Creditnotes. dutch state business

Transcriptie

1 dutch state business Nummer 5/ oktober Creditnotes Informatiebulletin voor kapitaalgoederenexporteurs, banken, internationaal opererende aannemingsbedrijven en ingenieursbureaus Kansen in Tanzania Interview met vertrekkende vertekkrende en nieuwe directeur Atradius Dutch State Business Atradius Dutch State Business verzekert tweede transactie met debiteur Vyksa Steel Works in Vyksa, Rusland Nieuw: Zelfstandige werkkapitaaldekking

2 Inhoudsopgave Hoewel bij het redigeren van Creditnotes de grootst mogelijke zorgvuldigheid wordt betracht bestaat altijd de mogelijkheid dat bepaalde informatie na verloop van tijd verouderd of niet juist meer is. Atradius is dan ook niet aansprakelijk voor de gevolgen van activiteiten die worden ondernomen op basis van deze uitgave. Kansen in Tanzania Interview met vertrekkende en nieuwe directeur Atradius Dutch State Business Succesvol seminar over de Exportkredietgarantie Atradius Dutch State Business verzekert tweede transactie met debiteur Vyksa Steel Works in Vyksa, Rusland Nieuw: Zelfstandige werkkapitaaldekking Introductieseminar middellange exportkredietverzekering Seminar over Indonesië in samenwerking met NCH Verlaging premie op afnemers in hoge inkomenslanden Johan Schrijver benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau Landenbeleid Overname van artikelen is toegestaan, mits integraal en met bronvermelding ISSN Nummer 5/ oktober - pagina 2

3 Kansen in Tanzania Tanzania is een statenbond tussen Tanganyika (het vasteland) en het eiland Zanzibar. In tegenstelling tot een aantal andere landen in Afrika is Tanzania weinig geplaagd door etnische of politieke onrust. Het geldt juist als één van de stabiele landen van het continent. Sinds de onafhankelijkheid van Tanganyika in 1961 is de regerende partij, Chama Cha Mapinduzi (CCM, voorheen TANU geheten en opgericht door de welbekende oud-president Julius Nyerere) altijd aan de macht geweest. In 2015 zullen er presidentiële en parlementaire verkiezingen worden gehouden. Voor het eerst in haar bestaan zal de centrum-linkse CCM te maken krijgen met serieuze oppositie. De Chama Cha Demokrasia na Maedeleo (Chadema) is een relatief nieuwe centrum-rechtse partij en zal naar verwachting een goed resultaat boeken in de volgende verkiezingen. Door deze politieke concurrentie heerst er naar verluid wat nervositeit binnen de CCM. Bovendien moet er ook een opvolger worden gevonden voor president Jikaya Kikwete, die niet herkiesbaar is. Een andere politieke kwestie is de positie van Zanzibar. Dit eiland heeft een tamelijk vergaande autonome status binnen Tanzania. Zo heeft Zanzibar een eigen parlement en president. Bovendien heeft Zanzibar een uitgesproken eigen identiteit: het eiland is conservatief islamitisch, geldt als de oorsprong van het Swahili en heeft vanouds een mengcultuur die sterk is beïnvloed door het Midden-Oosten (in het bijzonder Oman en Perzië). Er bestaat een continue roep om (nog) meer autonomie en dit leidt bij tijd en wijle tot politieke onrust. Een daadwerkelijke afscheiding van Zanzibar ligt echter niet in de lijn der verwachting. De internationale betrekkingen van Tanzania zijn goed. Op jaarbasis ontvangt het ongeveer 10% van het bruto binnenlands product (bbp) aan ontwikkelingshulp. De belangrijkste donoren zijn de Verenigde Staten, de Wereldbank en het Verenigd Koninkrijk. De ontwikkelingsrelatie met Westerse landen blijft, ook op de middellange termijn, van groot belang voor de Tanzaniaanse economie. Ook de banden met de landen van de East African Community (EAC, naast Tanzania zijn hiervan Kenia, Oeganda, Rwanda en Burundi lid) zijn goed. Deze organisatie heeft ambitieuze plannen om tot steeds verdere economische en politieke (en wellicht zelfs monetaire) integratie te komen. Thans is de EAC echter nog voornamelijk een douane-unie. Niettemin wordt groei van interregionale handel als een drijvende kracht achter reële economische groei beschouwd. Tanzania is een arm land, zelfs voor Afrikaanse begrippen. Het gemiddelde inkomen per hoofd is slechts $ 700 en een derde van de bevolking leeft onder de armoedegrens. De Tanzaniaanse export is beperkt. De belangrijkste exportproducten zijn goud, katoen en koffie. Als gevolg van dit beperkte exportpakket zien we een zwakke lopende rekening: jaarlijks wordt er een tekort van 13% bbp opgebouwd. Volgend jaar zal een er een bescheiden uraniummijn worden geopend, maar een veel grotere verwachte invloed heeft de ontdekking van grote offshore aardgasvelden. Vooralsnog worden de grote lopenderekeningtekorten voor het grootste deel gefinancierd door officiële leningen (ontwikkelingshulp). De ontwikkelingen in de gassector zullen echter gepaard gaan met instroom van buitenlands kapitaal zonder een hulpkarakter. De gevonden gasreserves hebben een omvang van 0,57 biljoen m3 en zullen dus een aanzienlijke bijdrage kunnen leveren aan de export en economische ontwikkeling van het land. Niettemin moet er nog veel gebeuren. De exploratie is nog in de beginfase. Bovendien is het voor grootschalige export noodzakelijk om het aardgas vloeibaar te maken tot lng. Dit kan daarna per schip worden vervoerd naar de belangrijkste afzetmarkten in Azië. De ontdekking van grondstoffen biedt uiteraard economische kansen, maar blijkt in de praktijk vaak ook tot extra risico s te leiden, zoals de Dutch disease (een overgewaardeerde wisselkoers) of, meer algemeen geformuleerd, de beruchte grondstoffenvloek (wanbeheer van extra inkomsten, corruptie), waar veel Afrikaanse landen in het verleden last van hebben gehad. Thans zijn zestien bedrijven al bezig om proefboringen uit te voeren, waaronder Shell, BG Group, Petrobras, Statoil en Exxon Mobil. Indien de hooggespannen verwachtingen uitkomen, zou Tanzania kunnen uitgroeien tot de op twee na grootste gasexporteur ter wereld. De ontwikkeling van de gasvelden en de bouw van lng-fabrieken zal echter nog een aantal jaren in beslag nemen. Tanzania heeft in 2006 een forse schuldkwijtschelding gekregen van overheidscrediteuren. De externe solvabiliteit verbeterde hierdoor aanzienlijk. De buitenlandse schuld werd gehalveerd van $ 8 miljard tot $ 4 miljard. De schuldquote daalde hierdoor van 70% bbp tot 30% bbp. Intussen is deze quote weer wat opgelopen tot 37% bbp, maar het huidige schuldniveau lijkt houdbaar. Dankzij de overwegend zachte voorwaarden van de buitenlandse leningen is de schuldendienst (rentelasten plus de terugbetaling van hoofdsommen) zeer gering: slecht 3% van de totale export. Tanzania dient zich echter wel te houden aan een conces- Nummer 5/ oktober - Pagina 3

4 Nummer 5/ oktober - pagina 4

5 sionaliteitseis: op iedere internationale transactie met een krediettermijn langer dan 1 jaar die door de Tanzaniaanse overheid wordt aangegaan, dient 35% geschonken te worden. Naast de mogelijkheid tot concessionele leningen, mag Tanzania voor een beperkt bedrag commercieel lenen. Dit betreft normaal gesproken projecten die passen binnen de groei- en armoedebestrijdingstrategie die met het IMF is opgesteld. Tanzania heeft het IMF gevraagd om opnieuw een plafond te bepalen voor non-concessioneel krediet. Tanzania heeft de ambitie om volgend jaar een Eurobond (een dollar genoteerde obligatie) van $ 1 miljard uit te geven. Bij de emissie van onderhandse internationale obligatie eerder dit jaar bleek dat bij buitenlandse beleggers flinke vraag bestaat naar soeverein risico Tanzania: de koers van de obligatie steeg fors vrijwel direct na de uitgifte. Met name in de aanleg van infrastructuur, waterzuivering en modernisering van de land- en tuinbouw (snijbloementeelt) liggen er kansen voor de Nederlandse export naar Tanzania. Ook de toeristische sector biedt wellicht mogelijkheden. Tanzania is één van de meest gerenommeerde bestemmingen voor safaritoerisme. Maar liefst 44% van het landoppervlak is ingericht als natuurgebied. Het Serengeti Nationaal Park, het Kilimanjaro Nationaal Park en de natuurreservaten Ngorongoro en Selous behoren tot de absolute top van safaribestemmingen. Tevens is Zanzibar met zijn specifieke cultuur, bouwkundig erfgoed en witte stranden een gewilde bestemming. Het aantal toeristen dat jaarlijks Tanzania bezoekt is ongeveer 1 miljoen (vergelijkbaar met Mauritius) en deze sector lijkt dus nog een enorme groeipotentie te hebben. Tanzania heeft een tamelijk uitgebreid verleden met de Club van Parijs waarin buitenlandse schuld van de Tanzaniaanse overheid werd herschikt. Zeven keer werd het land behandeld en steeds resulteerde dit in forse kwijtscheldingen. Er is echter goede hoop dat de laatste behandeling, ook echt de laatste is geweest. De externe solvabiliteit is op een houdbaar niveau. Tanzania werkt over het algemeen goed samen met het IMF. Thans volgt het land een standby-programma van het IMF dat per einde van dit jaar afloopt. Er zal dan worden gekeken of er met een nieuw programma kan worden gestart. Het vigerende landenbeleid op Tanzania is als volgt: Open met beperkingen Signaleringsplafond van 300 miljoen Concessionaliteitseis van 35% voor publieke kopers Dekkingsadviessituatie Voor meer informatie over de politieke of economische situatie in Tanzania kunt u contact opnemen met Marijn Kastelein, senior econoom (marijn.kastelein@atradius.com; ). Voor informatie over Tanzania in verband met een mogelijke transactie op het land, kunt u contact opnemen met Oscar Boot, underwriter voor Afrika (oscar.boot@atradius. com; ) De slechte infrastructuur, corruptie, bureaucratie en de weinig ontwikkelde financiële sector zijn echter de belangrijkste barrières voor het bedrijfsleven, maar desondanks slaagt Tanzania erin om een aanzienlijke economische groei te bewerkstelligen. Het reële bbp stijgt de laatste jaren met 7% per jaar. De groei wordt gedreven door binnenlandse sectoren zoals telecommunicatie, transport en financiële diensten en daarnaast uit investeringen in infrastructuur. De komende jaren zal de groei bovendien nog gedreven worden door investeringen in de aardgassector. De bancaire sector staat in Tanzania nog in de kinderschoenen. Er zijn ongeveer 30 banken in het land actief, maar slechts 12% van de Tanzanianen heeft een bankrekening. De groeipotentie van de sector is dus groot. De sector is echter nog weinig ontwikkeld en vooral de kleinere banken lijden onder een gebrekkig risicobeheer. De leningenportefeuille is hierdoor niet altijd even sterk en er kan sprake zijn van liquiditeits- en valutarisico s. Onder de grotere spelers bevinden zich niettemin acceptabele banken. Nummer 5/ oktober - Pagina 5

6 Interview met de vertrekkende en de nieuwe directeur Atradius Dutch State Business Op 1 oktober jl. is Johan Schrijver, algemeen directeur van Atradius Dutch State Business, met pensioen gegaan. Zijn opvolger is Bert Bruning. Met beiden hebben wij een interview gehouden. 2. Dat is een respectabele periode. Wat heb je de afgelopen 37 jaar zien veranderen bij Atradius? Tot begin jaren negentig was NCM een typisch nationaal bedrijf met uitsluitend Nederlandse klanten. Het was de eerste kredietverzekeraar ter wereld die het belang inzag om de klanten ook internationaal te kunnen bedienen. NCM heeft toen een geprivatiseerde Britse kredietverzekeraar overgenomen. Dat heeft navolging van andere verzekeraars gekregen en de wereld van de commerciële kredietverzekering enorm opgeschud. Ik ben er trots op dat Atradius is uitgegroeid tot nummer twee in de wereld. De concurrentie tussen de drie grote mondiale verzekeraars is stevig, omdat zij nu ook op elkaars markten met elkaar concurreren. Atradius is echter niet alleen een commerciële kredietverzekeraar, het is ook voor Nederlandse exporteurs van kapitaalgoederen en aannemers de officiële kredietverzekeraar namens de staat. Dit doet Atradius vanuit Atradius Dutch State Business. Ook op het gebied van staatsgesteunde kredietverzekering zijn er grote veranderingen geweest. De afgelopen jaren hebben we kunnen zien dat Aziatische ECA s (Export Credit Agencies) fors zijn gegroeid. Dat is ook logisch, omdat de export van kapitaalgoederen uit landen als China en Korea snel is toegenomen. Verder kunnen we zien dat ECA s steeds meer zijn gaan inspelen op de ontwikkelingen in de markt. Neem de kredietcrisis die uitbrak in Dit heeft geleid tot een golf van productinnovatie. Zo heeft Atradius Dutch State Business namens de overheid de werkkapitaaldekking en de exportkredietgarantie ingevoerd. Er zijn dit jaar al verschillende exportkredietgaranties uitgereikt en er zit nog meer in de pijplijn, bij elkaar zo n 800 miljoen euro. Hierdoor is de capaciteit voor financiering van Nederlandse export toegenomen. Johan, 1. Je bent 1 oktober dit jaar met pensioen gegaan. Hoe lang ben je werkzaam geweest bij Atradius? Dat is 37 jaar bij Atradius en haar voorgangers NCM en Gerling NCM. De laatste 11 jaar was ik algemeen directeur van Atradius Dutch State Business. 3. Je hebt voor je directeur werd van Atradius DSB verschillende andere functies gehad. Zo ben je senior-acceptant geweest, en schademanager en heb je bijvoorbeeld ook het projectfinancieringsteam opgezet en geleid. Welke aspecten hebben je bij de verschillende functies het meest getrokken? In alle functies heb ik me thuis gevoeld. Het was steeds de juiste baan op het juiste moment, met, dat klopt, een stijgende lijn. Als acceptant heb ik het vak van kredietverzekering geleerd. Dat trok me erg. Je staat midden in de internationale handel en je leert goed inzicht te krijgen in allerlei bedrijfstakken. Toen ik lid van het managementteam van de schadeafdeling werd, waren het daar spannende tijden. Het waren de jaren tachtig. We zijn het al bijna vergeten, maar dat was pas een financiële crisis. Veel landen gingen failliet, bijvoorbeeld in Afrika, en we moesten alle zeilen bijzetten om de schade te beperken en de vorderingen van onze exporteurs alsnog zien binnen te halen. Dat vond ik bijzonder uitdagend. Toen ik vervolgens de stap naar acceptatie van middellange kredieten maakte, was dat juist de tijd dat projectfinanciering opkwam. Dan accepteer je het risico niet op een bestaand bedrijf, maar alleen op de kasstroom die het project oplevert. Je kunt je ook niet verhalen op bijvoorbeeld een garantie van een bank of overheid. Dit stelt hoge eisen aan de analyse van de kredietwaardigheid van het project zelf waaraan de Nederlandse exporteur levert, inclusief de marktontwikkelingen voor het project. Sommige infrastructuurwerken worden zo gefinancierd, maar bijvoorbeeld ook installaties Nummer 5/ oktober - pagina 6

7 voor booreilanden. Atradius DSB heeft inmiddels heel wat projectfinancieringen verzekerd. 4. Je bent het grootste deel van je werkzame leven bij Atradius werkzaam geweest. In een tijd waarin jobhoppen veel voorkwam, is dat opmerkelijk. Waarom was Atradius zo aantrekkelijk voor je om er niet meer weg te gaan? Wat is er mooier dan export en helpen de financiering ervan rond te krijgen? Als je langs het Palmeiland bij Dubai vaart, of zo n reusachtig baggerschip aan het werk ziet, of achter een levensechte vluchtsimulator zit, allemaal van Nederlandse makelij, dan gaat je hart daarvan toch sneller kloppen? Daar doe ik het voor. Het is zo bijzonder om iets te kunnen betekenen voor de Nederlandse export. 5. Het landschap voor exportfinanciering is de afgelopen jaren erg veranderd. De kredietcrisis, de opkomst van export van kapitaalgoederen uit Azië, Bazel III - de regels voor kapitaaleisen van banken. Hoe vind je dat Atradius DSB met die veranderingen is omgegaan? Zoals gezegd, we hebben veel aan productinnovatie gedaan. Ook hebben we bijvoorbeeld onze dekking voor het risico dat aanbetalingsgaranties en andere bankgaranties worden opgevraagd verder verbeterd. Maar we hebben nog meer gedaan. Zo is het landenbeleid geflexibiliseerd, zodat op landen waar voorheen geen of alleen onder strikte voorwaarden dekking beschikbaar was, nu meer mogelijk is. Ook zijn de vereisten voor Nederlands bestanddeel in exporttransacties aanzienlijk versoepeld. Waar voorheen maximaal 50% buitenlands bestanddeel was toegestaan, kan Atradius DSB nu al export steunen als het Nederlands bestanddeel slechts 20% bedraagt. Dit alles hebben we kunnen doen dankzij de uitstekende relatie die wij met de staat hebben: het ministerie van Financiën en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ook de Staatssecretaris van Financiën heeft uitgesproken dat de exportkredietverzekering namens de staat ernaar moet streven best in class te willen zijn. zeer waardevolle bron van informatie over landenrisico s, debiteuren en nieuwe producten die op de markt worden gebracht door collega s. Deze informatie is nodig om zelf in de voorhoede van de kredietverzekeraars te blijven en om onze klanten de beste dienstverlening te kunnen leveren. 7. Je bent ook nog vicevoorzitter van NCH, Het Nederlands Centrum voor Handelsbevordering. Kun je, met die pet op, zeggen wat het belang is van Atradius Dutch State Business voor de Nederlandse export? Atradius DSB is een wezenlijke schakel in het mogelijk maken van export van kapitaalgoederen en van aannemingswerken in het buitenland. Je ziet vaak dat, zonder onze dekking namens de overheid, een transactie niet gefinancierd kan worden. Daarom is het belangrijk dat de verzekering door Atradius DSB goed aansluit bij wat de exporteur nodig heeft om te kunnen concurreren. Bedenk ook dat de export die wij verzekeren doorgaans bestaat uit technologisch zeer hoogwaardige producten. Voor de Nederlandse economie is het belangrijk dat deze productie in Nederland blijft. 8. Welke aspecten van je werk zul je het meeste missen? De mensen. Zowel mijn collega s, de medewerkers van Atradius DSB als al mijn zakenrelaties: de exporteurs natuurlijk, maar ook mijn relaties binnen de overheid en bij de banken. Ook de kick om een lastige transactie zo te structureren dat die toch mogelijk wordt. Dat geeft mij enorm veel energie. 9. Wat ben je van plan na je pensioen te gaan doen? Ik ben in opleiding voor helikopterpiloot en van plan het brevet te halen. Ook zal ik meer tijd hebben voor mijn gezin en wil ik graag meer gelegenheid hebben om samen met mijn vrouw te gaan reizen. Afrika trekt ons erg aan. En tot slot: ik ga ook zakelijk gezien niet stil zitten. Ik heb een adviesbureau opgericht. Ik voel me nog steeds erg betrokken bij de export. 6. Je bent tot deze maand ook president van de Berner Unie geweest, de internationale brancheorganisatie van krediet- en investeringsverzekeraars. Wat trok jou aan in de Berner Unie en wat is het belang geweest voor Atradius en haar klanten? De Berner Unie is een unieke organisatie waar zowel particuliere als publieke krediet- en investeringsverzekeraars lid van zijn. De 78 leden van de Berner Unie verzekeren jaarlijks zo n anderhalf biljoen euro, oftewel ruim 10% van alle internationale wereldhandel. Dat is meer dan de gezamenlijke internationale ontwikkelingsbanken bij elkaar. Het belang van de leden van de Berner Unie voor de handel, en dus onze welvaart, kan nauwelijks worden overschat. Ik was vele jaren lid van het bestuur van de Berner Unie, waarvan de afgelopen twee jaar als president. Atradius is een prominent lid van de Berner Unie. Voor ons is de Berner Unie een Nummer 5/ oktober - Pagina 7

8 belangrijke groeimotor van de Nederlandse economie. Ik ben daarom ook positief over de Nederlandse economie. De intrinsieke kracht van de Nederlandse economie is groot. 4. Je hebt al enige maanden meegedraaid bij Atradius DSB ter voorbereiding van je directeurschap. Kun je zeggen wat jou is opgevallen in die periode? Het belangrijkste is dat het Atradius DSB-team heel gemotiveerd is. Er is een grote drive om het ministerie van Financiën een uitstekende service te verlenen en om de instrumenten die de staat ter beschikking stelt zo goed en zo effectief mogelijk te gebruiken voor de Nederlandse exporteurs. Het kennis- en ervaringsniveau is ook hoog. Dat stelt Atradius DSB ook in staat om oplossingen te vinden, om deals zo te structureren dat we ze kunnen ondersteunen, en dat ze daardoor doorgang kunnen vinden. En het stelt ons in staat om, in nauw overleg met de staat en de exporteurs, te blijven innoveren. Bert, 1. Je bent 1 oktober jl. begonnen als directeur van Atradius Dutch State Business. Hoe lang ben je al werkzaam bij Atradius en wat heb je hiervoor gedaan? Ik werk ruim 32 jaar bij Atradius en haar voorgangers. Ik heb daarvoor in dienst gezeten bij de Koninklijke Landmacht. Maar het echte werk begon bij de toenmalige Nederlandsche Credietverzekering Maatschappij (NCM). 2. Dat is al een hele tijd. Ook aan jou de vraag wat je zo aantrekkelijk vindt aan Atradius dat je er al zolang werkt. Als kredietverzekeraar sta je middenin de economie. Wij verzekeren bedrijven uit bijna alle denkbare sectoren, van groot tot klein en in binnen- en buitenland. Dat is heel breed en daardoor erg interessant. En het is zeer boeiend om te zien hoe economische ontwikkelingen een grote invloed hebben op ons en onze klanten. Verder heeft het bedrijf uitdagende marketing- en commerciële kanten en is ook het technisch niveau hoog. Die diversiteit spreekt me enorm aan. En niet in de laatste plaats: ik heb binnen Atradius altijd weer de kans gehad om me verder te ontwikkelen en nieuwe terreinen te verkennen. 3. Waarom heb je gekozen voor de overstap van het commerciële bedrijf van Atradius naar Atradius DSB? Ik heb een zwak voor export. In mijn vorige functies heb ik heel veel exporteurs ontmoet, en nu ook vanuit Atradius DSB al een aantal, en 99 van de 100 keer ben ik onder de indruk. Van de branding van een bedrijf, of de marketingaanpak, van de innovatieve producten, van de slimme distributie, van de strategie, het management. Nederland heeft veel in zijn mars. Export is niet voor niets al jaren een 5. Het landschap voor exportkredietverzekering is steeds in beweging. Welke ontwikkelingen voorzie jij de komende tijd? Hoe kan Atradius DSB daarop inspelen? Ik verwacht eigenlijk vooral dat het landschap in beweging blijft. Op veel fronten. Door de crisis, en de gevolgen daarvan, door de verdere ontwikkeling van landen in Azië, Zuid-Amerika en Afrika, door de veranderende verhoudingen in de wereld als gevolg daarvan, maar bijvoorbeeld ook als gevolg van de ontwikkelingen op het gebied van grondstoffen, zoals de exploratie van schaliegas en de ontdekking van grote voorraden olie en gas onder de diepzeebodem. Voor Atradius DSB is het van groot belang om die ontwikkelingen in de gaten te houden en ze te bespreken met de staat en met exporteurs. Vervolgens moeten we zorgen dat het instrumentarium scherp blijft. Dat het voor onze exporteurs op zijn minst een echt gelijk speelveld biedt op basis waarvan ze succesvol kunnen concurreren op de internationale markt. 6. Heb jij, naast je directeurschap van Atradius DSB, nog nevenfuncties? Ik ben lid van het bestuur van Fenedex, de grootste Nederlandse organisatie van exporteurs. 7. Heb je nog een boodschap voor de relaties van Atradius DSB? Als je de omvang van Nederland en het aantal inwoners afzet tegen onze exportprestaties, dan zijn we wereldkampioen export. Daar mogen we trots op zijn. Maar het is nooit vanzelfsprekend. Wat vandaag goed is, is morgen voldoende en overmorgen onvoldoende. We moeten dus alert blijven en ons steeds verbeteren. Nederlandse exporteurs doen dat en ik ben zeer gemotiveerd om daar samen met de staat een optimale ondersteuning aan te bieden. Ik ben daar ook altijd op aanspreekbaar, van individuele deals tot innovaties, op alles waarmee Atradius DSB kan bijdragen aan het voortgezette succes van onze export. Nummer 5/ oktober - pagina 8

9 Succesvol seminar over de Exportkredietgarantie Sinds juni 2012 kan Atradius een Exportkredietgarantie afgeven aan een institutionele belegger, wanneer deze een bank voor een exportfinanciering fundt. Op 17 september jl. vond bij Atradius een seminar plaats dat geheel in het teken stond van deze Exportkredietgarantie. Die middag belichtte Vinco David van Atradius de kenmerken van de Exportkredietgarantie en gaven daarna experts van Rabobank International, ING Investment Management en Allen & Overy LLP een uiteenzetting vanuit hun ervaringen met de Exportkredietgarantie als bank, investeerder en adviseur. Jan-Jaap Meindersma, Head of Alternative Credit Solutions bij Rabobank International, ging tijdens zijn presentatie onder andere in op de drie navolgende aspecten: belangrijke punten voor de bank bij het structureren van een Exportkredietgarantietransactie, de doorwerking van de Exportkredietgarantie in de prijsstelling van de exportlening en de ontwikkelingen in de markt. Het goede nieuws is dat in vergelijking met de reguliere bankprijs voor exportfinancieringen, het inzetten van een Exportkredietgarantie een verlagend effect heeft op de rente van de lening. Job van Boxtel, Head Global Insurance Investments van ING Investment Management, de institutionele belegger die het structureren en het plaatsen van de eerste twee Exportkredietgaranties mogelijk maakte, belichtte de onafhankelijkheid van ING Investment Management binnen de ING Groep. ING Investment Management kan exportleningen funden voor allerlei banken. Job van Boxtel maakte gewag van de lange ervaring (voor meer dan 700 miljoen euro) die zij hebben in het zaken doen met Export Credit Agencies en hun vermogen om snel te handelen, wat onder meer belangrijk is tijdens de biedingsfase. Niels de Ru, partner bij Allen en Overy LLP en adviseur voor de Staat / Atradius Dutch State Business m.b.t. de huidige Exportkredietgarantie, ging onder andere in op een aantal juridische afspraken die nodig zijn tussen bank en investeerder. De afspraken werden belicht zowel vanuit het oogpunt van een bilaterale lening als vanuit een club-/syndicaatslening. Tevens werden door Niels de Ru, onderwerpen behandeld die kunnen spelen bij het opstellen van de servicing/investment agreement tussen de bank en de investeerder. De belangstelling voor het seminar was groot. Dit is mede te danken aan het feit dat met de Exportkredietgarantie meer capaciteit voor exportfinanciering tegen concurrerende voorwaarden beschikbaar komt. Na het uiteenzetten van het perspectief van de verschillende partijen werd het seminar besloten met een geanimeerde netwerkborrel. Mocht u meer willen weten over de Exportkredietgarantie, dan kunt u contact op nemen met Marieke Nes, Senior Account Manager op of marieke.nes@atradius.com Nummer 5/ oktober - Pagina 9

10 Eén van Rusland s grootste producenten van stalen buizen voor de olie- en gasindustrie moderniseert door inbreng van het Nederlandse Selmers Onlangs heeft Atradius Dutch State Business weer een polis afgegeven aan Selmers en ING Bank voor de modernisering van het productieapparaat van de buizenfabrikant OAO Vyksa Steel Works in Rusland. De transactie behelst de turn-key levering van een fabriek voor coating van buizen. Dit is een proceslijn met machines voor het uitwendig stralen en coaten van buizen die worden gebruikt in transportleidingen voor onder andere olie en gas. Het coatingproces moet ervoor zorgdragen dat de uiteindelijke transportleiding gedurende haar levensduur zo goed mogelijk beschermd is tegen corrosie. De diameter van de buizen, die door Vyksa Steel Works geproduceerd worden, varieert tussen de millimeter met een staaldikte tot 50 millimeter. De buizen hebben een lengte die varieert tussen de 9 en 12,4 meter. De productiecapaciteit van de nieuwe lijn varieert van 8 tot 30 buizen per uur, afhankelijk van de diameter en wanddikte. De proceslijn zal in een nieuwe fabriekshal worden geïnstalleerd die hiervoor speciaal is gebouwd en die naast een gelijksoortige en reeds bestaande fabriekshal zal komen te liggen. De bestaande coatinglijn, waarvoor wij in 2007 een polis hebben afgegeven, bedient met name het marktsegment waar de eisen minder hoog zijn. De buizen die zullen worden geproduceerd met de nieuwe lijn zijn vooral geschikt voor inzet in extreme klimaatomstandigheden. Selmers is een privaat bedrijf waarvoor momenteel ongeveer 90 werknemers in vaste dienst en ongeveer 40 medewerkers in tijdelijk dienstverband werkzaam zijn, die in eigen beheer op maat gesneden proceslijnen en individuele machines voor het stralen en coaten van buizen ontwerpen, produceren en bij haar veelal buitenlandse klanten opbouwen en in bedrijf stellen. De heer R. van Seumeren is de CEO van Selmers. Selmers is in 1966 opgericht en sinds 1995 in Beverwijk gevestigd. Het heeft een belangrijke klantenbasis in de voormalige Sovjet-(GOS) landen; het heeft daarom ook een vertegenwoordiging in Moskou om haar klanten goedel ondersteuning te kunnen bieden. Met de oplevering van dit project, met ondersteuning van Atradius, blijkt opnieuw dat het werkgebied van Selmers, als Nederlandse nichespeler, de wereld is. De koper is het Russische staatsbedrijf OAO Vyksa Steel Works, een bedrijf dat zijn oorsprong kent in het jaar in 1757 en in 1992 is geprivatiseerd. OAO Vyksa Steel Works levert aan internationaal opererende klanten zoals: Gazprom, de Russische spoorwegen, LUKoil, Transneft, Surgutneftegas, Rosneft, TNK-BP, ExxonMobil, Royal Dutch/ Shell, General Electric en Samsung. Vyksa Steel Works exporteert naar een dertigtal landen. Zo heeft Vyksa Steel Works een groot deel van de buizen voor de pijpleidingen van het prestigieuze Nord-Stream gastransport project door de Oostzee geleverd (een project waar ook Selmers een substantiële bijdrage aan geleverd heeft). Gezien de ervaring die Vyksa Steel Works heeft met het produceren van buizen die aan hoge kwaliteitseisen dienen te voldoen, zal zij waarschijnlijk ook voor het geplande South Streamproject gecoate buizen mogen gaan leveren. Naast het leveren van buizen is Vyksa Steel Works de grootste leverancier van treinwielen aan de Russische spoorwegen. Deze hebben met km het langste spoornet ter wereld. Het is met een omzet van omgerekend bijna EUR 33,9 miljard een belangrijke klant voor Vyksa. Atradius Dutch State Business verzekert al tientallen jaren betalingsrisico s die Nederlandse bedrijven en hun financiers lopen bij het zakendoen met Rusland. Op Rusland is namens de staat op het ogenblik voor meer dan een half miljard euro aan lopende en voorgenomen exporttransacties in dekking. Wilt u meer weten over dit onderwerp dan kunt u contact opnemen met Robert Harsanyi, Senior Underwriter en Regional Specialist Eastern Europe, op tel. nr of robert.harsanyi@atradius.com Nummer 5/ oktober - pagina 10

11 Nummer 5/ oktober - pagina 11

12 Nieuw: Zelfstandige Werkkapitaaldekking Wij zijn verheugd u te kunnen berichten dat wij de werkkapitaaldekking nu ook op zelfstandige basis, dus zonder een exporteurspolis en financieringspolis, kunnen aanbieden. Voordat wij ingaan op de voorwaarden van de zelfstandige werkkapitaaldekking, zullen wij voor diegenen die minder bekend zijn met de werkkapitaaldekking, deze kort toelichten. Sinds de introductie van werkkapitaaldekking op 1 september 2009 heeft deze zijn nut ten tijde van de crisis, waar in vele sectoren de verkopersmarkt veranderde in een kopersmarkt, bewezen. In een kopersmarkt komt het vaker voor dat het grootste deel van de contractprijs pas bij levering wordt betaald. Dit veroorzaakt een extra werkkapitaalbehoefte voor exporteurs, die soms groter is dan de capaciteit onder hun banklijnen. Met werkkapitaaldekking worden exporttransacties weer mogelijk gemaakt door ruimte te scheppen onder de banklijnen van exporteurs. Banken kunnen met de verzekering van Atradius namens de Nederlandse staat de banklijnen ter hoogte van het gedekte deel verhogen. De drie Nederlandse grootbanken hebben ondertussen allemaal gebruik gemaakt van werkkapitaaldekking voor de voorfinanciering van kapitaalgoederentransacties (waaronder scheepsbouw) of aannemingswerken. Eigenschappen werkkapitaaldekking in combinatie met een exporteurspolis Bij de door de Nederlandse staat verzekerbare werkkapitaalfinanciering gaat het om een lening die een bank verstrekt aan een Nederlands bedrijf ter voorfinanciering van een exportovereenkomst voor de levering van kapitaalgoederen, diensten of de uitvoering van een aannemingswerk in het buitenland. De banken zijn onder de polis (werkkapitaaldekking) verzekerd tegen het risico dat de exporteur het vertstrekte werkkapitaal niet kan terugbetalen. Atradius deelt namens de staat voor desbetreffende transactie in de zekerheden van de bank. De exporteur verpandt de vorderingen uit hoofde van het exportcontract aan Atradius en Atradius verpandt de eventuele schade-uitkeringen uit hoofde van de exporteurspolis aan de financier van desbetreffend werkkapitaal. Verder dient in verband met de EU-staatssteunregels o.a. de premie marktconform berekend te worden en mag het gedekt percentage niet hoger dan 80 zijn. Zelfstandige werkkapitaaldekking Van verschillende exporteurs kregen wij de vraag of de werkkapitaaldekking ook op zelfstandige basis kan worden uitgereikt. Bij lagere debiteurenrisico s kunnen ze door het besparen van premie voor de exporteurspolis een scherpere aanbieding doen in een concurrerende markt. Dit is dezelfde reden dat exporteurs er soms voor kiezen om geen exporteurspolis af te nemen bij een financieringspolis. Onder de werkkapitaaldekking geldt de exporteurspolis als extra zekerheid, omdat met de eventuele uitkering onder de polis het verzekerde werkkapitaal eerst dient te worden afgelost. Indien deze extra zekerheid wegvalt, willen wij ons ervan vergewissen dat exporteur wanbetaling door de debiteur goed kan overleven en indien nodig de onderliggende kapitaalgoederen courant zijn. Het laatste is van belang om de goederen aan derden te kunnen verkopen, waarmee vervolgens het werkkapitaal afgelost kan worden. Eigenschappen zelfstandige werkkapitaaldekking De eigenschappen van de zelfstandige werkkapitaaldekking verschillen niet veel van een gewone werkkapitaaldek- Exporteur Debiteur WKF Export-overeenkomst 15% aanbetaling / 85% bijlevering Koper/Debiteur export-overeenkomst werkkapitaalfinanciering obv facturen/milestones aflossing werkapitaalfinanciering Verpanding vorderingen export-overeenkomst Bank werkkapitaal zelfstandige werkkapitaaldekking Atradius Nummer 5/ oktober - Pagina 12

13 king. Ook hier dient de onderliggende exportovereenkomst verzekerbaar te zijn conform onze voorwaarden. Het enige verschil is dat er geen eventuele schade-uitkering bestaat en dus ook geen verpanding ervan, omdat er geen exporteurspolis is afgegeven. Wel wordt bij de beoordeling goed gekeken naar de terugbetaalcapaciteit van de exporteur op de werkkapitaalfinanciering. Ook indien de debiteur bij levering niet betaalt, dient exporteur het werkkapitaal te kunnen terugbetalen. Bij twijfelgevallen kunnen bijvoorbeeld courante goederen doorslaggevend zijn om zelfstandige werkkapitaaldekking te accepteren, omdat met de opbrengst van deze goederen het werkkapitaal alsnog terugbetaald kan worden. Indien wij niet overtuigd zijn van de terugbetaalcapaciteit van exporteur, kunnen wij deze verplichten alsnog een exporteurspolis te laten af te nemen. Kortom: de zelfstandige werkkapitaaldekking biedt meer flexibiliteit voor exporteurs, vooropgesteld dat het terugbetalingsrisico acceptabel is. Wilt u meer informatie over werkkapitaaldekking of zelfstandige werkkapitaaldekking, dan kunt u contact opnemen met Duuk Dudok van Heel, Accountmanager, duuk.dudok.van.heel@atradius.com, tel nr Seminar over Indonesië in samenwerking met NCH Op maandag 2 december organiseren Atradius Dutch State Business en NCH een seminar over de exportmogelijkheden in Indonesië. Het seminar vindt plaats op ons kantoor in Amsterdam. De aanvang is uur (ontvangst vanaf uur). De sprekers zijn onder andere George van Praag (senior underwriter Indonesië), Marijn Kastelein (senior economist Indonesië) en Kees Krowinkel (HESS Group) die recentelijk een exportdeal naar Indonesië tekende. U kunt zich voor dit seminar aanmelden bij Monique Duns (monique.duns@atradius.com, ). Introductieseminar middellange exportkredietverzekering Op woensdag 27 november a.s. organiseert Atradius Dutch State Business een introductieseminar over middellange exportkredietverzekering. Dit seminar, dat plaats zal vinden op ons kantoor aan de David Ricardostraat 1 te Amsterdam, zal een hele dag beslaan en is bestemd voor (nieuwe) medewerkers van bestaande én nieuwe exporterende klanten, die via hun werk te maken hebben met middellange exportkredietverzekering. Tijdens deze dag zullen aspecten van het middellange kredietverzekeringsbedrijf, zoals onze producten, acceptatie van aanvragen, afhandeling van schade en het landenbeleid aan bod komen. Tevens wordt de praktijk van acceptatie toegelicht in de vorm van een case. Het seminar begint om uur en eindigt omstreeks uur. Indien u zichzelf of collega s wilt opgeven, dan kunt u een sturen naar het adres hieronder. Ongeveer een week voor aanvang ontvangt u een bevestiging met het programma en de routebeschrijving. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Monique Duns op telnr of per monique.duns@atradius.com Nummer 5/ oktober - Pagina 13

14 Verlaging premie op afnemers in hoge-inkomenslanden We zien de laatste jaren een toenemende belangstelling voor het verzekeren van transacties op hoge-inkomenslanden, dat zijn de landen met landenklasse 0. Het gaat dan vaak om grote transacties. De financiële crisis en de daaruit volgende problemen met het vinden van bankfinanciering zullen daar ongetwijfeld een rol bij spelen. In de premieafspraken die in de OESO gemaakt zijn, is een aparte plaats ingeruimd voor de risico s op landenklasse 0. Voor die landen geldt de eis dat de premie niet onder de marktprijzen mag liggen. Tot nu toe heeft Atradius daar invulling aan gegeven door te kijken naar prijzen van Credit Default Swaps, als die er zijn, of naar de risico-opslag op uitgegeven obligatieleningen van het bedrijf in kwestie, of de risico-opslag voor leningen van bedrijven met een vergelijkbare kredietbeoordeling. In de praktijk kwamen we bij de concurrentie uit andere landen echter vaak lager premies tegen, doordat andere landen vaak andere standaarden hanteren, waarvan de belangrijkste de zogenaamde Through the Cycle Market Bechmark (TCMB) is. Deze methode om een prijs voor een transactie te berekenen is gebaseerd op de gemiddelde risico-opslag voor bedrijven met een bepaalde rating gedurende de gehele periode dat die data beschikbaar zijn voor de ratingbureaus. (1993-heden). De volgorde om tot een prijs te komen zal nu de volgende zijn: 1. Er wordt gekeken naar de risico-opslag bij leningen aan de debiteur in kwestie: indien deze lager is dan de uitkomst van de berekening volgens de TCMB methode zal die laagste prijs genomen worden; 2. In alle andere gevallen zal worden gekeken naar de TCMB methode; 3. Uitzondering hierop zijn de debiteuren die in de BBbandbreedte (BB+, BB en BB-) vallen wat kredietbeoordeling betreft. Omdat voor deze categorie de prijzen voor Euroleningen volgens de TCMB-methode hoger uitvallen dan volgens de huidig gehanteerde methode, zal Atradius voor deze categorie bedrijven de oude methode blijven hanteren. Die methode bestaat uit de risico-opslag voor bedrijven in de BB-bandbreedte gedurende de periode januari 2007 tot en met augustus 2008 (dus vlak vóór der crisis) verhoogd met een opslag van 50 basispunten. Door deze aanpassing zullen Nederlandse exporteurs ervan verzekerd zijn dat, op het gebied van exportkredietverzekering, zij niet in een nadelige positie verkeren ten opzichte van hun buitenlandse concurrenten. Wilt u meer weten over dit onderwerp dan kunt u contact opnemen met Bert de Jongh, Senior International Relations & Insurance Advisor, op tel. nr of per bert.de.jongh@atradius.com Introductie Single Euro Payments Area (SEPA) In verband met de introductie van de Single Euro Payments Area (SEPA) in Europa komen er nieuwe standaarden in het betalingsverkeer voor het rekeningnummer. Vanaf februari 2014 is het uitsluitend mogelijk om betalingen te verrichten met gebruik van het International Bank Account Number (IBAN). De Atradius groep is volop bezig met de noodzakelijke aanpassingen in haar administratie om de overgang naar SEPA tijdig te implementeren. Voor de klanten van Atradius Dutch State Business zullen de gevolgen hiervan beperkt zijn. De komende maanden zullen de rekeninggegevens in de polis en op facturen worden aangepast aan het IBAN-formaat. Mogelijk zullen wij u schriftelijk benaderen voor de juistheid van uw bankgegevens. Voor meer informatie kunt u contact met Nanda van Gosen, Control & Reporting Officer op telnr of per nanda.van.gosen@atradius.com Nummer 5/ oktober - pagina 14

15 Johan Schrijver benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau Scheidend algemeen directeur Johan Schrijver van Atradius Dutch State Business is benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Staatssecretaris Frans Weekers van Financiën speldde hem de versierselen op tijdens de jaarlijkse exporteursbijeenkomst van Atradius Dutch State Business op 16 oktober jl. Weekers prees Johan Schrijver, omdat hij als algemeen directeur van Atradius Dutch State Business de export sterk heeft bevorderd met kredietverzekering voor rekening van de Staat. De bewindsman wees op de grote inzet van Johan Schrijver bij het mogelijk maken van exporttransacties van Nederlandse maakbedrijven met buitenlandse afnemers, zoals het Braziliaanse Petrobras, Ichthys in Australië en de miljardenexport van de Nederlandse hightech-industrie wereldwijd. Johan Schrijver gaf de afgelopen elf jaar leiding aan Atradius Dutch State Business. Ter gelegenheid van zijn pensionering heeft de staatssecretaris hem de koninklijke onderscheiding voor Officier in de Orde van Oranje-Nassau uitgereikt. Nummer 4/ augustus - Pagina 15

16 LAND beleid landen signalerings- benut DSA/DSF klasse plafond (mln euro) (mln euro) per Bolivia Bosnië-Herzegowina Botswana Brazilië Brits Ter. Indische Oceaan 4 Brunei Bulgarije Burkina Faso J, 35% Cambodja Canada Canarische Eilanden 1 Centraal Afrikaanse Rep 3 7 Chili China Christmas Eiland 1 1 Cocos (Keeling) Eilanden 1 1 Colombia Comoro Eilanden 3 7 Congo Kinshasa 3 7 Congo Brazzaville* Cook Eilanden Costa Rica Cuba 3 7 Curaçao Cyprus Denemarken Djibouti J, 35% Dominica Dominicaanse Republiek Duitsland Ecuador Egypte El Salvador Equatoriaal Guinee Eritrea J, 35% Estland Ethiopië J, 35% Falkland Eilanden 4 3 Faroër Eilanden 1 Fidzji Eilanden 3 7 Filippijnen Finland Frankrijk Frans Polynesië Gabon Gambia 3 7 Georgië Ghana Gibraltar Goeam 1 Grenada J, 35% Griekenland Groenland 1 Groot Brittannië Guadeloupe 1 Guatemala Guernsey 1 Guinee 3 7 Guinee Bissau 3 7 Guyana Guyana Frans 1 Haïti 3 7 Honduras Hongarije Hongkong Ierland India Indonesië Irak Iran 3 7 Israël Italië Ivoorkust 3 7 Jamaica 3 7 Japan Jemen 3 7 Jersey 1 Jordanië Kaaiman Eilanden Kaap Verdië Kameroen J, 35% Nummer 5/ oktober - Pagina 17

17 LAND beleid landen signalerings- benut DSA/DSF klasse plafond (mln euro) (mln euro) per Bolivia Bosnië-Herzegowina Botswana Brazilië Brits Ter. Indische Oceaan 4 Brunei Bulgarije Burkina Faso J, 35% Cambodja Canada Canarische Eilanden 1 Centraal Afrikaanse Rep 3 7 Chili China Christmas Eiland 1 1 Cocos (Keeling) Eilanden 1 1 Colombia Comoro Eilanden 3 7 Congo Kinshasa 3 7 Congo Brazzaville* Cook Eilanden Costa Rica Cuba 3 7 Curaçao Cyprus Denemarken Djibouti J, 35% Dominica Dominicaanse Republiek Duitsland Ecuador Egypte El Salvador Equatoriaal Guinee Eritrea J, 35% Estland Ethiopië J, 35% Falkland Eilanden 4 3 Faroër Eilanden 1 Fidzji Eilanden 3 7 Filippijnen Finland Frankrijk Frans Polynesië Gabon Gambia 3 7 Georgië Ghana Gibraltar Goeam 1 Grenada J, 35% Griekenland Groenland 1 Groot Brittannië Guadeloupe 1 Guatemala Guernsey 1 Guinee 3 7 Guinee Bissau 3 7 Guyana Guyana Frans 1 Haïti 3 7 Honduras Hongarije Hongkong Ierland India Indonesië Irak Iran 3 7 Israël Italië Ivoorkust 3 7 Jamaica 3 7 Japan Jemen 3 7 Jersey 1 Jordanië Kaaiman Eilanden Kaap Verdië Kameroen J, 35% Nummer 5/ oktober - Pagina 17

18 Landenbeleid voor ééntransactiepolissen ATRADIUS DUTCH STATE BUSINESS Situatie 1 oktober 2013 Legenda 1. Open zonder beperkingen 4. Geen beleid vastgesteld 2. Open met beperkingen 5. Dekking opgeschort 3. Geen dekking 6. Beleid wordt herzien LAND beleid landen signalerings- benut DSA/DSF klasse plafond (mln euro) (mln euro) per Kazachstan Kenia J, 35% Kirgizië 3 7 Kiribati 4 J, 35% Koeweit Kosovo 3 7 Kroatië Laos J, 35% Lesotho J, 35% Letland Libanon Liberia J, 35% Libië 3 7 Liechtenstein Litouwen Luxemburg Maagden Eilanden (Brits) Maagden Eilanden (U.S.A.) 4 Macau Macedonië (fyrom) Madagascar 3 7 Madeira 1 Malawi J, 35% Malediven 3 7 Maleisië Mali Malta Man 1 Marokko Marokko Spaans (Ceuta/Melilla) 1 Marshall Eilanden J, 35% Martinique 1 Mauretanië Mauritius Mayotte 1 1 Mexico Micronesië 4 4 Moldavië J, 35% Monaco Mongolië Montenegro Montserrat 4 7 Mozambique J, 35% Myanmar (Birma) 3 7 Namibië Nauru 4 5 Nepal J, 35% Nicaragua J, 35% Nieuw Caledonië Nieuw Zeeland Niger J, 35% Nigeria Niue 4 7 Noord-Korea 3 7 Noordelijke Marianen 2 5 Noorwegen Norfolk eiland 1 1 Oeganda J, 35% Oekraïne Oezbekistan Oman Oost-Timor Oostenrijk Pakistan Palau 4 Panama Papoea Nieuw Guinea Paraguay Peru Pitcairn Eiland 4 2 Nummer 5/ oktober - Pagina 18

19 LAND beleid landen signalerings- benut DSA/DSF klasse plafond (mln euro) (mln euro) per Polen Porto Rico 1 Portugal Qatar Réunion 1 Roemenië Rusland Rwanda J, 35% Salomons Eilanden 3 7 Samoa-Amerikaans 4 Samoa Eilanden J, 35% San Marino Saoedi Arabië Saô Tomé en Principe 4 7 J, 50% Senegal J, 35% Servië Seychellen Sierra Leone J, 35% Singapore Slovenië Slowakije Soedan 3 7 Somalië 3 7 Spanje Spitsbergen 1 Sri Lanka 2,da St. Helena 4 3 St. Kitts-Nevis St. Lucia 4 6 St. Maarten 1 20 St. Pierre et Miquelon 4 1 St. Vincent en de Grenadinen 4 6 Suriname Swaziland Syrië 3 7 Tadzjikistan 3 7 Taiwan Tanzania 2,da J, 35% Thailand Togo 3 7 Tokelau 1 2 Tonga Eilanden 3 7 Trinidad en Tobago Tsjaad 3 7 Tsjechië Tunesië Turkije Turkmenistan Turks en Caicos Eilanden 4 3 Tuvalu 4 J, 35% Uruguay VAE Vanuaatu 4 Vaticaanstad 4 Venezuela 3 7 Verenigde Staten Vietnam 2,da Wallis en Futuna Westelijke Sahara 3 7 Witrusland 3 7 IJsland 3 7 Zambia J, 35% Zimbabwe 3 7 Zuid Afrika Zuid Korea Zuid-Soedan 3 7 Zweden Zwitserland Nummer 5/ oktober - Pagina 19

20