Nieuwe indelingen volgens DSM V: Zijn wij dan allemaal gek? Mevr. Dr. N. Kaymaz, psychiater Frédérique Schleidt, trainingsacteur

Transcriptie

1

2 Nieuwe indelingen volgens DSM V: Zijn wij dan allemaal gek? Mevr. Dr. N. Kaymaz, psychiater Frédérique Schleidt, trainingsacteur

3 Programma: 1) Belangrijkste verschillen DSM-IV en DSM-5, Kritiek op DSM-5 2) Aantal psychiatrische beelden, symptomatologie en veranderingen in DSM-5: Stemmingsstoornissen Ontwikkelingsstoornissen Persoonlijkheidsstoornissen Psychotische stoornissen Verslavingsproblematiek Trainingsacteur

4 De DSM (Diagnostic Statistical Manual of Mental Disorders): internationale standaard voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen. Momenteel werken we met DMS-IV Tr: meer-assig systeem om de diagnose te stellen, doordat er een samenspel is van factoren waardoor iemand ziek wordt. Nieuwe versie DSM, de DSM-5: 20 jaar, psychiatrisch en vooral neurobiologisch wetenschappelijk onderzoek Diagnostiek blijft onbevredigend, gebrek aan grote doorbraken op het vlak van diagnostiek en behandeling Behoefte aan hervorming: DSM-5 conservatieve benadering, geen grote inhoudelijke wijzigingen, wel grote structurele diagnose-overstijgende hervormingen t.a.v. voorgangers De DSM-5 biedt meer ruimte voor het specificeren van ernst, de mate van beperkingen en voor individuele verschillen binnen dezelfde categorie stoornissen.

5 Doelen van DSM-5? Kritiek op DSM-IV wegwerken (te categoraal, weinig rekening houdend met context, symptoompjes tellen, symptoom overlap binnen clusters) Beter definitie van stoornissen; meer validiteit, meer op wetenschappelijk onderzoek gebaseerd Meer hybride systemen dat meer updates mogelijk maakt: categoraal en dimensioneel Terugdringen van NAO diagnose Belang/noodzaak diagnostiek verhogen Beter stagering/fasering van ziektebeelden definiëren Meer in lijn met ICD-10 (WHO) Meer focus op risicofactoren die tot meer ontwikkeling kunnen leiden Vermindering stigma; bewoordingen en diagnoses

6 Grootste structurele wijzigingen: Geen onderscheid meer tussen stoornissen in zuigelingen- tot adolescentenleeftijd en die bij volwassen niet meer als aparte hoofdstuk beschouwen Meer-assige beoordeling verdwenen Meer dimensionele benadering door meer ruimte te maken voor co-morbiditeit en ernst van symptomen apart te laten vastleggen

7 Psychiatrie gedurende levensloop Alle hoofdstukken ingedeeld op dat alle psychiatrische stoornissen verschillende stadia gedurende levensloop diagnosticeren mogelijk Start met stoornissen met verstoorde ontwikkeling in jonge leeftijd, eindigt met stoornissen die zich vooral op latere leeftijd manifesteren Gebaseerd op onderzoek dat psychische stoornis op volwassen leeftijd vaak voorkomen maar meeste vinden hun oorsprong op jeugdige leeftijd (Jones 2013) Strikte scheidingsleeftijd 18 jaar; flexibeler mee omgaan of opheffen (let op scheiding K en J psychiatrie naar gemeenten) Vroeg detectie cruciaal (de Giralomo e.a. 2012) Ziektelast en prevalentie psychische stoornissen bij jongeren jaar het hoogst (WHO 2009)

8 Meer-assige systeem: DSM IV Classificatie: I. Primaire symptomatologie, (de 'psychische ziekte') II. III. IV. Achterliggende persoonlijkheidsstoornissen (en de specifieke ontwikkelingsstoornissen, kenmerken die blijvend zijn), zwakbegaafdheid (Bijkomende) somatische ziekten (lichamelijke ziekten die psychische ziektebeelden geven) Psychosociale en uitlokkende factoren (de intensiteit van de psychologische stressor V. Niveau van functioneren (op een schaal van 1 tot 100, waarbij 100 perfect is en 1 vrijwel nihil), de mate waarin men zich weet aan te passen aan de omgeving.

9 Het verdwijnen van de meer-assige beoordeling: Zorgstelsel: vereist volgens alle 5 assen van DSM-IV te classificeren DSM-5: geen 5 assen meer! Integratie van as II, III en IV, wel relevant somatiek te blijven benoemen As II: persoonlijkheidsstoornissen apart hoofdstuk, net als andere stoornissen, zwakzinnigheid vervangen door intellectual disability (hoofdstuk neurodevelopmental disorders) As V: GAF (Global Assessment of Functioning) afschaffen, schaling apart noteren is het advies en advies om World Health Organization Disability Assessment Schedule (WHODAS 2.0) (beperkingen in dagelijkse praktijk) gebaseerd op International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) (sectie III DSM-5)

10 Dimensioneel benadering Resultaten studies genetische factoren als omgevingsfactoren twijfelen aan huidige DSM en diens validiteit Overlap in huidige DSM in symptomen tussen huidige classificaties DSM-5: meer ruimte om de mate van ernst van een stoornis en andere psychosociale en contextuele kenmerken aan te geven d.m.v. specifiers

11 Overige structurele veranderingen: Wijzigingen in indelingen tussen de categorieën Bipolar and related disorders aparte categorie Angststoornissen in DSM-IV worden in DSM-5 opgesplitst in: anxiety disorders, obessive compulsive and related disorders en trauma- and stressor related disorders. Gender dysfphoria aparte categorie, evenals paraphilic disorders Andere wijzigingen controversieel: Factitious disorders (nagebootste stoornis in DSM IV) onder categorie; somatic symptom and related disroders (de somatoforme stoornis in DSM IV) NAO categorie; opheffen en vervangen door other specified disorder, clinicus kan aangeven waarom niet aan alle criteria van een specifieke stoornis wordt voldaan en of unspecified disorder, waar clinicus specificatie kan weglaten

12 Sterkte en Zwakte DSM-5: Diagnostiek is gebaseerd op consensus i.p.v. wetenschappelijke evidentie Beperkte diagnostische validiteit Sluit niet aan bij huidige kennis over psychische stoornissen Het doel van de DSM is net zoals met zijn voorgangers, het scheppen van een gemeenschappelijke taal om psychopathologie te beschrijven. Terwijl de DSM door sommigen als de bijbel van de psychiatrie is genoemd, wordt deze door anderen toch vooral als een woordenboek met een aantal labels en etiketten gezien. Echter, de DSM-5 geeft op dit moment de best beschikbare informatie voor het klinisch classificeren van psychische stoornissen (Thomas Insel, directeur Amerikaanse onderzoeksinstituut voor National Insitute of Mental Health)

13 Slotbeschouwing: Diagnose overstijgende wijzigingen; voortschrijdend inzicht DSM-5 meer harmoniseren met ICD-classificatie systeem Het introduceren van veel nieuwe namen/definities; te prematuur, daarom grotendeels ongewijzigd Sectie III; stoornissen die nog nader onderzocht dienen te worden Niet meer diagnoses bijgekomen; evenveel diagnose als voorheen Sommige nieuwe stoornissen kunnen mogelijk wel tot overdiagnostiek leiden, zoals disruptive mood dysregulation disorder en psychological factor affecting other medical conditions Toekomst: Research Domain Criteria (RDoC)-project: precisie diagnostiek nastreven via integratie van neurobiologische en klinische variabelen

14

15 Stemmingsstoornissen

16 Stemmingsstoornissen: Volgens DSM IV: depressieve stoornissen, bipolaire stoornissen, stemmingsstoornissen door een somatische aandoening, stemmingsstoornissen door een middel Verzamelnaam voor psychische aandoeningen waarbij de gemoedsstemming of emotie van de patiënt ziekelijk is verstoord of niet past bij de situatie waarin de patiënt verkeert. Depressief -> gemoedsstemming bedrukt Manisch -> stemming pathologisch uitgelaten of ongeremd Hypomaan -> milde vorm van manie Combinatie Uit onderzoek blijkt dat ongeveer één op de zes mensen ooit met een depressieve stoornis te maken krijgt.

17 A symptomen: Minstens twee weken minstens één van volgende elementen aanwezig zijn: terneergeslagen stemming of verlies van algemene interesse of tevredenheid. Daarnaast minstens 5 van onderstaande symptomen. Deze moeten tevens voor minstens twee weken aanwezig zijn. Het grootste deel van de dag een duidelijke gedeprimeerde stemming vertonen. Dit moet blijken uit ofwel subjectieve mededeling ofwel door observatie door anderen. Een duidelijke vermindering van interesse of plezier in alle of bijna alle activiteiten gedurende het grootste deel van de dag. Dit moet blijken uit ofwel subjectieve mededeling ofwel uit observatie door anderen. Een duidelijke gewichtstoename of verlies en een verandering in eetlust zonder te diëten. Meer of minder slapen dan normaal, slapeloosheid en een verstoord slaappatroon. Psychomotorische agitatie of remming bijna elke dag. Dit moet waarneembaar zijn door anderen. Moeheid of verlies van energie, bijna elke dag. Gevoelens van waardeloosheid met of buitensporige onterechte schuldgevoelens bijna elke dag. Verminderd vermogen tot nadenken of concentratie of besluiteloosheid bijna elke dag. Dit moet ofwel subjectief vermeld worden ofwel geobserveerd door anderen. Terugkerende gedachten aan de dood, terugkerende suïcidegedachten zonder dat er specifieke plannen zijn gemaakt, of een suïcidepoging of een specifiek plan om suïcide te plegen.

18 B. De symptomen voldoen niet aan de criteria voor een gemengde episode. C. De symptomen zorgen voor een significant klinisch lijden of belemmeren sociale, beroepsmatige en/of andere belangrijke terreinen. D. De symptomen zijn niet het gevolg van de effecten van drug- of medicatiegebruik. En evenmin het gevolg van een somatische (lijfelijke) aandoening. E. De symptomen zijn niet verklaarbaar door rouw, bijvoorbeeld na het verlies van een dierbare. Deze symptomen kunnen langer dan twee maand duren.

19 Vormen van Angststoornissen volgens DSM IV Acute stressstoornis Agorafobie (zonder historie van de paniekstoornis) Angststoornis door een somatische aandoening Gegeneraliseerde angststoornis Obsessieve-compulsieve stoornis Paniekstoornis (met of zonder agorafobie) Posttraumatische stressstoornis Specifieke fobie Sociale fobie Angststoornis door alcohol of drugs Emetofobie (braakfobie) Angststoornis niet anderszins omschreven (restgroep)

20 Symptomen van angststoornissen bij verschillende vormen van angsstoornissen: Paniekstoornis Plotselinge aanvallen van intense angst zonder directe oorzaak. Wanneer er ook sprake is van vermijding (bijvoorbeeld niet meer naar een supermarkt durven te gaan of geen auto meer durven te rijden) wordt er gesproken van een paniekstoornis met agorafobie (pleinvrees). Sociale fobie Angst en vermijding van sociale situaties. Bang voor een negatieve beoordeling, kritiek of vernedering. Bijv. Vermijden van spreken in het openbaar of eten/drinken in gezelschap uit angst om (zichtbaar voor anderen) te gaan blozen, trillen of zweten. Gegeneraliseerde angststoornis Continu piekeren over veel verschillende dingen of gebeurtenissen in het dagelijks leven Het piekeren gaat vaak over: gezondheid, huisvesting, financiën, verlies van werk

21 Obsessieve-compulsieve stoornis Dwanggedachten (obsessies) en/of dwanghandelingen (compulsies) Hardnekkige, irrationele gedachten en/of handelingen die iemand als ongewenst maar niet te stoppen ervaart. Te denken valt aan: smetvrees, dwang om steeds te tellen, het controleren van sloten, kranen of het fornuis Posttraumatische stressstoornis Veroorzaakt door het meemaken van een ernstige traumatische ervaring zoals bijvoorbeeld: verkrachting, mishandeling, oorlogservaringen, ongelukken Deze ervaringen worden ongewild herbeleefd op diverse manieren en dat gaat gepaard met intense angst of paniek. Gevoelens, gedachten en/of situaties die herbelevingen kunnen oproepen worden vermeden.

22 DSM-5 veranderingen stemmingsstoornissen: De bipolaire stoornissen en de depressieve stoornissen worden nu als aparte categorieën beschreven. De depressieve stoornissen: enkele nieuwe diagnoses toegevoegd Disruptive mood, dysregulation disorder, premenstrual dysphoric disorder en persistent depressive disorder Bij depressie zijn enkele kenmerken gewijzigd of toegevoegd, zoals with anxious distress Bij de bipolaire stoornis zijn de veranderingen beperkt gebleven tot wijzigingen die voortkomen uit de veranderingen bij depressie Angststoornissen: Posttraumatische stress stoornis en acute stress stoornis zijn verhuisd naar een nieuwe categorie, Obsessief-compulsieve stoornis is een aparte - verruimde categorie geworden, paniekstoornis en agorafobie zijn ontkoppeld Separatie-angst en selectief mutisme zijn toegevoegd.

23

24 Ontwikkelingsstoornissen

25 Vormen van Ontwikkelingsstoornissen volgens DSM IV Zwakzinnigheid (As II) Leerstoornissen (waaronder dyslexie en dyscalculie) Motorische stoornissen (dyspraxie) Communicatiestoornissen (waaronder stotteren) Autistiforme stoornissen, o.a. Pervasieve ontwikkelingsstoornissen Aandachtstekort- en gedragsstoornissen (ADHD, ODD, CD) Eetstoornissen in de kinderleeftijd (waaronder pica en ruminatiestoornis) Ticstoornissen (waaronder het syndroom van Gilles de la Tourette) Stoornissen met de ontlasting (enurese en encoprese) Andere stoornissen in de kinderleeftijd of adolescentie (separatieangst, hechtingsstoornis, selectief mutisme, stereotiepebewegingsstoornis)

26 Autisme: Symptomen: Stoornis in het sociale contact, met name in de sociale wederkerigheid Stoornis in de verbale en non-verbale communicatie Stoornis in het verbeeldingsvermogen Opvallend beperkt repertoire van interesses en activiteiten

27 Autisme: volgens DSM-IV: A. Een totaal van zes (of meer) items van (1), (2) en (3) met ten minste twee van (1), en van (2) en (3) elk één: (1) kwalitatieve beperkingen in de sociale interacties zoals blijkt uit ten minste twee van de volgende: (a) duidelijke stoornissen in het gebruik van verschillende vormen van non-verbaal gedrag, zoals oogcontact, gelaatsuitdrukkingen, lichaamshoudingen en gebaren om de sociale interactie te bepalen (b) er niet in slagen met leeftijdgenoten tot relaties te komen, die passen bij het ontwikkelingsniveau (c) tekort in het spontaan proberen met anderen plezier, bezigheden of prestaties te delen (bijv. het niet laten zien, brengen of aanwijzingen van voorwerpen die van betekenis zijn) (d) afwezigheid van sociale of emotionele wederkerigheid

28 (2) kwalitatieve beperkingen in de communicatie zoals blijkt uit ten minste één van de volgende: (a) achterstand in of volledige afwezigheid van de ontwikkeling van de gesproken taal (niet samengaand met een poging dit te compenseren met alternatieve communicatiemiddelen zoals gebaren of mimiek) (b) bij individuen met voldoende spraak duidelijke beperkingen in het vermogen een gesprek met anderen te beginnen of te onderhouden (c) stereotiep en herhaald taalgebruik of eigenaardig woordgebruik (d) afwezigheid van gevarieerd spontaan fantasiespel ("doen-alsof spelletjes") of sociaal imiterend spel ("nadoen" spelletjes) passend bij het ontwikkelingsniveau

29 (3) beperkte, zich herhalende stereotiepe patronen van gedrag, belangstelling en activiteiten zoals blijkt uit ten minste één van de volgende: (a) sterke preoccupatie met één of meer stereotiepe en beperkte patronen van belangstelling die abnormaal is ofwel in intensiteit ofwel in richting (b) duidelijke rigide vastzitten aan specifieke niet-functionele routines of rituelen (c) stereotiepe en zich herhalende motorische maniërismen (bijvoorbeeld fladderen of draaien met hand of vingers of complexe bewegingen hele lichaam) (d) aanhoudende preoccupatie met delen van voorwerpen

30 B. Achterstand in of abnormaal functioneren op ten minste één van de volgende gebieden met een begin voor het derde jaar: (1) sociale interacties (2) taal zoals te gebruiken in sociale communicatie of (3) symbolisch of fantasiespel C. De stoornis is niet eerder toe te schrijven aan de stoornis van Rett of een desintegratiestoornis van de kinderleeftijd.

31 DSM-5 Autisme: Veel veranderingen! Huidige diagnoses PDD-NOS, Asperger en Klassiek Autisme worden samengevoegd onder één noemer: Autisme Spectrum Stoornis (ASS). De drie domeinen waren: beperkingen in de sociale interactie beperkingen in de communicatie stereotiepe patronen van gedrag Ze worden vervangen door deze twee domeinen: beperkingen in de sociale communicatie en interactie repetitief gedrag en specifieke interesses Specificatie de huidige ernst: Ernst is gebaseerd op de sociaal communicatieve beperkingen en de beperkte, herhaalde patronen van gedrag.

32

33 ADHD (Attention-Deficit Hyperactivity Disorder): jongeren en volwassenen. Verschillende vormen: ADHD en ADD ( zonder de hyperactiviteit). Mensen met ADHD zijn vaak drukker dan andere mensen. Ze bewegen veel en zijn onrustig in hun denken. Prikkels van buitenaf hebben veel invloed op mensen met ADHD en deze prikkels worden ook proactief opgezocht. De positieve kant hiervan is dat mensen met ADHD vaak creatief, probleemoplossend en origineel zijn.

34 Aandachtsproblemen Aandacht niet vast kunnen houden, tenzij een onderwerp interessant genoeg is Aandacht niet kunnen stoppen en overdreven precies Moeite met taken afmaken Moeite met overzicht hoofd- en bijzaken Moeite met plannen en organiseren Moeite met luisteren Uitstellen van taken Moeite met administratieve taken Chaotisch

35 Impulsiviteit eerst doen dan denken, moeilijk kunnen wachten iets eruit flappen, anderen in de rede vallen vaak op zaken die te snel beslist zijn terug moeten komen Hyperactiviteit altijd bezig moeten zijn moeite met stil zitten/friemelen innerlijke rusteloosheid, moeilijk kunnen ontspannen

36 DSM-5 veranderingen ADHD: De leeftijdsnorm verhoogd worden waarop de symptomen zich voor het eerst hebben moeten openbaren van 7 naar 12 jaar. ADHD viel eerder onder de cluster van stoornissen die meestal voor het eerst op zuigelingenleeftijd, kinderleeftijd of in de adolescentie gediagnosticeerd worden, doch deze laatste groep verdween in DSM-5. ADHD wordt nu onder neurodevelopmental disorders geplaatst, oftewel neurobiologische ontwikkelingsstoornissen. Hiermee wordt benadrukt dat de stoornis aanvangt in de kindertijd, net zoals de leerstoornis, communicatiestoornissen, en ASS. Toch wordt, net zoals voordien, niet verondersteld dat de diagnose ook effectief in de kindertijd wordt gesteld. Hierdoor benadrukt men dat ADHD vaak aanhoudt tot in de volwassenheid en bij sommigen ook pas dan gediagnosticeerd wordt. Daarnaast vertoont ADHD ook overeenkomsten met bepaalde neurologische stoornissen, zoals een vroege aanvang, een sterke genetische basis en neurobiologische defecten.

37 DSM-5 veranderingen ADHD: Een andere belangrijke aanpassing is dat er niet langer wordt gesproken over een "subtype, maar wel over een beeld. Deze bewoording is minder statisch en zou meer moeten benadrukken dat de stoornis een dynamisch verloop kent en dat de uiting ervan kan evolueren doorheen de tijd. Het is dus mogelijk dat iemand doorheen zijn of haar levensloop van het ene beeld overgaat naar de andere (bijvoorbeeld van 'gecombineerd beeld' naar 'overwegend onoplettend beeld'). Tot slot wordt de aanwezigheid van een pervasieve ontwikkelingsstoornis niet langer gezien als reden om een ADHD diagnose uit te sluiten. Vanaf nu kunnen volgens de DSM classificatie ADHD en een autismespectrumstoornis (ASS) naast elkaar bestaan. Uiteraard blijft het van belang dat de symptomen niet beter verklaard kunnen worden door een andere psychische stoornis.

38 Persoonlijkheidsstoornissen

39 Vormen van Persoonlijkheidsstoornis Cluster A: Mensen die een persoonlijkheidsstoornis hebben die in cluster A valt zijn vaak excentriek en kunnen 'vreemd' of 'apart' overkomen. Vaak zijn het mensen die alleen leven of wonen en zeer weinig contact met anderen hebben. Ze leven geïsoleerd en zullen niet snel hulp zoeken. Paranoïde persoonlijkheidsstoornis Schizoïde persoonlijkheidsstoornis Schizo typische persoonlijkheidsstoornis

40 Cluster B: Mensen met een Cluster B persoonlijkheidsstoornis zijn impulsief en vinden het moeilijk om met hun emoties om te gaan. Borderline persoonlijkheidsstoornis Narcistische persoonlijkheidsstoornis Antisociale persoonlijkheidsstoornis Theatrale persoonlijkheidsstoornis

41 Cluster C: Kenmerkend voor mensen die lijden aan een cluster C persoonlijkheidsstoornis is dat ze angstig zijn. Bang om relaties aan te gaan of juist mensen te verliezen, ze vermijden conflictsituaties en hebben moeite met zelfstandig in het leven staan. Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis Obsessieve-Compulsieve persoonlijkheidsstoornis

42 A. Een duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen die duidelijk binnen de cultuur van betrokkene afwijken van de verwachtingen. Dit patroon wordt zichtbaar op twee (of meer) van de volgende terreinen: cognitie (dat wil zeggen de wijze van waarnemen en interpreteren van zichzelf, anderen en gebeurtenissen) affectiviteit (dat wil zeggen de draagwijdte, intensiteit, labiliteit, en de adequaatheid van de emotionele reacties) functioneren in het contact met anderen beheersing van de impulsen B. Het duurzame patroon is star en uit zich op een breed terrein van persoonlijke en sociale situaties. C. Het duurzame patroon veroorzaakt in significante mate lijden of beperkingen in het sociaal en beroepsmatig functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen. D. Het patroon is stabiel en van lange duur en het begin kan teruggevoerd naar ten minste de adolescentie of de vroege volwassenheid.

43 DSM-5 veranderingen Persoonlijkheidsstoornissen: De criteria voor de persoonlijkheidsstoornissen in DSM-5 zijn ten opzichte van de DSM-IV niet gewijzigd. Enkele stoornisnamen gewijzigd: Van theatrale naar histrionische persoonlijkheidsstoornis Van ontwijkende naar vermijdende persoonlijkheidsstoornis Van obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis naar dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis De voorgestelde veranderingen: hybride dimensionaal-categoriaal model (sectie 3 van de DSM-5). Dit model bestaat uit het bepalen van niveau van persoonlijkheidsfunctioneren en een systeem van persoonlijkheidstrekken om classificatie te verfijnen. Dit nieuwe model zal verder onderzocht moeten worden om te kunnen bepalen of dit systeem wellicht in een nieuwe editie van de DSM kan worden toegepast.

44

45 Verslavingsproblematiek

46 Verschillende middelen: Tabak Alcohol Cannabis Cocaïne Clubdrugs (zoals XTC en GHB) Hallucinerende middelen (zoals LSD, mescaline, PCP, paddo s) Opiaten (zoals heroïne en opium) Oplos- en snuifmiddelen (lijm, benzine) Slaap- en kalmeringsmiddelen (zoals librium, valium, diazepam, oxazepam, seresta) Stimulerende middelen (zoals amfetamine, efedrine, ritalin) Pijnbestrijders (zoals codeïne, methadon, morfine)

47 Totaal zijn dus op zijn minst mensen verslaafd. In gevallen gaat het hierbij om de legale middelen alcohol, tabak en slaap- en kalmeringsmiddelen. (Trimbos, 2013)

48 Nieuwe verslavingen? Gewoonteverslaving: Een gewoonteverslaving is een verslaving aan een handeling die voor een persoon van belang is om zich goed te voelen of een kick te krijgen. Enkele voorbeelden van een verslaving aan een handeling of gewoonte: Gokverslaving Chatverslaving Internetverslaving Gameverslaving Seksverslaving Workaholisme

49 Kenmerken misbruik van middelen: Misbruikpatroon van het middelgebruik leidt tot klinisch significante beperkingen of distress wat zich laat zien door één of meer van de volgende karakteristieken binnen een periode van 12 maanden: Terugkerend middelmisbruik wat resulteert in het niet kunnen voldoen aan grote eisen van het werk, op school of thuis. Terugkerend middelenmisbruik in situaties waarin het fysiek gevaarlijk is Terugkerend middelenmisbruik-gerelateerde legale problemen Doorgaan met het middelenmisbruik desondanks terugkerende sociale of interpersoonlijke problemen te hebben die veroorzaakt zijn door of verergerd zijn door de effecten van het misbruik. Symptomen voldoen niet aan de criteria van drugsverslaving voor dit type middel.

50 Kenmerken afhankelijkheid van middelen: Middelenverslaving wordt gediagnosticeerd als 3 of meer van de volgende symptomen zich tegelijkertijd voordoen binnen 12 maanden: Tolerantie treedt op Ontwenningsverschijnselen op, specifiek voor dat middel, of er worden gelijksoortige middelen genomen om de ontwenningsverschijnselen het hoofd te bieden. Steeds grotere hoeveelheden, over een langere tijd dan eigenlijk de bedoeling was Drang om te stoppen met het middel: verschillende (mislukte) pogingen zijn ondernomen om te stoppen, te minderen Veel tijd wordt gestoken in het verkrijgen van het middel en/of het gebruiken van het middel Belangrijke sociale activiteiten, werk en/of vrijetijdsbesteding worden opgegeven of verminderd voor het middelengebruik Ook al weet de persoon dat het middel dat wordt genomen zorgt voor fysieke of psychologische aandoeningen of verslechtering daarvan, hij of zij blijft doorgaan met het gebruik ervan.

51 DSM-5 veranderingen verslaving: De belangrijkste veranderingen zijn: Samenvoeging van dsm-iv-stoornissen in en door het gebruik van middelen en de dsm-ivstoornis pathologisch gokken in één nieuwe dsm-5-categorie Verslavingen en stoornissen door het gebruik van middelen Samenvoeging van dsm-iv-diagnosen misbruik en afhankelijkheid tot één nieuwe dsm-5- diagnose stoornis in het gebruik van middelen met drie ernst niveaus Verwijdering van dsm-iv-misbruikcriterium terugkerende juridische problemen door het gebruik van middelen en introductie van het dsm-5-criterium craving Aanscherping van criteria voor (partiële) remissie.

52 DSM-5 veranderingen verslaving: DSM-5 vertoont verbeteringen ten opzichte van dsm-iv, maar voor het stellen van een psychiatrische diagnose en het behandelen van een psychiatrische patiënt dient classificatie aangevuld te worden met stagering en profilering. (W. VAN DEN BRINK, TIJDSCHRIFT VOOR PSYCHIATRIE 56(2014)3, )

53 Psychotische stoornissen

54 Schizofrenie Optreden van psychoses, ernstige verstoring van contact met realiteit. Niet iedereen die een psychose doormaakt, heeft schizofrenie. Pas als de psychose lang duurt of vaker optreedt en de persoon in de tussenliggende tijd niet goed functioneert. Schizofreniforme stoornis Nagenoeg dezelfde kenmerken als schizofrenie. Bij schizofrenie moeten symptomen gedurende zes maanden ononderbroken aanwezig zijn, bij de schizofreniforme stoornis nooit langer dan zes maanden. Een schizofreniforme stoornis hoeft niet te leiden tot ernstige problemen in het sociaal en/of beroepsmatig functioneren.

55 Psychotische stoornis door een middel Aanwezigheid van opvallende hallucinaties en wanen die direct moeten worden toegeschreven aan het gebruik van een middel [bijv. drugs of medicijnen]. Psychotische stoornis NAO De psychotische stoornis niet anders omschreven omvat psychotische symptomen zoals wanen, hallucinaties, onsamenhangende spraak of sterk chaotisch gedrag, waarover onvoldoende gegevens aanwezig zijn om een specifieke diagnose te stellen. Of waarover tegenstrijdige informatie bestaat en waar de psychotische symptomen niet voldoen aan de criteria voor een van de hierboven specifieke psychotische stoornissen.

56 Schizoaffectieve stoornis Naast een aantal kenmerkende schizofrene symptomen staan ook kenmerken van een stemmingsstoornis op de voorgrond. Met andere woorden, iemand heeft dan naast de psychotische en negatieve symptomen een zeer sombere, manische of juist sterk wisselende stemming. Kortdurende psychotische stoornis Vaak is er een duidelijke aanleiding, zoals een zeer belastende ervaring, die direct voorafgaat aan de psychose. Voorbeelden zijn confrontatie met oorlogsgeweld, verkrachting of natuurrampen maar ook verlies van partner of baan. Het is ten minste één dag aanwezig, maar duurt korter dan een maand. Na een psychose treedt altijd herstel op. Mensen zijn na hun ziekte weer als ervoor.

57 Waanstoornis Verzamelnaam voor groot aantal psychische problemen, waarbij een waan het hoofdsymptoom is Veel mensen met deze aandoening worden niet begrepen door de omgeving. Dit komt vooral doordat deze mensen in principe goed functioneert in sociale omgang en ze hebben ook geen andere pathologische problemen. Gedeelde psychotische stoornis Bij de gedeelde psychotische stoornis (folie à deux) is sprake van een waan die zich ontwikkelt bij iemand die een hechte relatie heeft met een andere persoon die al eerder dezelfde waan heeft ontwikkeld. Er ontstaat dus een waan die twee personen samen hebben. In het algemeen gaat het om wanen met een paranoïde inhoud. Deze stoornis komt zelden voor.

58 Psychotische stoornis door een somatische aandoening Opvallende hallucinaties en wanen die het directe gevolg zijn van een lichamelijke ziekte of een ander lichamelijk medisch probleem. Bijvoorbeeld: infecties van het centrale zenuwstelsel, ziekten van endocriene klieren storingen in de vocht- of elektrolytenbalans

59 Symptomen: Hallucinaties (meestal stemmen horen): akoestisch, visueel, gustatoire, olfactorisch, tactiele hallucinaties Wanen (vaak bizar van aard of achtervolgingswanen): betrekkingswaan, achtervolgingswaan, jaloersheidswaan, grootheidswaan, vergiftigingswaan, erotomane waan, somatische waan, querelantenwaan Desorganisatie chaotisch denken en spreken Katatonie vrijwel onbeweeglijk zijn of juist geagiteerde, doelloze bewegingen maken, vreemde gelaatsuitdrukkingen en imiterend gedrag (echolalie en echopraxie), stupor en flexibilitas cerea (wasachtige buigzaamheid) Negatieve symptomen afgevlakt affect en emotie, spraakarmoede (alogie), onvermogen om plezier te beleven (anhedonie), het ontbreken v d wens om sociale contacten aan te gaan (asocialiteit) en gebrek aan motivatie (avolitie)

60 DSM-5 veranderingen psychotische stoornissen: Het hoofdstuk schizofreniespectrum en andere psychotische stoornissen van de dsm-5 introduceert in opzet een conceptueel continuüm van psychose, maar behelst verder slechts een aantal marginale aanpassingen, gericht op eenvoud van gebruik en measurement-based behandeling. Verder werd afstemming gezocht met de icd. De commissie was vóór naamswijziging van schizofrenie, maar verwees deze kwestie door naar de WHO. Attenuated psychosis syndrome bleek te weinig empirisch ondersteund om als diagnose opgenomen te kunnen worden. De belangrijkste veranderingen betreffen afschaffing van de klassieke subtypen van schizofrenie, verheldering van beloopspecifiers, het opheffen van de uitzonderingspositie van schneideriaanse eersterangssymptomen, en verheldering van (a) het onderscheid tussen schizofrenie en schizoaffectieve stoornis, en (b) de relatie tussen schizofrenie en katatonie. Bij de schizoaffectieve stoornis verschuift het perspectief van een episodische naar een lifetime diagnose.

61 Ondanks de breed erkende ontoereikendheid van de klassieke categoriale benadering, en serieuze overwegingen deze te vervangen door of ten minste aan te vullen met een dimensioneel concept, bleek fundamentele vernieuwing een bridge too far. (N. TAN, J. VAN OS, TIJDSCHRIFT VOOR PSYCHIATRIE 56(2014)3, )

62 Dank voor uw aandacht! Voor meer info ga naar: Of mail naar: Of bel : /

63 Somatisatiestoornis Ongedifferentieerde somatoforme stoornis Conversiestoornis Pijnstoornis Pijnstoornis gebonden aan een somatische aandoening Hypochondrie Stoornis in de lichaamsbeleving Somatoforme stoornis Niet Anderszins Omschreven

64 Somatoforme stoornissen DSM-5 veranderingen: In tegenstelling tot bij de somatoforme stoornissen, waar het altijd om lichamelijk onverklaarde klachten moest gaan, kunnen bij de somatic symptom disorder (ssd) de symptomen wel of niet samenhangen met een bekende lichamelijke ziekte. Op maladaptieve wijze mee omgaat. Daarnaast zijn de classificaties psychological factors affecting other medical conditions en factitious disorder toegevoegd aan de ssrd. De classificaties somatisation disorder, somatoform disorder nos, undifferentiated somatoform disorder en pain disorder zijn afgeschaft en vallen voortaan onder de ssd; conversion disorder is gebleven en hypochondriasis is omgedoopt naar ilness anxiety disorder.

65 Somatoforme stoornissen DSM-5 veranderingen: De dsm-5-categorie ssd is een grote stap voorwaarts nu is gekozen voor een positief criterium, namelijk een maladaptatieve reactie op lichamelijke symptomen, in plaats van het voormalig negatief criterium van onverklaard zijn van de symptomen. Vooraleer het ssd-label te gebruiken zal de clinicus de therapeutische relevantie van deze psychiatrische diagnose goed voor ogen moeten houden. (C.M. VAN DER FELTZ-CORNELIS, B. VAN HOUDENHOVE, TIJDSCHRIFT VOOR PSYCHIATRIE 56(2014)3, )

66 Seksuele stoornissen binnen de DSM-IV drie categorieën te onderscheiden: seksuele dysfuncties, parafilieën genderiteitsstoornissen

67 Seksuele stoornissen DSM-5 veranderingen: Kleine veranderingen; genderdysforie en parafiele stoornissen zijn ingrijpend gewijzigd. Bij de genderdysforie is de term sekse vervangen door gender en is de term identity disorder weggelaten. Er is een nieuw ingevoerd onderscheid tussen een parafilie en een parafiele stoornis. De dsm-5 verduidelijkt het onderscheid tussen enerzijds het pathologische (parafiele stoornis) en anderzijds ongewoon of onconventioneel niet-pathologisch seksueel gedrag. In de dsm-5 is het klinisch erg relevante begrip hyperseksualiteit als aparte categorie nog steeds niet opgenomen. De seksuele stoornissen zijn in de dsm-5 voor een belangrijk deel herzien. (K. GOETHALS, P. COSYNS, TIJDSCHRIFT VOOR PSYCHIATRIE 56(2014)3,

68 25. Nieuwe indelingen volgens DSM V: Zijn wij dan allemaal gek? Dr. Nil Kaymaz MBA, psychiater, Kaymaz Psychiatrische Expertise en Advies, Rotterdam en Frédérique Schleidt, trainingsacteur Na jarenlang discussies is het zo ver: de DSM V, het nieuwe handboek van de psychiatrie is uit! Critici vrezen dat nu iedereen volgens de DSM V lijdt aan een of andere aandoening; voorstanders van DSM V geven aan dat we nu eindelijk kunnen vaststellen hoe ernstig iemand lijdt. In deze presentatie gaan we de grote veranderingen voor de verschillende psychiatrische beelden na (stemmingsstoornissen, ontwikkelingsstoornissen, persoonlijkheidsstoornissen, psychotische stoornissen, verslavingsproblematiek) en staan we ook kort stil bij de symptomatologie van deze beelden. Ter illustratie zullen we ook een aantal van deze live demonstreren.

69

70

71

72

73

74