Utrecht Sustainability Institute. Jaarverslag 2014

Transcriptie

1 Utrecht Sustainability Institute Jaarverslag 2014 Utrecht, 22 januari 2015

2

3 Voorwoord Voor u ligt het jaarverslag van het Utrecht Sustainability Institute (USI) over 2014, een jaar dat we hebben afgesloten met mooie resultaten. De activiteiten stonden in het teken van de verdere uitbouw van onze projectenportfolio. Mooie voorbeelden van projecten die we hebben ontwikkeld en gehonoreerd gekregen zijn Sustainable Campus - Launching Customer, waarin het Utrecht Science Park functioneert als testbed voor duurzame kennis en innovaties en daarin samenwerkt met andere Europese campussen, het project Smart Sustainable Districts dat een bijdrage levert aan de duurzame herontwikkeling van het Utrechtse stationsgebied, het project Biogas ETC dat kleinschalig productie van groen biogas realiseert en het TKI EnerGO project FOME-BES dat glasvezeltechnologie inzet om de ondergrondse energiehuishouding van WKO-systemen te monitoren. Daarnaast hebben de door USI georganiseerde bijeenkomsten veel belangstellenden getrokken. Dit gold voor de evenementen van het Sustainable Finance Lab, de Circular Economy Labs, de CATObijeenkomsten en de HomeLabs 2050 die USI organiseerde in samenwerking met het KIVI. Tot slot heeft het USI voorbereidingen getroffen om zijn activiteiten voor de komende jaren stevig te verankeren. Het resultaat is dat de drie pijlers binnen USI een verschillend vervolg krijgen. Het CATO- 2 programma, gericht op CO2-afvang en -opslag, liep in 2014 af en wordt komend jaar geheel afgerond. Het Sustainable Finance Lab wordt als stichting ingebed binnen de faculteit Rechten, Economie en Bestuur & Organisatie van de Universiteit Utrecht. Dit verzekert een directe samenwerking met de economen van de Universiteit Utrecht en andere kennisinstellingen. Het USIteam dat zich richt op kennisvalorisatie en verduurzaming van de stedelijke omgeving gaat als Utrecht Sustainability Institute door. De Universiteit Utrecht wordt kernpartner van USI waardoor USI zijn rol als onafhankelijk opererende, vraaggestuurde netwerkorganisatie startend vanuit de regio Utrecht kan voortzetten. De inzet is gericht op versterking van de rol van USI als kennis- en innovatiemakelaar op duurzaamheid in de regio Utrecht en als ambassadeur van de duurzame resultaten en expertise in de regio. Om de betrokkenheid van de regiopartners te versterken zal het Vriendennetwerk van het USI komend jaar uitgebreid worden. Nu USI stevig staat zal Jacqueline Cramer terugtreden als directeur en deze functie overdragen aan Carolien van Hemel. Jacqueline Cramer zal op een beperkte aanstelling verbonden blijven aan de Universiteit Utrecht als adviseur van het USI en hoogleraar duurzaam innoveren. Carolien van Hemel gaat de komende jaren USI verder uitbouwen en haar expertise in duurzame innovatie, opgebouwd aan de TU Delft, in de Nederlandse industrie, de Europese diplomatie en sinds 2011 bij USI, met het USI-team en -partners omzetten in concrete resultaten voor en door de regio Utrecht. We hopen in 2015 de plezierige samenwerking met u allen te kunnen continueren. Jacqueline Cramer Carolien van Hemel

4

5 Inhoud Highlights Overzicht activiteiten Toekomstbestendig en energieneutraal wonen en werken Visie en strategie Innovatie en marktontwikkeling Outreach-activiteiten Coördinerende activiteiten Integrale stedelijke ontwikkeling Visie & strategie Innovatie en marktontwikkeling Naar een circulaire economie: Het sluiten van de kringloop van hernieuwbare en niet-hernieuwbare grondstoffen Niet-hernieuwbare grondstoffen Hernieuwbare grondstoffen Outreach-activiteiten Ondergrond Sustainable finance Outreach Boeken Wetenschappelijke publicaties Populair wetenschappelijke publicaties Rapporten Bijdragen aan kranten en websites Interviews voor tijdschriften Lezingen en gastoptredens USI externe evenementen Deelname promotiecommissie Begeleiding master studenten Buitenlandse bezoeken in het kader van USI Media optredens in het kader van USI Prijzen/onderscheidingen Nevenactiviteiten Overig USI JAARVERSLAG

6 Highlights was voor USI een productief jaar. Zo hebben we een serie nieuwe projecten ontwikkeld, in aanvulling op het uitvoeren van projecten die al eerder zijn gestart. Verder heeft USI in 2014 weer een groot aantal evenementen georganiseerd. Zo waren er succesvolle Sustainable Finance Labs, een zestal Circular Economy Labs en een drietal EU-2050 HomeLabs. Voor het CATO-2 project vond een afsluitend congres plaats. Het jaar stond in het teken van de ontwikkeling van nieuwe projecten. Voorbeelden hiervan zijn het project Smart Sustainable Districts dat vooraanstaande Europese herontwikkelingsprojecten belicht die wereldwijd dienen als voorbeeld van duurzame herontwikkeling. Het stationsgebied van Utrecht is binnen dit project als icoon van slimme en duurzame innovatie aangewezen. In 2014 is ook het TKI EnerGO project FOME-BES (Fibre Optic Monitoring van de ondergrondse Energiebalans van BodemEnergieSystemen) van start gegaan. In dit project slaan Utrechtse kennisinstellingen, bedrijven, de gemeente en provincie de handen ineen om op een wereldwijd unieke manier de prestaties van warmte- en koudeopslagsystemen te verbeteren. Een ander project dat USI in 2014 initieerde heet Sustainable Campus - Launching Customer. Dit project ontwikkelt acht Europese campussen als proeftuin voor duurzame innovatie. Ook het project Biogas ETC kon afgelopen jaar van start gaan, met als resultaat dat de bouw van een biogas installatie inmiddels is afgerond. Over een aantal duurzame innovatie projecten in de regio Utrecht heeft USI informatieve films gemaakt. De films zijn te zien via de USI website. USI heeft verder bijgedragen aan verschillende projectvoorstellen van de gemeente Utrecht voor verschillende Horizon 2020 calls in het voorjaar van Ook heeft USI zich sterk gemaakt voor een programmavoorstel voor de nieuwe Knowledge and Innovation Community (KIC Remate). Niet al deze voorstellen zijn gehonoreerd, maar het fundament voor nieuwe samenwerkingen is gelegd. Naast de ontwikkeling van nieuwe projecten coördineert USI de kennisoverdracht in bestaande projecten zoals Smart Grid: rendement voor iedereen, ReFoMo, Energiepunt Bodem en het Climate- KIC platform Transforming the Built Environment. Als laatste highlight van 2014 noemen we het boek Milieu dat Jacqueline Cramer heeft gepubliceerd in de serie Elementaire Deeltjes. Het beschrijft de ontwikkelingen in het milieuwerkveld, laat zien hoe we er nu voor staan en schetst een toekomstbeeld. Deze highlights schetsen een deel van de resultaten van USI in Deze activiteiten alsmede aanvullende resultaten worden nader toegelicht in het voorliggende jaarverslag. 2 USI JAARVERSLAG 2014

7 Overzicht activiteiten 2014 In samenwerking met het netwerk van USI 1. Toekomstbestendig en energieneutraal wonen en werken USI besteedt veel aandacht aan de transitie naar toekomstbestendig en energieneutraal wonen en werken in de stedelijke omgeving. Thema s waar we aan werken zijn duurzame energie, energiebesparing, intelligente netten, mobiliteit, leefbare steden en betrokkenheid van eindgebruikers bij deze transitie. Op dit terrein werkte USI in 2014 aan de volgende projecten. 1.1 Visie en strategie a. Energiepunt Bodem Met het project Energiepunt Bodem wil de Gemeente Utrecht goed functionerende bodemenergiesystemen in de stad bevorderen. De gemeente wil dit bereiken door meer regie te voeren en ondersteuning te bieden bij de totstandkoming en monitoring van wko s. Belangrijke instrumenten zijn een centraal informatiepunt, toegang tot kennis over de ondergrond bij de gemeente en provincie, goede afstemming tussen de verschillende bevoegde gezagen en een masterplan voor bodemenergiesystemen in de stad. USI coördineert dit project in opdracht van de Gemeente Utrecht. Samenwerking met Gemeente Utrecht, Provincie Utrecht, Waterschap HDSR, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Contactpersoon: Carolien van Hemel Innovatie en marktontwikkeling b. Smart Grid: rendement voor iedereen Het project Smart Grid: rendement voor iedereen ontwikkelt en test een serie nieuwe, door gebruikers gedragen diensten rond elektriciteitsnetten van de toekomst. De testen vinden plaats in twee smart grids van elk honderd huishoudens in Amersfoort (Nieuwland) en Utrecht (Lombok). Geleerde lessen en succesvolle aanpakken worden al tijdens de looptijd van het project gedeeld zodat zowel de regionale economie als de maatschappij maximaal profiteren van de opbrengsten van dit project. USI is in dit project verantwoordelijk voor de coördinatie van de kennisoverdracht en communicatie. In opdracht van Gemeente Amersfoort, Gemeente Utrecht, Provincie Utrecht. Samenwerking met Economic Board Utrecht,LomboXnet, Icasus, Eemflow Energy, Stedin, Ecofys, DNVGL, Capgemini, Universiteit Utrecht, Hogeschool Utrecht, Rijksuniversiteit Groningen. Contactpersoon: Carolien van Hemel. USI JAARVERSLAG

8 Het project Smart Grid: rendement voor iedereen ontwikkelt en test acht innovatieve smart grid diensten c. ReFoMo Het project ReFoMo (REduced FOotprints of MOnumental structures, landscapes and buildings) verduurzaamt unieke historische monumenten door in te zetten op energiebesparing. Het project wil de markt voor deep retrofit van monumenten ontwikkelen met als start een marktstudie naar de kansen voor deep retrofit van monumenten, een analyse van beschikbare producten en diensten en vaststelling van de innovatiebehoefte. In opdracht van Climate-KIC, European Institute of Technology and Innovation. Samenwerking met Provincie Utrecht, Arcadis, Universiteit Utrecht, (HU) NEGOS, (IT) UNIBO Bologna, (ES) AIDICO Valencia. Contactpersoon: Carolien van Hemel. d. FOME-BES In het project Fibre Optic Monitoring van de ondergrondse Energiebalans van Bodemenergiesystemen (FOME-BES) in Utrecht slaan kennisinstellingen, bedrijven, de gemeente en de provincie Utrecht de handen ineen om op een wereldwijd unieke manier de prestaties van warmte- en koudeopslagsystemen te verbeteren door middel van ondergrondse 3D-glasvezelmonitoring. Ondersteund door TKI EnerGO. Samenwerking met Deltares, Universiteit Utrecht, a.s.r., provincie Utrecht, gemeente Utrecht, Priva, BAM Techniek, Royal HaskoningDHV, CMS Derks Star Busmann, Park Strijp Energy. Contactpersoon: Carolien van Hemel. 4 USI JAARVERSLAG 2014

9 Meetpunten op het a.s.r. terrein 1.3 Outreach-activiteiten e. HomeLab 2050 Als vervolg op de serie van zeven EU-2050 Power Labs in organiseert USI in samenwerking met KIVI een nieuwe serie van vijf bijeenkomsten in , de EU-2050 HomeLabs. Hierin staan de eisen en wensen aan woningen in 2050 centraal waaronder energieneutraliteit, zorgvoorziening, veiligheid en comfort. Contactpersoon: Carolien van Hemel Coördinerende activiteiten f. Platform Transforming the Built Environment Het Climate-KIC platform Transforming the Built Environment (TBE) wil de transformatie van de gebouwde omgeving versnellen richting energie- en grondstofefficiëntie en emissiereductie. Het werkveld betreft nieuwbouw en bestaande bouw. Het platform TBE is een van de acht platforms binnen Climate-KIC. In dit platform vertegenwoordigt USI de belangen van de Nederlandse Climate- KIC partners. In opdracht van Climate-KIC, European Institute of Technology and Innovation. Samenwerking met ETH Zürich, Knight Frank London, Valencia Institute of Building Technology, TU Berlin, Chalmers University Gotenburg. Contactpersoon: Carolien van Hemel. USI JAARVERSLAG

10 2. Integrale stedelijke ontwikkeling De verschillende functies van de stedelijke omgeving zijn nauw met elkaar verbonden en synergie in duurzame stedelijke ontwikkeling kan alleen bereikt worden door een integrale benadering. Het doel van integrale stedelijke ontwikkelingsprojecten is het bereiken van een optimale combinatie van stedelijke planning, waterbeheer, grondstoffenbeheer en energie-oplossingen. USI houdt zich bezig met integrale stedelijke (her)ontwikkeling via de volgende projecten. 2.1 Visie & strategie a. Duurzaam ziekenhuis Tergooiziekenhuizen Tergooiziekenhuizen gaat een ambitieuze nieuwbouw van het ziekenhuis en andere faciliteiten aan, genaamd Plan Monnikenberg. De directie heeft besloten deze nieuwbouw duurzaam plaats te laten vinden en wil een voorbeeldfunctie vervullen voor andere instellingen. Het ambitieniveau ligt hoog: BREEAM very good of excellent. USI en zijn netwerk leveren een bijdrage aan het denkproces middels een serie brainstormsessies en specialistische vervolgtrajecten op het gebied van circulaire stofstromen, duurzaam slopen en een TKI project o.l.v. KWR voor een drietal water- en energieonderwerpen. In opdracht van Tergooiziekenhuizen. Samenwerking met TNO, Circle Economy, Search bv, Synarchis en voor het TKI-project: KWR, Ecofys, Deerns, Pharmafilter en Waternet. e.a. Contactpersoon: Jeroen Nagel. b. Eurbanlab Het project Eurbanlab ontwikkelt een netwerk van bestaande en nieuwe Europese urban living labs voor duurzame stedelijke herontwikkeling. Deze testgebieden vormen een gezamenlijk platform waarin duurzame innovaties worden gerealiseerd, geëvalueerd en vermarkt, ook in het buitenland. In opdracht van Climate-KIC, European Institute of Technology and Innovation. Samenwerking met (FR) Fondaterra, Advancity, Vinci, GDF-Suez, UVSQ-REEDS, École des Ingénieurs de la Ville de Paris, EPAMARNE, Paristech, (UK) Imperial College London, Institute for Sustainability, (NL) TNO, Stadshavens Rotterdam, Provincie Utrecht, Universiteit Utrecht, TU Delft, (DE) TU Berlin, (ES) Instituto Valenciano de la Edificatión. Contactpersoon: Carolien van Hemel Innovatie en marktontwikkeling c. Duurzame Campus Dit project helpt acht Europese campussen om een florerend ecosysteem (van universiteiten, leveranciers, start-ups etc.) te ontwikkelen waar nieuwe duurzame innovaties worden ontwikkeld, getest, uitgewisseld en geïmplementeerd. Het doel van dit project is om de duurzame ambities van acht Europese campussen te versnellen door elkaars methoden voor ontwikkeling en implementatie van de eigen kennis te leren kennen en diamanten te identificeren die in aanmerking komen om op één of meer campussen te worden geïmplementeerd. 6 USI JAARVERSLAG 2014

11 In opdracht van Climate-KIC, European Institute of Technology and Innovation. Samenwerking met Universiteit Utrecht, TU Delft, Wageningen UR, UVSQ, Reeds, Universiteit van Valencia, Universiteit van Debrecen, Universiteit van Warwick, Universiteit van Berlijn. Contactpersoon: Jeroen Nagel. d. Orange Goes Green Orange Goes Green (OGG) is een publiek-privaat samenwerkingsinitiatief gericht op economische diplomatie, promotionele activiteiten en kennisoverdracht tussen Nederlandse en Noord- Amerikaanse overheidsinstanties, kennisinstellingen en bedrijven. Het doel van Orange Goes Green is om samenwerking op te zetten tussen Nederlandse, Amerikaanse en Canadese bedrijven op het gebied van green tech, met name in urbane gebieden. Publiek-privaat samenwerkingsverband tussen bedrijfsleven, overheid en kennisinstellingen. Contactpersoon: Jacqueline Cramer. e. Smart Sustainable Districts Het programma Smart Sustainable Districts helpt Europa s meest vooraanstaande stedelijke herontwikkelingsprojecten om wereldwijde voorbeeldprojecten te worden waarin innovatieve, duurzame oplossingen worden getest voor toepassing in andere urbane gebieden wereldwijd. Het Climate-KIC vlaggenschip Smart Sustainable Districts zal van start gaan in vier districten waaronder het stationsgebied Utrecht CS en hun de relevante innovaties bieden, o.a. voortkomend uit het Climate-KIC netwerk. In opdracht van Climate-KIC, European Institute of Technology and Innovation. In samenwerking met Imperial College (UK), Institute for Sustainability (UK), TU Berlijn (DE), Universiteit Utrecht, Deltares, TNO (NL) en TU München (DE). Contactpersoon: Jeroen Nagel. Toekomstig stationsgebied Utrecht CS USI JAARVERSLAG

12 3. Naar een circulaire economie: Het sluiten van de kringloop van hernieuwbare en niet-hernieuwbare grondstoffen Grondstoffen vormen de basis van alle producten die we uiteindelijk afdanken. Hiermee gaan deze grondstoffen vaak verloren, of neemt hun kwaliteit af. De gedachte achter de Circulaire Economie is verbazend simpel: met het oog op de continu stijgende mondiale consumptie en gestage uitputting van geologische grondstoffenreserves moeten we zoveel mogelijk toe naar hergebruik, recycling en gebruik van biobased grondstoffen. Om toekomstige generaties niet van kansen te beroven, creëren we projecten die proberen het voorbeeld van de natuur te volgen, door gebruik te maken van hernieuwbare grondstoffen of grondstoffen volledig terug te winnen uit afval. 3.1 Niet-hernieuwbare grondstoffen a. Closed Loop Communities Het project Closed Loop Communities heeft als doel op lokaal ( community ) niveau materiaal- en grondstofkringlopen te sluiten op nieuwe, innovatieve manieren. Onderzocht wordt hoe kleinschalige initiatieven van start-ups en maatschappelijke groeperingen optimaal gecombineerd kunnen worden met bestaande afvalmanagement- en recyclingstructuren. Daarbij wordt ook gekeken naar de mogelijkheden die het aanpassen van wettelijke en bestuurlijke structuren hiervoor bieden. Dit jaar zijn er in dit kader o.a. twee Circular Economy Labs georganiseerd en heeft het Copernicus Instituut van Universiteit Utrecht een studie gedaan naar de potentiële duurzaamheidswinst van kleinschalige initiatieven. In opdracht van Climate-KIC, European Institute of Technology and Innovation. In samenwerking met Institute for Sustainability (GB), Universiteit Utrecht (NL), Veolia (GB), Poplar HARCA (GB). Contactpersoon: Sander de Vries. b. Recycling van Bouw- en Sloopafval: van Cirkelstad naar Cirkelland Dit project richt zich op het hoogwaardig recyclen van bouw- en sloopafval, d.w.z. met zo min mogelijk downcycling. Het project beoogt de prestaties en het business model van het Cirkelstad concept ( Cirkelstad Rotterdam) in Nederland op te schalen naar landelijk niveau. In het Cirkelstad concept wordt duurzaamheidswinst geboekt door de vorming van bouw- (en sloop-) consortia op basis van wederzijds vertrouwen en duurzaamheidsambities. Hierdoor verbetert ketenregie aanzienlijk. De gehele bouwketen (waaronder opdrachtgevers, sloopbedrijven, producenten en leveranciers van bouwmaterialen en bouwbedrijven) wil zich voor de uitvoering van dit project inzetten. In opdracht van het Ministerie van I&M en de samenwerkingspartners. Samenwerking met Universiteit Utrecht, Van Nieuwpoort Bouwgrondstoffen, Oranje BV, Dutch Green Building Council, Aedes, TNO, BRBS, Van Gansewinkel, Bouwend Nederland, Strukton, Search Ingenieursbureau. Contactpersoon: Sander de Vries. 8 USI JAARVERSLAG 2014

13 c. Green deal Cirkelstad Green deal Cirkelstad is een vervolg op het project Recycling van Bouw- en Sloopafval: van Cirkelstad naar Cirkelland. Door ondertekening van de Green Deal Cirkelstad committeren partijen zich om de keten van bouw en sloop te sluiten. Dit doen zij door duurzaam te slopen en de gesloopte materialen hoogwaardig terug te brengen in de kringloop van de bouw. De vraag is hoe dit proces door marktpartijen kan worden opgepakt en mainstream worden. Doel van het project is om in samenspraak met sleutelpersonen binnen de bouw- en sloopketen, in het bijzonder de ondertekenaars van de Green Deal Cirkelstad, een aanpak te formuleren om te onderzoeken onder welke omstandigheden de Cirkelstadaanpak volledig markt gestuurd kan werken. In opdracht van Ministerie van Infrastructuur en Milieu. In samenwerking met Green Deal Cirkelstad partijen: waaronder diverse gemeenten, Ministerie van Economische Zaken, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Ministerie van Infrastructuur en Milieu. d. Naar een uniforme en breed gedragen invulling voor de Milieu-Relevante Productinformatie (MRPI) van gerecyclede producten Voor het berekenen van de totale milieu-impact van een bouwmateriaal dienen de milieu-impacts gedurende de gehele levenscyclus (inclusief grondstoffenwinning, productie, transport, afdanking, recycling, etc.) in beschouwing te worden genomen. Hiervoor is in Nederland de zogenaamde Bepalingsmethode Milieuprestatie Gebouwen en GWW-werken, versie 2.0 november 2014 (verder aangeduid met NL Bepalingsmethode ) gepubliceerd, waarvan de basis wordt gevormd door de Europese norm EN Binnen de beide methodes worden de milieubelasting van opwerking (nadat het materiaal de afvalstatus heeft verloren) en de milieuvoordelen van hergebruik, recycling en energieterugwinning berekend in de zgn. Module D. Doel van het huidige project is om een voorstel te formuleren voor een verbeterde implementatie van Module D uit de EN norm in NL Bepalingsmethode. Het rapport waarin dit voorstel is opgenomen zal medio januari 2015 verschijnen. Binnen het project vervult USI de rol van coördinator. In opdracht van het Ministerie van BZK en Koninklijke Metaalunie. Samenwerking met Ecofys, LBP Sight en IVAM UvA BV. Contactpersoon: Sander de Vries. 3.2 Hernieuwbare grondstoffen e. Biogas, Energizing the Countryside (Biogas ETC) Het omzetten van organisch afval in Groen Gas kan een goede manier zijn voor het terugdringen van broeikasgasemissies. Biogas ETC wil dit rendabel(er) maken voor kleinschalige en/of afgelegen producenten, bijvoorbeeld in de agrarische sector. Het beoogde resultaat is een efficiëntere benutting, sterkere broeikasgasreductie en betere valorisatie van biogas, en uiteindelijk een Europese transitie naar decentrale duurzame energiebronnen. Hiertoe wordt binnen het project een innovatieve, kosteneffectieve kleinschalige installatie voor het omzetten van biogas naar Groen Gas ontwikkeld, gedemonstreerd en op de markt gebracht. Daarnaast is ook het ontwikkelen van een optimale marktstrategie deel van het project. De bouw van de installatie is inmiddels afgerond en deze is getransporteerd naar WUR proefboerderij De Marke in Hengelo (Gelderland) waar hij in 2015 uitvoerig doorgemeten, afgesteld en gedemonstreerd zal worden. Ook het injecteren van het USI JAARVERSLAG

14 geproduceerde gas in het gasnet en gebruik als transport brandstof zijn deel van deze demo. Binnen het project vervult USI de rol van coördinator. In opdracht van Climate-KIC. Samenwerking met Cornelissen Consulting Services BV (CCS), Imperial College Londen, Fraunhofer-Instituut voor Windenergie en Energiesysteemtechniek (IWES), GDF Suez, TNO, Provincie Utrecht, Wageningen UR - Livestock Research. Contactpersoon: Sander de Vries. Binnen Biogas ETC is de bouw afgerond van een kleinschalige installatie voor het opwaarderen van biogas naar Groen Gas. Het komende jaar zal deze proefdraaien op WUR proefboerderij De Marke. f. Sustainable biomass partnership Duurzaam geproduceerde biomassa zal een steeds grotere rol gaan spelen in de ontwikkeling van de duurzame energiemix in Europa. Het Sustainable Biomass Partnership is een non-profit consortium waarin een aantal van de grootste afnemers van biomassa voor energieopwekking in de EU verenigd is. USI treedt op als voorzitter (directeur Jacqueline Cramer) en secretaris (Sander de Vries) van de Klankbordgroep, die op strategisch niveau adviseert over de ontwikkeling van een effectief en geloofwaardig certificeringssysteem voor duurzame biomassa. In opdracht van en in samenwerking met SBP. Contactpersoon: Sander de Vries. 3.3 Outreach-activiteiten g. Circular Economy Labs Het doel van de Labs is om de circulaire economie in een aantal belangrijke sectoren een herkenbare plaats op de agenda te geven en richtingen te verkennen met betrokkenen om de circulaire economie tot stand te brengen. In de debatten worden oplossingen gezocht voor concrete knelpunten en organisatorische problemen. De verkregen inzichten worden gebruikt om in de praktijk de verandering richting circulaire economie te versnellen en de mogelijkheden voor het bedrijfsleven te vergroten om concreet aan de slag te gaan. De behandelde thema s in 2014 zijn: recycling van papier en karton, speerpunten voor de circulaire economie, circulair inkopen als 10 USI JAARVERSLAG 2014

15 aanjager van de economie, waardering van recycling in de bouw, lokale kringloopsluiting en de waarde van plastic. USI Circular Economy Lab foto: Dick Boetekees In opdracht van USI en betrokken partners. Samenwerking met verschillende partners. Contactpersonen: Jacqueline Cramer en Sander de Vries. 4. Ondergrond Regie op de ondergrond is van belang, zeker in urbane regio's. Dit maakt het mogelijk om geothermie te gebruiken om energie op te wekken, eventueel gecombineerd met opslag van CO 2 in de bodem, en/of bodemsanering te combineren met vernieuwende technieken die duurzaam rendement opleveren. a. CATO-2 De missie van het CATO-2 programma is om integrale ontwikkeling van CCS demonstratiesites in Nederland te faciliteren en mogelijk te maken. De ambitie is om voor 2015 twee of meer grote demonstratiesites voor geïntegreerde opvang, transport en opslag van CO 2 in Nederland te realiseren. Dankzij CATO-2 is Nederland internationaal gezien toonaangevend op het gebied van CCS kennis en technologie. De basis voor deze reputatie is gelegd door CATO-1. In opdracht van en samenwerking met de overheid, industrie, kennisinstituten en NGO: ruim 40 consortium-partners. Contactpersoon: Sander van Egmond. USI JAARVERSLAG

16 7de Nederlandse CCS Symposium: CATO2 resultaten b. Ordening & ondergrond Het platform Ordening en Ondergrond richt zich op integraliteit binnen ondergronds bouwen en legt zo de verbinding tussen de andere COB-onderzoeksgebieden. Om partijen te helpen bij de combinatie ordening en ondergrond, coördineert het COB verschillende onderzoeken op dit gebied. Het Platform verbindt partijen, initieert nieuwe projecten en ondersteunt praktijkgericht onderzoek. Hierbij richt ze zich op bestuurders en overheden, evenals op alle professionals die zich bezighouden met ruimtelijke ordening. In opdracht van Nederlands Kennis Centrum voor Ondergronds Bouwen en Ondergronds Ruimtegebruik (COB). Samenwerking met bedrijven, gemeenten en professionals. Contactpersoon: Jacqueline Cramer. 5. Sustainable finance Een stabiele financiële sector die gericht is op waardecreatie op de lange termijn is een randvoorwaarde voor een duurzame economie. Het Sustainable Finance Lab benadrukt daarbij de financiële sector meer rekening moet houden met duurzaamheidsrisico's en voldoende financiering beschikbaar moet maken voor de benodigde energietransitie. Activiteiten van SFL in 2014 waren zowel gericht op financiële stabiliteit in het algemeen (geldsysteem, kapitaalbuffers van banken) als op financiering van een duurzame economie (risico's van fossiele brandstoffen, financiering van technologische innovatie). 12 USI JAARVERSLAG 2014

17 Discussieavond Sustainable Finance Lab. Foto: Eric Brinkhorst a. Sustainable Finance Lab Het doel van het Sustainable Finance Lab (SFL) is het bevorderen van een daadwerkelijke verduurzaming van de financiële sector: een stabiele en robuuste financiële sector die bijdraagt aan een economie die de mens dient zonder daarbij zijn leefmilieu uit te putten. Het SFL opereert als een netwerk van wetenschappers en experts met een klein secretariaat. Initiatief van USI en Triodos Bank. Samenwerking met DNB, AFM, financiële instellingen en verschillende kennisinstellingen. In dialoog met financiële instellingen en beleidsmakers. Contactpersonen: Rens van Tilburg. Outreach Voor meer informatie over bovenstaande projecten verwijzen wij u graag naar onze website Ook de projecten die wij momenteel in samenwerking met onze partners ontwikkelen zullen hierop worden gepubliceerd. USI JAARVERSLAG

18 Outreach Boeken Cramer, J.M. (2014) Milieu, Serie: Elementaire Deeltjes, Amsterdam University Press, Amsterdam. CATO, Linking the Chain, Intergrated CATO2 knowledge prepares for the next step in CO2 Capture & Storage, Rolf de Vos (Ed.), Universiteit Utrecht, Nederland. CATO, Overmeeren, R., Vulkanisme en CO2 in de Eifel, Universiteit Utrecht, Nederland. Egmond, N.D. van (2014) Sustainable Civilization. Palgrave Macmillan, Londen. Wetenschappelijke publicaties Cramer J.M., Towards Sustainability: from government to governance, in: C. Van Basten-Boddin et al., Towards Sustainability; Major Challenges for Corporate Law, Corporate Governance and Regulation, Eleven international publishing, The Hague, 2014, pp Cramer J.M., The transition towards sustainable cities: The Dutch experiences, in: EU-Asia Dialogue, Shaping a Common Future for Europe and Asia; Sharing Policy Innovation and Best Practices in Addressing Common Challenges, in: W. Hofmeister et al., Eco-cities; Sharing European and Asian Best Practices and Experiences, published by Konrad Adenauer Stiftung, EAI, EPC and EU Centre in Singapore,, Singapore, 2014, pp Cramer J.M, J. Planko, Cramer, J.M., M. Chapin and M. Hekkert, Strategic Collective System Building by Firms who Launch Sustainability Innovations, Innovation Studies Utrecht, Working Paper #14.04, Utrecht University, Utrecht, Egmond, N.D. van, Shakespeare ; the square and the circle, submitted to (peer-reviewed) Palgrave Communications, Egmond, N.D. van, en Vries, H.J.M. de; Werkdocument Duurzaam Financieel-Economisch Systeem; t.b.v. Sustainable Finance Lab. December Verlinde, M., CO2-opslag in de Nederlandse ondergrond, Website Stichting Geologische Activiteit (GEA), 14 januari Vries, S.C. de, Auteurs: Langeveld, J.W.A.; Ven, G.W.J van de; Vries, S.C. de; Brink, L. Lubbert van den; Visser, C. de. Ethanol from sugar beet in The Netherlands: energy production and efficiency. International Journal of Sustainable Development, 2014, 17-1, Populair wetenschappelijke publicaties Cramer, J.M., Volume bepaalt kwaliteit, column NRC, 8 maart Cramer, J.M., Geen zwart-wit antwoord, column NRC, 11 april Cramer, J.M.. Vlieg op frituurvet, column NRC, 25 april Cramer, J.M., Herontwerp Papier- en Kartonketen uit de Startblokken, Milieu, maart 2014, pp Cramer, J.M., Systeemverandering prioriteit een voor circulaire economie, Milieu, juni 2014, pp Cramer, J.M., The basic principle of the circular city is that all product and material streams can be brought back into the cycle after use, and become resource for new products and services, Europe s World, Summer 2014, pp Cramer, J.M., Gemeenten aan zet voor een afvalvrije stad, Milieu, September 2014, pp Cramer, J.M. en M. van der Woude, Circulair inkopen: hoe meet je dat? In Nieuwsbrief Milieu Cramer, J.M., Towards Sustainable Cities: The Need for T-shaped Learning, published in Chinese Newspaper, Hong Kong, CUHK, EMBA, USI JAARVERSLAG 2014

19 Cramer, J.M., Steden brengen ommekeer binnen bereik, Milieu, november 2014, pp Cramer, J.M., Greening by ICT, in: Het beste idee van 2014, De Wereld, Amersfoort, 2014, pp Rapporten Cramer, J.M., van Cirkelstad naar Cirkelland, Hergebruik van Bouw- en Sloopafval loont! Handreiking voor woningcorporaties, USI, Utrecht, Cramer, J.M., Gemeentelijke aanpak van de circulaire stad, USI, Utrecht, 9 mei Bijdragen aan kranten en websites Cramer, J.M., Van Milieubeleid naar Geïntegreerd Beleid richting Groene Economie, USI.nl, 11 maart Cramer, J.M., The Circular Economy: A promising field for young professionals, TEDx Binnenhof, 21 maart Cramer, J.M., Naar een duurzame stad, SMO.nl, 7 april Cramer, J.M., Bezoek aan Vancouver en San Francisco, 7 april Cramer, J.M., De toekomst van de lichtbranche, blog op Duurzaam verlicht, 14 mei Cramer, J.M., Van een lineaire naar een circulaire economie, Movares website, 6 augustus Hemel, C.G. van, Woude, A.J. van der, Weelden, M.E., bijdragen aan website website website Nagel, J.P., Projectupdate Sustainable Campus Launching Customer, Climate KIC Making Transitions Happen platform Quarterly Newsletter, 30 juli Interviews voor tijdschriften Cramer, J.M., Via het Maxima Centrum de natuur in wandelen, dubbel interview met Dennis Christmas en Jacqueline Cramer, in: Get Connected, Economic Board Utrecht, Themanummer Groen, Gezond & Slim, januari 2014, pp Cramer, J.M., Op naar een duurzame samenleving, interview in: Rabo Groen Bank, Jaarmagazine , pp Cramer, J.M., ESCO s creëren maatschappelijke meerwaarde, in BAM Maatschappelijk Jaarverslag 2013, p Cramer, J.M., Duurzame akkoorden x 10, interview in Binnenlands Bestuur, 25 juli Cramer, J.M., Haal duurzaamheid uit de professionele sfeer, Ecobouw, 12 september 2014, p. 7. Cramer, J.M., ESCoNetwerk.nl en NEN trekken samen op voor energiebesparing, in NENMagazine 02, 2014, p Cramer, J.M., Schone metropool is banenmotor, in Podium, Nieuws uit de Metropoolregio Amsterdam, 3/3, 2014, p Cramer, J.M., Tijd voor transitie, Milieumagazine, 9 oktober 2014, p Cramer, J.M., Gemeenten moeten zich bij aanbestedingen richten op circulair inkopen, AfvalStroom september/oktober 2014, p. 6. Egmond, N.D. van, Interview in boek Van de crisis niets dan goeds Sjef Staps, Christofoor, Zeist. Hemel, C.G. van, Glasvezel meet temperatuur grondwater voor wko-systemen, Land + Water - Vakblad voor de praktijk van civiel- en milieutechnici, nummer 11, 2014, pp , Hemel, C.G. van, Utrecht neemt WKO onder de loep, Ensoc Magazine, winter 2014, pp USI JAARVERSLAG

20 Lezingen en gastoptredens Cramer, J.M., Integrale gebiedsontwikkeling; Het Utrechtse Stationsgebied als voorbeeld, lezing tijdens workshop Duurzaamheid in Stationsgebied, georganiseerd door de gemeente Utrecht/POS, Utrecht, 16 januari Cramer, J.M., Building the Energy Efficiency Market Transformation in the Netherlands, lecture at the ESCO Europe Conference Connecting the future sustainability of Europe, Barcelona, januari 2014 (together with Alexandra Boot). Cramer, J.M., The Dutch Consultation Economy in Perspective, lecture for the International Symposium The concensus traditions in the Dutch political system, organized by the Arab Institute for Democracy, Tunis, 25 januari Cramer, J.M., De meerwaarde van T shaped Learning, presentatie voor het Jaarcongres van de Groene Zaak, Driebergen, 6 februari Cramer, J.M.. De kracht van locale initiatieven, lezing tijdens Duurzaamheidsbeurs, gemeente Smallingerland, 8 februari Cramer, J.M., introductie Slimme Energie Infrastructuur 2014 conferentie, en tevens dagvoorzitter van deze conferentie, georganiseerd door IIR, Almere, 12 en 13 februari Cramer, J.M., Inspiratielezing over Veranderingsprocessen richting duurzaamheid, georganiseerd door de provincie Brabant, s Hertogenbosch, 19 februari Cramer, J.M., Experiences with transition management in the Netherlands, presentation at the inaugural PAGE Global conference (Partnership for Action on Green Economy), organized by UNEP, ILO, UNIDO en UNITAR, Dubai, 4-5 maart Cramer, J.M., Van Afval- naar Grondstoffenmarkt: Kansen en Bedreigingen, lezing tijdens Afval seminar, georganiseerd door PWC, Maarssen, 20 maart Cramer, J.M., From Waste- to Resourcemanagement: Dutch experiences; Presentation at the seminar Focus on Waste, organized by the Consulate General of the Kingdom of the Netherlands, Vancouver, 27 maart Cramer, J.M., Contribution to GLOBE 2014, Measuring progress towards resilient cities, Presentation at the GLOBE conference, 13th Biennial International Conference & Exposition on Business and Sustainability, Vancouver, 28 maart Cramer, J.M., Dutch Experiences with cooperation between industry, government and civil society, Presentation at the EXCEL Partnership Spring Roundtable, New Frontiers of Corporate Sustainability Excellence, Vancouver, 25 maart Cramer J.M., Greening the Science Park Utrecht, presentation for staff members of the University of British Columbia, Vancouver, 1 april Cramer, J.M., European Experiences in Environmental Policies: Past-Present-Future, lecture for staff and students of the University of British Columbia, Vancouver, 2 april Cramer, J.M., The Merits of a circular city, lecture for staff and students of the University of British Columbia, Vancouver, 2 april Cramer, J.M., Duurzaam Bouwen is Mensenwerk, lezing tijdens de bijeenkomst van Duurzame Bouwvrouw Award, georganiseerd door Dubotechniek, Vakblad Warmtepompen en Cobouw, Zaltbommel, 17 april Cramer, J.M., The transition towards sustainable cities, lecture at the University College Utrecht, Utrecht, 6 mei Cramer, J.M., Inspiratielezing over de circulaire economie tijdens de Circular Economy Boostcamp, georganiseerd door Circle Economy, MVO Nederland, Groene Brein en de gemeente Amsterdam, Amsterdam, 9 mei USI JAARVERSLAG 2014