Architectuuranalyse Het Stedelijk Woonhuis. Singel 362, Singelgracht, Amsterdam - D.A. Dirkse

Transcriptie

1 Architectuuranalyse Het Stedelijk Woonhuis Singel 362, Singelgracht, Amsterdam - D.A. Dirkse

2 Inhoud I. Singel Projectbeschrijving 3.2 Context 10.3 Exterieur 16.4 Interieur 24.5 Transformatie 42.6 Conclusie 44 Bibliografie 46 2 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

3 01. Projectbeschrijving 01.1 Algemeen _projectnaam Woonhuis Singel 362 _bouwjaar 1882 _oppervlakte 512 m2 _bruto inhoud 1285 m3 _architect D.A. Dirkse _verbouwd niet van toepassing Rond 1870 zorgde het aanbreken van het industriële tijdperk voor een toename van bedrijvigheid in Amsterdam. De bevolkingsexplosie die hierop volgde, resulteerde op haar beurt in een toename van de vraag naar woningruimte. De stad is er niet op berekend, raakt overvol en kan niet aan deze vraag voldoen. Leefomstandigheden verslechteren en er ontstaan krotten en kelderwoningen. Er is in deze tijd veel armoede en stadsuitbreiding is noodzakelijk. Na 1875 verrijzen er buiten de Singelgracht nieuwe uitbreidingswijken zoals de Pijp, de Dapperbuurt, de Kinkerbuurt en de Staatsliedenbuurt, ookwel de zogenaamde revolutiewijken genoemd. Dit heet ook wel de 19e eeuwse gordel: nieuwe wijken waarmee voor het eerst buiten de 17e eeuwse stadsgrenzen werd getreden. De nieuwe wijken werden voornamelijk bewoond door de lagere middenklasse. Armeren vond men vooral in deels verpauperde buurten als de Jordaan en op de Oostelijke Eilanden. De sociale misstanden waar de industrialisatie mee gepaard ging maakten Amsterdam tot een centrum van de Nederlandse sociaaldemocratie. De oude haven rond het Damrak was veel te klein om de nieuwe groei op te vangen. Bovendien was in 1889 het Centraal Station geopend, gelegen op een eiland dat de stad scheidde van het IJ. In het oosten werd het Oostelijke Havengebied aangelegd. Daar was ruimte voor de stoomschepen die goederen van en naar Nederlands-Indië vervoerden, en die emigranten naar onder meer de Verenigde Staten brachten. Singel 362 is in 1882 gerealiseerd nadat het voormalige pand was afgebrand. Dit verlies schiep de mogelijkheid een pand te realiseren dat duidelijk inspeelde op de toegenomen bevolkingsdichtheid. Aan de Singel, die tot de 15 e eeuw de stadsgrens van Amsterdam vormde, staan nog veel monumentale grachtenpanden uit de 17 e en 18 e eeuw. Het nieuwe pand heeft de uitstraling van het 18 e eeuwse grachtenpand echter gaat er achter de gevel een nieuw type woonhuis verscholen. vlnr: voorgevel; detail glas in lood; Singelgracht Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 3

4 01. Projectbeschrijving 01.1 Algemeen vlnr: slaapkamer en werkruimte; woonkamer; details entree met tegelwerk detail schuifdeuren woon- en slaapkamer volgende pagina: voorgevel; detail ornamenten plafond; detail dak 4 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

5 01. Projectbeschrijving 01.1 Algemeen Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 5

6 01. Projectbeschrijving 01.2 Plattegronden, aanzichten & doorsnede souterrain 1. Gang 2. Hal 3. Werkruimte 4. Werkruimte 5. Berging 6. Kast 7. Berging 8. Berging 9. Berging 10. Lichthof e verdieping 24. Werkruimte 25. Berging 26. Berging 27. Gang 28. Keuken 29. Woonkamer 30. Woonkamer 31. Berging Entree (onderste woning) 12. Gang 13. Woonkamer 14. Woonkamer 15. Keuken 16. Berging 17. Entree (bovenste woning) Werkruimte 33. Gang 34. Badkamer 35. Slaapkamer 36. Slaapkamer 37. Toilet bel-etage 3 e verdieping Werkruimte 19. Gang 20. Badkamer 21. Slaapkamer 22. Slaapkamer 23. Toilet Zolder tekeningen schaal 1:200 1 e verdieping zolder 6 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

7 01. Projectbeschrijving 01.2 Plattegronden, aanzichten & doorsnede vooraanzicht achteraanzicht doorsnede A 1. Gang 3. Werkruimte 5. Berging 11. Entree (onderste woning) 13. Woonkamer 15. Keuken 18. Werkruimte 19. Gang 20. Badkamer 21. Slaapkamer 24. Werkruimte 27. Gang 28. Keuken 29. Woonkamer doorsnede B 32. Werkruimte 33. Gang 34. Badkamer 35. Slaapkamer 38. Zolder tekeningen schaal 1:200 Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 7

8 01. Projectbeschrijving 01.3 Maquette 8 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

9 01. Projectbeschrijving 01.3 Maquette Tekst Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 9

10 02. Context 02.1 Situatie De Singel 362 is gelegen aan de buitenring van de Singel en bevind zich in het bouwblok dat aan de andere zijde aan de Herengracht ligt. In de grachtengordel bevinden zich 4 grachten. Van binnen naar buiten zijn dit Singel, Herengracht, Keizersgracht en Prinsengracht. De bouwblokken gelegen tussen Singel en Keizergracht vormen aaneengesloten dichte blokken in tegenstelling tot de bouwblokken gelegen tussen de Herengracht/Keizersgracht en de Keizersgracht/ Prinsengracht. Het traditionele bouwblok aan de singelgracht is samengesteld uit meerdere bebouwde percelen. Verschillende architecten leverde een bijdrage aan de bebouwing van de percelen en de vorming van het gesloten bouwblok. Er is een sterk verschil tussen de voor- en achterkant van de woningen. Aan de voorkant vindt men de decoratieve monumentale gevels die het bouwblok omlijsten en aan de achterkant de functioneel vormgegeven gevels. Aan de straat of het plein drukt de gevel een stedelijke orde uit, aan de achterkant laten de particuliere tuinen van de woningen toe dat er uitbouwsels komen en dat er toeeigening plaatsvindt. Singel 362 bebouwing water schaal 1: A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

11 02. Context 02.2 Perceelstructuur Het gesloten bouwblok in Amsterdam speelt met twee tegenstellingen: lange zijden/hoeken, rand/centrum (of buiten-/binnenkant). De hoek is een belangrijk probleem vanwege de afmetingen van het bouwblok. Deze zijn vaak te smal om gemakkelijk continuïteit aan te brengen. Er komen twee hoekoplossingen voor: het niet bebouwen van de korte zijden van het bouwblok en de huizenrij aan de lange zijden doortrekken, en de andere is het draaien van een reeks kavels aan de korte zijde. Voor 1917 is de laatste oplossing het meest gehanteerd. Het hoekgebouw kan op drie kanten gericht worden waardoor hier vaak bijzondere gebouwen als winkels en postkantoren gevestigd worden. De tegenstelling rand/centrum is te kenmerken met begrippen als straatgevel/binnengevel, toegankelijk/niettoegankelijk, verwijzing naar de stad/verwijzing naar de woning, representatie/gebruik, getoond/verborgen, stempel van de architect/stempel van de bewoners. Hieruit blijkt dat de woning een sterke tweedeling in publiek en privé kent. Singel 362 bebouwing water schaal 1:2000 Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 11

12 02. Context 02.2 Perceelstructuur In de perceelstructuur van de Singel is duidelijk te zien dat alle woning een aan één gesloten massa vormen. De woningen beschikken enkele malen over een achtertuin. Verschillende woningen hebben een lichthof die de diepe woningen ook aan de achterzijde voorziet van licht. Een kenmerkende structuur voor het blok van het grachtenpand in Amsterdam. schaal 1: A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

13 02. Context 02.3 Morfologie De massa s en vormen van de verschillende woningen in het bouwblok vormen een samenhang. Het verschil tussen de massa s zit voornamelijk in de hoogte die echter op twee aan één gesloten woningen nooit meer dan één verdieping verschilt. Hierdoor wordt de massa van het bouwblok en ook de massa van aansluitende bouwblokken één. De onderbreking zijn minimaal door smalle straten die de verschillende grachten met elkaar verbinden. Singel 362 bebouwing Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 13

14 02. Context 02.4 Relatie Kijkend naar de morfologie in vergelijking met de perceelstructuur wordt opnieuw de samenhang in het bouwblok verhelderd. Het geheel vormt één massa echter wordt toch de drukte in het blok en de verschillende diepte van de woning naar voren gebracht. Er is geen eenheid qua diepte van de verschillende woning zoals je deze vandaag de dag ziet bij bouwblokken van woonhuizen. schaal 1:2000 Singel 362 bebouwing 14 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

15 02. Context 02.5 Ontsluiting De privé gebieden van de verschillende bouwblokken zijn nagenoeg volledig afgesloten van de openbare ruimte tussen de bouwblokken. De scheiding dus privé en openbare is hierdoor erg duidelijk aanwezig. Op de afbeelding is duidelijk het verschil te zien tussen het de grote van de privé ruimte tussen het bouwblok aan de Herengracht en het bouwblok aan de Singel. De verkeersontsluiting van het blok vindt, zoals op zoveel plaatsen in Amsterdam, plaats door toepassing van eenrichtingswegen welke samenkomen in de linker bovenhoek en de rechter onderhoek van het blok. De straten zijn opgedeeld in een trottoir voor de voetgangers, de weg voor fietsers en auto s en een strook direct gelegen aan de singel die gebruikt wordt als parkeerplaats. verkeersrichting Singel 362 bebouwing water privé parkeren schaal 1:2000 Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 15

16 03. Exterieur 03.1 Ontsluiting Het woonhuis kent een aantal verschillende ontsluitingen. Alle eerst is er de ontsluiting vanuit het souterrain. Deze ontsluiting is duidelijk alleen bedoeld voor de bewoner, het betreft een relatief smalle doorgang welke volledig is aangesloten op privé ruimten. De hoofdontsluiting bevindt zich op de bel-etage welke is opgedeeld in twee losse ontsluiting ten behoeve van de twee verschillende woonhuizen. Beide ontsluiting komen uit op het bordes welke ontsloten naar de openbare straat via een trap. De portiek van de hoofdontsluiting is reik gedecoreerd met tegelwerk op de beide wanden. Beide entrees beschikken over een voorportaal direct na de entree. hoofd-ontsluiting neven-ontsluiting 16 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

17 03. Exterieur 03.2 Gevelcompositie De ordening in de voorgevel is een repetitie te herkennen. De ramen op de verdieping kennen een vergelijkbare indeling met daarin de ornamenten verwerkt. Ook op de onderste lagen is de ordening terug te vinden ondanks de aanwezigheid van de plint. In de achtergevel is de ordening een stuk eenvoudiger en hiermee ook duidelijk functioneler. In de voorgevel is een duidelijke symmetrie te herkennen. De onderste plint en bel-etagegevel zijn door de aanwezigheid van de portiek niet gelijk symmetrisch aan de vollende verdiepingen. Wel is het linker deel symmetrisch en ook de portiek kent symmetrie. Vanaf de eerste etage is het pand volledig symmetrisch en heeft in duidelijk driedeling in de gevel die terugkeert bij veel Amsterdamse grachtenpanden. ordening symmetri vertikaal Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 17

18 03. Exterieur 03.2 Gevelcompositie De gevel speelt met een bepaalde diepte. De middenstrook van de voorgevel bevind zich circa 12 centimeter verder naar voren waarbij ook de onderplint verder naar voren komt. Daarnaast komen alle ornamenten ook verder uit de gevel dan het baksteenwerk. De bovenste lijst steekt ook nog verder uit en zorgt voor een smalle beschermingsstrook van de gevel. De dakkapel komt ook duidelijk naar voren waarbij de hijsbalk natuurlijk nog verder naar voren toe steekt. Het portaal ligt verdiept in de gevel wat ook de drempel versterkt voor de entree van het woonhuis. Daarnaast bied de verdiepte portiek natuurlijk bescherming tegen het weer bij binnen komen van de woning. doorsnede schaal 1:50 voor- en achtergrond 18 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

19 03. Exterieur 03.2 Gevelcompositie De transparante delen aan de voorzijde geven duidelijk een eenheid in het woonhuis weer. De ramen zijn allemaal van een gelijke hoogte over alle verdiepingen. Afwijkend hierin zijn natuurlijk de ramen ten behoeve van het souterrain en de ramen op de bel-etage. Kijkend naar het oude Amsterdamse grachtenpand is vaak een geleidelijke afname van de verdiepingshoogte, hiermee ook de kozijnhoogte, te zien. Bij de Singel 362 is dit dus niet het geval. De verdiepingshoogte op de bel-etage is wel groter maar het verschil is niet zo groot als bij bijvoorbeeld het naast liggende pand. Hierdoor zijn alle verdiepingen van zelfde kwaliteit qua daglicht. De transparante delen aan de achterzijde zijn hoofdzakelijk functioneel ingedeeld. De wanden die aansluiten op het lichthof zijn alle voorzien van ramen op alle verdiepingen. Door de smalle lichthof zijn alle ramen van een zo groot mogelijk oppervlakte zodat zoveel mogelijk licht binnen valt aan de achterzijde van de ruimten. transparant gesloten Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 19

20 03. Exterieur 03.3 Drempel De drempel van het woonhuis tussen exterieur en interieur kenmerkt zich door de trap aan de voorzijde. De eerste drempel vormt de omlijsting van de portiek. De entree voor bezoekers en bewoners bevindt zich op de bel-etage en wordt vanaf straat niveau bereikt via een trap die 1,5 meter omhoog gaat. Hier kom je terecht op een bordes wat verbonden is met de verschillende entree van de twee woningen. De entree van het souterrain wordt ook met een trap bereikt en is uitsluitend bedoeld voor de bewoners van het pand. De drempels hierin zijn nagenoeg identiek aan die bij de drempel voor de bezoeker. De drempel wordt echter nog versterkt door de smalle ruimte voor de entree. zachte overgangsruimte harde overgangsruimte zachte drempel harde drempel 20 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

21 03. Exterieur 03.4 Gevelmaterialisatie Het materiaalgebruik voor de bouw van het woonhuis is te omschrijven als traditioneel. De gevel is voornamelijk opgetrokken uit baksteen waarbij ook de rollagen boven de houten kozijnen zijn uitgevoerd in baksteen. De houtenkozijnen zijn voor een groot deel uitgevoerd als T- raam wat een veel gebruikt type was in de 19e eeuw. hout natuursteen Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 21

22 03. Exterieur 03.4 Gevelmaterialisatie De dakopbouw is nagenoeg volledig van hout en gedicht door middel van dakpannen. Daarnaast is in de voorgevel gebruik gemaakt van natuursteen voor decoratieve elementen zoals de ornamenten en de onderste plint. baksteen dakpan 22 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

23 03. Exterieur 03.5 Ornamenten Het woonhuis is aan de voorzijde sterk versierd met een aantal ornamenten. De onderste plint is tot een hoogte van 2 meter volledig opgetrokken uit natuursteen waardoor het woonhuis op een sokkel komt te staan. In deze natuursteenplint zijn onder de twee ramen gedetailleerdere ornamenten opgenomen. De ramen op de eerste tot derde verdieping bevatten onder de raamdorpel een gedetailleerd ornament en aan de bovenzijde een ornament dat de gebogen rollaag in tweeën deelt. De lijst aan de bovenzijde van de voorgevel is te beschouwen als één groot ornament dat het gebouw samen met de onderste plint insluit. ornamenten Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 23

24 04. Interieur 04.1 Routing De routing in het woonhuis blijft beperkt tot een ontvangst-route en privé-route. Het woonhuis kent geen personeelsroute. De routing in het huis wordt gekenmerkt door de centrale gang op iedere plattegrond. Deze verbind alle ruimten met elkaar. De routing voor ontvangst blijft beperkt tot één laag per wooneenheid waarbij de routing zelf ook beperkt blijft tot aan de ontvangstruimte/woonkamer. personeels-route ontvangst-route prive-route 24 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

25 04. Interieur 04.2 Constructie Constructief gezien is het huis helder opgebouwd. De woningscheidende wanden worden gebruikt als constructieve wanden en zijn opgetrokken uit baksteen. In het souterrain is de lange wand in de woning ook constructief in tegenstelling tot deze zelfde wand op de bovenliggende verdiepingen. De wand heeft een grotere dikte en vormt een steunpunt voor de stenen vloerelementen van de bel-etage. constructief Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 25

26 04. Interieur 04.2 Constructie De verdiepingsvloeren zijn opgebouwd uit een balklaag met daarop houten beplating. De balken overspannen in de breedte en zijn opgelegd in de constructieve woningscheidende wanden. Het dak is volledig opgebouwd uit houtenspanten welke verankerd zijn in de vloer en het laatste opstaande deel van de constructieve wand van de zolder. constructief 26 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

27 04. Interieur 04.3 Gebruik van ruimtes Het gebruik van de ruimten is opgedeeld in een negental functies. In de tekeningen is duidelijk een scheiding te zien tussen de dienende, functionele ruimten die voornamelijk aan de rechterzijde van de woning zijn gelegen en de bediende, leef ruimten aan de linkerzijde van de woning. verplaatsen slapen verzorgen tekeningen schaal 1:400 Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 27

28 04. Interieur 04.3 Gebruik van ruimtes De belangrijkste ruimte in de wooneenheden vormt de grote woonkamer welke meerdere gebruiken onderbrengt. Het woonhuis heeft niet voor iedere functie een aparte ruimten zoals nog wel te zien is bij de oudere grachtenpanden. Het speelt duidelijk in op nieuwe ontstane wooneisen en brengt daardoor ontvangst, wonen, eten en ontspannen onder in één grote ruimte. koken eten stallen tekeningen schaal 1: A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

29 04. Interieur 04.3 Gebruik van ruimtes ontspannen ontvangen werken tekeningen schaal 1:400 Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 29

30 04. Interieur 04.4 Ruimtetypen In de typologie van de ruimten wordt het grootste deel gedomineerd door de kamer. De woning draait om deze kamers die het woonhuis terug brengen tot zijn functie van wonen. De bel-etage wordt gekenmerkt door de enige zaal in het woonhuis. De ruimte kenmerkt zich door grotere verdiepingshoogte en is ook rijker gedecoreerd. Hierdoor vormt het de meeste representatieve ruimte in het huis. De overige ruimten type zijn voornamelijk verdeeld over de rechterzijde van de plattegrond. Het type gang heeft een centrale rol in de plattegrond en dient duidelijk als verbindend element. plattegrond zaal kamer hal gang hok hybride tekeningen schaal 1: A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

31 04. Interieur 04.4 Ruimtetypen Tekst plattegrond zaal kamer hal gang hok hybride tekeningen schaal 1:400 Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 31

32 04. Interieur 04.5 Sequenties van ruimtes De sequentie in het woonhuis zorgt voor een verheldering in werking van de twee wooneenheden boven elkaar. De bovenste wooneenheid wordt bereikt via een dubbele trap en kent vervolgens nog twee stijgpunten naar de bijbehorende bovenliggende verdiepingen. De onderste wooneenheid kent naast de hoofdentree ook nog een entree in het souterrain en een verbinding met het lichthof aan de achterzijde van de woning. privé bezoeker De sequentie voor de bezoeker is duidelijk een stuk eenvoudiger en wordt per wooneenheid beperkt tot één verdieping. tekeningen schaal 1: A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

33 04. Interieur 04.6 Drempels tussen ruimtes De drempels tussen de verschillende ruimten worden voornamelijk gecreëerd door de binnendeuren. De deuren vormen duidelijk een harde overgang tussen de verschillende ruimten. De gangen vormen samen met de trappen de overgangsruimten tussen verschillende verblijfsruimten. Hierin komt ook duidelijk een scheiding tussen privé en openbaar in ruimten naar voren. De scheiding tussen bijvoorbeeld de woonkamer en de slaapkamer bestaat uit twee harde drempels, twee zachte overgangsruimten en een harde overgangsruimte. zachte overgangsruimte harde overgangsruimte zachte drempel harde drempel Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 33

34 04. Interieur 04.7 Materialisatie en afwerking van ruimtes De materialisatie van de ruimten is uitgevoerd in een viertal verschillende materialen. Hout is een materiaal dat in iedere ruimte terug komt. Hout is gebruikt in de deuren en ook de plafonds van de ruimten zijn van geschilderd houtwerk. Daarnaast zijn in de woon- en slaapkamer de ornamenten aan het plafond en het de schuifdeur in het midden van ruimten gemaakt uit hout. hout 34 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

35 04. Interieur 04.7 Materialisatie en afwerking van ruimtes Een groot deel van de wanden is voorzien van stucwerk dat de bakstenen wanden egaliseert. De schouw die zich aan linkerzijde van het woonhuis bevind is volledig gemaakt uit natuursteen. stucwerk Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 35

36 04. Interieur 04.7 Materialisatie en afwerking van ruimtes De wanden van de verblijfsruimten op de eerste en derde verdieping zijn voorzien van behang en ook hier is de schouw in de slaapkamer volledig uitgevoerd in natuursteen. behang 36 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

37 04. Interieur 04.7 Materialisatie en afwerking van ruimtes De sanitaire ruimten zijn voor een groot deel voorzien van tegelwerk. De toepassing van het tegelwerk in de sanitaire ruimten is niet altijd het zelfde geweest. De nis met het toilet heeft bijvoorbeeld niet het tegelwerk gehad zoals we dat vandaagd de dag terug zien in sanitaire ruimten. tegelwerk Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 37

38 04. Interieur 04.8 Sociale hiërarchie De sociale hiërarchie in de ruimten laat duidelijk zien dat het woonhuis is opgedeeld in twee wooneenheden. Iedere wooneenheid heeft zijn eigen representatieve ruimte welke wordt omringd door collectieve ruimte die voor het grootste gedeelte toegankelijk zijn voor de bezoeker. De overige verdieping per wooneenheid zijn volledig privé. privé collectief representatief personeel 38 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

39 04. Interieur 04.9 Ruimtelijke hiërarchie Bij de ruimtelijke hiërarchie is er een duidelijke scheiding te zien tussen de linker- en de rechterzijde van de woning. Aan de rechterzijde bevinden zich voornamelijk de ruimten die de linker zijden bedienen. Een scheiding die op alle fronten terug komt in het interieur. bediend dienend hybride Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 39

40 04. Interieur Zones In een directe oogopslag is te zien dat de verblijfszone de grootste oppervlakte in beslag neemt zoals het bij wonen dan ook hoort te zijn. De functionele en verkeerszone zijn aan de rechterzijde van de plattegrond ondergebracht. In deze tekening is duidelijk te zien dat het woonhuis is ontworpen met de essentie op het wonen gericht. verkeerszone verblijfszone functionele zone hybride zone 40 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

41 04. Interieur Meubilering van ruimtes Het woonhuis kent een aantal vaste inrichtingen in ruimte die kunnen worden verstaan onder meubilering. Allereerst bevinden zich op vier verdiepingen schouwen in de grote ruimte die wordt opgedeeld door de schuifdeuren. De schuifdeuren dienen ook als vaste meubilering en kunnen de grote algemene ruimte opdelen in twee afzonderlijke ruimte. Daarnaast zijn de schuifdeuren opgenomen in een meubel dat dienst doet als kast/vitrine. Waarbij aan weerszijde plaats is voor berging van goederen. In de afbeelding is naast de authentieke vaste meubilering ook de nieuwe vaste meubilering opgenomen waardoor duidelijk de sanitaire inrichting is te zien. Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 41

42 05. Transformatie De transformatie van de Singel 362 Belangrijk voor de analyse is het in kaart brengen van de architectonische transformatie van het huis in de loop van de tijd. Sommige van de geanalyseerde huizen bestaan al eeuwen en zijn blootgesteld geweest aan sociale, ruimtelijke en programmatische transformaties. In de analyse dienen deze veranderingen getekend te worden om te laten zien wat de permanente en de tijdelijke architectonische kenmerken van de woonhuizen zijn. Zoals al eerder beschreven is het woonhuis aan de Singel 362 opgericht na een brand waarbij het oude pand is afgebrand. Rond deze tijd, jaar 1882, ontstond er door de industriële revolutie een grote groei naar woningbehoefte. Het woonhuis wat destijds is gebouwd heeft hier dan ook op ingespeeld. De gevel van de Singel 362 doet denken aan een 18e eeuws grachtenpand en is dan ook voor een groot deel een referentie aan het grachtenpand wat er voor de brand heeft gestaan en is dan ook niet direct te onderscheiden van de naast gelegen panden die de brand wel hebben overleeft. Doordat het woonhuis in deze nieuwe periode is gebouwd heeft het sterk ingespeeld op de woningbehoefte van die tijd en de strengere woningeisen die in 1901 in de woningwet zijn vast gelegd. Het woonhuis is direct opgedeeld in twee wooneenheden waarbij iedere wooneenheid een vergelijkbaar woonoppervlak heeft. Ook de inhoud van de direct bewoonde verdiepingen, woonverdieping en slaapverdieping, is nagenoeg gelijk. Dit wil dus zeggen dat de verdiepingshoogte over de verschillende lagen minimaal verschilt. Dit in tegenstelling met de oudere 17e en 18e eeuwse grachtenpanden waarbij de verdiepingshoogte geleidelijk afnam. De beide wooneenheden hebben hierdoor, voor die tijd zeker, goede kwaliteiten en het woonhuis was efficiënt ingedeeld zodat het volledige perceel gebruikt werd. Alle ruimten hadden een directe functie waarbij de dagelijkse woonbehoefte zoals eten, slapen en ontspannen waren ondergebracht. Ondanks de efficiënte indeling van het woonhuis en de opdeling in twee wooneenheden is het niet vergelijkbaar met een groot deel van destijds gebouwde woonhuizen in Amsterdam. Er is duidelijk sprake van een luxe woning die wellicht door een rijke handelaar is gefinancierd. Het pand is rijk aan ornamenten en kent een statig uitstraling die niet misstaat dus de oudere grachtenpanden. In de circa 130 jaar dat de Singel 362 bestaat is het woonhuis minimaal getransformeerd. De belangrijksten, meest noemenswaardige, transformaties die het woonhuis heeft ondergaan is op het vlak van sanitaire voorzieningen. De sanitaire voorzieningen en hygiënische opvattingen waren in 1882 niet te vergelijken met de sterk veranderde eisen in de afgelopen 100 jaar. Het woonhuis beschikte in de smalle uitstulping in de linker bovenhoek op de plattegrond een kleine nis die op iedere verdieping werd gebruikt als toilet. Dit is wellicht niet meer geweest dan een bankje met daaronder een bak. Op dit moment is deze nis, op in ieder geval twee verdiepingen, nog altijd in gebruik als toilet maar is wel getransformeerd naar de moderne toiletinrichting. Op de rechter bovenhoek van de plattegrond is een het perceel van het woonhuis volgebouwd met een grote uitstulping. Deze ruimten hebben in de afgelopen 130 jaar te allen tijde een zelfde functie gehuisvest. Op de woonlaag met daarin de meest representatieve ruimten van iedere wooneenheid bevond zich in deze hoek de keuken en op de laag hierboven bevond zich hier de badkamer. De inrichting in deze ruimten is natuurlijk in de afgelopen jaren telkens vervangen door modernere voorzieningen. Het woonhuis is door de vorige eigenaar, die er bijna 30 jaar in heeft gewoond, volledig authentiek behouden en gerestaureerd. De ornamenten aan de binnenzijde op plafonds en wanden zijn op sommige verdieping wel wit geverfd maar bevatten op de bel-etage nog al hun ware kleuren. Daarnaast zijn op verschillende lagen de schouwen verwijderd uit de ruimten, ook deze zijn door de eigenaar weer in ere hersteld. Het woonhuis aan de Singel 362 heeft dus een minimale transformatie ondergaan. Kijkend naar veel andere grachtenpanden is toch te zien dat er veel opdeling heeft plaatsgevonden binnen een grachtenpand en dat de ruimten verschillende keren veranderd zijn. Hoe komt het nu dat dit bij de Singel 362 niet het geval is? De woning- en ruimtebehoefte die ten tijden van oprichting voor het pand golden zijn sterk vergelijkbaar met de woningbehoefte die er vandaag de dag gelden. Het woonoppervlak per wooneenheid komt sterk overeen met die van een eengezinswoning anno Daarnaast is de ruimte-indeling voor een groot deel teruggebracht naar de essentie van het wonen en bevat geen ruimtetype die in de afgelopen eeuw niet meer zijn toegepast. In het woonhuis zijn de ruimten helder opgedeeld in het wonen/ontvangen, eten, 42 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

43 05. Transformatie koken, slapen, verzorgen en bergen, de zelfde behoefte en ruimtetypen die vandaag de dag ook worden toegepast. Er zijn geen extra ruimten verwerkt die alleen voor dienen voor het ontvangen van bezoek, werken of grote opslag zoals in verschillende oudere grachtenpanden. Daarnaast is het natuurlijk niet zo dat alle panden die in deze tijd zijn opgericht een minimale transformatie hebben ondergaan. Dit komt wellicht doordat het pand destijds door welvarende mensen/gezinnen is bewoond en het zich konden veroorloven om in groter woonhuis te wonen dan de standaard arbeiders in de industriële revolutie. oude situatie Singel Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 43

44 06. Conclusie Het woonhuis aan de Singel 362 is opgericht in In deze periode onderging Amsterdam een enorme groei ten gevolgen van de Industriële Revolutie. Door deze industriële revolutie groeide de vraag naar woningen in Amsterdam sterk en breide de stad buiten de Singelgracht sterk uit. Omstreeks 1880 is het pand aan de Singel 362 in een brand volledig verwoest. Het pand is vervolgens in de zelfde stijl herbouwd. Dit heeft tot gevolg dat de uitstraling van gevel sterk doet denken aan een grachtenpand van de 18e eeuw. Echter is het werkelijk woonhuis wel getransformeerd onder de grote woningbehoefte die destijds heerste in Amsterdam. Het woonhuis is opgedeeld in twee wooneenheden boven elkaar en bevat ook twee afzonderlijke entrees. De ligging van het woonhuis vormt een generiek type in het bouwblok. Het bouwblok vormt een gesloten massa aan de Singel met slechts een aantal kleine onderbrekingen die dienen als lichthof of steeg. Het bouwblok aan de Singel vormt tevens een generiek type in vergelijking met de andere blokken gelegen aan de Singel. De bouwblokken zijn nagenoeg volledig bebouwd in tegenstelling tot de bouwblokken aan de volgende grachten welke allen over een grote binnenplaats beschikken. Het woonhuis vormt in het gevelbeeld een aansluiting met de naastliggende gevels en komt hierin ook qua hoogte overeen. Kijkend op niveau van perceelstructuur is er ook te spreken over een generiek type. De diepte van de woning is gemiddeld in vergelijking met andere percelen aan het blok waarin ook duidelijk de structuur van de plattegrond is te herkennen als generiek type in combinatie met het lichthof. De breedte, diepte verhouding van het woonhuis is een duidelijk terugkerende verhouding in de bouwblokken aan de Singel. De voorgevel van het woonhuis komt in eerste instantie over als een generiektype in de lijn gevels aan de Singel. Ook de hoogte van het woonhuis is vergelijkbaar met de naast liggende panden. Het aantal verdiepingen in de woningen (zes) is tevens generiek aan de naast liggende panden. Het verschil wat opvalt bij het bekijken van de transparante en gesloten delen is de constante verdiepingshoogte in het gebouw. De begane grond wijkt hierin af doordat deze een hoger verdiepingshoogte kent. Daarmee refereert het woonhuis aan de oudere Amsterdamse grachtenpanden waarbij de meeste representatieve ruimten zich op de onderste laag bevonden en de grootste verdiepingshoogte kennen. Echter zijn de volgende verdiepingen allen van een gelijke hoogte. Hier door ontstaat er een contrast met de naast liggende panden en wordt duidelijk dat het woonhuis jonger is dan bijvoorbeeld het links langs liggend pand. Bij de oudere grachtenpanden zie je duidelijk dat de verdiepingshoogte per verdieping steeds verder af neemt. Hieruit blijkt dat in het jaartal van oprichten van dit pand de woningeisen strenger werden en er meer rekening werd gehouden met benodigde leefruimte. De woningeisen zijn in die tijd sterk gegroeid en in 1901 in de woningwet vast gelegd. Een ander punt uit de leeftijd van het woonhuis is af te lijden is de toenemende woningbehoefte. Het woonhuis is ontworpen als een dubbel woonhuis waarbij de onderste drie verdiepingen en de bovenste drie verdiepingen aparte wooneenheden vormen. Panden die voor dit jaartal zijn gebouwd hebben rond 1880 veel transformaties doorgemaakt door opdeling in verschillende wooneenheden. Het woonhuis aan de singel 362 is dus duidelijk een nieuw type in het bouwblok ten tijden van oprichting. Dat het woonhuis is opgedeeld in twee wooneenheden heeft verschillende gevolgen. De indeling in de plattegronden is over de verschillende verdiepingen nagenoeg gelijk. De belangrijkste grote ruimten hebben een nagenoeg gelijk vloeroppervlak. De verkeerzone en opslag bevinden zich allen aan de rechterzijde van het woonhuis waardoor de linkerzijde volledig wordt gebruikt voor het wonen. De wooneenheden zijn duidelijk volledig gericht op de essentie van het wonen doordat de ruimtetypen zich beperken tot directe behoeften zoals wonen, slapen, ontvangen, eten en verzorgen. De twee wooneenheden zijn echter niet van gelijke waarden ondanks dat hun indeling in plattegrond nagenoeg gelijk is. Hierin komt duidelijk het oude Amsterdamse grachtenpand opnieuw naar voren. De oudere grachtenpanden kenmerken zich bijvoorbeeld door een groot verschil in representatieve waarde van verschillende ruimte. De belangrijkste ruimten bevonden zich veelal op de begane grond/bel-etage en kende een grotere hoogte in vergelijking met de volgende verdiepingen. Dit is ook bij de Singel 362 het geval. De onderste wooneenheid heeft op de begane grond een grotere verdiepingshoogte en is ook rijker versierd aan de binnenzijde met ornamenten en dergelijke. 44 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis

45 06. Conclusie Doordat het pand opgericht is in 1882 en direct in gebruik is genomen als woonhuis en opgedeeld is in twee aparte wooneenheden zijn de transformaties in de woning beperkt gebleven. De oppervlakte die destijds werd ingericht als wooneenheid komt sterk overeen met de huidige woonbehoefte. De verdeling in drie woonlagen met een heldere indeling van plattegronden komt sterk overeen met de standaard eengezinswoning zoals deze vandaag de dag worden gebouwd. Dit is dan ook de reden dat in het woonhuis nagenoeg geen transformatie heeft plaatsgevonden in de grote van ruimten. De belangrijkste transformatie in het woonhuis zit in de sanitaire voorzieningen en keukeninrichting. De hygiëne eisen zijn in de afgelopen eeuw natuurlijk sterk toegenomen. In het woonhuis bevond het toilet zich in de uitstulping aan de linker bovenzijde van de plattegrond. Dit toilet bestond uit een simpele open nis. Deze nis is op twee verdieping met slaapvertrekken nog steeds in gebruik als toilet. De sanitaire inrichting van het pand ten tijden van oprichting is minimaal. In die tijd waren deze behoefte totaal niet meer te vergelijken met vandaag de dag. In de plattegronden bevind zicht in de rechter boven hoek telkens de keuken en de badkamer die in de afgelopen 130 jaar natuurlijk zijn mee getransformeerd met de modernere inrichtingen. het Amsterdamse grachtenpand van de 18e eeuw maar de werkelijke inrichting van het woonhuis terug is gebracht naar essentie van het wonen. Doordat het pand wellicht is gebouwd voor destijds welvarende mensen en een opdeling heeft gekregen in twee wooneenheden heeft het qua oppervlakte ook de afmetingen zoals deze vandaag de dag terug te zien zijn bij de eengezinswoningen. oude situatie Singel Het woonhuis aan de Singel 362 kan worden opgevat als een stadshuis dat ten tijde van oprichting een nieuw type vormde in het bouwblok aan de Singel. Inspelend op de woningbehoefte en eisen van dat moment heeft er toe geleid dat het pand is gebouwd in de traditionele stijl van Het Stedelijke Woonhuis Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse A 45

46 Bibliografie Boeken 01] (2008) B. Leupen & Mooij, H.; Het ontwerpen van woningen ; Nai Uitgevers/Publishers; Rotterdam; ISBN ] (2005) B. Leupen; Ontwerp en analyse ; Uitgeverij 010 ; Rotterdam; ISBN ] (2003) J. Castex, J.C. Depaule, P. Panerai; De rationele stad: van bouwblok tot wooneenheid ; Uitgeverij Boom; ISBN ] (1991) P. Spies, K. Kleijn, A. v. Oord-de Pee; Het grachtenboek ; SDU; Den Haag; ISBN ] (1985) C. v.d. Hoeven, J. Louwe; Amsterdam als stedelijk bouwwerk: een morfologiese analyse ; Uitgeverij Boom; ISBN Internet 06] Beeldbank Amsterdam; 07] Funda Makelaars; 08] Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad; Overige 09] Google Earth Illustraties A] Funa - bron: [07] - Project Beschrijving Interieur B] Beeldbank Amsterdam - bron: [06] - Transformatie C] Beeldbank Amsterdam - bron: [06] - Conclusie 46 A Singel 362, Amsterdam - D.A. Dirkse Het Stedelijke Woonhuis