Daltonontwikkelingsplan

Transcriptie

1 Daltonontwikkelingsplan G.Th.Rietveldschool Inleiding 3 2 Voor wie is dit document geschreven 4 3 Relatie met andere beleidsstukken 5 4 Waarom daltononderwijs? 6 5 Inhoud daltononderwijs Dagkleuren Dagritmepakket/ agendabord 9 Kleuters: dagritmepakket 9 Groep 4 t/m 8: agendaborden Symbolen De taak 11 Omvang en inhoud van de taak: maatwerk 12 Samenwerken in de taak 12 Planning en notatie 12 Evaluatie en beoordeling 12 Lay-out Takenbord kleuters 14 Twee borden 14 Organisatie 14 De taken (Zelf)correctie 15 1

2 5.7 Keuzewerk 16 Keuzewerk is 16 Invulling keuzewerk 16 Inbreng leerlingen Uitgestelde aandacht 18 Hoe vraagt een kind hulp? 18 Het symbool voor uitgestelde aandacht Samenwerken 20 Samenwerken 20 Samenwerken Materialen Werkplekken 22 Voorbereiding bij de kleuters 22 De gemeenschappelijke ruimte De kring Zorg voor de klas, school en schoolomgeving 24 Hulpjes/klassendienst 24 In de school 24 Om de school 24 6 Informatie en rapportage 25 7 Verdere ontwikkelingen 26 Ontwikkelingsonderwerpen op korte termijn 26 Daltonwerkgroep 26 8 Bijlagen 27 Voorbeeld takenbladen 27 2

3 1 Inleiding Zowel in de schoolgids als in het schoolplan staan beschrijvingen van ons daltononderwijs. Ook in andere beleidsstukken speelt dalton een voorname rol omdat het onze way of life is. Toch hebben wij de behoefte gevoeld om al onze daltonzaken eens op een rijtje te zetten in een document dat de status en de ontwikkeling van onze daltonschool aangeeft. In het kader van de vernieuwde daltonvisitatie van de Nederlandse Dalton Vereniging (N.D.V) en de daarbij horende zelfevaluatie hebben wij ervoor gekozen om een praktische beschrijving te maken van ons daltononderwijs in een daltonontwikkelingsplan. In dit plan staan de afspraken beschreven die op school- en op groepsniveau zijn gemaakt. Tevens worden de ontwikkelpunten aangegeven voor de komende periode. Wij zien er naar uit dat onze eigen ontwikkelpunten aangevuld worden door de bevindingen van de visitatiecommissie van de N.D.V. Met dit daltonontwikkelingsplan willen wij bewerkstelligen dat de gemaakte daltonafspraken op leerling- en leerkrachtniveau levend blijven binnen de school. Wij vinden dat de ontwikkeling en borging van de daltonontwikkelingslijnen vrijheid, zelfstandigheid en samenwerken zich dient te uiten in het leerling- en leerkrachtgedrag in de school. Natuurlijk gaat het er uiteindelijk niet om of alles mooi is opgeschreven. Nee, het gaat erom hoe er dagelijks in de omgang met de kinderen op school wordt gewerkt. Het resultaat van het samenwerken wordt in dit daltonontwikkelingsplan beschreven in de vorm van de bindende afspraken die het team voor zichzelf heeft vastgelegd. Dit document zal per jaar kunnen verschillen. Het daltononderwijs ontwikkelt zich continu waardoor je je werkwijze moet aanpassen. Het daltononderwijs blijft daardoor steeds interessant voor de mensen die ermee werken. Namens het team van de G.Th.Rietveldschool Carola Siebeling, adjunct-directeur 3

4 2 Voor wie is dit document geschreven Misschien is het goed om eerst te vertellen hoe dit daltonontwikkelingsplan tot stand is gekomen. Sinds 1981 wordt er op onze school gewerkt volgens de daltonprincipes. Het team onderkent hiermee, dat deze principes belangrijk zijn voor het functioneren van kinderen en volwassenen in de samenleving. Zie ook hoofdstuk 4. Een team van enthousiaste leerkrachten heeft sinds de start van dalton op onze school met afwisselende intensiteit gebouwd aan de vormgeving van het huidige daltononderwijs. Door de groei van de school is ook het aantal mensen dat er werkt toegenomen. Nieuwe collega s zijn door het zittende personeel opgevangen en ingewerkt in de werkwijze zoals die is ontwikkeld. In de schooljaren 1998/1999/2000 heeft het toenmalige team gezamenlijk een daltoncursus gevolgd. De nadruk lag en ligt op het ontwikkelen en vastleggen van "de rode draad" binnen ons daltononderwijs. Na afloop van deze cursus mocht iedere leerkracht zich gecertificeerd daltonleerkracht noemen. Het daltonbeleid van de school is vanaf dit moment helder geformuleerd. Alle nieuwe leerkrachten volgen vanaf die tijd eveneens de tweejarige daltoncursus van de NDV opdat zij ook gecertificeerd daltonleerkracht zijn. Het team is inmiddels uitgegroeid tot drie directieleden, 50 groepsleerkrachten, twee vakleerkrachten, drie IB-ers, twee onderwijsassistentes en twee ondersteunende personeelsleden. Daarnaast is er natuurlijk verloop in het team geweest, waardoor er behoefte ontstond om interne afspraken helder te houden. Sinds het schooljaar 2003/2004 ontstond de behoefte om daltonzaken in een beleidsplan op papier te zetten. Er is daartoe een daltonwerkgroep in het leven geroepen. De school heeft in zijn bestaan altijd enerzijds een buurtfunctie gehad, maar was anderzijds ook in trek bij ouders die bewust voor daltononderwijs kozen, omdat zij vonden dat dat het beste bij hun eigen opvoedingsvisie paste. En daarmee zijn in de bovenstaande alinea's de belangrijkste groepen genoemd waarvoor dit daltonontwikkelingsplan is geschreven: de leerkrachten en het overige personeel van de school (inclusief invalleerkrachten) ouders die hun kind op school hebben ouders die overwegen hun kind aan te melden als leerling op de G. Th. Rietveldschool. Verder is dit document waarschijnlijk interessant voor instanties die zich op de hoogte willen stellen van de werkwijze van de school. Te denken valt aan: de onderwijsinspectie visiteurs van de Nederlandse Dalton Vereniging het schoolbestuur andere (dalton)basisscholen. 4

5 3 Relatie met andere beleidsstukken Het schoolplan Iedere Nederlandse school heeft een schoolplan, waarin uitgebreid wordt verwoord hoe en waarom er wordt gewerkt, welke materialen daarbij worden gebruikt en wat de ontwikkelingsplannen voor een periode van vier schooljaren zijn. De reikwijdte van het schoolplan is daarmee groter dan die van het plan dat nu voor u ligt. In dit daltonontwikkelingsplan worden voornamelijk de praktische afspraken beschreven die binnen het onderwijsteam zijn gemaakt om ervoor te zorgen dat onze school een daltonschool is en blijft. De schoolgids De schoolgids wordt iedere vier jaar uitgegeven. Aan het begin van elk schooljaar ontvangen alle ouders de bijlage. Daarnaast krijgen ouders die overwegen hun kind aan te melden op de G.Th. Rietveldschool een actuele schoolgids. Deze gids is ook te lezen op de website van de school. In deze gids en bijlage staat veel praktische informatie voor ouders, maar er wordt ook in uitgelegd wat daltononderwijs inhoudt. Het blijft echter bij een uiteenzetting op hoofdpunten. Wie door de tekst in de schoolgids geïnteresseerd is geraakt in het daltononderwijs en meer gedetailleerd wil weten hoe er in de praktijk mee wordt gewerkt, kan verdieping vinden in dit daltonontwikkelingsplan. Formatieplan, Zorgplan en Zorgwijzer Het Formatieplan beschrijft, vrij technisch, hoe de door de overheid beschikbaar gestelde personele formatie wordt ingezet en welke criteria wij daarbij hanteren. Het Zorgplan beschrijft hoe de inrichting van de zorg binnen het samenwerkingsverband van de scholen waar onze school deel van uitmaakt wordt vormgegeven. De Zorgwijzer beschrijft de leerlingenzorg op onze school. Voor alle plannen geldt dat het daltonelement er niet rechtstreeks in te herkennen zal zijn. Toch zijn er wel raakvlakken. Wij streven ernaar om door de inzet van personeel en door de daltonwerkwijze veel tijd te kunnen besteden aan de individuele leerling, waardoor de leerlingenzorg goed tot zijn recht kan komen. De afspraken- en besluitenlijst De afspraken- en besluitenlijst is een intern document. Hierin staan alle gemaakte afspraken met betrekking tot de dagelijkse gang van zaken binnen de school. Dit document wordt jaarlijks geëvalueerd en aangepast. 5

6 4 Waarom daltononderwijs? Op onze school wordt daltononderwijs gegeven, omdat de leerkrachten een bepaalde visie hebben op de opvoeding van en het onderwijs aan kinderen. Zonder al te theoretisch te willen worden, willen we die visies in dit hoofdstuk kort toelichten en zetten naast de algemene uitgangspunten van het daltononderwijs. Daltononderwijs kan worden samengevat in de volgende drie kenmerken: 1. Vrijheid / verantwoordelijkheid. Vrijheid en verantwoordelijkheid zijn twee kanten van dezelfde medaille. Het een kan niet zonder het ander. Het daltononderwijs ziet een mens / kind als een persoon die zelf mag en kan kiezen, maar die voor de gevolgen van zijn keuzes ook zelf de verantwoordelijkheid draagt. In het leren maken van keuzes worden de kinderen begeleid. 2. Zelfstandigheid. Onder zelfstandigheid verstaan wij het zelf kunnen oplossen van dagelijkse problemen. De leerkrachten begeleiden het proces van zelf zorgdragen voor elkaar en de omgeving. Zelfstandigheid kan alleen ontstaan als kinderen voldoende vrijheid en verantwoordelijkheid wordt geboden. 3. Samenwerken. Overal in het leven zal blijken dat een mens ondanks zijn vrijheid en zelfstandigheid, niet zonder zijn medemens kan. Een medemens om te steunen en om steun van te krijgen. Daarom is het kunnen samenwerken een belangrijke vaardigheid voor het goed kunnen functioneren als mens. Rollen waarop de school voorbereidt Het kind in het vervolgonderwijs Niet alleen het traditionele "huiswerk maken" vraagt van de kinderen dat ze bovengenoemde vaardigheden beheersen. De ontwikkelingen in het vmbo en het Studiehuis doen een steeds groter beroep op de zelfstandigheid en het verantwoordelijkheidsgevoel van de kinderen. Zij zullen ook steeds vaker projecten en studieopdrachten krijgen waarbij je niet individueel, maar samen met medescholieren zaken moet uitwerken. In het hoger onderwijs is deze manier van werken al veel langer gebruikelijk. De volwassene als beroepsbeoefenaar In de meeste beroepen in onze moderne, westerse kennismaatschappij worden initiatief, verantwoordelijkheidsgevoel en creativiteit verwacht. Vaak zal er moeten worden overlegd met collega's, met opdrachtgevers en met diverse instanties. Zowel zelfstandigheid als het goed kunnen samenwerken zijn daarbij essentieel. De volwassene als medeburger De maatschappij is gebaat bij mensen die zich actief inzetten voor de samenleving. 6

7 Hier staan we voor De thema s vrijheid, verantwoordelijkheid, zelfstandigheid en samenwerken worden door alle daltonscholen onderschreven, maar de uitwerking verschilt. Dit geldt ook voor onze school. Op school leren we de kinderen om deze vaardigheden te ontwikkelen en kunnen ze ermee experimenteren, zodat ze goed voorbereid worden op hun toekomst. In het onderstaande overzicht staat omschreven welke accenten wij op de G.Th.Rietveldschool willen aanbrengen. 1. De basis van al ons handelen moet gericht zijn op het creëren van een pedagogisch klimaat waarin de sociale en emotionele veiligheid van het kind gewaarborgd wordt. 2. In de dagelijkse activiteiten loopt als een rode draad het ontwikkelen van waardebesef en oordeelsvermogen. Kinderen moeten elkaar respecteren. 3. Er wordt rekening gehouden met verschillen tussen leerlingen. Hiervoor is het nodig de ontwikkeling van het kind goed in de gaten te houden. Het betreft hier niet alleen verschillen in cognitieve vaardigheden, maar ook verschillen in bijvoorbeeld belangstelling, werkhouding en creativiteit. 4. Vrijheid betekent voor ons, een kind ruimte bieden om zelf keuzes te maken. 5. De leerkracht legt een deel van de verantwoordelijkheid voor het leren bij het kind. Essentieel hierbij is het feedback geven aan en het begeleiden van het kind. 6. Kinderen moeten leren allerlei informatiebronnen te hanteren en te beoordelen. 7. Er wordt gestreefd naar een grote variatie in werkvormen en materialen. Kenmerken van onze school in trefwoorden De goede Daltonschool die wij willen zijn, kenmerkt zich vooral door: 1. een goed pedagogisch klimaat 2. een rode draad, qua werkwijze, door de school 3. taken 4. keuzewerk 5. uitgestelde aandacht 6. samenwerken zowel in de taak als daarbuiten (zie beleidsstuk coöperatief leren) 7. het gebruik van dagkleuren 8. een samenwerkend team (leren van elkaar, opvattingen delen, intervisie) 9. evalueren De hier genoemde onderwerpen zijn grotendeels uitgewerkt en beschreven in dit daltonontwikkelingsplan. Sommige onderwerpen zijn in ontwikkeling. Ook wat hier is vastgelegd, zal regelmatig onderwerp van bespreking zijn en blijven. En zo hoort het ook. Onderwijs en ook onze school zijn nooit af. De leerkracht Het daltononderwijs van een school laat zich maar voor een deel vastleggen in afspraken. Het belangrijkste is en blijft altijd de persoon van de leerkracht. Deze heeft een bepaalde houding ten opzichte van kinderen en ten opzichte van het onderwijs. Het team Vanuit de daltonoptiek gezien, werkt een leerkracht per definitie niet solistisch. Hij / zij functioneert in een team. Binnen dit team inspireer je elkaar en ondersteun je elkaar. In bijeenkomsten met collega s wordt de ontwikkeling van de school vorm gegeven. Daarom: Daltononderwijs. 7

8 5 Inhoud daltononderwijs 5.1 Dagkleuren Iedere dag van de week wordt in de hele school aangegeven met een vaste kleur. Deze kleuren structureren de week voor de kinderen. Dit helpt hen om een planning te kunnen maken. De kleuren hangen in iedere groep aan de muur, zodat het kind steeds kan zien "waar in de week we zijn". Daarnaast worden de dagkleuren gebruikt bij de dagelijkse administratie. Kleutergroepen In de kleutergroepen wordt de dag van de week aangegeven door middel van een knijper aan het betreffende dagkaartje. Daarnaast wordt de dag aangegeven met de weekklok van schatkist. In de ochtendkring wordt dit besproken. Groepen 3 t/m 8 Op het taakblad in het takenmapje geven de kinderen met de dagkleur aan dat ze een bepaalde opdracht af hebben gekregen. Vooral als de taak meerdere dagen beslaat, geeft dit de leerkracht informatie over de leer- en werkstijl van het kind en biedt het haar/hem de mogelijkheid om het kind hierbij te begeleiden. Een kind dat in het begin weinig productief is en vervolgens alles op het laatste moment moet maken, moet geleerd worden dit beter te spreiden. Kinderen die duidelijk te snel van start gaan en daarbij veel fouten maken, moet worden geleerd dat de kwaliteit van het werk belangrijker is dan dat het snel af is. In de hogere groepen kunnen de dagkleuren ook gebruikt worden om een planning op het taakblad te maken. De dagkleuren zijn: maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag Daltonaspecten Vrijheid / verantwoordelijkheid Zelfstandigheid Verantwoordelijkheid nemen voor de eigen planning. Zelfstandig administreren. Samenwerking 8

9 5.2 Dagritmepakket/ agendabord De dagkleuren zorgen door de hele school heen voor een ordening van de week. Daarnaast hanteren we in verschillende groepen aanvullende materialen om de kinderen steun te bieden bij het ordenen van tijd en hun bezigheden. Kleuters: dagritmepakket Een hulpmiddel om de dag voor de jongste kinderen te ordenen is het dagritmepakket. Dit pakket bestaat uit een aantal kaarten met afbeeldingen die de verschillende activiteiten voorstellen die voor de bewuste dag gepland staan. Deze activiteiten worden aan het begin van de dag op volgorde gehangen. Het gebruik van het dagritmepakket brengt ordening en geeft de kleuters rust. Groep 4 t/m 8: agendaborden In groep 3 vindt er een geleidelijke overgang plaats van het dagritmepakket van de kleuters naar een weekoverzicht in de bovenbouw. Op dit weekoverzicht worden de activiteiten in de groep aangegeven. Daarnaast kan ervoor gekozen worden om een dagrooster op het bord te schrijven. Daltonaspecten Vrijheid / Verantwoordelijkheid Zelfstandigheid Samenwerking De kinderen voelen zich medeverantwoordelijk voor het verloop van de dag. Het stimuleert het taakbesef. Het dagritmepakket en de agendaborden zijn een voorstadium van het leren plannen. Ook bij het samen plannen van samenwerkingsopdrachten is het agendabord een welkom hulpmiddel. 9

10 5.3 Symbolen Op verschillende plaatsen in de school worden symbolen gebruikt. Bijvoorbeeld: Wc-symbolen in de groep. Uit het oogpunt van zelfstandigheid, wordt de gang naar de wc aangegeven door een symbool. Aan de hand van dit symbool kan een kind zelf zien of de wc vrij is. Deze kan per groep verschillen. In de bovenbouw wordt niet meer gewerkt met een symbool. De kinderen houden zelf in de gaten of ze naar de wc kunnen. Uitgestelde aandachtstekens. Door middel van een stoplicht kan het kind zien of het met zijn vraag bij de leerkracht terecht kan of dat het een andere oplossing moet zoeken. Bij het onderwerp uitgestelde zal hier verder op ingegaan worden. Zie verder hoofdstuk 5.8 Het keuzebord bij de kleuters. Kinderen kunnen zelf aan de symbolen op het keuzebord zien welke hoeken / activiteiten er nog vrij zijn en maken vervolgens hun keuze. Met hun eigen symbool geven ze op dit bord aan wat ze hebben gekozen. Zie verder hoofdstuk 5.5. Niet-storen-dobbelsteen op de tafel van het kind. Samenwerken betekent, dat kinderen elkaar om hulp mogen vragen. Wij besteden in de groepen ook aandacht aan hoe je hulp vraagt: vriendelijk en zonder onnodig te storen. Soms mag een kind ook weigeren een ander te helpen. Dit kan bijvoorbeeld als het kind zelf bezig is met iets dat de volledige concentratie vereist, of als het zo vaak wordt gevraagd te helpen, dat het eigen werk eronder dreigt te lijden. Ook in dat geval moet het kind leren om vriendelijk "nee" te zeggen. In de groepen 3 t/m 8 hebben de kinderen een dobbelsteen in hun laatje, die ze op hun tafel hebben tijdens het zelfstandig werken. De dobbelsteen heeft drie belangrijke kanten, die door de hele school eenduidig zijn: de rode kant: ik wil zelfstandig doorwerken, stoor mij niet de groene kant: je mag mij storen, ik wil je helpen het vraagteken: ik heb een vraag voor de juf/meester het uitroepteken: ik wil iets zeggen tegen de juf/meester Daltonaspecten Vrijheid / Verantwoordelijkheid Zelfstandigheid Samenwerking Symbolen verschaffen duidelijkheid, zodat het kind verantwoordelijkheid kan nemen voor de eigen keuzes. Daarnaast geven ze ook de mate van vrijheid aan. Kijkend naar het symbool kan het kind zelfstandig beslissingen nemen, zonder dat iets aan de leerkracht hoeft te worden gevraagd. Door de symbolen te respecteren, houdt het kind rekening met anderen. 10

11 5.4 De taak Misschien is de taak wel het bekendste element van het daltononderwijs. Er is in de school een opbouw in het omgaan met de taak, dit is afhankelijk van de leeftijd en de zelfstandigheid van de leerlingen. Deze opbouw betreft onder andere - de tijd die aan de taak besteed wordt - de periode die hij beslaat - de omvang van de taak - de onderdelen van de taak Taakperiode Men kan taken bedenken die een dagdeel betreffen en taken die een paar weken bestrijken, met daar tussenin een breed scala aan taakperiodes. Op onze school wordt de taak in de groepen 2 en 5 t/m 8 aangeboden in een weekoverzicht. De groepen 3 en 4 werken met een dagtaak. Groep 3: De groepen 3 en 4 werken met een dagtaak die verwerkt is in een weektaakformulier. In groep 3 wordt na de herfst per kind gestart met een dagtaak. De kinderen plannen samen met de leerkracht wat er die dag gedaan moet worden. Als een werkje (vak) af is, wordt het vakje ingekleurd in de dagkleur. Keuzewerk wordt ook op de weektaak aangegeven. De keuzetaakjes worden d.m.v. Kaartjes op het bord aangegeven. Het nummer van het keuzewerkje wordt of ingekleurd, of in een vakje geschreven en in de dagkleur afgekleurd. Groep 4: wordt verder gewerkt met een dagtaak. Groep 5: wordt de overgang gemaakt naar de weektaak. Op het taakblad wordt door middel van de dagkleuren aangegeven welke lessen per dag af moeten zijn. Dit biedt de kinderen houvast bij het maken van hun planning. Groep 6: Vanaf groep 6 gaan de kinderen zelf in hun weektaak plannen wanneer zij welke lessen maken. Groep 7: In groep 7 wordt na de Kerst de omschakeling gemaakt naar een tweewekentaak Groep 8: In groep 8 kan er na de cito-eindtoets gewerkt worden met een maandtaak. Per groep kan de leerkracht besluiten om de kinderen te helpen bij de planning door middel van de dagkleuren. De taak loopt voor de groepen 2 t/m 8 van maandag t/m vrijdag. De vakken in de taak Eigenlijk zijn alle vakken, misschien met uitzondering van bewegingsonderwijs, geschikt om op te nemen in de taak. Klassikale momenten zoals instructies en bijv. hoofdrekenen staan op de taak. Door middel van een sterretje wordt aangegeven dat de kinderen hier niet zelf aan mogen beginnen. Toetsen nemen we ook op in de taak, zodat de kinderen weten wat er allemaal gaat komen in de week. Het toetsmoment is klassikaal, dus wordt niet opgenomen in de taaktijd. Verder is de invulling van de taak ter beoordeling van de groepsleerkrachten binnen een jaargroep. 11

12 Omvang en inhoud van de taak: maatwerk Hoewel de taak in eerste instantie lijkt op een serie opdrachten die voor alle kinderen van de groep hetzelfde is, is het toch zeker de bedoeling dat er maatwerk wordt geleverd. Voor het ene kind kan de leerkracht besluiten de taak te verlichten en voor het andere kind kan hij besluiten om de te gemakkelijke onderdelen te vervangen door verdiepende opdrachten. Vooral als de niveaus in de bovenbouw steeds verder uiteen gaan lopen, zal er steeds meer gebruik worden gemaakt van deze mogelijkheid. Samenwerken in de taak Omdat samenwerken een belangrijk aspect van het daltononderwijs is, wordt er in vele situaties samengewerkt. Daarom staan er in de taak ook opdrachten waarbij samenwerken noodzakelijk is. Kleuters: via het takenbord doen de kinderen regelmatig samenwerkingsopdrachten. Groep 3:minimaal 1x per week staat er een samenwerkingsopdracht in de taak. Groep 4 t/m 8: er wordt naar gestreefd om ongeveer eens per week een opdracht in de taak te hebben die in tweetallen of in groepjes kan worden gemaakt. Planning en notatie Naarmate het kind meer vrijheid krijgt bij het plannen van zijn werkzaamheden, heeft hij/zij ook meer handvatten nodig om dit te kunnen doen. Ook moet voor leerkracht en kind zichtbaar zijn hoe ver hij gevorderd is. Hiervoor worden de volgende hulpmiddelen gebruikt. Als een opdracht klaar is, dan wordt dit in de dagkleur afgetekend op het taakblad. Het kind kan zo de vorderingen in één oogopslag zien. Op het taakblad noteren de kinderen welk keuzewerk ze hebben gedaan. De leerkracht houdt de vorderingen van de basistaak van de kinderen op een aftekenlijst bij. Bij de kleuters wordt op de takenkaart met een gekleurde knijper in de kleur van de taak de opdracht afgetekend. In groep 7 en 8 leren de kinderen, als voorbereiding op het voortgezet onderwijs, ook omgaan met een schoolagenda. Evaluatie en beoordeling Evaluatie Het leren van de vaardigheden die het kind nodig heeft om goed met de taak om te kunnen gaan, gaat niet altijd vanzelf. Het is daarom nodig dat de leerkracht het proces van het taakwerken regelmatig met de kinderen bespreekt: "Voor welke problemen kwam je te staan en hoe heb je ze opgelost." De leerkracht zal dit zowel groepsgewijs als individueel doen. Het zal dan gaan over thema's als planning, samenwerken, netheid, inzet, zelfstandig problemen oplossen en rekening houden met elkaar. Beoordeling Het kind heeft ook recht op individuele feedback van de leerkracht. In de kleutergroepen vindt dit plaats tijdens of na het werken. Vanaf het moment dat de kinderen voldoende kunnen lezen in groep 3, gebeurt dit in de vorm van een schriftelijke beoordeling op het taakblad. Vanaf groep 4 kan ook het kind zelf op de taak een beoordeling geven van zijn / haar eigen werk. 12

13 Lay-out De onderdelen die op de taakbladen van de verschillende groepen moeten voorkomen, en de opbouw daarin door de hele school heen, staan hierboven beschreven. Daarnaast staat er altijd op het takenblad: - de naam van het kind, - de datum en het weeknummer instructie plannen samen nakijken mondeling Week: Van 16 t/m 20 april 2007 Naam: Groep: Rekenen Taal Woordspel Lezen Schrijven Deze week: Berijpend lezen Aardrijkskunde Geschiedenis Biologie Verkeer Leefstijl Computer Keuzewerk Huiswerk Tip voor deze week: Hoe is het deze week gegaan? ZG G RV V M O Leerkracht Daltonaspecten Vrijheid / Verantwoordelijkheid Zelfstandigheid Samenwerking Vrijheid in de eigen planning en de uitvoering daarvan. Verantwoordelijkheid nemen voor de eigen gemaakte keuzes. Vrijheid in overleg om wel of niet de instructie te volgen en de verantwoordelijkheid daarvoor te dragen. Zelfstandig administreren. Kritisch het eigen werk evalueren. Opdrachten in tweetallen of grotere groepen uitvoeren. 13

14 5.5 Takenbord kleuters Twee borden In de kleutergroepen kennen we het Arbeid Naar Keuzebord (ANK). Op dit keuzebord staat aangegeven aan welke activiteiten en in welke hoeken de kinderen mogen werken. Zij kunnen er ook op zien hoeveel kinderen er in de verschillende hoeken mogen werken. Takenbord Het takenbord wordt door de oudste kleuters gebruikt en geeft ruimte voor maximaal 5 taken. Aan het begin van het schooljaar wordt begonnen met 2 à 3 taken per week. Afhankelijk van de groep wordt dit opgebouwd naar 4 taken. Daarnaast is de 5 e taak een vrije taak, waar de kinderen zelf invulling aan geven. Na het maken van een taak zetten de kinderen een magneet in de kleur van de dag bij hun naam en de betreffende taak. De taken worden afgestemd op de peilkaarten van het GOVK en zijn bedoeld als inoefening voor de peilkaarten die aan bod zullen komen. Organisatie De kinderen mogen (soms vanuit de kring) een activiteit kiezen. Zij hebben een eigen symbool op een magneetkaartje. Dit mogen ze op het keuzebord hangen. De taken De soorten taken zijn heel divers. Bijvoorbeeld werken met ontwikkelingsmateriaal, creatieve opdrachten, of werken in een bepaalde hoek, maar ook motorische taken bij het buitenspel (zoals bijv. schommelen) Daltonaspecten Vrijheid / Verantwoordelijkheid Zelfstandigheid Samenwerking Door het gebruik van onder andere het keuzebord en de knijpertaak wordt de kleuter taakbesef aangeleerd. Het kind is er verantwoordelijk voor dat het zijn opdrachten af krijgt. Daarbij heeft het de vrijheid om een opdracht vandaag of op een andere dag te doen. De leerkracht is hierbij nog wel een duidelijke begeleidende factor. De keuze wordt in principe zelfstandig gemaakt. De kinderen administreren hun taak met behulp van gekleurde knijpers op hun knijperkaart. Deze taak wordt in het begin van groep 3 ook nog gehanteerd. Het zelfstandig pakken, schoonmaken en opruimen van materialen is een belangrijk element van het werken in de kleutergroepen. De leerkracht zal bewust zoeken naar samenwerkingsopdrachten, regelmatig ook samen met jongste kleuters. Daarnaast wordt er ook veel aandacht besteed aan het elkaar helpen en het delen van het materiaal. 14

15 5.6 (Zelf)correctie Wij hechten grote waarde aan het zelf corrigeren door de kinderen. Dit geldt zowel voor de opdrachten die binnen de taak worden gedaan als voor opdrachten daarbuiten. Zelfcorrectie heeft een aantal voordelen: 1. Het kind kan meteen het werk verbeteren en hoeft niet te wachten tot het werk pas later gecorrigeerd is door de leerkracht. 2. Het kan een duidelijk leereffect hebben omdat het kind, als het een fout ontdekt, zich meteen zal afvragen hoe deze fout kon ontstaan. 3. Het zou de kinderen een beter inzicht kunnen geven in wat ze kunnen en bij welke zaken ze hulp moeten vragen van de leerkracht. Vanaf de kleutergroepen is materiaal voorhanden dat zelfcorrigerend is. Daarnaast mogen de kinderen in de loop van groep 4 bepaalde opdrachten zelf corrigeren. Met name rekenopdrachten zijn hier geschikt voor. In de hogere groepen wordt dit geleidelijk uitgebreid. Het streven is om de kinderen zo veel mogelijk zelf te laten corrigeren. De groepsleerkracht is degene die het beste kan inschatten welk werk in zijn groep geschikt is om door de kinderen te laten nakijken. Hier kan "op maat" worden gewerkt. Het ene kind geeft er blijk van al heel zelfstandig en goed te kunnen nakijken, terwijl de ander onzorgvuldig is of liever de antwoorden overschrijft. Zelf nakijken vraagt een bepaalde houding van de kinderen. De kinderen moeten zich realiseren dat je je werk nakijkt om er iets van te leren en niet om zoveel mogelijk "krulletjes" in je schrift te hebben. De leerkracht controleert en ondersteunt dit proces en maakt duidelijke afspraken met de kinderen per leerjaar. Hierbij gelden de volgende afspraken: 1. Toetsen worden door de leerkracht nagekeken. 2. Regelmatig kijkt de leerkracht het werk van alle kinderen na om de voortgang te kunnen bepalen. Dit is bouwafhankelijk. De leerkracht neemt steekproeven om te kijken of het corrigeren goed is gebeurd. Dit is ook bouwafhankelijk. Daltonaspecten Vrijheid / Verantwoordelijkheid Zelfstandigheid Samenwerking Verantwoordelijkheid nemen voor het corrigeren. Hulp/uitleg vragen als je merkt dat er veel fouten zijn gemaakt. Zelfstandig nakijken. In de varianten waarbij je elkaar of samen corrigeert. 15

16 5.7 Keuzewerk Keuzewerk is een educatieve activiteit een vast onderdeel van de basistaak, taak die voor iedereen hetzelfde is. een activiteit die de kinderen zelf mogen kiezen, afhankelijk van hun belangstelling zoveel mogelijk zelfcorrigerend, al zal de leerkracht ook hierbij volgen wat de leerlingen doen en welke kwaliteit ze leveren het materiaal is uitdagend en aantrekkelijk Opbouw Groepen 1 / 2: de kleuters bepalen zelf hun activiteiten: de hoeken, constructie, kieskast, enz. Groepen 3/ 4: opdrachten voor een periode van 1 week. Groepen 5/ 6: opdrachten voor een periode van 2 weken. Groepen 7/ 8: opdrachten voor een periode van 4 weken. De leerkracht maakt een selectie. Daarnaast zijn er keuzekisten en keuzekasten met daarin een ruim en gevarieerd aanbod aan reken- en taalopdrachten. Tijd: Groepen 3/ 4: vijf kwartier in de week; minimaal 20 minuten aaneen gesloten. Groepen 5/ 6: vijf kwartier in de week; minimaal 20 minuten aaneen gesloten. Groepen 7/ 8: 30 minuten per week; minimaal 15 minuten aaneen gesloten. Invulling keuzewerk educatieve spelletjes bouwmaterialen(knexx,lego,kapla) taal en rekenopdrachten aansluitende bij zaakvakken creatieve opdrachten Engels(groepen 7 en 8) 16

17 Inbreng leerlingen De groepsleerkrachten zullen voortdurend bij de kinderen peilen waar hun belangstelling ligt en wat zij eventueel als aanvulling op hun taak zouden willen hebben. Als een kind een eigen idee heeft over een keuzewerkopdracht, kan het met de leerkracht overleggen. Daltonaspecten Vrijheid / Verantwoordelijkheid Zelfstandigheid Samenwerking De kinderen hebben de vrijheid om zelf te kiezen wat ze willen leren. Hun keuze moeten ze ook waarmaken. Ze zijn zelf verantwoordelijk voor de uitvoering. Het maken van de keuze wordt zelfstandig gemaakt, zonder dat de leerkracht zich daarin mengt. Ook de uitvoering gebeurt zelfstandig. Op verzoek van de leerling zal de leerkracht helpen en suggesties geven. Sommige opdrachten moeten samen gedaan worden. Bij andere opdrachten bestaat de mogelijkheid om ze samen te doen. 17

18 5.8 Uitgestelde aandacht Met uitgestelde aandacht bedoelen we een periode dat de leerkracht niet meteen beschikbaar is voor vragen en problemen van kinderen. De kinderen krijgen de vrijheid om eigen oplossingen te bedenken. De vijf belangrijkste redenen om te werken met uitgestelde aandacht zijn: 1. Kinderen leren in deze periode zelfstandig problemen op te lossen. 2. Kinderen komen in de situatie dat ze aan andere leerlingen hulp moeten vragen en kunnen elkaar op deze manier makkelijker helpen, d.w.z. kunnen van elkaar leren. 3. Het biedt de leerkracht de gelegenheid om ongestoord met individuele of met kleine groepjes te werken of om leerlingen te observeren. 4. Kinderen leren dat zij niet altijd op het door hun gewenste moment aandacht kunnen krijgen van de leerkracht. 5. Kinderen leren bij een probleem verder te gaan met andere taken tot de leerkracht tijd heeft. Hoe vraagt een kind hulp? Als een kind wordt geconfronteerd met een probleem of een vraag heeft, waarbij het nu niet bij de leerkracht terecht kan, dan zal hij / zij in deze volgorde proberen een oplossing te vinden: goed zelf nadenken over mogelijke oplossingen hulp aan vriendje vragen hulp aan maatje of andere leerling vragen navraag doen bij de eigen tafelgroep navraag doen bij een andere tafelgroep (groeps- en momentafhankelijk) de leerkracht hulp vragen (kleuters) via de dobbelsteen de leerkracht om hulp vragen (groep 3 t/m 8) Bij dit alles is het uiterst belangrijk dat het kind oplossingen zoekt, die anderen zo weinig mogelijk storen. Het symbool voor uitgestelde aandacht Iedere leerkracht spreekt aan het begin van het schooljaar met de kinderen af welk symbool er wordt gebruikt om de periode van uitgestelde aandacht aan te geven. Enkele voorbeelden zijn: een knuffel, een stoplicht, een pop. Op het moment dat dit symbool aan het bord hangt of op tafel staat, weet het kind dat hij de leerkracht niet mag storen. D.m.v. het vraagteken op de dobbelsteen kan hij aangeven hulp nodig te hebben. Tijdens het servicerondje schenkt de leerkracht hier aandacht aan. Uitleg servicerondje Na de instructie van het werk gaan de leerlingen eerst zelf aan het werk. De leerkracht heeft dan tijd om kinderen die het nodig hebben op gang te helpen. Daarna loopt de leerkracht de eerste 18

19 serviceronde. Een serviceronde is een vaste route door de klas, zodat kinderen zelf kunnen inschatten wanneer ze aan de beurt zijn. Het is handig als het rondje in een vast ritme verloopt. Zo blijven de kinderen niet te lang met een probleem zitten. Voor en na een serviceronde heeft de leerkracht tijd om met (groepjes) kinderen te werken. Tijdens de serviceronde krijgen de kinderen, die hun dobbelsteen op vraag- of uitroepteken hebben liggen, aandacht. Als kinderen een vraag hebben, maar nog niet geholpen worden, kunnen ze twee dingen doen: 1. Ze gaan verder met ander werk, waarmee ze wel aan de slag kunnen. 2. Ze vragen hulp aan een kind uit hun groepje, dat zijn dobbelsteen op groen heeft. Daltonaspecten Vrijheid / Verantwoordelijkheid Zelfstandigheid Samenwerking De vrijheid om zelf oplossingen te bedenken voor problemen en daar hulp voor te zoeken of te geven. De verantwoordelijkheid voor de gevolgen hiervan. De hulp van de leerkracht wordt pas gegeven als niet het kind, maar de leerkracht daartoe het initiatief neemt. Oplossingen door middel van samenwerken worden gestimuleerd. 19

20 5.9 Samenwerken Wij vinden het van grote pedagogische waarde dat kinderen sociale vaardigheden opdoen. Samenwerken is daarbij van grote betekenis. Samenwerken Buitendeur voor elkaar openhouden (door de hulpjes) Elkaar helpen met: jas dichtmaken, veters strikken, knoop losmaken, gymschoenen aantrekken. Opruimen binnen (klaar, dan een ander helpen) èn buiten (samen een kar/ fiets optillen). In de taak: er worden samenwerkingsopdrachten in de taak opgenomen. In de instructielessen: taal-, reken- en andere methodes doen vaak suggesties voor samenwerkingsopdrachten. De leerkrachten kunnen deze opnemen in hun lesprogramma. Binnen het bewegingsonderwijs: ook hier zal worden gezocht naar werkvormen waarbij samenwerking nodig is. Veel sport- en spelvormen zijn hiervoor geschikt. Binnen de creatieve vakken: hierbij kan gedacht worden aan groepswerkstukken. Bij deze werkvormen zal de leerkracht regelmatig een korte nabespreking houden over het samenwerkingsproces. Samenwerken Er is een verschil tussen samenwerken (dit is samen aan een opdracht werken, zoals hierboven omschreven) en samen werken. Met samen werken bedoelen we dat kinderen weliswaar individueel aan een opdracht werken, maar dat ze wel rekening met elkaar houden en elkaar helpen. Rekening houden met elkaar houdt in dat je elkaar niet stoort of afleidt tijdens het werk. Ook houdt het in dat je je verantwoordelijk voelt voor zowel het welzijn van je medeleerlingen als de sfeer in de groep. Kinderen moeten het normaal vinden dat je elkaar helpt. Het is ook normaal dat je hulp vraagt. Niet alle kinderen kunnen dit uit zichzelf, ze zullen dit moeten leren. Daltonaspecten Vrijheid / Verantwoordelijkheid Zelfstandigheid Samenwerking Verantwoordelijkheid nemen voor je omgeving. De vrijheid om hulp te zoeken en te geven. Zelfstandig hulp zoeken en hulp verlenen. De kinderen moeten samenwerkingsvaardigheden hebben geleerd om te kunnen samenwerken. 20

21 5.10 Materialen De inrichting van de klassen moet zo zijn dat de kinderen alle materialen die zij nodig hebben, zelfstandig kunnen pakken, schoonmaken en opruimen. In de kleutergroepen wordt al met deze vorm van zelfstandigheid begonnen. In de daarop volgende groepen wordt dit voortgezet. Als een kind bijvoorbeeld een nieuw schrift nodig heeft, dan hoeft het dat niet eerst aan de leerkracht te vragen. De materialen als potloden, papier, boeken en scharen hebben een duidelijke plek in de klas. Bij het zelf pakken van wat je nodig hebt, geldt een uitzondering voor zaken: die mogelijk gevaar opleveren (bijv. snijmachine), die relatief duur zijn (bijv. bepaalde creatieve materialen) of waarvan er maar weinig beschikbaar zijn (bijv. computers). Kinderen mogen niet zelf materialen uit het magazijn pakken. Voor het inleveren van het gemaakte werk zijn in elke klas inleverplekken, zoals laatjes, mandjes etc. Deze plekken zijn duidelijk zichtbaar in de klas. De kinderen hebben zelf de verantwoordelijkheid om hun werk in te leveren, zodat de leerkracht dit kan nakijken en aftekenen. Daltonaspecten Vrijheid / Verantwoordelijkheid Zelfstandigheid Samenwerking De vrijheid om zonder te vragen materialen te gebruiken die nodig zijn en weer op te ruimen. Verantwoordelijk voor het schoon en netjes achterlaten van de gebruikte spullen. Zelf bepalen wat nodig is en dat zelf halen. Overleg voeren over het gebruik van schaarse spullen. 21

22 5.11 Werkplekken De kinderen hebben een zekere vrijheid in het kiezen van een werkplek in de aanliggende gemeenschappelijke ruimtes. Doordat er met een taak wordt gewerkt, zijn de kinderen tijdens de werktijd bezig met verschillende opdrachten. De kinderen kunnen naast zelfstandig aan hun taak werken ook samenwerken, extra uitleg van de leerkracht krijgen of een creatieve opdracht in het kader van keuzewerk maken. In een daltonschool zal een kind moeten wennen aan een zekere "werkruis". Het kan er ook voor kiezen een rustige werkplek op te zoeken. Voorbereiding bij de kleuters In de kleutergroepen is het werken in steeds verschillende hoeken vanzelfsprekend. Bij het servicerondje komt de leerkracht langs bij de leerlingen en zo worden de kleuters min of meer voorbereid op het latere zelfstandig werken in ruimtes waar de leerkracht niet steeds aanwezig is. De gemeenschappelijke ruimte Over het gebruik van de gemeenschappelijke ruimte maken de betrokken leerkrachten aan het begin van het schooljaar duidelijke afspraken. Hierbij valt te denken aan afgesproken tijden voor stil werken en voor creatieve activiteiten. Ook worden afspraken gemaakt over het zelfstandig gebruik maken van de gang door de kinderen. Deze afspraken worden in de klassen besproken. Dit is niet van toepassing voor de kleuters en vaak gebouwafhankelijk. Daltonaspecten Vrijheid / Verantwoordelijkheid Zelfstandigheid Samenwerking De vrijheid om zelf de werkplek te bepalen. De verantwoordelijkheid om een gunstige werkplek te kiezen, ligt in principe bij het kind. Bij het maken van deze keuze moet het kind zich houden aan de gemaakte afspraken met de leerkracht. Ook tijdens het werken op de gang is het nog steeds belangrijk dat je elkaar niet mag storen. 22

23 5.12 De kring In alle groepen wordt in meer of mindere mate gewerkt met een kring. Het woord kring kent twee betekenissen. 1. een organisatievorm, een opstelling van het meubilair 2. een werkvorm, een manier van communiceren Enige gedachten over de toepassing van de kring op onze school: In de groepen 1 en 2 wordt regelmatig begonnen met een kring. Vanuit de kring kan ook het kiezen plaatsvinden. Een kring kan ook gebruikt worden voor instructies, taalactiviteiten, muziek, drama, zaakvakken, gesprekken, discussies, spelletjes, samen drinken en ga zo maar door. De "kleine kring" is een effectief middel in alle groepen, waarin kinderen leren met elkaar te communiceren en waarin de leerkracht instructie kan geven aan een klein groepje kinderen. Daltonaspecten Vrijheid / Verantwoordelijkheid Het kind is verantwoordelijk voor het naleven van de kringregels en zo voor de goede sfeer in de groep. Zelfstandigheid Samenwerking Het is voor het samenwerken van groot belang dat kinderen leren communiceren (duidelijk je gedachten verwoorden en leren luisteren naar elkaar). Deze vaardigheid wordt geoefend in de kring. 23

24 5.13 Zorg voor de klas, school en schoolomgeving Verantwoordelijkheid dragen door kinderen betekent ook dat zij zorg leren dragen voor hun omgeving: de klas, de school als geheel en het terrein om de school heen. Hulpjes/klassendienst In alle groepen hebben de kinderen bij toerbeurt een taak om de leerkracht te assisteren bij allerlei dagelijkse zaken. Hierbij kan gedacht worden aan het uitdelen van boeken en schriften, het schoonmaken van het bord of de planten water geven. Verder hoort hier in beperkte mate ook het helpen opruimen en schoonmaken van het lokaal bij. Bij de kleuters noemen we dat de hulpjes, in de andere groepen wordt dit klassendienst genoemd. De kinderen doen deze extra taken over het algemeen met plezier. In de school In de school zijn schoolregels van kracht, waarin ook het netjes houden van de algemene ruimtes is opgenomen. Wij zullen de kinderen erop aanspreken dat ook zij verantwoordelijk zijn voor hun werkomgeving. Ook kennen we de eet- en speelregels waarin drie geledingen participeren: leerlingen, leerkrachten en ouders. Om de school De kinderen zijn ook medeverantwoordelijk voor het schoon en netjes houden van het schoolplein. Hieronder valt bijvoorbeeld het netjes wegzetten van de fiets in de stalling en het gebruikmaken van de vuilnisbakken op het plein. Maar ook het opruimen van het buitenspelmateriaal voornamelijk voor de kleuters. Daltonaspecten Vrijheid / Verantwoordelijkheid Al deze activiteiten zijn gericht op het stimuleren van het verantwoordelijkheidsgevoel. Zelfstandigheid Samenwerking Een aantal van de genoemde activiteiten vindt plaats in tweetallen of in groepjes. Er zal op deze manier altijd "werkoverleg" nodig zijn. 24

25 6 Informatie en rapportage Dat onze school een daltonschool is, dragen we uit naar ouders, kinderen en leerkrachten. Voor de algemene informatie naar de ouders wordt gebruik gemaakt van: informatieavonden van de groepen voorlichtingsochtenden voor nieuwe ouders de schoolgids het schoolplan het daltonbeleidsplan de website nieuwsbrief voor ouders De belangrijkste informatie voor leerkrachten is terug te vinden in: de afspraken en besluitenlijst de schoolgids het schoolplan het daltonbeleidsplan notulen en nieuwsbrief De vaardigheden die kinderen op een daltonschool dienen te ontwikkelen, worden ook gerapporteerd aan de ouders. Dit gebeurt op de volgende momenten: tijdens de ouderspreekavonden (3x per jaar) in het rapport van de kinderen (3x per jaar) CITO leerlingvolgsysteem (2x per jaar leerlingprofiel) indien nodig ook tussentijds Het is ook belangrijk om de kinderen regelmatig te herinneren aan het hoe en het waarom van de werkwijze op onze school. Een belangrijk moment hiervoor is aan het begin van het schooljaar. Daarnaast zal de groepsleerkracht gedurende het schooljaar de daltonprincipes onder de aandacht van de kinderen blijven brengen. Vooral in de kleutergroepen is het gestructureerd en consequent herhalen van de afspraken en regels van groot belang, juist ook i.v.m. de instroom van nieuwe kleuters gedurende het schooljaar. 25

26 7 Verdere ontwikkelingen Ontwikkelingsonderwerpen op korte termijn In dit daltonbeleidsplan wordt de stand van zaken beschreven zoals die medio 2005 is. Het team blijft volop in ontwikkeling op de volgende gebieden: visie ontwikkelen t.a.v. keuzewerk het uitbreiden van het keuzewerk intervisie tussen leerkrachten samenwerkend leren / coöperatief leren Daltonwerkgroep Binnen het team is een daltonwerkgroep actief: Taken werkgroep: bewaken daltonafspraken stimuleren daltonontwikkeling ontwikkelen autobeleid bijstellen van het daltonplan De werkgroep komt diverse keren per jaar bijeen. Vanuit iedere bouw is een leerkracht lid van de werkgroep. 26

27 8 Bijlagen Voorbeeld takenbladen Groep 3 augustus plannen samen uitleg groep 3 naam week rekenen lezen taal schrijven keuzewerk deze week hoe ging het deze week?! " # Groep 3 februari plannen samen uitleg groep 3 naam week rekenen lezen taal schrijven keuzewerk deze week hoe ging het deze week?! " # 27

28 Groep 4 instructie plannen samen nakijken mondeling Groep: 4 Week: Van: 16 april t/m 20 april Rekenen Taalspel Woordspel Lezen Schrijven Deze week Keuzewerk Tip: GEEF ELKAAR ELKE DAG EEN COMPLIMENTJE Werkhouding! " # Groep 5&6 instructie plannen samen nakijken mondeling Week: Van 16 t/m 20 april 2007 Naam: Groep: Rekenen Taal Woordspel Lezen Schrijven Deze week: Berijpend lezen Aardrijkskunde Geschiedenis Biologie Verkeer Leefstijl Computer Keuzewerk Huiswerk Tip voor deze week: Hoe is het deze week gegaan? ZG G RV V M O Leerkracht 28

29 Groep 7&8 instructie plannen samen nakijken mondeling Groep: Week: Van: Rekenen Taalspel Woordspel Keuzewerk Engels Schrijven Aardrijkskunde Geschiedenis Biologie Verkeer Leefstijl Computer Lezen Huiswerk Tip: Hoe is het deze periode gegaan? wk Bijzonderheden deze periode Werkhouding ZG G RV V M O Leerkracht wk 29