Astrid Geudens, MDCL Lessius Leuven, 17/09/09

Transcriptie

1 Betrouwbare diagnostiek van dyslexie bij 16+: knelpunten en illustratie nieuwe perspectieven Astrid Geudens MDCL Lessius Leuven, 17/09/09 Outline 1. Knelpunten diagnostiek 16+ a. procedures op maat b. gericht advies m.b.t. ondersteuning en begeleiding c. lacune op vlak van diagnostisch materiaal 2. Illustratie recente initiatieven a. Interactieve Dyslexietest Amsterdam-Antwerpen b. verantwoord handelen in de jongvolwassenheid 1a. Procedures op maat Procedures op maat van: studenten secundair onderwijs studenten hoger onderwijs werkzoekenden werknemers/gevers Specifieke problematiek en verwachtingen: verwerken van grotere pakketten geen oefening meer van basisvaardigheden bewustzijn van problematiek en vragen over aard van leesen spellingmoeilijkheden aanpassen compensatietechnieken vraag naar onderwijs- en examenfaciliteiten vraag naar begeleiding

2 1a. Procedures op maat Procedures op maat van: studenten secundair onderwijs studenten hoger onderwijs werkzoekenden werknemers/gevers Specifieke problematiek en verwachtingen: attest met het oog op schriftelijke selectieprocedures en bevorderingsexamens bewustzijn van problematiek en vragen over aard van leesen spellingmoeilijkheden hoelees- en spelvaardigheden verbeteren? vraag naar begrip van werkomgeving 1b. Advies met het oog op ondersteuning Procedures op maat van: studenten secundair onderwijs studenten hoger onderwijs werkzoekenden werknemers/gevers Specifieke nood aan diagnostiek gericht op ondersteuning én remediëring: gebaseerd op uitgebreide intake en gedetailleerde functionele analyse hoelees- en spelvaardigheden verbeteren? (bv. leesstrategieën, lezen, spellen) welkecompensatietechnieken toepassen? (bv. ICT, structureren...) hulp bij oriëntatie studiekeuze hoe omgaan met sociaal-emotionele problemen als gevolg van de leerstoornis?... 1c. Diagnostisch materiaal Lacune op vlak van testinstrumentaria nood aan testinstrumentaria met Nederlandse/Vlaamse normering voor 16+ Goede recente initiatieven bv. Gl&schr (Andries & Depessemier, 2009); ATGSN (o.l.v. Ghesquière) Blijvende nood aan: adequate normering voor verschillende onderwijstypes sensitiviteit op itemniveau bij ontwikkelen van items rekening houden met itemspecifieke eigenschappen, vergelijkbaarheid over testen heen etc. (bv. spellen vs. lezen) rekening houden met fakers 6

3 1c. Diagnostisch materiaal Verder rekening houden met specifieke eigenschappen van 16+ met dyslexie: kader Stichting Dyslexie Nederland (2008), Stichting Leesproblemen Vlaanderen maar evalueren van specifieke aspecten met het oog op diagnostiek bij 16+ (bv. didactische resistentie) onderkennende diagnose = basis heterogene groep met uitingsvormenen 7 1c. Diagnostisch materiaal descriptief gerelateerd gerelateerd Moeilijkheden koppeling grafemen fonemen op lexicale en sublexicale niveaus Accuratesse stijgt maar gebrek aan snelheid, vloeiendheid (de Jong & Van der Leij, 2003) met name bij minder frequente items (Booth et al., 1999) Fonologische competentie Fonologische vaardigheden zijn sterk gerelateerd aan succes in lezen en spellen (Vellutino et al., 2004; maar zie ook Castles & Coltheart, 2004). In talen met transparant schrift blijken effecten taak- en leeftijdsgebonden (Geudens, 2006) Orthografische competentie woordspecifieke kennis Variatie in woordspecifieke kennis (Bekebrede et al. 2009) Verschillen over talen heen complexiteit van het schriftsysteem dwingt je beroep te doen op grotere eenheden, bv. in het Engels (Ziegler & Goswami, 2005) 8 Outline 1. Knelpunten diagnostiek 16+ a. procedures op maat b. gericht advies m.b.t. ondersteuning en begeleiding c. lacune op vlak van diagnostisch materiaal 2. Illustratie recente initiatieven a. Interactieve Dyslexietest Amsterdam-Antwerpen b. verantwoord handelen in de jongvolwassenheid 9

4 2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA samenwerking o.l.v. Aryan Van der Leij, Universiteit van Amsterdam Aryan van der Leij Judith Bekebrede Truus Schijf Harry Garst Hilde Willems Astrid Geudens Kirsten Schraeyen Vera Janssens Dieter Baeyens Ellen Meersschaert Annelies Aerts Ilse Smits Theo Schijf Truus Schrijf 10 2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA samenwerking o.l.v. Aryan Van der Leij, Universiteit van Amsterdam doelgroep 16+ computergestuurd instrumentarium doelstelling drieledig: informatie geven over de ernst van het lees- en/of spelprobleem onderkennen informatie geven die bijdraagt tot begrip van de cognitieve correlaten inzicht geven in relatief sterke en zwakke punten in het beheersingsprofiel bijdrage indicerende diagnose van dyslexie 11 2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA snelheidscomponent integreren in stimulus door geflitste aanbieding van items vs. pseudo opdrijven moeilijkheidsgraad in taak die fonologisch bewustzijn meet Nederlands vs. Engels Engelse leen vs. inheemse Nederl. frequentiemanipulatie Moeilijkheden koppeling grafemen fonemen IDAAop lexicale en sublexicale niveaus Accuratesse stijgt maar gebrek aan snelheid, vloeiendheid met name bij minder frequente items IDAA Fonologische competentie Fonologische vaardigheden sterk gerelateerd aan IDAA succes in lezen en spellen In talen met transparant schrift blijken effecten taak- en leeftijdsgebonden IDAA Orthografische competentie woordspecifieke kennis IDAA Variatie in woordspecifieke kennis Verschillen over talen heen complexiteit van het schriftsysteem dwingt je beroep te doen op IDAA grotere eenheden, bv. in het Engels 12

5 2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA 5 hoofdtests Flitslezen Geautomatiseerde woordherkenning Geautomatiseerde woordherkenning pseudo Fonologisch decoderen Engelse Geautomatiseerde woordherkenning Woordomkering Fonologisch bewustzijn Opslag Opslag Opslag Opslag Auditieve discriminatie Orthografische competentie Orthografische competentie Orthografische competentie Orthografische competentie Fonologisch Spellen Spellen Spellen Engels a. Recente initiatieven: illustratie IDAA doorgedreven itemselectie Flitslezen pseudo Woordstructuur Prosodische kenmerken Spellingmoeilijkheden Aantal orthografische buren + frequentie flist (F) blindoek (F) ontbijt (G) flist (F) plots branddeur gordijn plots frolk grenddaut fetsijn frolk 15

6 2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA Normering Vlaanderen parallel aan Nederland N = 1307; 5e secundair 3 schooltypes ASO 36% TSO 31,4% BSO 32,6% 5 provincies Vlaanderen: Antwerpen 17,5% Oost-Vlaanderen 21,2% Vlaams-Brabant 17,4% Vlaams-Limburg 22,9% West-Vlaanderen 21% Validering Vlaanderen: N=81 met dyslexie; N=52 zonder dyslexie (criteria SDN, 2008) bestaande tests (EMT, Klepel, spelling Depessemier, NRT, SSB, Olson orthografie, WAIS) Test-hertest Vlaanderen: N=72 (ASO, TSO, BSO) 16 2a. Recente initiatieven: illustratie IDAA Voorlopige data betrouwbaarheid IDAA Vlaanderen: IRT Klassiek Test-hertest Flitslezen Engels pseudo Woordomkerings taak Voorlopige data criteriumvaliditeit IDAA Vlaanderen: Sensitiviteit 84.62%, specificiteit 90.12% Flitslezen belangrijkste voorspeller b. Recente initiatieven: gericht advies PWO verantwoord handelen in de jongvolwassenheid LUIK 1: meest werkzame aspecten in kaart brengen m.b.t. ondersteuning en interventie vanuit 3 actoren onderzoek ervaring cliënt ervaring hulpverlener i.s.m. Marc Brysbaert, Annemie Desoete UGent; sig; Vlaamse Vereniging voor Logopedisten

7 2b. Recente initiatieven: gericht advies PWO verantwoord handelen in de jongvolwassenheid LUIK 1: meest werkzame aspecten in kaart brengen m.b.t. ondersteuning en interventie vanuit 3 actoren onderzoek ervaring cliënt ervaring hulpverlener optimaliseren van de diagnostische procedure en kwantitatieve gegevens aanvullen met kwalitatieve 2b. Recente initiatieven: gericht advies PWO: verantwoord handelen in de jongvolwassenheid LUIK 2: ontwikkelen ondersteunings- en remediëringspakket onderzoek ervaring cliënt ervaring hulpverlener ondersteuningspakket op maat van 16+ met dyslexie workshops; sessies op maat; geïndividualiseerd studieplan psycho-educatie; remediëren basisvaardigheden; integratie van compensatiestrategieën in studiemethoden; sociaalemotionele gevolgen van dyslexie in nauw overleg met scholen, doorverwijscentra Outline 1. Knelpunten diagnostiek 16+ a. procedures op maat b. gericht advies m.b.t. ondersteuning en begeleiding c. lacune op vlak van diagnostisch materiaal 2. Illustratie recente initiatieven a. Interactieve Dyslexietest Amsterdam-Antwerpen b. verantwoord handelen in de jongvolwassenheid 21

8 22 Diagnostische procedure Multidisciplinaire setting Intake Onderzoek IDAA en aanvullende tests cognitief vaardigheidsprofiel SWOT analysis (sterktes, zwaktes) Adviesgesprek met jongvolwassene/ouder(s) totaalprofiel Feedback doorverwijscentra, scholen, CLB, diensten studieadvies etc. 23 Diagnostische procedure Multidisciplinaire setting Intake Onderzoek IDAA en aanvullende tests cognitief vaardigheidsprofiel Advies op maat Onderwijs- en examenfaciliteiten Compensatiestrategieën Studiemethode Oriëntatie studiekeuze SWOT analysis (sterktes, zwaktes) Advies remediëring totaalprofiel Adviesgesprek met jongvolwassene/ouder(s) Ondersteunings- en Feedback remediëringspakket op maat doorverwijscentra, scholen, CLB, Workshops, individuele sessies diensten studieadvies etc. Geïndividualiseerd studieplan 24

9 Bedankt voor uw aandacht Contact: 25 Met medewerking van MDCL o.l.v. dr. Astrid Geudens Annelies Aerts dr. Dieter Baeyens Vera Janssens Ellen Meersschaert Ilse Smits Kirsten Schraeyen UvA: o.l.v. prof. dr. Aryan van der Leij drs. Judith Bekebrede Harry Garst dr. Truus Schijf Hilde Willems Muiswerk Theo Schijf (Muiswerk) dr. Truus Schijf 26