Het verband tussen empathie en wanen bij mensen met schizofrenie

Transcriptie

1 Hetverbandtussenempathieenwanenbijmensenmet schizofrenie Theassociationbetweenempathyanddelusionsinthepresenceofschizophrenia MastertheseKlinischeenOntwikkelingspsychologie Onderzoeksverslag

2 AllIknowisImakesensetome it'sotherpeoplewhoseemcomplicated. TaraKelly,HarmonicFeedback 2

3 Inhoudsopgave Voorwoord Inhoudsopgave Samenvatting(Nederlandse&Engelseversie) 1Inleiding Theoretischkader 1.2Huidigonderzoek 2Methodologie Participanten 2.2Materialen 2.2.1Affectieve&cognitieveempathie 2.2.2Waneninhetkadervanschizofrenie 2.3Dataanalyse 3Resultaten Beschrijvendestatistiekenenverschillenmetdegezondeproefpersonen 3.2Onderlingecorrelaties 3.3Hetverbandnaderonderzocht 4Discussie Samenvattingvandegevondenresultaten 4.2Integratiemeteerderonderzoekendeliteratuur 4.3Implicatiesenvervolgonderzoek Bijlagen BijlageI:PositiveandNegativeSymptomScale 3

4 BijlageII:Assumptievanhomoscedasticiteit Grafieken&Tabellen Tabel2.3.1: normaleverdelingdevariabelen Tabel3.1.1: beschrijvendestatistiekenvandegroepmensenmetschizofrenie Tabel3.1.2: beschrijvendestatistiekenvandegezondeproefpersonen Tabel3.1.3: verschillentussendemensenmetschizofrenieengezondeproefpersonen opdeemotionalempathictendencyscale Tabel3.1.4: verschillentussendemensenmetschizofrenieendegezonde proefpersonenopdefauxpasdetectionscore Tabel3.2.1: verschillenindeaanwezigheidvanwanen(>3oppanss)opdeemotional EmpathicTendencyScaletussendemensenmetschizofrenieende gezondeproefpersonen. Tabel3.2.2: verschillenindeaanwezigheidvanwanen(>3oppanss)opdefauxpas DetectionScoretussendemensenmetschizofrenieendegezonde proefpersonen Tabel3.2.1: Spearmancorrelaties Tabel3.2.1: Pearsoncorrelaties Tabel3.3.1: KruskasWallisRankscores Tabel3.3.2: KruskasWallisRankspergroep Tabel3.3.3: KruskasWallistoets Grafiek3.3.1:grafischeweergavevandegroepsverschillenopEmotionalEmpathic TendencyScaleendeFauxPasDetectionScore 4

5 Samenvatting/Summary Nederlandseversie Mensenmetwanenenschizofreniehebbenperdefinitiegedachtenoverhenzelf,anderen endewerelddieafwijkenvanwatalgemeentoegankelijkisbinnendemaatschappijof (sub)cultuur.indezetheseisonderzochtofwaneninhetkadervanschizofrenieverband houdenmetempathie.indewetenschappelijkeliteratuurzijnermeerdereaanwijzingente vindendatdeafwijkendegedachtepatronenvanmensenmetwaneninhetkadervan schizofrenieverbandhoudenmetgebrekeninempathie.empathieiseenheterogeen constructdathetbegrijpenenreagerenopdeemotionelebelevingvananderenbehelst.de achterliggendegedachtevanditonderzoekisdatwanneeranderemensenmindergoed begrepenwordeninhunemotioneleervaringen,ermeerruimteisvoordemisinterpretatie vansocialesignalenenminderruimtevoorhetaanpassenvanheteigengedachtegoedop basisvanwatanderendenkenofvoelen. Eenempathischeresponsishetproductvantweecentralecognitieveenaffectieve empathischeprocessenofcomponenten.waaraffectieveempathieervoorzorgtdatwede gevoelensvananderenkunnenervaren,zorgtcognitieveempathieervoordatwede betekenisvandezeervaringenkunnenbegrijpenenkunnenomzettenineengepaste reactie.uitdeonderzoeksresultatenkomtnaarvorendatmensenmetschizofrenie,zonder tekijkennaarwelkesymptomenzeprecieshebben,beperkingeninzowelcognitieveals affectieveempathievertonen. Doordegroepmensenmetschizofrenieoptedelenindriegroepen,eengroepsindeling gebaseerdopdematewaarinwanenbijmensenmetschizofrenieaanwezigis,isde associatietussenwanenencognitieveenaffectieveempathieverderonderzocht.gebleken isdatdemensenmetschizofrenieenmeteenmildeaanwezigheidvanwanenhogerop cognitieveenaffectieveempathiemetingenhebbengescoordindandegroepmensenmet schizofrenieengeenwanenendandegroepmensenmetschizofrenieeneensterkemate vanwanen;erlijktspraketezijnvaneencurvelineairverbandtussenwaneninhetkader vanschizofrenieencognitieveenaffectieveempathie. 5

6 Englishversion Peoplewithschizophreniaanddelusionshavethoughtsaboutthemselves,othersandthe world,thatdifferfromwhatisgenerallyacceptablewithinasocietyor(sub)culture.inthis researchweinvestigatewhetherdelusionsinthepresenceofschizophreniaareassociated withempathy.inthescientificliteraturethereareseveralindicationsthatthesethought patternsofpeoplewithschizophreniaanddelusionsareassociatedwithdefecitsin empathy.empathyisaheterogeneousconstructthatinvolvestheunderstandingand respondingtotheemotionalexperiencesofotherpeople.whenotherpeoplearelesswell understoodintheiremotionalexperiencesorintentions,thereismoreroomforthe misinterpretationofsocialaffectiveinformationandlessoppertunityforadjustingyourown ideastowhatotherpeoplethinkorfeel. Anempathicresponseistheproductoftwocentralcognitiveandaffectiveempathic processesorcomponents.whereaffectiveempathyhelpsustoexperiencethefeelingsof others,cognitiveempathymakessurethatweunderstandandreactaccordinglytothese experiences.thefindingsinthisstudyshowthatpeoplewithschizophreniaexhibit,when notconsideringtheirsymptomatology,limitationsinbothcognitiveandaffectiveempathyin comparisonwithahealtysubjectgroup. Tofurthereximinethesefindingsinthepresenceofdelusions,wedevidedthepeoplewith schizophreniaintothreegroupsbasedonthedegreetowhichdelusionsarepresent.these arerespectively:notpresent,amildpresenceandastrongpresenceofdelusions. Surprisinglypeoplewithschizophreniaandamildpresenceofdelusionsscoredhigheron thecognitiveandaffectiveempathymeasurementsthantheothertwogroups.these findingsindicatethatthereiscurvedlineaireassociationbetweencognitiveandaffective emapthyanddelusionsinthepresenceofschizophrenia. 6

7 Hoofdstuk1:Inleiding AllIknowisImakesensetome it'sotherpeoplewhoseemcomplicated. TaraKelly,HarmonicFeedback 1.1 Theoretischkader Hetvormenvanovertuigingenoverdewereld,onszelfenandereniseennoodzakelijk procesomdeveelheidvaninformatiewaarmeewedagelijkswordengeconfronteerdte kunnenverwerken.ombestaandeovertuigingenconsistentenactueeltehoudenis constanteherzieningenevaluatienoodzakelijk;sommigeinformatiewordtverworpenen andereleidttotnieuweofeenuitbreidingvanbestaandekennisenovertuigingen(elio& Pelletie,1997).Wanneerhetmechanismevanhetverwerpenenhetaccepterenvannieuwe informatienietadequaatfunctioneert,ishetmogelijkdateenvalseovertuiging(en),ookin hetlichtvantegenstrijdigbewijs,blijftvoortbestaan.hetisredelijkomaantenemendat gebrekenineendergelijkmechanismeverbandhoudenmethethebbenvanbeperkt gefundeerde,irrationele,enzelfsmetwaanachtigegedachtenenovertuigingen(kaliuzhna, Chambon,Franck,Testud&vanderHenst,2012). OvereenkomstigmethetlaatstgenoemdewordtdoordeAmericanPsychiatricAssociation (2000)eenwaangedachtealsvolgtbeschreven: eenwaaniseenfoutieveovertuiging,gebaseerdoponjuistegevolgtrekkingenuitdeexterne realiteit,diestevigvastgehoudenwordt,ondanksdedenkbeeldenvanbijnaiederanderen ondankseenduidigbewijsofaanwijzingenvoorhettegendeel.hetdenkbeeldisnietvan zodanigeaarddathetdoorandereledenvandecultuurofdesubcultuurgeaccepteerdwordt enisdusbijvoorbeeldgeenonderdeelvaneenreligieuzeovertuiging. Gebrekeninhetevaluerenenherzienvanovertuigingenzullendeinhoudenhethebbenvan waangedachtenwaarschijnlijknietveroorzakenen/ofbepalen,maarmakeneenwijziging daarvanergmoeilijk(langdon,coltheart&ward,2010). Binnenhetschizofrenespectrumeninminderematedaarbuitenkomenverschillende soortenwanenmetregelmaatvoor(americanpsychiatricassociation,2000).wanen wordendoorongeveerdriekwartvandemensenmetschizofrenieervaren(lucas,sainsbury, 7

8 &Collins1962;Sartorius,etal.1986)endoorvijftottienprocentvandegehelepopulatie (Eaton,Romanoski,Anthony,&Nestadt,1991). Schizofrenieverwijstnaareengroeppsychotischestoornissen,waarvandesymptomen wanen,hallucinaties,afwijkendegedachtepatroneneninmeerofminderemate emotionele,denk, engedragstoornissenzijn(americanpsychiatricassociation,2000).hetis eenernstigeaandoeningdie0.5procentvandewerkendebevolking(18t/m64jaar)ooitin zijnofhaarleventreft.hetkomtietsvakervoorbijmannendanbijvrouwen.vanafhet60 ste levensjaarisditomgekeerd,doordathetaantalnieuwegevallensterkerafneemtbijmannen danbijvrouwen(gommer,poos&bruggeman,2011). Innavolgingvantheorieënoververbaleennonverbalecommunicatie,steunthetbegrijpen vancommunicatievesignalenopdemogelijkhedendiewehebbenom gemeenschappelijke grond tevindenmetanderen;eenprocesdatgeheelofgedeeltelijkgefaciliteerdwordtdoor empathischeprocessen(tomaselloetal.2005;samsundar,1999).demoeilijkhedendie mensenmetwaneninhetkadervanschizofreniehebbeninhetaanpassenen/ofverwerpen vanbestaandeovertuigingenhangenzodoendemogelijksamenmetempathie. Empathieiseenheterogeeneneennieteenduidiggedefinieerdconceptofconstruct(Lee,et al.2004;preston&dewaal,2002).enkeleauteurshebbenempathiegedefinieerdalseen grotendeelsonvrijwilligereactieopaffectievesignalen(hoffman,1978),waaranderehet beschrijvenals roletakingability ofals perspectivetakingability (Freemanetal.2004).In navolgingvandedefiniëringdieprestonendewaal(2002)hanteren,endiegrotendeels overeenkomtmetdebeschrijvingvanhoffman(1978),isempathie: elkproceswaarbijdewaarnemingvaneenanderzijnofhaar(emotioneleenmentale) toestandervoorzorgtdatde(emotioneleenmentale)toestandvandewaarnemerhier dichterbijkomtteliggen. Binnenhetempathischproceszijntweefunctioneleeigenschappennoodzakelijk;1)het vermogenom geraakt tewordendooreenanderzijnofhaaremotioneletoestand,en2) hetvermogenomhierovernatedenkenofomjezelfineenanderzijnofhaar gevoelswereldtedenken(shamasundar,1999).dezetweeaspectenrefereren respectievelijkaandetweecentralecomponentenvanempathie;cognitieveenaffectieve empathie(decety&jackson,2004). Deopdelingvanhetconstructempathieincomponentenisoorspronkelijkafkomstigvan Strayer(1987).Ditwerdgedaanomdedimensionaliteitvanempathietekunnenbeschrijven 8

9 endeinteractietussencognitieveenaffectievefactorenuiteentekunnenzetten(farrow& Woodruff,2007).OokbinnenhettheoretischraamwerkvanhetPerceptie Actiemodelvan empathiezijnbeidecomponentencomplementair,interacterendenafhankelijkvanelkaar; waarbijvoorbeeldaffectieveempathieervoorzorgtdathetongemakvananderenkan wordenervaren,zorgtcognitieveempathieervoordaterondanksdeaffectievebeleving, eenhelpendehandkanwordenuitgereikt(preston&dewaal,2002). CognitieveempathieblijktgrotendeelsteoverlappenmetTheoryofMindofMentalizing (Langdonetal.2006).TheoryofMindishetherkennenvanenhetdenkenoverdeintenties, kennisenovertuigingen,ofweloverdementalstatevaneenanderpersoon(premack& Woodruff,1978;Frith&Frith,2008).Indewetenschappelijkeliteratuurisertoenemend bewijsdathogereordetheoryofmindvaardigheden,inovereenstemmingmethet Perceptie Actiemodel,eenberoepdoenop kennisoverovertuigingen en kennisover emoties. (Hooker,Verosky,Germine,Knight&Esposito.2008).Inzichtindementalstate vananderemensen(diekanverschillenvandievanonszelf)maakthetmogelijkominte kunnenschattenwaaromeenanderietsdoet,omtoekomstiggedragvananderente voorspellenenhethelpttebeslissenwelkereactiegepastisineensocialesituatie. Bovendienisheteenbelangrijkonderdeelvansocialeintelligentie(Gallese&Goldman, 1998;Tomasello,etal.2005). Eenvoorbeeldvaneengeavanceerderesociaalcognitieve(empathische)testwaardeze beideaspecteninterugkomen,isdefauxpastest.ineenvandeverhalenvandefauxpas testvraagtamyaansusan, watdoejeaannaarhetfeestvanvanavond? WaardoorSusan toteenteleurstellendeontdekkingkomt;zeisnietuitgenodigd!omdefauxpas,ofwelde socialemisstap,succesvolteidentificereniserinzichtnodigin;1)dateriemandisgeweest dieonintentioneelietsgezegdheeft,ietswathijofzijbeterniethadkunnenzeggen,en2) welkeemotionelegevolgenditheeft(baron Cohen,Riordan,Stone,Jones&Plaisted, 1999). Frith(2005)heeftvoorgestelddatmoeilijkhedenmetbetrekkingtotTheoryofMind verbondenzijnaandesymptomatologievanmensenmetschizofrenie.ditisgesteldvoor uiteenlopendevormenvanwanen,zoalsbetrekkingswanen,achtervolgingswanenenwanen vanmisidentificatie,maarookvoordeuiteenlopendevormenvanpositieveennegatieve symptomen.wanneerbijvoorbeeldheteigenhandelennietwordtgezienalshetresultaat vandeeigenintenties,kanheteigenhandelenwordenervarenals iets datbuitendeeigen 9

10 controleomgebeurdenzelfsals iets datondercontrolevanbijvoorbeeldbuitenaardse wezensstaat(salvatore,,etal.2011). InnavolgingvanhettheoretischraamwerkvanTheoryofMindenhetPerceptie Actie Modelishetintactfunctionerenvanzowelcognitievealsaffectieveempathievanbelang voordematevanreceptiviteitvooreninternaliseringvansociaalcommunicatieve boodschappen(derntletal.2009;smith,etal.2012).hetnietaccuraatinterpreterenvan sociale(emotionele)signalenkanleidentotfoutievegevolgtrekkingenuitdeexterne realiteit,geeftminderruimteomineensocialesituatieeennon egocentrischperspectief aantenemenenmeerruimtevoorambiguïteitoverdebetekenisvansocialesignalen (Langdon,Coltheart&Ward,2006).Aansluitendophetlaatstgenoemde,blijkenmensen metwanenrelatiefintoleranttegenovergevoelensvanambiguïteit;beslissingenworden danookrelatiefsneller,metmeerzekerheidenmetminderondersteunendbewijsgenomen (Garety,Hemsley&Wessely1991).Daarnaastgevenmensenmetschizofrenieenwanen anderemensenvakerdeschuldvoorhetintentioneelveroorzakenvannegatieve gebeurtenissenenwordenpositievegebeurtenissenjuistmeeralsdoorheteigentoedoen gezien.ditwordtookweleenattributiebiasgenoemd(bentall,1994). Indewetenschappelijkeliteratuurzijneraanwijzingendatverscheideneempathische processenc.q.componentenbinnenhetsociaalcognitievedomeinbijdragenaande verminderdefunctioneleuitkomstenvanmensenmetschizofrenie(bellack,morrison, Wixtes&Muese,1990;Corrigan&Green,1993)enbelangrijkeaangrijppuntengevenvoor psychologischeinterventies(harvey&bellack,2009). Inhoeverrehetcognitieveenaffectievecomponentvanempathieverbondenisaande symptomenenaanwelkesymptomenvanschizofrenie,isechtergrotendeelsonbekenden vereistaandachtindewetenschappelijkeliteratuur(lee,farrow,spence&woodruff,2004; Smithetal.2012).Indehoopeenbijdragetekunnenleverenaanhetonderzoeknaar mensenmetwaneninhetkadervanschizofrenie,enaanmogelijkebehandelingenvoor dezekwetsbaregroepenmensen,wordtindezestudiehetverbandtussenempathieen waneninkaartgebracht. 1.2 Huidigonderzoek Vanuiteentheoretischoogpuntlijktverderonderzoeknaarhetverbandtussenempathieen 10

11 wanengerechtvaardigd;eenverminderdvermogentotempathieleidtwaarschijnlijktot meerambiguïteitoversocialesignalen,minderruimtevoorhetcorrigerenvanheteigen gedachtegoedenmeerruimtevoor eigenzinnige verklaringenvanervaringen (Shamasundar,1999;Preston&deWaal,2002;Smith,etal.2012;Hooker,etal.2008). Inovereenstemmingmetdezeendeoverigebesprokentheoretischeachtergrondenvan zowelempathiealswanen,zijndeverwachtingenindezestudie: 1)datlagerecognitieveenaffectieveempathiescoresgepaardgaanmeteentoenameinde ernstvanwaneninhetkadervanschizofrenie. 2)Datervoorzowelaffectievealscognitieveempathieeensignificantverschilbestaatmet gezondeproefpersonen. Innavolgingvandezeverwachtingenzijnertweehypothesenteformuleren: 1)erisgeensignificantverbandtussencognitieve&affectieveempathieenwaneninhet kadervanschizofrenie. 2)Erisgeensignificantverschiltussendemensenmetschizofrenieendegezonde proefpersonenvoorzowelaffectievealscognitieveempathie. Inhethuidigeonderzoekishetnietdeambitieomtedifferentiërentusseninstand houdendeenetiologischefactorenvanwanen,maarwelomeeneersteeneennietenkel theoretischestaptezettennaarhetverduidelijkenvanderolvanempathiebijwaneninhet kadervanschizofrenie. Inhetvolgendehoofdstukzalingegaanwordenophoedezeambitievormzalkrijgenindeze studie. 2.Methodologie 2.1Participanten MensenmetSchizofrenie Departicipantenaanditonderzoekzijnoorspronkelijkgeselecteerdvooreeneerderestudie 11

12 overdevoorspellendewaardevanneuropsychologischeonderzoekenvoorhetsociaal functionerenbijmensenmetschizofrenie(pijnenborg,withaar,vandenbosch&brouwer, 2010).Aldedeelnemersaanditonderzoek,34mannenen12vrouwenmetdediagnose schizofrenievolgensdedsmivcriteria(americanpsychiatricassociation,2000),hebbeneen Informedconsentformulierondertekendenwarenpsychotischstabieltijdensde testafnamen.deelnemersmeteeniq<70zijnuitgeslotenvanparticipatie. Degemiddeldeleeftijdvandemensenmetdeschizofrenieis27,35jaar(range18 49,SD 7,75),hetgemiddeldeopleidingsniveauvolgensdecoderingvanVerhage 1 (1968)ligttussen delts/leoendemavo/meao(m4,8,sd0,934)enhetaantalpsychosenvarieerttussen denulendetien(m2,16,sd2,035).vantweepersonenishetaantalpsychosenniet bekend. Gezondeproefpersonen/normeringgroep Denormeringisgebaseerdop50gezondeproefpersonen,waarvan33mannenen17 vrouwen(range18tot52jaar,m33,22,sd12,35).proefpersonenmeteenpsychiatrisch verledenen/ofneurologischepathologieenmeteeniq<70zijnhiervooruitgesloten.het opleidingsniveauvarieerttussendemavo/meaoenhetvwo/deuniversiteit(m5,88,sd 0,594). Onderlingeverschillentussendetweegroepen Erzijnsignificanteverschillengevondentussendenormgroependemensenmet schizofrenievoorleeftijd(t score(94) 2,647,p<0.01),opleidingsniveau(t score(94) 6,88,p<0,01)endedistributievangeslacht(U662,00,p<0,01).Vooralleverschillenis uitgegaanvangelijkevarianties(levene stestp>0,05;nonparametrichelevene stestp> 0,05) 2. 1 DeaangehoudencoderingvanVerhage(1968)voorhetopleidingsniveauis1)minderdanlagereschool,2)lagereschoolafgemaakt,3) verderevervolgopleidingennadelagereschool<2jaar,4)lts,leao,lhno,5)mulo/mavo/meaodiploma,6) HAVO/VWO/HEAO/HBS/HBOdiploma,7)VWO/universiteitdiploma. 2 DeLevene stest,toetstofdevariantiesaanelkaargelijkzijnenwordtveelgebruiktbijt toetsen.denonparamtrischeequivalentheeft betrekkingopdeassumptievangelijkevariantiesvoornonparamterischetoetsingen.zieookparagraaf

13 2.2Materialen 2.2.1Affectieve&cognitieveempathie Affectieveempathie. OpdeEmotionalEmpathicTendencyScale(EEQ)(Mehrabian&Epstein,1972)gevende deelnemersaaninhoeverrezeheteenszijnmetverschillendestellingen,zoals hetzienvan verdrietgeeftmijookverdrietigegevoelens. Detotalescorekanvariërenvan 132tot132.Dezescoreisgeassocieerdmetveranderingen inhartslagenzelfgerapporteerdeemotionelereactiesinhetzienvanemotioneleervaringen vananderen.daarnaastzijnerverbandengevondentussendeemotionalempathic TendencyScaleenprosociaalgedrag(Mehrabian,Young&Sato,1988). Cognitieveempathie. InvijfvandeintotaaltienopgelezenverhalenindeFauxPastest(Stoneetal,1998)schuilt eensocialemisstap,bijvoorbeeldiemandverspreektzichenverklaptperongelukeen geheim. Aanheteindvanelkverhaalwordtaandeparticipantengevraagd;1)zeiiemandietswathij/ zijbeterniethadkunnenzeggen?ja/nee,en2)hoedenktudat(naam)zichvoelde?de correcteidentificatievandesocialemisstapenaantalcorrectbeantwoordeempathievragen latenzichoptellentoteenfauxpasdetectionscore;eenmaatvoorcognitieveempathie.in navolginghiervanzullenbeidevariabelenalssomscorewordenmeegenomenindeze studie. Deschaallooptvaneenminimumvannul,geenempathie enidentificatievragengoed,tot eenmaximumvantien,alleidentificatie enempathievragengoed. DegevondeninterneconsistentietussendecorrecteidentificatievandeFauxPasende empathievragenis 0,646(p0,07).Indewetenschappelijkeliteratuurwordteeninterne consistentievan 0,7alsvoldoendegezienomvariabelensamentevoegentoteenenkele somscore(siero,huisman&kiers,2009;vandebrink&mellenbergh,2003).hetverschil tussendegevondeninterneconsistentieendezearbitrairegrensisechtertekleinomde identificatie endeempathievragennietalseensomscoremeetenemenindit onderzoek. 13

14 Naastdeempathie endeidentificatievragenisereencontrolevraaggesteldomnategaan ofhetvoorgelegdeverhaalgoedbegrepenis.36mensen(78,26procent)vanhettotaal aantalproefpersonenhebbenaldecontrolevragengoedbeantwoord,zesmensenhebben ernegengoed(13procent),éénpersoonheefterachtgoed(0,2procent)entweemensen hebbenerzevengoed(0,4procent)beantwoord.decontrolevragenzijndoordemensen metschizofreniezodaniggoedbeantwoord,datergeencorrectienodigis. Inhetverledenisuitonderzoekgeblekendatmensenmetschizofrenieeenslechtere prestatieopalleonderdelenvandefauxpasleverendangezondeproefpersonen(shur, Shamay Tsoory&Lvkovitz,2008) Wanen Wanenzijnbeoordeeldmetbehulpvanheteerste(P1)enhetzesdeitem(P6)vandein totaaldertigitemsvandepositiveandnegativesyndromescale(panss)(kayetal.1987). Dezedertigitemszijnonderverdeeldindriegroepenvansymptomenofsyndromen,te weten;positievesymptomen(waaronderitemsp1&p6),negatievesymptomenen gemengdesymptomatologie. Heteersteitem,Waanvoorstellingen,wordtdoorKayencollega s(1987)omschrevenals de aanwezigheidvanideeëndieongegrond,onrealistischenidiosyncratischzijn enhetzesde item,achterdocht/achtervolgingswaan,als onrealistischeofoverdrevenideeënvan vervolging. DePANSSitemslopenvanéén,Nietvantoepassing/Nietaanwezig,totzeven,Extreem.Het PANSSinterviewisbinnendeklinischepraktijkeninwetenschappelijkonderzoek,vanwege zijnbetrouwbarekarakter(de coëfficiëntenvariërentussende0,73en0,83voorelke schaal,p<0,001),hetstandaardgebruiktediagnostischinstrumentvoorhetvaststellenvan desymptomatologievanmensenmeteenpsychotischestoornis. Deinterneconsistentievandetweeitemsisvooreensamenvoegingtoteenenkele somscoreniettoereikend( coëfficiënt0,55).aangezienwanenaanwezigkunnenzijn, zonderdatdeinhouddaarvanbetrekkingheeftopideeënofgevoelensvanachterdocht,is ditnietgeheelverwonderlijk. Ombeideitemstochmeetekunnennemeninhethuidigeonderzoekalseenenkele variabele,iservoorgekozenomdehoogstescoreopitemp1ofopitemp6teselecteren 14

15 eneengelijkescoreeenmaalmeetelatenwegenindezevariabele.naardesamengestelde scorevoorwanenzalindezestudiewordenverwezenmets wanen. IndeeersteBijlageHetPANSSinterviewkuntumeerinformatielezenoverde beoordelingscriteriaendeinhoudvandeschalen. 2.3Dataanalyse Perhypothesezalonderstaandbesprokenwordenwelkeanalyseserzullenworden uitgevoerdenmetwelkeachterliggenderedenen. 1)Erisgeensignificantverbandtussencognitieve&affectieveempathieenwaneninhet kadervanschizofrenie. Assumpties Eenvandecentraleassumptiesvooreenmultipelelineaireregressieanalyseisdatde variantievanderesiduengelijkisvoorallemogelijkewaardenvandeonafhankelijke variabelenenwordtookwelbeschrevenalsdeassumptievanhomoscedasticiteit(siero, Huiman&Kiers,2003).UitdeNormalequantileplots(Q Qplots),alsweergegeveninBijlage 2,blijktdataandeassumptievanhomoscedasticiteitnietwordtvoldaan;dedatapunten liggennietopeenrechtelijnenerissystematischeafwijking. Daarmeeisookeenandereassumptievanmultipelelineaireregressiegeschonden:de assumptievannormaalverdeelderesiduen. Eenmultipelelineaireregressieanalyseishierdoorendoorderelatiefkleinesteekproef (N=46)(Allison,1999)nieteengeschikteanalysemogelijkheidvoorhettoetsenvanhet verbandtussenbeidecomponentenvanempathie(alsgemetenmetdefauxpasdetection ScoreendeEmotionalEmpathicTendencyScale)metdesamengesteldevariabelevoor wanen(s wanen). Naastdeschendingvanassumptiesrondomdeverdelingvanderesiduen,blijktde distributievandedatavoordefauxpasdetectionscorenietnormaalverdeeld.ditvaltop temakenuithetgegevendatdeskewness,wanneerergekekenwordtnaareenintervalmet 15

16 tweekeerdestandaarddeviatie,nietdewaarde0.00omvat.zievooreenvolledig overzichttabel Tabel2.3.1normaleverdelingdevariabelen Stastistic Std.Error FauxPasDetectionScore Skewness 1,058 0,350 Kurtosis 0,314 0,688 EmotionalEmpathicTendecyScale Skewness 0,344 0,350 Kurtosis 0,632 0,350 S wanen Skewness 0,474 0,350 Kurtosis 0,584 0,688 Gegevenhetbovenstaandeisdeinzetvannonparametrischetoetsingnoodzakelijkvoorhet toetsenvandezehypothese. Parametrischeennonparametrischetoetsing OmdesamenhangtetoetsentussendeFauxPasDetectionScoremetdeEmotional TendencyScaleenmetdevariabeleS wanenkangebruikwordengemaaktvande verdelingsvrijespearman srhorangcorrelatie.inhetgevalvaneennietnormaleverdeling, zoalsbijdefauxpasdetectionscore(zietabel2.3.1),geeftditeenmeeraccuraatbeeldvan dewerkelijkesamenhang. Voorhettoetsenvandesamenhangtussendeoverigevariabelen,diewelnormaalverdeeld zijn,isdeinzetvanparametrischepearsoncorrelatiegebruikelijk(kowalski,1972). Hoewelergeennonparametrischeequivalentvaneenlineaireregressievergelijkingbestaat c.q.beschikbaaris,ishetwelmogelijkommetbehulpvandenonparametrischekruskas Wallistoets,eenequivalentvandeparametrischeAnova toets,hetverschiltussen gemiddeldenopmeerdereniveaustetoetsen.hiermee(enmetbehulpvanposthoc toetsing)kaneenindicatiegegevenwordenvan: a) destijgingofdalingvandefauxpasdetectionscoreendeemotionalempathic 16

17 TendencyScaleperscorecategorie(lopendvanééntotenmetzeven)vandevariabeleS wanen. b) HoeveelvandetotalevariantievandeEmotionalEmpathicTendencyScaleende FauxPasDetectionScoreverklaartkanwordenaandehandvandegroepsindelingopde variabeles Wanen. Hoeweldeaannamevaneennormaleverdelingvanderesiduenmetdezenon parametrischetoetsingiskomentevervallen,zijnnonparametrischetoetsingennietvrijvan assumpties;erdienthomogeniteitvanvariantiestezijn. Omdezeassumptietecontrolereniseersthetabsoluteverschiltussenderangordeningmet degemiddelderangordeberekendvoordeemotionalempathictendencyscaleendefaux PasDetectionScorevooriederescoringscategorieopS wanen.metbehulpvaneeneenweg Anovaisvervolgensgetoetstofhetverschiltussenderangordeendegemiddelde rangordeningvoorbeidevariabelensignificantvanelkaarverschilt. DezemethodewordtookweldenonparametrischeLevene stestgenoemdengeeftgeen significantverschilaan(p>0,05).ditbetekentdataandeassumptievanhomogeniteitvan variantiesisvoldaanendatdekruskaswallistoets,integenstellingtoteenparametrische regressieanalyse,welmagwordenuitgevoerd. 2)Erisgeensignificantverschiltussendemensenmetschizofrenieendegezonde proefpersonenvoorzowelaffectievealscognitieveempathie. Hetverschiltussendegroepgezondeproefpersonenendemensenmetschizofrenieop FauxPasDetectionScorekanwordengetoetst,doordathetonafhankelijksteekproeven betreft,metdemannwhitneytoets;eennonparametrischeequivalentvande parametrischeongepaardet toetsenvandenonparametrischewilcoxonrangsomtoets. AangeziendeverdelingopdeEmotionalEmpathicTendencyScale(zieooktabel2.3.1)bij benaderingnormaalverdeeldiskunnendeverschillentussendegroepenopdezevariabele wordengetoetstmetdegangbareongepaardet toets. DenonparametrischeLevene stest,dieopsoortelijkewijzeisuitgevoerdvoordemann WhitneytoetsalsvoordeeerderbesprokenKrukasWallistoets,geeftaandatdenon parametrischemannwhitneymagwordenuitgevoerd(p>0,05). 17

18 3.Resultaten 3.1.Beschrijvendestatistiekenendeverschillentussenmensenmet schizofrenieendegezondeproefpersonen InTabel3.1.1kuntueenoverzichtzienvandebeschrijvendestatistieken.Hieruitwordt onderandereduidelijkdatdegemiddeldescorevande46mensenmetschizofrenieopde EmotionalEmpathicTendecyScale36,67(SD26,54),deFauxPasDetectionScore8,02(SD 2,18)enopdevariabeleS wanen2,59(sd1,36)is. Tabel3.1.1:beschrijvendestatistiekenvandegroepmensenmetschizofrenie M MDN Minimum Maximum SD FauxPasDetectionScore 8, ,18 EmotionalEmpathic TendencyScale 26, ,67 S wanen 2,59 2, ,36 Wanneerwedebeschrijvendestatistiekenvande46mensenmetschizofrenievergelijken metde50gezondeproefpersonen,waarvandebeschrijvendestatistiekenintabel3.1.2 staanweergegeven,zienweenkeleopvallendeverschillen. Tabel3.1.2:beschrijvendestatistiekenvandegroepgezondeproefpersonen M MDN Minimum Maximum SD FauxPasDetectionScore 9, ,20 EmotionalEmpathicTendecy Scale 59, ,67 OpdeFauxPasDetectionScore(U874,5,p0,035)endeEmotionalEmpathicTendency Scale(t score(94) 4,988,p<0,001)zijndeverschillentussenbeidegroepensignificant. OpbasisvandeLevene stest(p<0,05)isvooremotionaltendencyscaleuitgegaanvan gelijkevarianties.vooreenvolledigoverzichtvandeverschillenwordtverwezen 18

19 naartabel3.1.3en Tabel3.1.3:verschillentussendemensenmetschizofrenieengezondeproefpersonenopdeEmotional TendencyScale Betrouwbaarheidsinterval (95%) Gelijke varianties (Levene stest) t Sig.(2tailed) Lower Hgher EmotionalEmpathic TendecyScale 0,020 4,988 0,001< 13,716 31,856 Tabel3.1.4:verschillentussendemensenmetschizofrenieendegezondeproefpersonenopdeFauxPas DetectionScore WilcoxonW Z Mann WhitneyU Sig.(2tailed) FauxPasDetectionscore 1955,500 2, ,500 0,035 *demeanrankvoordenormgroepis42,51envoordemensenmetschizofrenie54,01 EendrieofhogeropéénvandemeetschalenvanhetPANNSinterviewkanbeschouwd wordenalseendrempelomdeaanwezigheidvaneensymptoomvoormensenmet schizofrenievasttestellen. Wanenzijndaarmeebijdehelftvanhettotaleaantalparticipantenaanwezig.Vandein totaal23mensenmeteendrieofhogerophetpanssinterview,hebben13mensende hoogstescoregekregenopitemp6,(56,52procent),en8mensenophetitemp1(34,78 procent).slechtstweemensenhebbeneengelijkescoreopbeideitems(8.70procent). Wanneerwevoordezegroepmensenmetschizofrenieenwanenopnieuween onafhankelijket toetsingvoordeemotionalempathictendencyscaleenopnieuween Mann WhitneytoetsvoordeFauxPasDetectionScoreuitvoeren,iserduidelijkeenafname tezienindeverschillenmetdenormgroepopdeemotionalempathictendencyscaleenop defauxpasdetectionscore(zietabeltabel3.1.5&tabel3.1.6). 19

20 Waarvoordegehelegroepmensenmetschizofrenieeensignificantverschilwasin vergelijkingmetdegroepgezondeproefpersonenvoorzoweldefauxpasdetectionscore alsvoordeempathictendencyscale,ishetnuenkelhetverschilopdeemotionalempathic TendencyScalenogsignificant(t toets(71) 2,887,p0,005). Tabel3.1.5:verschillenindeaanwezigheidvanwanen(>3opPANSS)opdeEmotionalEmpathicTendency Scaletussendemensenmetschizofrenieendegezondeproefpersonen. ` Betrouwbaarheidsinterval (95%) Gelijke t toets Sig.(2 Lower Hgher varianties tailed) (Levene s test) EmotionalEmpathic TendecyScale 0,026 2,887 0,005 31,856 13,72 Tabel3.1.6verschillenindeaanwezigheidvanwanen(>3opPANSS)opdeFauxPasDetectionScoretussende mensenmetschizofrenieendegezondeproefpersonen WilcoxonW Z Mann WhitneyU Sig.(2tailed) 874, ,500 0, ,500 0,566 *demeanrankvoordenormgroepis35,02envoordemensenmetschizofrenie37,91 3.2Onderlingecorrelaties TegendeverwachtingeninzijndeoverwegendzwakkePearsoncorrelatiecoëfficiëntenen Spearmanrangcorrelatiecoëfficiënten;hetverbandtussenS wanenmetdefauxpas DetectionScoreenmetdeEmotionalEmpathicTendencyScaleisnietsignificant.Zie Tabel3.2.1&Tabel3.2.2vooreenoverzicht. 20

21 Tabel3.2.1:Spearmancorrelaties FauxPas DetectionScore Emotional Empathic TendecyScale S Wanen FauxPasDetectionScore Sig.(2tailed) 1 0,228 0,127 0,035 0,816 EmotionalEmpathicTendecyScale Sig.(2tailed) 1 0,079 0,603 Wanen 1 *Correlatieissignificantbijeenpwaardevan0,05(2tailed) Tabel3.2.2:Pearsoncorrelaties FauxPas DetectionScore Emotional Empathic TendecyScale S Wanen FauxPasDetectionScore Sig.(2tailed) 1 0,317 0,032 0,026 0,863 EmotionalEmpathicTendecyScale Sig.(2tailed) 1 0,087 0,566 Wanen 1 *Correlatieissignificantbijeenpwaardevan0,05(2tailed) GekekennaardePearsonrangcorrelatiecoëfficiëntishetverbandtussencognitieveen affectieempathie,ofweltussenemotionalempathictendencyscaleendefauxpas DetectionScore,significant(r0,317,p<0,032). Hetisechternietonwaarschijnlijkdatdezecorrelatievertekentisdoordescheveverdeling vandefauxpasdetectionscore(zietabel2.3.1).eenmeerconservatieveschattingkan daaromwordenverkregenmetdespearmanrangcorrelatiecoëfficiënt(kowalski,1972)en diegeefteennietsignificantverbandaan(rs0,228,p0,127). 3.3Hetverbandnaderonderzocht 21

22 OmdeverschillenopdeFauxPasDetectionScoreendeEmotionalEmpathicTendencyScale tetoetsenperscoringscategorie(lopendvanééntotenmetzeven)vandevariabeles wanen,isdekruskaswallistoetsuitgevoerd. InTabel3.3.1kuntueenoverzichtvandefrequenties(N)endegemiddelderangscores(M rank)opdefauxpasdetectionscoreendeemotionalempathictendencyscalezien. Tabel3.3.1:KruskasWallisRankscores PANSSbeoordeling S wanen N M rankemotional EmpathicTendecy Scale M rankfauxpas DetectionScore ,38 23, ,55 16, ,71 33, ,79 17, ,83 22, ,00 19, DefrequentiesperscoringsgroepvandevariabeleS wanenissterkongelijkverdeeld.niet geheelverwonderlijkzijnerrelatiefweinigmensenmetschizofreniediehogerdaneendrie hebbengescoordopitemp1ofopitemp6vanpanssinterview(zieookbijlage1). Omdegroepenrepresentatievertemakenzijneruithettotaleaantalmensenmet schizofreniedriegroepengevormd,gebaseerdopdematewaarinwanenaanwezigzijn,te weten;1)geenwanen(<3ops wanen),2)mildewanen(3ops wanen),en,3)veelwanen (3>opitemS wanen).denieuwefrequentieverdeling(n)endegemiddelderangordening (M Rank)staatweergegevenintabel

23 Tabel3.3.2:KruskasWallisRankspergroep PANSSbeoordelingS wanen N M RankEmotional EmpathicTendecy Scale M RankFauxPas DetectionScore Geenwanen 23 20,59 20,48 Mildewanen 12 31,71 33,29 Veelwanen 11 20,64 19,14 Opbasisvandezegroepsindelingiseenopvallendresultaattezien;demensenmeteen lichtematevanwanenenschizofreniescorenhogeropzoweldeemotionaltendencyscale (affectieveempathie)alsopdefauxpasdetectionscore(cognitieveempathie)in vergelijkingmetdeoverigetweegroepen,mensenmetschizofrenieengeenwanenen mensenmetschizofrenieenveelwanen.uitdeonderstaandegrafischeweergave(grafiek 3.3.1)blijktdatditpatroonvoorcognitieveenaffectieveempathiesterkmetelkaar overeenkomen. Grafiek3.3.1:grafischeweergavevandegroepsverschillenopEmotionalEmpathicTendencyScaleendeFaux PasDetectionScore OpbasisvandeChi squarestatisticsalsweergegevenintabel3.3.3isiniedergevaléénvan deverschillenpergroepvoorzoweldeemotionalempathictendencyscaleendefauxpas 23

24 DetectionScoresignificantverschillend(X 2 6,076,p0,048;X 2 9,331,p0,009). HetismetdezestatisticmogelijkomvoordeEmotionalEmpathicTendencyScalealsvoor defauxpasdetectionscoreeeneffectsizeteberekenen(x 2 :N 1);voordeEmotional EmpathicTendencyScaleisdit0,135envoordeFauxPasDetection0,207. Tabel3.3.3:KruskasWallistoets EmotionalEmpathic TendencyScale FauxPasDetection Score Chi Square 6,076 9,331 Vrijheidsgraden 2 2 Significantie 0,048 0,009 Ditbetekentdat13,5procentvandevariatieopdeEmotionalEmpathicTendencyScaleiste verklarenaandehandvandegroepsindelingenvoordevariatieindescoresopfauxpas DetectionScoreisdit20,7procent.Binnenhetsociaalwetenschappelijkonderzoekkunnen dezeeffectsizesalsredelijkbeschouwdworden(siero,huismanenkiers,2003). PostHoctoetsinglaatziendathetverschiltussendemensenmetschizofrenieeneenmilde vormvanwanenendegroepmensenmetschizofrenieengeenwanensignificant verschillendisvoorzowelemotionalempathictendecyscale(x 2 5,189,po,o23)alsvoor defauxpasdetectionscore(x 2 7,652,p0,006).Evenalshetverschiltussendemensenmet schizofrenieenmildewanenendemensenmetschizofrenieenveelwanenvoorbeide variabele(x 2 4,127,p0,042;X 2 7,381,p0,007).Integenstellinghiermeeishetverschil tussendemensenmetschizofrenieenveelwanenendemensenmetschizofrenieengeen wanensignificantnietsignificantverschillendvoorbeidevariabele(x 2 0,003,p0,956;X 2 0,060,p0,806). 4.Discussie 4.1.Samenvattingvandegevondenresultaten 24

25 Indehuidigestudieishetverbandtussenwaneninhetkadervanschizofrenieentwee centralecomponentenvanempathieonderzocht.deanalyseszijnuitgevoerdomdetwee centralehypothesenindezestudiezogoedmogelijktekunnentoetsen.dezezijn;1)eris geensignificantverbandtussencognitieve&affectieveempathieenwaneninhetkadervan schizofrenie,en2)erisgeensignificantverschiltussendemensenmetschizofrenieende groepgezondeproefpersonenvoorzowelaffectievealscognitieveempathie.enkelde tweedehypothesekanwordenverworpen. Deeerstehypothese Decorrelatiestussenaffectieve&cognitieveempathieenwanenwarenzwakenniet significant.omhetverbandtussendelossecomponentenvanempathieenwaneninhet kadervanschizofrenieverdertetoetsen,zijndescoresopcognitieveenaffectieveempathie vergelekentussendriegroepen;mensenmetschizofrenieengeenwanen,mildewanenen veelwanen. Degroep mensenmetschizofrenieeneenmildevormvanwanen scoordeopbeide componentenvanempathiesignificanthogerdandetweeoverigegroepen, mensenmet schizofrenieengeenwanen en mensenmetschizofrenieenveelwanen. Dematewaarin wanenaanwezigzijnlijktindevormvancurvelineairverbandgeassocieerdtezijnaan affectieveencognitieveempathie. Detweedehypothese Mensenmetschizofreniescoordensignificantlageropzowelcognitievealsaffectieve empathiedangezondeproefpersonen.wanneerdemensen metschizofrenieenzonder wanen nietindevergelijkingwerdenmeegenomenwarendegevondenverschillenmetde gezondeproefpersonenvooraffectieveempathienogwelsignificant,dochmindergroot,en voorcognitieveempathienietlangersignificant. 4.2Integratiemeteerderonderzoekentheorie DeempathischeresponsofreactieisvolgensFeshbach(1987)eenproductvande samenwerkingtussencognitieveenaffectieveempathischeprocessen.desondanksishet 25

26 gevondenverbandtussenbeidecomponentenvanempathieindezestudienietsignificant. Gezienmeerdereonderzoeksbevindingenishetmogelijkdatbeideaspectenvanempathie inverschillendemateaanwezigofbeperktzijnbijmensenmetschizofrenie.bekendis namelijkdataffectieveencognitieveempathiesterkkunnenvariërentussenenbinnen verschillendeklinischestoornissen.zokunnenmensenmeteenantisociale persoonlijkheidsstoornisweleenideehebbenoverwaterineenanderomgaat,cognitieve empathie,maartegelijkertijdongevoeligzijnvoorhetaanschouwenvaneen vervelende situatie vaneenander,affectieveempathie(blair,jones,clark,&smith,1997).een tegenovergesteldvoorbeeldwordtuiteengezetdoorgillberg(1992).hijbeschreefdat kinderenmetautismedeemotiesvananderenwelkunnenervaren,affectieveempathie, maarnietbegrijpenwatditbetekentofwatermeetedoen,cognitieveempathie. Desondanksisdedominerendenotieindewetenschappelijkeliteratuurdatbeide componentenvanempathieintensiefmetelkaarverwevenzijnensterkmetelkaar overeenkomenbijmensenmetschizofrenie(decety&jackson,2004). Indewetenschappelijkeliteratuurishetgrotendeelsonduidelijkopwelkemanierde associatietussenschizofrenieencognitieve&affectieveempathieverschillendisvoor verschillendegroepenvansymptomen(positieve,negatieveengemengdesymptomen)en/ ofdiscretesymptomenvanschizofrenie(lee,etal.2004). Deveronderstellingdat dematewaarincognitieveen/ofaffectieveempathiebeperktis samenhangtmetdesymptomatologie,wordtindehuidigestudieondersteund;hetverschil tussendemensenmetwanen(panss>3)inhetkadervanschizofrenieengezonde proefpersonenwasimmersnietsignificantvoorcognitieveempathieenwelsignificantvoor affectieveempathie.ditisopvallend,wantdezelfdevergelijkinggafvoordegehelegroep mensenmetschizofrenie(dusnietgekekennaardesymptomatologie),voorzowelaffectieve alscognitieveempathiesignificanteverschillen.dezelaatstgenoemdebevindingsluitaanbij deterugkerendenotieindewetenschappelijkeliteratuurdatmensenmetschizofrenie tekortenenbeperkingenoveralledomeinenc.q.componentenvanempathievertonen(lee etal.2010;farrow&woodruff,2007). Dehiervoorbeschrevenonduidelijkheidoverdesamenhangtussendeverschillende symptomenofsymptoomdimensiesvanschizofrenieblijktonderandereuitdetegenstrijdige resultatenvandestudievanderntlencollega s(2009)endievanshamay Tsooryen collega s(2007).uitdeeerstgenoemdestudieisgeblekendatmensenmetschizofrenieen 26

27 negatievesymptomen,zoalseenvlakaffectenemotioneleteruggetrokkenheid,significant hogere(cognitieve&affectieve)empathiescoreshaddendandemensenmetschizofrenieen positieveen/ofgemengdesymptomen.deauteursvermoedendatditverschilkomt doordatdemensenmetschizofrenieennegatievesymptomenweliswaargeenadequate expressievanemotieshebben,maardaarentegenwelovereenadequatekennisvan emotiesbeschikken.indetweedegenoemdestudie,dieeensoortgelijkegroepsindeling hanteerde,werdeenanderpatroongevonden;mensenmetschizofrenieennegatieve symptomenhaddenverminderdeempathischevermogensdanmensenmetoverwegend positieveengemengdesymptomenvanschizofrenie(shamay Tsooryetal.2007). Inhethuidigonderzoekisgeblekendatereenassociatieistusseneendiscreetitemvande symptomatologievanmensenmetschizofrenie,wanen,encognitieveenaffectieve empathie.demensenmetschizofrenieeneenlichtevormvanwanenhaddenimmershogere affectieveencognitieveempathiescoresdandeoverigetweegroepen,mensenmet schizofrenieeneenmeersterkeaanwezigheidvanwanenenmensenmetschizofrenieen geenwanen;deassociatietussenwaneninhetkadervanschizofreniemetcognitieveen affectieveempathielijktzodoendecurvelineairetezijn.voordezebevindingenkanergeen aansluitingwordengevondenbijdebestaandewetenschappelijkeliteratuur,omdatdergelijk onderzoeknieteerderisuitgevoerdc.q.beschikbaaris. WelkomendebevindingengedeeltelijkovereenmetdeonderzoeksresultatenvanRoncone encollega s(2002).zijvondennamelijkdatbeterevermogensomdementalstate(emoties, intentiesetc.)vanandereninteschatten,cognitieveempathie,gepaardgaatmetminder ernstigesymptomatologieeneenverbeteringinhetsociaalfunctioneren.vooraffectieve empathieiseendergelijkerelatieindewetenschappelijkeliteratuur(nog)nietspecifiek onderzocht.wanneerdezerelatiemindersterkofnietaanwezigis,ishetbegrijpelijkdathet verschiltussenmensenmetschizofrenie&wanenengezondeproefpersonen,verschillendis voorcognitieveenaffectieveempathie. IndestudievanBerntlencollega s(2009)zijner,evenalsindestudievansmithencollega s (2012),geenrelatiesgevondentussendeernstvandesymptomenvanschizofrenieen verscheideneempathie(onderandercognitieveenaffectieveempathie)metingen.in navolginghiervaniserindezestudie,wanneerdemensenmetschizofrenienietzijn opgedeeldingroepen,eveneensgeenassociatiegevondentussendeernstvanwanenbij mensenmetschizofrenieenbeidecomponentenvanempathie. 27

28 4.3Beperkingen Hoeweldehuidigestudiedetweecentralecomponentenvanempathieheeftonderzocht metbehulpvandefauxpasdetectionscoreendeemotionalempathictendency Questionnaire,ishetnogmaardevraaginhoeverredezerepresentatiefzijnvoorhetgehele constructempathie.indetheoriewordtnamelijkhetmonitorenvansociaalaffectieve signaleneveneensalseencomponentvanhetconstructempathiebeschouwd(decety& Jackson,2004).Hetisbekenddatmensenmetschizofrenieeenverminderdewaarneming vanzowelauditievealsvisueelaffectievesignalenhebben(edwards,jackson&pattison, 2002;Pijnenborgetal.2007).Dezekanzodoendealseenalternatieveverklaringvoorde gevondenresultatenwordenbeschouwdenalseenbeperkingvandehuidigestudie.ineen studievanderntlencollega s(2009)zijndeverschillentussengezondeproefpersonenen mensenmetschizofrenieopcognitieveenaffectieveempathieechterooksignificant geblevennadatergecontroleerdwasvoorbeperkingeninhetwaarnemenvanaffectieve signalen. Degevondenverschillenindeonderzochtecomponentenvanempathietussengezonde proefpersonenenmensenmetschizofreniehoudenmogelijkverbandmethetgegevendat degezondeproefpersonenrelatiefhogeropgeleidzijn,eenhogereleeftijdhebbenenuit meervrouwenbestaat.onderzoekvanscholtenencollega s(2008)heeftbijvoorbeeld aangetoonddatvrouweninzijnalgemeenheidbeterzijndanmanneninhetverwerkenvan emotioneelbeladenverbalecontent.pinkhamencollega s(2008)toondendaarentegenaan datergeensignificanteverschillenzijntussenmannenenvrouwenvoorhetherkennenen verwerkenvanemoties.uitmeerderewetenschappelijkestudiesisbovendiengeblekendat cognitieveenaffectieveempathieniettotzeerbeperktisgeassocieerdmetleeftijd,geslacht enopleidingsniveau(kosmidis,etal.2011).desalnietteminkanhetalseenbeperking wordenbeschouwddathiervoornietgecontroleerdisindehuidigestudie. Ookvoorhetindezestudiegedaneonderzoeknaarderelatietussenwaneninhetkadervan schizofrenieendecentralecomponentenvanempathiezijnerplausibelealternatieve verklaringenmogelijk.indeeersteplaatskunnendegevondenassociatieszijnvertekend doordeoverigeaanwezigesymptomatologie(positieve,negatieveengemengde symptomenen/ofdiscretesymptomen)enopdetweedeplaatsishetmogelijkdatdeze 28

29 associatieandersisvoorverschillendesoortenwanen,zoalswanenvanachterdocht, betrekkingswanen,etc.hetishierdoornietmogelijkomdegevondenverschillenen associatieseenduidigaanspecifiekesymptomenofgroepenvansymptomentoeteschrijven enditbeperktdegeneraliseerbaarheidenrepresentativiteitvandehuidige onderzoeksresultaten. 4.4Implicaties&vervolgonderzoek Inherentverbondenaandehuidigeonderzoeksopzetisdatergeenuitsprakenkunnen wordengedaanoverofdegevondenbeperkingenincognitieveenaffectieveempathieeen oorzaakofeengevolgzijnvanhethebbenvanschizofrenie. Aanverwantevraagstukkenkunnenbeterbeantwoordwordenmeteenexperimenteel onderzoekdesigndatzodanigissamengestelddathet echte (sociale) levensomstandighedenzoveelmogelijkbenadert. Eendergelijkeonderzoeksopzetkanpotentieelveelbijdragenaanhetverbeterenvande specificiteitvanbehandelingsprogramma sen/oftrainingsprogramma sgerichtophet verbeterenvanhetsociaalfunctionerenvanmensenmetschizofrenie.uitonderzoekvan Wolverencollega s(2005)isnaarvorengekomendathettrainingsprogramma Trainingof AffectRecognition(TAR) (Frommannetal.2003)aanzienlijkeverbeteringenmogelijkmaakt indeemotiegerelateerdebeperkingen,zoalsindeempathischevermogens,vanmensen metschizofrenie.dezeeffectenzijngeenfunctiegeweestvantijdofvanoefening.dergelijke verbeteringenincognitieveofaffectieveempathiewerdennietbereiktmetbehulpvan medicatie(brüne,2005). Inhoudelijklijkthettrainingsprogrammaa specifiektezijn;erwordtvoornamelijkaandacht besteedaanhetmonitorenvanaffectievesignalenenerlijktgeentoteenbeperkte afstemmingtezijnopdesamenstellingvandesymptomatologie;daarisdanooknogveel winsttebehalen!uitdehuidigestudieblijktnamelijkdathetgoedmogelijkisdat beperkingenincognitieveenaffectieveempathiebijmensenmetschizofrenieverschillend kunnenzijntussengroepenvansymptomenen/ofdiscretesymptomenvanschizofrenieen mogelijkeencurvelineaireassociatiehebbenmetdeernstvandesymptomatologie. Hetverdientdanookdeaanbevelingomintoekomstigonderzoek,meerderecomponenten 29

30 vanempathieteonderzoekenenzorgvuldigtecontrolerenvoordeaanwezigesymptomen endematewaarindezesymptomenaanwezigzijn,rekeninghoudendmetdemogelijkheid vaneencurvelineairverband. 30

31 Bronnenlijst Allison,P.D.(1999).Multipleregression,Aprimer.TousandOaks,CA:PineForgePress AmericanPsychiatricAssociation.(2000).Diagnosticandstatisticalmanualofmental disorders(4 th ed.,textrevision).washington,dc:author. Baron Cohen,S.O Riordan,Stone,M.Jones,V.Plaisted,K.(1999).RecognitionofFaux PasbynormallydevelopingchildrenandchildrenwithAspergersyndromeor high functioningautism.journalofautismanddevelopmentaldisorders,29, BellackA.S.MorrisonR.L.WixtesJ.T.MueseK.T.(1990)Ananalysisofsocialcompetence inschizophrenia.brjpsychiatriy.156, Bentall,R.P.(1994).Cognitivebiasesandabnormalbeliefs:Towardsamodelof persecutorydelusions.ina.s.david,&j.cutting,theneuropsychologyof schizophrenia,london,erlbaum Blair,R.J.Jones,L.Clark,F.&Smith,M.(1997).Thepsychopathicindividual\;alackof responsivenesstodestresscues?psychophysiology,34, Brink,vandeW.P.&Mellenbergh,G.J.(2003).Testleerentestconstructie,Amsterdam, Boomuitgevers Brüne,M.(2005)Emotionrecognition, theoryofmind, andsocialbehaviourin schizophrenia.psychiatryresearch,133, Corcoran,R.Mercer,G.Frith,C.D.(1995).Schizophrenia,symptomatologyandsocial inference:investigating theoryofmind inpeopleschizophrenia.schizophrenia Research,17,5 13 Corrigan,P.W.&Green,M.F.(1993)Schizophrenicpatients sensitivitytosocialcues: theroleofabstraction.americanjournalofpsychiatry, Cramer,P.;Bowen,J.;andO'Neill,M.(1992)Schizophrenicsandsocialjudgement:Why doschizophrenicsgetitwrong?britishjournalofpsychiatry,118, Derntl,B.Finkelmeyer,A.Toygar,T.K.Hulsmann,A.Schneider,F.Falkenberg,D.Habel, U.(2009).Generalizeddeficitinallcorecomponentsofempathyin schizophrenia.schizophreniaresearch108, Decety,J.&Jackson,P.L.(2004).TheFunctionalArchitectureofHumanEmpathy 31

32 Behaviour,CognitiveNeuroscience,3, Dimaggio,G.Lysaker,P.H.Carcione,a.Nicolo,G.Semerari,A.(2008).Knowyourseldand youshallknowother...toacertainextent:multiplepathsofinfluenceofself reflectiononmindreading,.conscious.cogn.17, Edwards,J.Jackson,H.J.Pattison,P.E.(2002).Emotion perceptionviafacialexpression andaffectivebodyprosodyinschizophreniajournalofclinicalpsychology review,22, Elio,R.&Pelletier,F.J.(1997)Beliefchangeaspropositionalupdate.Cognitive Science21: Eaton,W.W.,Romanoski,A.,Anthony,J.C.,&Nestadt,G.(1991).Screeningforpsychosis inthegeneralpopulationwithaself reportinterview.journalofnervousand MentalDisease,179, Farrow,T.F.D.&Woodruff,P.W.R.(2007),Empathyinmentalillness,Cambridge universitypress,17 33 Feshbach,N.D.(1987).Parentalempathyandchildadjustement/maladjustement.InN. Eisenberg&J.Strayer,Empathyanditsdevelopment.NewYork:Cambridge UniversityPress.Frick,P.J.&Hare,R.D.(2001).Theantisocialprocessscreening Device.Toronto:Multihealthsystems. Freeman,D.Garety,P.A.Kuipers,E.Bebbington,P.E.(2004).Whydopeoplewith delusionsfailtochoosemorerealisticexplenationsfortheirexperiences?an empiricalinvestigation.journalofconsultingandclinicalpsychology,72, Frith,C.D.(1992).Schizophreniaandtheoryofmind.PsychologicalMedicine,34, Frith,C.D.Frith,U.(2006)TheNeuralbasisofmentalizing:aminireview,Elsevier,50, Frith,D.&Frith,U(2008).ImplicitandExplicitprocessesinsocialcognition,CellPress, Neuronperspective, Frommann,N.Streit,M.Wolwer,W.(2003).Remediationoffacialaffectrecognition impairmentsinpatientswithschizophrenia:anewtrainingprogram.psychiatry Research.117,

33 Gallese,V.&Goldman,A.(1998).Mirrorneuronsandthesimulationtheoryofmind reading,trendsincognitivesciences,2,12,1 9 Garety,P.A.HemsleyD.R.Wessely,S.(1991).Reasoningindeludedschizophrenicand paranoidpatients:biasesinperformanceonaprobabilisticinferencetask.the Journalofnervousandmentaldisease,179, Gillberg,C.L.(1992).Autismandautistic likeconditions:subclassesamongdisordersof empathy.journalofchildpsychologyandpsychiatricandallieddisciplines,33, Gommer,A.M.PoosM.J.J.C.Bruggeman,R.(2011).Hoevaakkomt schizofrenievoorenhoeveelmensensterveneraan?in:volksgezondheid ToekomstVerkenning,NationaalKompasVolksgezondheid.Bilthoven:RIVM, < Volksgezondheid\Gezondheidenziekte\Ziektenenaandoeningen\Psychische stoornissen\schizofrenie,13december2011,geraadpleegdopwoensdag17 oktober Harvey,P.D.Bellack,A.S.2009.Towardaterminologyforfunctionalrecoveryin schizophrenia:isfunctionalremissionaviableconcept?schizophreniabulletin. 35, Hoffman,M.L.(1978).Towardatheoryofempathicarousalanddevelopment.InM. LewisandL.A.Rosenblum,Thedevelopmentofaffect.NewYork:PlenumPress, Hooker,C.Verosky,S.C.Germine,L.T.Knight,R.T.D Esposito,M.(2008).Mentalizing aboutemotionanditsrelationshiptoempathy.scan,3, KaliuzhnaM,ChambonV,FranckN,TestudB&vanderHenst,J.B.(2012)Belief RevisionandDelusions:HowDoPatientswithSchizophreniaTakeAdvice?PLoS ONE,7,1 7 Kay,S.R.Fishbein,A.Opler,L.(1987).ThePositiveandNegativeSyndromeScale (PANNSS)forSchizophrenia.SchizophreniaBulletin13, Kosmidis,M.H.Giannakou,M.Garyfallos,G.KiosseoglouG.Bozikas,V.P.(2011)The impactofimaired TheoryofMind onsocialinteractionsinschizophrenia, Journaloftheinternationalneuropsychologicalsociety,17, Kowalski,C.J.(1972).Ontheeffectsofnon normalityonthedistributionofthesample 33

34 product momentcorrelationcoëfficiënt,journaloftheroyalstatisticalsociety, vol1,21, Langdon,R.Coltheart,M.Ward,P.B(2006).Empatheticperspectivetakingis impairedinschizophrenia:evidencefromastudyofemotionattributionand theoryofmind.cognitiveneuropsychiatry,11, Lee,K.H.Farrow,T.F.D.Spence,S.A.Woodruff,P.W.R.(2004).Socialcognitionbrain networksandschizophrenia.psychologicalmedicine,34, Lee,S.J.Kanga,D.H.Kima,C.W.Guc,B.M.Park,J.Y.Choi,C.H.Shin,N.YLee,J.M.Kwo,J. S.(2010).Multi levelcomparisonofempathyinschizophrenia:anfmristudyof acartoontask.psychiatryresearch:neuroimaging, Lucas,C.J.Sainsbury,P.&Collins,J.G.(1962).Asocialandclinicalstudyofdelusionsin schizophrenia.thejournalofmentalscience,108, Mehrabian,A.Epstein,N.(1972).Ameasureofemotionalempathy.J.Personality,40, Mehrabian,A.Young,A.L.Sato,S.(1988(.EmotionalEmpathyandassociatedindividual differences.currentpsychology,7, Preston,S.D.deWaal,B.M.(2002).Empathy:itsultimateandproximatebases. BehavioralBrainsciences.25,1 20 Pickup,G.J.&Frith,C.D.(2001).TheoryofMindimpairementsinschizophrenia: symptomatology,severityandspecifity,psychologicalmedicine,31, Pijenborg,G.H.M.Withaar,F.K.Boschvanden,R.J.Brouwer,W.H.(2007).Imparied perceptionofnegativeemotionalprosody.theclincalneuropsychology,52, Pinkham,A.E.Sasson,N.J.Calkins,M.E.Richards,J.Hughett,P.Gur,R.E.gur,R.C.(2008). Theother raeeffectinfaceprocessingamongafricanamericansandcaucasian individualswithschizophrenia.americanjournalofpsychiatry,165, Premack,D.&Woodruff,G.(1978).Doesthechimpanzeehaveatheoryofmind. BehaviouralandBrainSciences,1, Salvatore,G.Lysaker,P.H.Popolo,R.Procaccie,M.Carcione,A.Dimaggio,G.(2011). VulnerableSelf,Poorunderstandingofothersminds,threatanticipationand cognitivebiasesastriggersfordelusionalexperienceinschizophrenia:a theoreticalmodel,clinicalpsychologyandpsychotherapy,19,