High Field Magnet Laboratory (HFML)
|
|
- Christian Mertens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 High Field Magnet Laboratory (HFML) Het HFML beschikt over zeer sterke magneten, die uniek in de wereld zijn. De extreme omstandigheden in een magneet brengen verrassende eigenschappen van materialen aan het licht. Een groot voordeel van onderzoek met magneetvelden is dat je in materialen kunt kijken zonder ze te beschadigen. Ook is het mogelijk om met de magneetkracht objecten te laten zweven en zo de invloed van de zwaartekracht op materie te onderzoeken. Het HFML is onderdeel van het European Magnetic Field Laboratory (EMFL), het Europese samenwerkingsverband van magnetenlaboratoria in Dresden, Grenoble, Toulouse en Nijmegen.
2 Welkom in het HFML High Field Magnet Laboratory Volg de pijlen voor een rondleiding door het gebouw. De gehele rondleiding duurt circa 30 minuten. Onderweg maakt u kennis met drie belangrijke onderdelen van het HFML: de magneten de voeding de koeling Informatie over de verschillende ruimtes en opstellingen leest u op de posterborden. Uiteraard staan onze medewerkers u graag te woord als u vragen heeft. Veel plezier in de wereld van magneten!
3 Magneetvelden maken Het HFML wekt magneetvelden op met grote elektromagnetische spoelen, die zijn opgebouwd uit honderden ronde koperen platen en isolatieplaten. Dit plaatmateriaal kan de enorme krachten weerstaan, die vrijkomen tijdens de experimenten. Zodra er stroom door een spoel gestuurd wordt, ontstaat er een magneetveld. Hoe meer stroom, hoe sterker het veld. Het HFML heeft Watt vermogen beschikbaar voor de magneten, vergelijkbaar met het energieverbruik van huishoudens. Middenin de spoel is het magneetveld het sterkst; dit is de plek waar de experimenten door onze wetenschappers worden uitgevoerd. Tijdens het gebruik van de magneet warmen de koperen platen razendsnel op. Om te voorkomen dat de platen smelten, stroomt er constant koud water met 140 liter per seconde door kleine gaatjes in de magneet.
4 Passen en meten in de magneet Het magnetisch veld is het hoogst in het centrum van de spoel. Om deze plaats te bereiken, schuiven onderzoekers zogenaamde samplesticks van bovenaf in de binnencilinder van de magneet. Deze smalle buizen 3,2 of 5 centimeter bevatten zowel het te meten monster als de apparatuur. Het is een hele kunst om de samplesticks te maken, maar vooral ook om ze te gebruiken: het monster moet tijdens de experimenten vaak worden afgekoeld tot een temperatuur van maar enkele graden boven het absolute nulpunt (-273 C). Wat voor een onderzoek doet het HFML? Moleculen uitlijnen Magneetvelden kunnen moleculen ordenen. Lange moleculen die als spaghetti door elkaar kronkelen gaan in een magneetveld bijvoorbeeld netjes naast elkaar liggen. HFML-onderzoekers meten hoe de moleculen gerangschikt zijn en wat dit voor gevolgen heeft voor materiaaleigenschappen, zoals geleiding. Chiraliteit Van veel biologische moleculen bestaan twee (chirale) vormen, die elkaars spiegelbeeld zijn. Toch komt in veel vormen van leven alleen de linksdraaiende spiegelvariant voor. Waarom blijven de rechtsdraaiende moleculen ongebruikt? Onderzoekers van het HFML hebben ontdekt dat magneetvelden daarbij een rol kunnen hebben gespeeld. Dit inzicht is ook van belang voor medicijnfabrikanten, omdat die vaak alleen linksdraaiende moleculen willen produceren. Stroom door dunne laagjes In een sterk magneetveld kunnen heel dunne plaatjes metaal (bij voldoende koeling) supergeleidend worden. De stroom loopt er dan zonder enige weestand doorheen. Dit is interessant voor nieuwe types sensoren en elektronica. HFML-onderzoekers kijken welke materialen supergeleidend kunnen worden en hoe ze de eigenschappen van die materialen kunnen beïnvloeden.
5 Nauwkeurige voorbereiding in het lab In dit laboratorium bereiden de onderzoekers hun experimenten voor. Door een gat in de vloer recht boven de magneet kunnen ze hun samples bestuderen met optische apparatuur vaak lasers die hier boven staat opgesteld. De laserstralen gaan via spiegels door een buis naar beneden. Onderzoekers moeten uiterst precies te werk gaan bij het fixeren van het onderzoeksmonster, het aansluiten van de apparatuur en het uitlijnen van de lasers. Als alles klaar staat, kan de magneet aan en kan de meting beginnen.
6 Nobelprijs In 2010 wonnen Andre Geim en Konstantin Novoselov de Nobelprijs voor de Natuurkunde voor de ontdekking van grafeen, een laagje koolstof van één atoom dik. Ze bestudeerden het nieuwe materiaal met behulp van de magneten in het HFML en kwamen erachter dat het interessante geleidingseigenschappen bezit. Grafeen wordt inmiddels gezien als een veelbelovend materiaal voor elektronica. Andre Geim won eerder al de IgNobelprijs (voor onderzoek dat je eerst aan het lachen maakt en dan aan het denken zet). In een HFML-magneet liet hij een kikker zweven. Kikkers zijn net als mensen diamagnetisch, ze kunnen in extreme velden magnetisch worden. Geim slaagde erin om met magnetische velden de zwaartekracht als het ware op te heffen. Een interessante ontdekking, want op deze manier kunnen wetenschappers op aarde gewichtloosheid nabootsen. Zo kunnen in dit lab experimenten worden gedaan waar anders een space shuttle of ruimteraket voor nodig is.
7 Stabiele stroom Het hoogste magneetveld gebruikt 20 megawatt, evenveel als vier hogesnelheidstreinen op topsnelheid. Om dat aan te kunnen heeft het HFML een eigen aansluiting op het (50 kv) elektriciteitsnet. De onderzoekers drukken de kosten door hun experimenten vooral s nachts uit te voeren. Gelukkig is het gemiddelde energieverbruik veel lager dan 20 megawatt, het allerhoogste veld staat per meting maar een paar minuten aan en is niet voor elk experiment nodig. Vuistdikke koperen kabels transporteren de stroom van de voeding naar de magneet. De stroomtoevoer naar de magneten is heel stabiel: de ampère die door de magneet loopt, mag maar met eenduizendste procent (0,4 ampère) variëren. Dit is noodzakelijk om de uiterst gevoelige metingen van de onderzoekers niet te verstoren. De stabiliteit van de Nijmeegse magneten wordt nergens ter wereld geëvenaard.
8 Koelwater met 100 km/u Het koelwater stroomt met honderd kilometer per uur door de kleine gaatjes in de magneetspoelen. De vorm van deze koelgaatjes is door Nijmeegse onderzoekers ontworpen: geen normale ovaal, maar een ovaal met iets spitsere uiteinden. Dit zorgt voor een optimale warmteoverdracht, terwijl de stevigheid van het materiaal gewaarborgd blijft. Door slechts een vuiltje in het water kan een koelgaatje verstopt raken. De magneet zou dan binnen een seconde smelten. In de kelder staan zuiveringsinstallaties om het koelwater te filteren en te demineraliseren, zodat het geen stroom geleidt. Het water uit de koeltorens krijgt een behandeling met ozon, om besmettingen met bijvoorbeeld algen of legionellabacteriën te voorkomen.
9 Koelfabriek Per seconde gaat er 140 liter ofwel een badkuip water door de magneet om de koperen platen te koelen. Het warmt wel dertig graden op tijdens de eenhonderdste seconde dat het door de magneet stroomt. Al dat water wordt in het HFML weer gekoeld en hergebruikt. Hier staan acht koeltorens die water koelen door het in watervallen van tien meter met 260 l/s naar beneden te storten. Ventilatoren blazen extra lucht langs de watervallen om het water nog efficiënter te koelen. Omdat het water dat door de magneet stroomt heel schoon moet blijven, bestaat het koelsysteem uit drie gesloten circuits: Schoon, gedemineraliseerd water voor door de magneet m 3 bufferwater dat via een warmtewisselaar het magneetwater koelt, zonder dat het water uit de twee circuits met elkaar in contact komt. Een koelfabriek acht koeltorens, compressorkoelmachines en bij vriestemperaturen een droog glycolcircuit die het warme water bovenuit de buffers koelt en het koude water weer onderin de buffers opslaat. Doordat koud water zwaarder is dan warm water blijven de buffers gelaagd. Het water uit de koeltoren moet in contact komen met de buitenlucht om af te koelen, maar de watervallen maken ook flink wat lawaai. De open wanden zijn daarom zo gebouwd dat ze het geluid van de torens tegenhouden. Liefhebber van stilte? Houd dan je hoofd eens tussen de pilaren van de buitenwand.
10 Pompen en koelen Twee hogedrukpompen persen heel schoon en niet-geleidend water onder hoge druk (25 bar) door de magneten. Deze pompen zijn zo sterk dat ze een fontein van driehonderd meter hoog zouden kunnen maken. De pijpleidingen voor het water zijn in beton gegoten en vastgezet zodat trillingen van de stampende pompen de metingen van de onderzoekers niet verstoren. In de tijd dat het water door de magneet stroomt (eenhonderdste seconde) warmt het water wel 30 graden op. Om het water weer af te koelen, staan hier in de kelder verschillende warmtewisselaars en koelmachines. In de warmtewisselaars stromen warm en koud water langs elkaar, zonder dat ze met elkaar in contact komen. De stromen bewegen tegengesteld aan elkaar, zodat het warme water zoveel mogelijk energie af kan geven aan het koude water. De koelmachines zijn een soort grote koelkasten, die hun warmte weer afgeven aan het water in de koeltorens.
11 Supermagneet in aanbouw In deze nieuwe ruimte wordt gebouwd aan een hybride magneet, die bestaat uit een koperen binnenspoel en een supergeleidende buitenspoel. Deze combinatie kan een magneetveld van 45 Tesla opleveren. Technici van het HFML werken hard aan deze supermagneet en hopen in 2016 de eerste testexperimenten te kunnen doen. Bij supergeleiding is er geen weerstand. Hierdoor kan een sterk magnetisch veld gemaakt worden, zonder dat het veel energie kost. Een nadeel is dat supergeleiding pas ontstaat bij heel lage temperaturen én dat een sterk magneetveld de supergeleiding kan verstoren. Voor hoge magneetvelden moet je de supergeleidende buitenspoel dus combineren met een koperen binnenspoel. Het bouwen van een hybride magneet is een technische uitdaging: de binnenste spoel wordt snel warm terwijl de buitenste supergeleidende spoel juist zeer koud moet blijven.
De wereld van sterke magneten. High Field Magnet Laboratory in Nijmegen
De wereld van sterke magneten High Field Magnet Laboratory in Nijmegen De wereld van sterke magneten High Field Magnet Laboratory in Nijmegen 3 HFML Het High Field Magnet Laboratory (HFML) in Nijmegen
Nadere informatieDe wereld van sterke magneten. High Field Magnet Laboratory in Nijmegen
De wereld van sterke magneten High Field Magnet Laboratory in Nijmegen De wereld van sterke magneten High Field Magnet Laboratory in Nijmegen 3 HFML Het High Field Magnet Laboratory (HFML) in Nijmegen
Nadere informatieHigh Field Magnet Laboratory (HFML) Martin van Breukelen
High Field Magnet Laboratory (HFML) Martin van Breukelen High Field Magnet Laboratory (HFML) Martin van Breukelen Science Campus Radboud Universiteit Faculteit NWI NMR FELIX faciliteit HFML NaNoLab Guest
Nadere informatieSamenvatting. Wat is licht
Samenvatting In dit onderdeel zal worden getracht de essentie van het onderzoek beschreven in dit proefschrift te presenteren zodanig dat het te begrijpen is door familie, vrienden en vakgenoten zonder
Nadere informatieClimateBooster Handleiding
ClimateBooster Handleiding Meer comfort met minder energie. Inleiding Energie besparen Met de ClimateBooster kunt u de aanvoertemperatuur van uw verwarmingsinstallatie verlagen en bespaart u ca. 10% energie
Nadere informatieSupergeleiding, hoe werkt dat? Samengevat. Onderwerp: elektrische stroom elektrisch veld en magnetisch veld
Supergeleiding, hoe werkt dat? atoomfysica Onderwerp: elektrische stroom elektrisch veld en magnetisch veld In 1911 deed de Nederlander Heike Kamerlingh Onnes een zeer merkwaardige ontdekking. Hij merkte
Nadere informatieVoedingssysteem voor hybride magneet van 45 T
Vermogenselektronica event 2014 Voedingssysteem voor hybride magneet van 45 T L. van Lieshout 1 Onderwerpen -45 T hybride magneet voedingssysteem Radboud Universiteit -Bestaande voeding opgeboord naar
Nadere informatie1. Temperatuurregeling
1. Temperatuurregeling Afb. 1 Als je het warm hebt, wordt je gezicht rood. Dit komt doordat de bloedvaatjes net onder je huid wijder worden doordat bepaalde spieren zich samentrekken. Zo staat je lichaam
Nadere informatie1. Temperatuurregeling
1. Temperatuurregeling Afb. 1 Als je het warm hebt, wordt je gezicht rood. Dit komt doordat de bloedvaatjes net onder je huid wijder worden doordat bepaalde spieren zich samentrekken. Zo staat je lichaam
Nadere informatieSupergeleiding ZX ronde 27 december 2015
Supergeleiding ZX ronde 27 december 2015 Sinds de ontdekking van supergeleiding in 1911 door de Nederlandse fysicus Heike Kamerlingh Onnes, merkte men dat dit speciale fenomeen alleen optrad bij extreem
Nadere informatieEen beginners handleiding voor de aankoop van energiezuinige apparatuur
Een beginners handleiding voor de aankoop van energiezuinige apparatuur Alles wat je moet weten: - Hoe de juiste beslissing te nemen bij de aankoop van energie zuinige apparatuur. INHOUD 1. Introductie
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/61001 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Voogd, J.M. de Title: Magnetic Resonance Force Microscopy and the spin bath :
Nadere informatieDe koeling van de motor.
. AOC OOST Almelo Groot Obbink 01-09-2013 Inleiding Door de verbranding van brandstof in de motor (= werkslagen) ontstaan zeer hoge temperaturen. ( ± 2000 C.) Deze temperatuur moet worden teruggebracht
Nadere informatie10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte.
1 Materie en warmte Onderwerpen - Temperatuur en warmte. - Verschillende temperatuurschalen - Berekening hoeveelheid warmte t.o.v. bepaalde temperatuur. - Thermische geleidbaarheid van een stof. - Warmteweerstand
Nadere informatieDoor: Laura Kursten Het Nieuwe Eemland Klas: B2d
Door: Laura Kursten Het Nieuwe Eemland Klas: B2d 1 Onderwerp: Bladzijde nummer: Geschiedenis 3 Hoe werkt het? 4 Soorten magnetrons 5 Magnetron ongezond? 6 Evaluatie 7 Bronvermelding 8 2 De magnetron is
Nadere informatieSupergeleidende magneten in LHC. De beperktheid van traditionele magneten dwingen fysici supergeleidende
Supergeleidende magneten in LHC De beperktheid van traditionele magneten dwingen fysici supergeleidende magneten te gebruiken Magnetiserende veldsterkte H, permeabiliteit, magnetische veldsterkte B De
Nadere informatieItho Daalderop Energiezuinig en comfortabel klimaatsysteem. uw nieuwe. woning
Itho Daalderop Energiezuinig en comfortabel klimaatsysteem uw nieuwe woning Water/water warmtepomp: - Verwarming in koude maanden door gebruik van bodemwarmte - Koeling in warme maanden door gebruik van
Nadere informatieAlles om je heen is opgebouwd uit atomen. En elk atoom is weer bestaat uit protonen, elektronen en neutronen.
2 ELEKTRICITEITSLEER 2.1. Inleiding Je hebt al geleerd dat elektriciteit kan worden opgewekt door allerlei energievormen om te zetten in elektrische energie. Maar hoe kan elektriciteit ontstaan? En waarom
Nadere informatieOpgave 5 Een verwarmingselement heeft een weerstand van 14,0 Ω en is opgenomen in de schakeling van figuur 3.
Opgave 5 Een verwarmingselement heeft een weerstand van 14,0 Ω en is opgenomen in de schakeling van figuur 3. figuur 3 De schuifweerstand is zo ingesteld dat de stroomsterkte 0,50 A is. a) Bereken het
Nadere informatieElektriciteit, wat is dat eigenlijk?
Achtergrondinformatie voor de leerkracht Te gebruiken begrippen tijdens de les. Weetje!! Let op de correcte combinatie lampjes en batterijen -- 1,2 V lampjes gebruiken met de AA-batterijen van 1,5 V ---
Nadere informatieClimateBooster Convector Pro Handleiding
ClimateBooster Convector Pro Handleiding Meer comfort met minder energie. Inleiding Energie besparen Met de ClimateBooster convector Pro kunt u de aanvoertemperatuur van uw verwarmingsinstallatie verlagen
Nadere informatieExamen HAVO. natuurkunde 1,2 Compex. Vragen 1 tot en met 13. In dit deel van het examen staan vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt.
Examen HVO 2008 tijdvak 1 vrijdag 23 mei totale examentijd 3 uur natuurkunde 1,2 Compex Vragen 1 tot en met 13 In dit deel van het examen staan vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt. ij dit examen
Nadere informatieNaam: VULKANEN. Vraag 1. Uit welke drie lagen bestaat de aarde? Vraag 2. Hoe dik is de aardkorst gemiddeld?
Naam: VULKANEN Voordat je begrijpt hoe vulkanen ontstaan, moet je eerst weten hoe de aarde in elkaar zit. De aarde is een bol die uit drie lagen bestaat. De binnenste laag is de kern. De temperatuur is
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35972 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Wang, Qiang Title: Photon detection at subwavelength scales Issue Date: 2015-10-27
Nadere informatieOpgave 1 Afdaling. Opgave 2 Fietser
Opgave 1 Afdaling Een skiër daalt een 1500 m lange helling af, het hoogteverschil is 300 m. De massa van de skiër, inclusief de uitrusting, is 86 kg. De wrijvingskracht met de sneeuw is gemiddeld 4,5%
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/38444 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Haan, Arthur den Title: Nuclear magnetic resonance force microscopy at millikelvin
Nadere informatieHavo 5 oefen et
Toetsstof havo 5 et4 volgens PTA: examenjaar 2010/2011 Opgaven en uitwerkingen vind je op www.agtijmensen.nl Stof volgens het PTA: havo5 h2: Trillingen en golven Havo5 h3: Energie en warmte Havo5 h4: Elektromagnetisme
Nadere informatieSensoren. Gebruik. Storingen
Sensoren Veel machines en werktuigen worden elektrisch of elektronisch bediend en aangestuurd. Die aansturing kan automatisch plaatsvinden. Bij die aansturing horen bepaalde instellingen. Om te weten welke
Nadere informatieWindmolenpark Houten. Project nask & techniek Leerjaar 2 havo/atheneum College de Heemlanden, Houten. Namen: Klas:
Namen: Klas: Windmolenpark Houten Project nask & techniek Leerjaar 2 havo/atheneum College de Heemlanden, Houten Ontwikkeld door: Geert Veenstra Gerard Visker Inhoud Probleem en hoofdopdracht Blz 3 Samenwerking
Nadere informatieIn dit document leggen we uit hoe isolatie werkt en hoe INSUL8eco werkt in uw gebouw.
De basis van isolatie en hoe INSULd8eco werkt in uw gebouw In dit document leggen we uit hoe isolatie werkt en hoe INSUL8eco werkt in uw gebouw. Om de werking van onze isolatie oplossing goed te begrijpen,
Nadere informatieDIAMAGNETISCHE LEVITATIE MET BISMUTH.
DIAMAGNETISCHE LEVITATIE MET BISMUTH. Dank zij de komst van sterke neodymium magneten is het mogelijk om het afstotend gedrag van sommige diamagnetische materialen zichtbaar te maken. Ofschoon er veel
Nadere informatieElektriciteit. Elektriciteit
Elektriciteit Alles wat we kunnen zien en alles wat we niet kunnen zien bestaat uit kleine deeltjes. Zo is een blok staal gemaakt van staaldeeltjes, bestaat water uit waterdeeltjes en hout uit houtdeeltjes.
Nadere informatieHet hele jaar door klimaatbeheersing
Het hele jaar door klimaatbeheersing Wij begrijpen persoonlijk comfort Iemands persoonlijk comfort wordt beïnvloed door omgevingsfactoren zoals luchttemperatuur en luchtvochtigheid. Dit kan de ontspanning,
Nadere informatieLuchtwarmtewisselaars Algemene Brochure
TEE Luchtwarmtewisselaars Algemene Brochure Co.ma. spa Heatex levert verwarming en koeling coils van Co.ma. Spa uit Italië. Co.ma. spa is opgericht in 1973, in de regio Verona. Elke coil wordt geselecteerd
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 4
Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 4 Samenvatting door een scholier 2391 woorden 29 februari 2004 6,8 152 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Natuurkunde overal 4.1 Inleiding Deze paragraaf is een
Nadere informatieHigh Field Magnet Laboratory Een unieke nieuwe mondiale onderzoeks faciliteit
High Field Magnet Laboratory Een unieke nieuwe mondiale onderzoeks faciliteit Wat is een hoog magneetveld? Waarom zo moeilijk te maken? Wat heeft men aan magneetvelden? In het dagelijkse leven? In de wetenschap?
Nadere informatieKernvraag: Hoe laat ik iets sneller afkoelen?
Kernvraag: Hoe laat ik iets sneller afkoelen? Naam leerling: Klas: http://www.cma-science.nl Activiteit 1 Hoe stroomt warmte? 1. Wat gebeurt er met de temperatuur in een verwarmde kamer wanneer je het
Nadere informatieGEBRUIKSAANWIJZING Thermometer PCE-IR 50
PCE Brookhuis B.V. Institutenweg 15 7521 PH Enschede The Netherlands Telefoon: +31 (0)900 1200 003 Fax: +31 53 430 36 46 info@pcebenelux.nl www.pce-instruments.com/dutch GEBRUIKSAANWIJZING Thermometer
Nadere informatie2139 weetjes over de hersenen, psyche en voeding
2139 weetjes over de hersenen, psyche en voeding Eerste druk, 2014 2014 Ben en Iris Bouter Coverontwerp: Iris Bouter en Jorim de Roos Correcties: Eric van Fulpen isbn: 9789048433315 nur: 530 Uitgever:
Nadere informatieDuurzame elektriciteit in het EcoNexis huis
Werkblad 1, mbo Duurzame elektriciteit in het EcoNexis huis Inleiding De wereldbevolking groeit al jaren vrij stevig. En de wereldwijde behoefte aan energie groeit mee: we kúnnen simpelweg niet meer zonder
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/21759 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21759 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Wijts, Geert Title: Magnetic resonance force microscopy at millikelvin temperatures
Nadere informatieZehnder ComfoFond-L Aardwarmtewisselaar met gesloten water-glycolcircuit
Belangrijke eigenschappen Aardwarmtewisselaar voor gebruik in combinatie met balansventilatie-units met warmterecuperatie (type ComfoD 350, 450 en 550 Luxe) Onttrekt energie uit de bodem via ondergrondse
Nadere informatieDWA FEEDBACK No. 13. Hydraulische varianten gelijkwaardig?
DWA FEEDBACK No. 13 Uitgave van DWA Insight 25 mei 2016 Stefan van Kaam Hydraulische varianten gelijkwaardig? Bij een oplevering wordt een installatie gecontroleerd en blijkt een gekoeldwatercircuit niet
Nadere informatieWarmte. Hoofdstuk 2. Vaak zetten we Chemische energie om in Warmte
Warmte Hoofdstuk 2 Warmte is Energie Vaak zetten we Chemische energie om in Warmte Brandstoffen verbranden: Brandstof Zuurstof voldoende hoge temperatuur (ontbrandingstemperatuur) 1 Grootheid Symbool Eenheid
Nadere informatieFiguur 1 Schematische opstelling van de STM
Zdenko van Kesteren Scanning Tunneling Microscope Vorige keer bekeken we de Atomic Force Microscope (AFM). De krachtige kijker die een resolutie had in de orde van de grootte van een atoom. Een andere
Nadere informatieOntdekZelf - magnetisme
Werkwijze Alle OntdekZelf experimenten zijn bedoeld voor de leerling om zelf te ontdekken. Laat de leerling vanaf het begin werken met zijn materialen en ontdekken hoe hij tot een antwoord of een werkende
Nadere informatieDe koeling van de motor.
. AOC OOST Almelo Groot Obbink 01-09-2004 Inleiding Door de verbranding van brandstof in de motor (= werkslagen) ontstaan zeer hoge temperaturen. ( ± 2000 C.) Deze temperatuur moet worden teruggebracht
Nadere informatieSamenvatting. Introductie
Samenvatting Introductie Wanneer er een spanning wordt aangelegd over een metaal, gaat er een stroom lopen. Deze stroom bestaat uit elektronen, elementaire deeltjes met fundamentele lading e = 1.6 10 16
Nadere informatieMenu. Inleiding Algemene informatie Toepassingen Berekening van warmteoverdracht. 360º aanzicht platenwarmtewisselaar
Menu Inleiding Algemene informatie Toepassingen Berekening van warmteoverdracht 360º aanzicht platenwarmtewisselaar demontage van platenwarmtewisselaar vloeistofstromen door platenwarmtewisselaar Warmtewisselaar:
Nadere informatieBegrippenlijst Naar groen is goed te doen
Begrippenlijst Naar groen is goed te doen Begrip Trias Energetica Toelichting De drie stappen van de Trias Energetica zijn basisvuistregels bij het duurzaam ontwerpen en verbouwen van gebouwen, ontworpen
Nadere informatieH4 weer totaal.notebook. December 13, 2013. dec 4 20:10. dec 12 10:50. dec 12 11:03. dec 15 15:01. Luchtdruk. Het Weer (hoofdstuk 4)
Het Weer (hoofdstuk 4) Luchtdruk Om te begrijpen wat voor weer het is en ook wat voor weer er komt zijn een paar dingen belangrijk Luchtdruk windsnelheid en windrichting temperatuur luchtvochtigheid dec
Nadere informatieNatuurkunde Practicum II. Nuclear Magnetic Resonance
Natuurkunde Practicum II Nuclear Magnetic Resonance Door: Jiri Tik Djiang Oen 5814685 September 2008 0 Samenvatting In dit verslag is te lezen hoe NMR werkt en hoe de relaxatietijden zich verhouden tot
Nadere informatieTandwielen. Katrollen
Met tandwielen kun je beweging van het ene apparaat overbrengen op een ander. Er zijn veel verschillende soorten tandwielen en de meeste apparaten maken er gebruik van. Met het aantal tandwielen kun je
Nadere informatieVOORDELEN LAMINAATVLOEREN
VOORDELEN LAMINAATVLOEREN Betrouwbaar en budgetvriendelijk Kies voor laminaat wanneer u een stijlvolle vloer wenst en toch budgetvriendelijk moet zijn. Voor een zachte prijs krijgt u de warmte en uitstraling
Nadere informatieInhoud. 1 Inleiding 13. 1 energie 19
Inhoud 1 Inleiding 13 1 onderzoeken van de natuur 13 Natuurwetenschappen 13 Onderzoeken 13 Ontwerpen 15 2 grootheden en eenheden 15 SI-stelsel 15 Voorvoegsels 15 3 meten 16 Meetinstrumenten 16 Nauwkeurigheid
Nadere informatieCheck uw koeling en bespaar zo 1.000 per jaar
Check uw koeling en bespaar zo 1.000 per jaar Praktische checklist en reminderstickers Besparingstips voor productkoeling Let op ijsaanslag en onderneem actie Rekenvoordeel supermarkt Een supermarkt van
Nadere informatieEnergie : elektriciteit : stroomkringen
Energie : elektriciteit : stroomkringen De netspanning is uitgevallen! Pas dan merk je wat elektriciteit voor ons betekent. Geen licht, geen computer, geen playstation, het eten op het elektrisch fornuis
Nadere informatieSupergeleiding. Jasper Reijnders. 30 oktober 2002
Supergeleiding Jasper Reijnders 30 oktober 2002 Inleiding Leiden, 1911. De natuurkundige Heike Kamerlingh Onnes onderzoekt de elektrische eigenschappen van een stukje kwik als het sterk gekoeld wordt.
Nadere informatieGemaakt door: Gijs Willemsen Klas: 20M2A1A Vakdocent: Dhr. te Spenke Datum: 1 oktober 2008 Gijs Willemsen 1
1 Gemaakt door: Klas: 20M2A1A Vakdocent: Dhr. te Spenke Datum: 1 oktober 2008 Inhoudsopgave. Pag. Nr. Voorpagina 1 Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 Innovatie in olie Single, - en multi-grade 4 Dopes 4 Low-saps
Nadere informatieEnergiebesparingswijzer. STIJLGIDS COMMUNICATIE VERSIE 01 _Oktober 2012. Geld besparen met handige energietips voor thuis
Energiebesparingswijzer STIJLGIDS COMMUNICATIE VERSIE 01 _Oktober 2012 Geld besparen met handige energietips voor thuis Energie besparen, snel verdiend! Ieder jaar betaal je veel geld voor een warm huis,
Nadere informatieInhoud van de presentatie
Inhoud Inhoud van de presentatie Duurzaam bouwen met staal Concepten voor energiebesparend bouwen met lichtgewicht constructies Toepassing PCM in vloeren, wanden en plafonds Energieconcept Wilo in Zaandam
Nadere informatieStoring indicatie van LED binnen/buiten en eerste oordeel
indicatie van binnen/buiten en eerste oordeel Bestemd voor wand model 18K en 24K (, 0.5s No. 1 2 3 4 5 6 7 8 Hoge druk Invries Hoge persgas Overstroom Communicatie Hoge weerstand Interne ventilator motor
Nadere informatieinnovation in insulation
warmte vocht geluid 2.000 / BW / 07-2003 Bergman Grafimedia Deze uitgave is met de meeste zorg samengesteld. Eventuele wijzigingen en zetfouten ten alle tijde voorbehouden. Warmte Inleiding In de hedendaagse
Nadere informatieOefenopgaven havo 5 et-4: Warmte en Magnetisme 2010-2011 Doorgestreepte vraagnummers (Bijvoorbeeld opgave 2 vraag 7) zijn niet van toepassing.
Oefenopgaven havo 5 et-4: Warmte en Magnetisme 2010-2011 Doorgestreepte vraagnummers (Bijvoorbeeld opgave 2 vraag 7) zijn niet van toepassing. Opgave 2 Aardwarmte N2-2002-I -----------------------------------------------------------------
Nadere informatienatuurkunde 1,2 Compex
Examen HAVO 2007 tijdvak 1 woensdag 23 mei totale examentijd 3,5 uur natuurkunde 1,2 Compex Vragen 1 tot en met 17 In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt. Bij
Nadere informatieEen nieuwe woning in Rockanje 38 woningen De Lange Stallen
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Rockanje 38 woningen De Lange Stallen De energie van morgen vandaag in huis Een zeer energiezuinige woning: het kan! Binnenkort start de verkoop van 38 woningen in het
Nadere informatieNATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE. Tweede ronde - theorie toets. 21 juni beschikbare tijd : 2 x 2 uur
NATIONALE NATUURKUNDE OLYMPIADE Tweede ronde - theorie toets 21 juni 2000 beschikbare tijd : 2 x 2 uur 52 --- 12 de tweede ronde DEEL I 1. Eugenia. Onlangs is met een telescoop vanaf de Aarde de ongeveer
Nadere informatieCAL. V145, V182 SOLARHORLOGE
NEDERLANDS CAL. V145, V182 SOLARHORLOGE KRIJGT ENERGIE DOOR LICHT GEEN VERVANGING VAN BATTERIJ VOLLEDIGE OPLADING GEEFT ENERGIE VOOR 6 MAANDEN (Cal. V145) / 2 MAANDEN (Cal. V182) WAARSCHUWINGSFUNCTIE BIJ
Nadere informatieDe zelfbouwjacuzzi. www.padvinderwinkel.nl. Versie 2.0 20120502 EL
De zelfbouwjacuzzi Versie 2.0 20120502 EL Padvinderwinkel is een nieuw initiatief voor Scouting. Door middel van leuke eigenwijze producten proberen we Scouting in het dagelijks leven een klein beetje
Nadere informatieEXAMEN MIDDELBAAR ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1985 MAVO-C NATUURKUNDE. Donderdag 13 juni, uur. MAVO-C Il
MAVO-C Il EXAMEN MIDDELBAAR ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 985 MAVO-C Donderdag 3 juni, 9.00-.00 uur NATUURKUNDE Dit examen bestaat uit elf opgaven Bijlage: antwoordblad 49229F-4 Waar nodig mag bij de
Nadere informatieWaar halen ze de ENERGIE. vandaan? Leerlijn
Leerlijn Waar halen ze de ENERGIE vandaan? Inleiding De lesmethode van Solarkids heeft een doorgaande leerlijn voor het basisonderwijs. De leerlijn is gebaseerd op de kerndoelen die zijn opgelegd door
Nadere informatieModule 4 Energie. Vraag 3 Een bron van "herwinbare" energie is: A] biomassa B] de zon C] steenkool D] aardolie E] bewegend water
Module 4 Energie Vraag 1 Wat hoort bij het indirect energieverbruik van een apparaat? Kies het BESTE antwoord A] De energie wat het apparaat nuttig verbruikt. B] De energie die het apparaat niet nuttig
Nadere informatieEen nieuwe woning in Rockanje, 8 XL-bungalows in De Lange Stallen fase 1B
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Rockanje, 8 XL-bungalows in De Lange Stallen fase 1B De energie van morgen vandaag in huis Een zeer energiezuinige woning: het kan! Binnenkort start de verkoop van de
Nadere informatieH2 les par2+4+3.notebook November 11, 2015. Elektriciteit in huis. Na de verbruiksmeter zit er een hoofdschakelaar en daarna
Hoofdstuk 2 Elektriciteit in Huis Elektriciteit in huis Na de verbruiksmeter zit er een hoofdschakelaar en daarna wordt de huisinstallatie verdeeld in groepen met zekeringen. voor de extra veiligheid zijn
Nadere informatieLes 1 Ontstaan aardgas
Les 1 Ontstaan aardgas In 1959 werd onder het land van boer Boon in de buurt van Slochteren gas ontdekt. Het bleek één van de grootste gasvelden van de wereld te zijn! Hoe is dat gas in de boden van Nederland
Nadere informatieSchermstromen en hun oorzaken
Schermstromen en hun oorzaken Hans Korpel En Ewout de Ruiter Stabiele buscommunicatie door minimalisatie van EMC-invloeden 1 U1 V1 W1 U2 V2 W2 abc 2 PE U1 V1 W1 PE U2 V2 W2 Wat doet Prokorment EMC filters
Nadere informatieComfortabel én milieuvriendelijk wonen. Met Nuon Stadswarmte en ComfortKoeling
Comfortabel én milieuvriendelijk wonen Met Nuon Stadswarmte en ComfortKoeling Comfortabel koel of warm met oog voor het milieu Gefeliciteerd! Uw nieuwe woning kunt u zeer eenvoudig en comfortabel verwarmen
Nadere informatieBE 2 Installatietechniek Bieschboshal warmtepomp
BE 2 Installatietechniek Bieschboshal warmtepomp Pagina 1 van 7 Joran van Reede MBGOO17B4..-05-2019 Pagina 2 van 7 Inleiding Voor u ligt een verslag over de installatie techniek van de Bieschbos hal. In
Nadere informatieAddicool. Leo Suiker directeur
Addicool. Leo Suiker directeur Voorwoord. Addicool heeft zich door haar jarenlange ervaring en expertise ontwikkeld tot marktleider op het gebied van custom made luchtbehandelings kasten. En omdat we veel
Nadere informatieKALVERHOUDERIJ MET LUCHTWASSER
KALVERHOUDERIJ MET LUCHTWASSER Gerjan (37) Schouten zit samen met zijn vader Jan (67) in maatschap. Samen houden ze in twee stallen in Speuld (Gld.) 1.600 witvleeskalveren. Recent werd de bouw van de tweede
Nadere informatieALLES WAT U WILDE WETEN
ALLES WAT U WILDE WETEN (EN NIET WIST) OVER In slechts Er zijn 3 manieren om warmte over te brengen : Convectie = verwarmen van lucht Conductie = verwarmen via vaste materies STRALING = rechtstreeks verwarmen
Nadere informatieAlgemene montage-instructie van het ATON B100RV-VW zonne-energie systeem- VOORL.
1 Algemene montage-instructie van het ATON B100RV-VW zonne-energie systeem- VOORL. 1. Algemeen. De basis van het systeem is een 100 liter boiler met daarop gemonteerd een pompunit en een regeling. Deze
Nadere informatie1 Flesvoeding... 1. 2 Wanneer geef je je kind een voeding?... 1. 3 Welk merk?... 1. 4 Hoeveel melk doe je in de fles?... 1
Flesvoeding Inhoudsopgave 1 Flesvoeding... 1 2 Wanneer geef je je kind een voeding?... 1 3 Welk merk?... 1 4 Hoeveel melk doe je in de fles?... 1 5 Krijgt je kind genoeg?... 2 6 Extra vitamines?... 2 7
Nadere informatieDeze dame of heer vertelt over hoe het mogelijk is om het energie verbruik te verminderen en laat energie besparende manieren zien.
DE ENERGIECOACH Wat doet een energiecoach Deze dame of heer vertelt over hoe het mogelijk is om het energie verbruik te verminderen en laat energie besparende manieren zien. Een opmerking vooraf : Het
Nadere informatieTWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2017 TOETS APRIL :00 12:45 uur
TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2017 TOETS 1 12 APRIL 2017 11:00 12:45 uur 1 Eenheden. (3 punten) Een helikopter kan stil hangen in de lucht als de motor van de helikopter een vermogen levert. Een
Nadere informatieErvaringen gedeeld: wonen in een PCM huis
Ervaringen gedeeld: wonen in een PCM huis Ervaringen gedeeld: wonen in een PCM huis Ervaringen gedeeld: wonen in een PCM huis Hoe ervaart iemand het wonen met PCM in de vloer? Wat zijn de ervaringen in
Nadere informatieAfbeelding 1: Verzwaarde opstelling
Inleiding De afgelopen tijd heb ik een hernieuwde poging ondernomen om de aantrekkingskracht van de zon en de maan te meten. De set-up die ik in het verleden in gedachten had werkte gewoon niet. De slinger
Nadere informatieKlein vaarbewijs. 7 e bijeenkomst
Klein vaarbewijs 7 e bijeenkomst programma Testje Motoren Koeling Aandrijving Stuurinrichting Controles voor vertrek Controles tijdens de vaart Controles tijdens lang stilliggen Onderdelen van de voorstuwing
Nadere informatieComfoFond-L. Aardwarmtewisselaar
Belangrijke eigenschappen Aardwarmtewisselaar voor gebruik in combinatie met ventilatie-units met warmteterugwinning (type WHR 930 Luxe en WHR 950 Luxe) Onttrekt energie uit de bodem door middel van vloeistoflus
Nadere informatieEnergy-Floor haalt energie uit de bodem van uw woning
Energy-Floor haalt energie uit de bodem van uw woning De laatste jaren is er qua energiebehoefte veel veranderd in de woningbouw. Voorheen waren de behoefte en kosten m.b.t. verwarming in nieuwbouw woningen
Nadere informatieWOONLASTEN 4 15. Zijn de maandlasten voor huur + energie in een Passiefhuis lager dan in een normale woning? 4
PASSIEFHUIZEN COLUMBUSKWARTIER ALMERE VEEL GESTELDE VRAGEN PASSIEFHUIZEN EN WONEN IN EEN PASSIEFHUIS 2 1. Wat is een Passiefhuis? 2 2. Wat is het voordeel van een Passiefhuis? 2 3. Wat zijn bewonerservaringen
Nadere informatieSPIROMETER BT82i GEBRUIKERSHANDLEIDING
SPIROMETER BT82i GEBRUIKERSHANDLEIDING CENTRUM VOOR MICROCOMPUTER APPLICATIES http://www.cma-science.nl Korte beschrijving De CMA Spirometer BT82i meet de luchtstroomsnelheid tijdens het ademen binnen
Nadere informatieVragenlijst MAGNETISME. Universiteit Twente Faculteit Gedragswetenschappen
Vragenlijst MAGETSME Universiteit Twente Faculteit Gedragswetenschappen Antwoordeninstructie Je hebt een heel lesuur om de vragen te beantwoorden. Er zijn in totaal 19 vragen, waarvan 5 open vragen en
Nadere informatieWarmtepompen. Een introductie
Warmtepompen Een introductie Inhoud presentatie Introductie 040energie Warmtepompen: Principe Varianten Financieel Is mijn huis geschikt? Vragen? Introductie 040Energie 040energie is een vereniging van
Nadere informatieWilhelmina Ziekenhuis Assen. Vertrouwd en dichtbij. Informatie voor patiënten. Flesvoeding
Wilhelmina Ziekenhuis Assen Vertrouwd en dichtbij Informatie voor patiënten Flesvoeding z U hebt besloten om flesvoeding aan uw baby te geven. In deze brochure krijgt u allerlei tips over onder andere
Nadere informatieuitleg proefje 1 spiegelbeeld schrijven
proefje 1 spiegelbeeld schrijven Misschien ziet je naam er een beetje kronkelig of gek uit, maar waarschijnlijk is het je wel een gelukt om je naam te schrijven. Het is moeilijk om de letters in spiegelbeeld
Nadere informatie1 Warmteleer. 3 Om m kg water T 0 C op te warmen heb je m T 4180 J nodig. 4180 4 Het symbool staat voor verandering.
1 Warmteleer. 1 De soortelijke warmte is de warmte die je moet toevoeren om 1 kg van een stof 1 0 C op te warmen. Deze warmte moet je ook weer afvoeren om 1 kg van die stof 1 0 C af te koelen. 2 Om 2 kg
Nadere informatieCover Page. Author: Voltan, Stefano Title: Inducing spin triplet superconductivity in a ferromagnet Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43299 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Voltan, Stefano Title: Inducing spin triplet superconductivity in a ferromagnet
Nadere informatieElektriciteit. Wat is elektriciteit
Elektriciteit Wat is elektriciteit Elektriciteit kun je niet zien, niet ruiken, niet proeven, maar wel voelen. Dit voelen kan echter gevaarlijk zijn dus pas hier voor op. Maar wat is het dan wel? Hiervoor
Nadere informatieGeïntegreerde klimaatsystemen voor gebouwen
Geïntegreerde klimaatsystemen voor gebouwen Uw huis is uw thuis. U komt er tot rust, besteedt er tijd met vrienden en familie. De ruimte waar u verblijft, moet daarom comfortabel en behaaglijk zijn als
Nadere informatie