere vraag over de theorie
1. Langere vraag over de theorie a) Bereken, vertrekkend van de definitie van capaciteit, de capaciteit van een condensator die bestaat uit twee evenwijdige vlakke platen waarbij de afstand tussen de platen
Nadere informatieQuantummechanica en Relativiteitsleer bij kosmische straling
Quantummechanica en sleer bij kosmische straling Niek Schultheiss 1/19 Krachten en krachtdragers Op kerndeeltjes werkt de zwaartekracht. Op kerndeeltjes werkt de elektromagnetische kracht. Kernen kunnen
Nadere informatieExamen VWO. natuurkunde. tijdvak 1 maandag 21 mei uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Gebruik het tabellenboekje.
Examen VWO 2012 tijdvak 1 maandag 21 mei 13.30-16.30 uur natuurkunde Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Gebruik het tabellenboekje. Dit examen bestaat uit 26 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatieDeeltjes in Airshowers. N.G. Schultheiss
1 Deeltjes in Airshowers N.G. Shultheiss 1 Inleiding Deze module volgt op de module Krahten in het standaardmodel. Deze module probeert een beeld te geven van het ontstaan van airshowers (in de atmosfeer)
Nadere informatieDe Zon. N.G. Schultheiss
1 De Zon N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module is direct vanaf de derde of vierde klas te volgen en wordt vervolgd met de module De Broglie of de module Zonnewind. Figuur 1.1: Een schema voor kernfusie
Nadere informatieElektriciteit, wat is dat eigenlijk?
Achtergrondinformatie voor de leerkracht Te gebruiken begrippen tijdens de les. Weetje!! Let op de correcte combinatie lampjes en batterijen -- 1,2 V lampjes gebruiken met de AA-batterijen van 1,5 V ---
Nadere informatieDe Large Hadron Collider 2.0. Wouter Verkerke (NIKHEF)
De Large Hadron Collider 2.0 Wouter Verkerke (NIKHEF) 11 2 De Large Hadron Collider LHCb ATLAS CMS Eén versneller vier experimenten! Concept studie gestart in 1984! Eerste botsingen 25 jaar later in 2009!!
Nadere informatienatuurkunde (pilot) Bij dit examen is een herziene versie van de uitwerkbijlage verstrekt.
Examen VWO 2013 tijdvak 1 dinsdag 14 mei 13.30-16.30 uur natuurkunde (pilot) Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Gebruik het tabellenboekje. Bij dit examen is een herziene versie van de uitwerkbijlage
Nadere informatieDe Broglie. N.G. Schultheiss
De Broglie N.G. Schultheiss Inleiding Deze module volgt op de module Detecteren en gaat vooraf aan de module Fluorescentie. In deze module wordt de kleur van het geabsorbeerd of geëmitteerd licht gekoppeld
Nadere informatieWetenschappelijke Nascholing Deel 1: Van de alchemisten tot het Higgs-deeltje
Wetenschappelijke Nascholing Deel 1: Van de alchemisten tot het Higgs-deeltje Dirk Ryckbosch Fysica en Sterrenkunde 9 oktober 2017 Dirk Ryckbosch (Fysica en Sterrenkunde) Elementaire Deeltjes 9 oktober
Nadere informatieTENTAMEN ELEKTROMAGNETISME
TENTMEN ELEKTROMGNETISME 23 juni 2003, 14.00 17.00 uur Dit tentamen bestaat uit 4 opgaven. OPGVE 1 Gegeven is een zeer dunne draad B waarop zch een elektrische lading Q bevindt die homogeen over de lengte
Nadere informatieOpgave 1 Waterstofkernen
Natuurkunde Havo 1984-1 Opgave 1 Waterstofkernen A. We beschouwen kernen van de waterstofisotoop 2 H. Deze kernen worden deuteronen genoemd. We versnellen deuteronen met behulp van een elektrisch veld.
Nadere informatieHiggs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) Hoorn, 15 april 2014
Higgs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) Hoorn, 15 april 2014 De Higgs Waar gaat het over? Woensdag 4 juli 2012 Waarom is dit belangrijk? De Higgs Waar gaat het over? Dinsdag 8 oktober 2013 for the theoretical
Nadere informatieHiggs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) 31 oktober 2013
Higgs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) 31 oktober 2013 De Higgs Waar gaat het over? Woensdag 4 juli 2012 Waarom is dit belangrijk? De Higgs Waar gaat het over? Dinsdag 8 oktober 2013 for the theoretical
Nadere informatieExamen VWO. natuurkunde (pilot) tijdvak 1 maandag 21 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Gebruik het tabellenboekje.
Examen VWO 01 tijdvak 1 maandag 1 mei 13.30-16.30 uur natuurkunde (pilot) Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Gebruik het tabellenboekje. Dit examen bestaat uit 7 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatieNATUURKUNDE 8 29/04/2011 KLAS 5 INHAALPROEFWERK HOOFDSTUK
NATUURKUNDE KLAS 5 INHAALPROEFWERK HOOFDSTUK 8 29/04/2011 Deze toets bestaat uit 3 opgaven (32 punten). Gebruik eigen grafische rekenmachine en BINAS toegestaan. Veel succes! Opgave 1: Afbuigen van geladen
Nadere informatieZoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur
Zoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur Het atoom: hoe beter men keek hoe kleiner het leek Ivo van Vulpen CERN Mijn oude huis Anti-materie ATLAS detector Gebouw-40 globe 21 cctober, 2006
Nadere informatieDe deeltjes die bestudeerd worden hebben relativistische snelheden, vaak zeer dicht bij de lichtsnelheid c. De interacties tussen deeltjes grijpen
1 2 De deeltjes die bestudeerd worden hebben relativistische snelheden, vaak zeer dicht bij de lichtsnelheid c. De interacties tussen deeltjes grijpen plaats op subatomaire afstanden waar enkel de kwantummechanica
Nadere informatieStart van de Large Hadron Collider te CERN
Start van de Large Hadron Collider te CERN Zoektocht voor een Belgische Nobelprijs in de fysica Belgische Persmap Korte samenvatting: Wetenschappers en ingenieurs uit alle hoeken van de wereld leggen de
Nadere informatieKERNEN & DEELTJES VWO
KERNEN & DEELTJES VWO Foton is een opgavenverzameling voor het nieuwe eindexamenprogramma natuurkunde. Foton is gratis te downloaden via natuurkundeuitgelegd.nl/foton Uitwerkingen van alle opgaven staan
Nadere informatieQUARK_5-Thema-01-elektrische kracht Blz. 1
QUARK_5-Thema-01-elektrische kracht Blz. 1 THEMA 1: elektrische kracht Elektriciteit Elektrische lading Lading van een voorwerp Fenomeen: Sommige voorwerpen krijgen een lading door wrijving. Je kan aan
Nadere informatieNATUURKUNDE KLAS 5. PROEFWERK H8 JUNI 2010 Gebruik eigen rekenmachine en BINAS toegestaan. Totaal 29 p
NATUURKUNDE KLAS 5 PROEFWERK H8 JUNI 2010 Gebruik eigen rekenmachine en BINAS toegestaan. Totaal 29 p Opgave 1: alles heeft een richting (8p) Bepaal de richting van de gevraagde grootheden. Licht steeds
Nadere informatieVerhaaltje ZX ronde 3 juli 2011
Verhaaltje ZX ronde 3 juli 2011 Magnetisme Eén van de geheimzinnigste krachten op aarde is het magnetisme. Het is een kracht die we allemaal in dagelijkse leven tegen komen. Het is een kracht waarvan gedacht
Nadere informatie(a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met elkaar gemeen hebben.
Uitwerkingen HiSPARC Elementaire deeltjes C.G.N. van Veen 1 Hadronen Opdracht 1: Elementaire deeltjes worden onderverdeeld in quarks en leptonen. (a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met
Nadere informatieJ. Uitwerking E = V/d = 2 / ( ) = V/m
A B ELEKTRISCH VELD In de Volkskrant van 19 september 1998 staat een artikel van Broer Scholtens, getiteld Elektrocutie haalt bacteriën uit de puree. De essentie ervan is dat een spanning van 2 volt over
Nadere informatieMaterie bouwstenen van het heelal FEW 2009
Materie bouwstenen van het heelal FEW 2009 Prof.dr Jo van den Brand jo@nikhef.nl 2 september 2009 Waar de wereld van gemaakt is De wereld kent een enorme diversiteit van materialen en vormen van materie.
Nadere informatieHet Standaardmodel. HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers
Het Standaardmodel HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers 20 maart 2012 HOVO 2012 I 2 20 maart 2012 HOVO 2012 I 3 C12 atoom 6 elektronen 6 protonen 6 neutronen 20 maart 2012 HOVO 2012 I 4 20
Nadere informatieHoofdstuk 27 Magnetisme. Copyright 2009 Pearson Education, Inc.
Hoofdstuk 27 Magnetisme Hoofdstuk 27 Magneten en Magnetische Velden Electrische Stroom Produceert Magnetisch Veld Stroom oefent kracht uit op magneet Magneetveld oefent kracht uit op een Electrische Stroom
Nadere informatieAls de trapper in de stand van figuur 1 staat, oefent de voet de in figuur 2 aangegeven verticale kracht uit op het rechter pedaal.
Natuurkunde Havo 1984-II Opgave 1 Fietsen Iemand rijdt op een fiets. Beide pedalen beschrijven een eenparige cirkelbeweging ten opzichte van de fiets. Tijdens het fietsen oefent de berijder periodiek een
Nadere informatieEn ik ben niet de enige, door de eeuwen heen hebben grote natuurkundigen geworsteld met het begrip massa.
1 Die mooie theorie heeft echter één groot probleem. In de theorie hebben alle elementaire deeltjes massa nul! En daarmee zou ook alles om ons heen massaloos zijn d.w.z. gewicht nul hebben. Misschien zit
Nadere informatieVoorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Vrijdag 27 mei totale examentijd 3 uur
natuurkunde 1,2 Examen VWO - Compex Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Vrijdag 27 mei totale examentijd 3 uur 20 05 Vragen 1 tot en met 17. In dit deel staan de vragen waarbij de computer
Nadere informatieDiagnostisch Schoolexamen Natuurkunde Klas 6, periode E2 120 minuten
Diagnostisch Schoolexamen Natuurkunde Klas 6, periode E2 120 minuten Naam:... Docent:... Zet je naam bovenaan op dit opgavenblad. Zet een hokje om het eindantwoord. De laatste bladzijde bevat een lijst
Nadere informatieUitwerkingen VWO deel 1 H2 (t/m par. 2.5)
Uitwerkingen VWO deel 1 H2 (t/m par. 2.5) 2.1 Inleiding 1. a) Warmte b) Magnetische Energie c) Bewegingsenergie en Warmte d) Licht (stralingsenergie) en warmte e) Stralingsenergie 2. a) Spanning (Volt),
Nadere informatieAlgemeen. Cosmic air showers J.M.C. Montanus. HiSPARC. 1 Kosmische deeltjes. 2 De energie van een deeltje
Algemeen HiSPARC Cosmic air showers J.M.C. Montanus 1 Kosmische deeltjes De aarde wordt continu gebombardeerd door deeltjes vanuit de ruimte. Als zo n deeltje de dampkring binnendringt zal het op een gegeven
Nadere informatie1. Een karretje op een rail
Natuurkunde Vwo 1986-II 1. Een karretje op een rail Een rail, waarvan de massa 186 gram is, heeft in het midden een knik. De beide rechte stukken zijn even lang. De rail wordt. slechts in de twee uiterste
Nadere informatieOpgave 1. Voor de grootte van de magnetische veldsterkte in de spoel geldt: = l
Opgave 1 Een kompasnaald staat horizontaal opgesteld en geeft de richting aan van de horizontale r component Bh van de magnetische veldsterkte van het aardmagnetische veld. Een spoel wordt r evenwijdig
Nadere informatieDeeltjes binnen het standaardmodel
1 Deeltjes binnen het standaardmodel N.G. Schultheiss 1 Inleiding Rond het jaar 1900 was de samenstelling van atomen het onderwerp van onderzoek. Joseph John Thomson (1856-1940) dacht dat atomen een soort
Nadere informatieSterren kijken op de bodem van de zee Aart Heijboer
Sterren kijken op de bodem van de zee Aart Heijboer Onderzoek naar de bouwstenen van de natuur Onderzoek naar het heelal met behulp van die deeltjes Deeltjesfysica: Waaruit bestaat de wereld? Elektron:
Nadere informatieKosmische straling: airshowers. J.W. van Holten NIKHEF, Amsterdam
Kosmische straling: airshowers J.W. van Holten NIKHEF, Amsterdam 1. Kosmische straling. Kosmische straling wordt veroorzaakt door zeer energetische deeltjes die vanuit de ruimte de aardatmosfeer binnendringen
Nadere informatieBetekenis en Ontdekking van het Higgs-deeltje
Betekenis en Ontdekking van het Higgs-deeltje Lezing bij de afsluiting van het studiejaar 2012-2013 van HOVO Universiteit Leiden op 13 mei 2013 Door prof. dr. Jos Engelen Universiteit van Amsterdam/NIKHEF
Nadere informatieChapter 28 Bronnen van Magnetische Velden. Copyright 2009 Pearson Education, Inc.
Chapter 28 Bronnen van Magnetische Velden Magnetisch Veld van een Stroomdraad Magneetveld omgekeerd evenredig met afstand tot draad : Constante μ 0 is de permeabiliteit van het vacuum: μ 0 = 4π x 10-7
Nadere informatieTentamen Fysica: Elektriciteit en Magnetisme (MNW)
Tentamen Fysica: Elektriciteit en Magnetisme (MNW) Tijd: 27 mei 12.-14. Plaats: WN-C147 A t/m K WN-D17 L t/m W Bij dit tentamen zit aan het eind een formuleblad. Eenvoudige handrekenmachine is toegestaan
Nadere informatie7 Elektriciteit en magnetisme.
7 Elektriciteit en magnetisme. itwerkingen Opgae 7. aantal 6, 0 9,60 0 8 elektronen Opgae 7. aantal,0 0,0 0 A,60 0 s 9,5 0 6 elektronen/s Opgae 7. O-atoom : +8-8 0 O-ion : +8-0 - Lading O-ion - x,6 0-9
Nadere informatieDeeltjes binnen het standaardmodel. N.G. Schultheiss
1 Deeltjes binnen het standaardmodel N.G. Schultheiss 1 Inleiding Rond het jaar 1900 was de samenstelling van atomen het onderwerp van onderzoek. Joseph John Thomson (1856-1940) dacht dat atomen een soort
Nadere informatieVragenlijst MAGNETISME. Universiteit Twente Faculteit Gedragswetenschappen
Vragenlijst MAGETSME Universiteit Twente Faculteit Gedragswetenschappen Antwoordeninstructie Je hebt een heel lesuur om de vragen te beantwoorden. Er zijn in totaal 19 vragen, waarvan 5 open vragen en
Nadere informatieElektriciteit. Elektriciteit
Elektriciteit Alles wat we kunnen zien en alles wat we niet kunnen zien bestaat uit kleine deeltjes. Zo is een blok staal gemaakt van staaldeeltjes, bestaat water uit waterdeeltjes en hout uit houtdeeltjes.
Nadere informatieDetectie van kosmische straling
Detectie van kosmische straling muonen? geproduceerd op 15 km hoogte reizen met een snelheid in de buurt van de lichtsnelheid levensduur = 2,2.10-6 s s = 2,2.10-6 s x 3.10 8 m/s = 660 m = 0,6 km Victor
Nadere informatieHOOFDSTUK 1: Fysische grondslagen van de elektrotechniek
HOOFDSTUK 1: Fysische grondslagen van de elektrotechniek 1. Elektrostatica ladingen, velden en krachten lading fundamentele eigenschap van materie geheel veelvoud van elementaire lading = lading proton/elektron
Nadere informatieBetekenis en Ontdekking van het Higgs-deeltje
Betekenis en Ontdekking van het Higgs-deeltje Jos Engelen Universiteit van Amsterdam/NIKHEF en Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) Oneindig De aantrekking van de zwaartekracht,
Nadere informatie1 Wisselwerking en afscherming TS VRS-D/MR vj Mieke Blaauw
1 Wisselwerking en afscherming TS VRS-D/MR vj 2018 2 Wisselwerking en afscherming TS VRS-D/MR vj 2018 1-3 Atoombouw en verval 4,5 Wisselwerking van straling met materie en afscherming 6-9 Röntgentoestellen,
Nadere informatieHOVO: Gravitatie en kosmologie OPGAVEN WEEK 1
HOVO: Gravitatie en kosmologie OPGAVEN WEEK Opgave : Causaliteit In het jaar 300 wordt door de Aardse Federatie een ruimteschip naar een Aardse observatiepost op de planeet P47 gestuurd. Op de maan van
Nadere informatieIONISERENDE STRALING. Deeltjes-straling
/stralingsbeschermingsdienst SBD 9673 Dictaat 98-10-26, niv. 5 A/B IONISERENDE STRALING Met de verzamelnaam straling bedoelen we vele verschillende verschijningsvormen van energie, die kunnen worden uitgezonden
Nadere informatiePositronEmissieTomografie (PET) Een medische toepassing van deeltjesfysica
PositronEmissieTomografie (PET) Een medische toepassing van deeltjesfysica Wat zie je? PositronEmissieTomografie (PET) Nucleaire geneeskunde: basisprincipe Toepassing van nucleaire geneeskunde Vakgebieden
Nadere informatieHiggs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud
Higgs-deeltje Peter Renaud Heideheeren Inhoud 1. Onze fysische werkelijkheid 2. Newton Einstein - Bohr 3. Kwantumveldentheorie 4. Higgs-deeltjes en Higgs-veld 3 oktober 2012 Heideheeren 2 1 Plato De dingen
Nadere informatieProloog. 1897 J.J.Thomson Ontdekking van het ELEKTRON
Proloog HEP: een jong onderzoeksdomein 1897 J.J.Thomson Ontdekking van het ELEKTRON Fundamenteel onderzoek met spin off o De meest elementaire bouwstenen van alle materie o De fundamentele krachten die
Nadere informatieExtra College; Technieken, Instrumenten en Concepten
Extra College; Technieken, Instrumenten en Concepten Lorentzkracht: Massa spectrometer Inductie en Generatoren Transformatoren Massa Spectrometer (Bainbridge-type) Eerste zone: snelheidsselectie Tweede
Nadere informatieSterrenkunde Ruimte en tijd (3)
Sterrenkunde Ruimte en tijd (3) Zoals we in het vorige artikel konden lezen, concludeerde Hubble in 1929 tot de theorie van het uitdijende heelal. Dit uitdijen geschiedt met een snelheid die evenredig
Nadere informatie7 College 01/12: Electrische velden, Wet van Gauss
7 College 01/12: Electrische velden, Wet van Gauss Berekening van electrische flux Alleen de component van het veld loodrecht op het oppervlak draagt bij aan de netto flux. We definieren de electrische
Nadere informatieLangere vraag over de theorie
Naam (in drukletters): Studentennummer: Langere vraag over de theorie (a) Bereken de elektrische potentiaal voor een uniform geladen ring en dit voor een punt dat ligt op de as die loodrecht staat op de
Nadere informatieTENTAMEN NATUURKUNDE
CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN NATUURKUNDE TENTAMEN NATUURKUNDE datum : dinsdag 27 juli 2010 tijd : 14.00 tot 17.00 uur aantal opgaven : 6 aantal antwoordbladen : 1 (bij opgave 2) Iedere opgave dient
Nadere informatieDeze Informatie is gratis en mag op geen enkele wijze tegen betaling aangeboden worden. Vraag 1
Vraag 1 Twee stenen van op dezelfde hoogte horizontaal weggeworpen in het punt A: steen 1 met een snelheid v 1 en steen 2 met snelheid v 2 Steen 1 komt neer op een afstand x 1 van het punt O en steen 2
Nadere informatie3.1 Magneten en elektromagneten
3.1 Magneten en elektromagneten 1 a De punt van de magneet die naar het geografische noorden wijst, heet de magnetische noordpool van de magneet. Dat is afspraak. Hij wordt aangetrokken door een ongelijke
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 24 maart 2003 Tijdsduur: 90 minuten Deze toets bestaat uit 3 opgaven met 16 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed
Nadere informatieWoensdag 17 februari 2010 5:30 Uit de veren 6:20 Verzamelen bij station Laan van Nieuw Oost Indië. Begeleiders Bram van Leeuwen en Robbert Stamm + 12
Woensdag 17 februari 2010 5:30 Uit de veren 6:20 Verzamelen bij station Laan van Nieuw Oost Indië. Begeleiders Bram van Leeuwen en Robbert Stamm + 12 Leerlingen College Het Loo/ Huygens Lyceum Voorburg
Nadere informatieEindexamen natuurkunde pilot vwo I
Eindexamen natuurkunde pilot vwo 0 - I Beoordelingsmodel Vraag Antwoord Scores Opgave Splijtsof opsporen met neutrino s maximumscore 3 35 47 87 U+ n Ba+ Kr+ n of 9 0 56 36 0 35 47 87 U+ n Ba+ Kr+ n één
Nadere informatieCERN, de LHC en Het Heelal. Aart Heijboer (CERN)
CERN, de LHC en Het Heelal Aart Heijboer (CERN) Plan: Waarom deeltjesfysica en grote versnellers Wat weten we al Wat willen we nog meer weten CERN & de LHC Waarom zo groot/duur Wat komt er bij kijken Wat
Nadere informatieEindexamen vwo natuurkunde pilot I
Eindexamen vwo natuurkunde pilot 01 - I Formuleblad Formules die bij het pilot-programma horen en die niet in Binas staan. C Beweging en wisselwerking F w,l 1 c Av w E chem rv v E chem m r m p p voor na
Nadere informatie