Hanzelijn Monitor 2014

Transcriptie

1 Windesheim zet kennis in werking MONITOR Hanzelijn Monitor 2014 De tweede staat van de Hanzelijn LECTORAAT AREA DEVELOPMENT Onderzoek naar de effecten van de spoorlijn tussen Lelystad en Zwolle

2 COLOFON Hanzelijn Monitor 2014 (online versie) De tweede staat van de Hanzelijn Friso de Vor en Willem Buunk Met medewerking van: Armand Gijsman, Ruben Janssen, Ferry Otto, Marijn Molema, Joris Vermaesen, Marloes van der Weide, Annet van Woerdekom, marktonderzoeksbureau KiekendiefPerspectief en studenten van de opleidingen Bouwkunde, Ruimtelijke Ontwikkeling Mobiliteit en Bedrijfskunde/MER. Fotografie: Gemeente Zwolle Dit is een uitgave van Windesheim Postbus 10090, 8000 GB Zwolle, Nederland Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Februari 2015

3 Inhoudsopgave De tweede staat van de Hanzelijn... 2 De monitor samengevat Mobiliteit OV-aanbod OV-klantenbarometer Verplaatsingscijfers Modal split Reizigersstromen Woon-werkverkeer Woonklimaat Waardering woonplaats Waardering prijs/ kwaliteitverhouding eigen woning Waardering kwaliteit van leven Waardering voorzieningen Verhuisgeneigdheid Verwachting arbeidsmarkteffect Stationsnabijheid Onderwijs Studentaantallen Herkomstgebieden van de onderwijsinstellingen Verdieping: herkomstgebieden van drie studierichtingen Vestigingsklimaat Omvang bedrijfsleven Station Kampen Zuid Kampen Zuid als woon- en winkellocatie Funshopping Zwolle-Lelystad Strategische positionering Lelystad Dronten Kampen Zwolle Bijlagen

4 De tweede staat van de Hanzelijn Vanaf 6 december 2012 is de Hanzelijn tussen Zwolle en Lelystad in gebruik. De nieuwe Hanzeboogbrug over de IJssel, de 50 kilometer spoor en de nieuwe stations van Dronten en Kampen Zuid zijn de meest in het oog springende resultaten van de uitbreiding van het nationale spoorwegennetwerk. De tweede staat van de Hanzelijn brengt de meetbare effecten van deze nieuwe spoorverbinding in beeld. In 2011 besloten de gemeenten Lelystad, Dronten, Kampen en Zwolle tot een meerjarig onderzoek naar de maatschappelijke, ruimtelijke en verkeerskundige gevolgen van de Hanzelijn. De Hanzelijn Monitor biedt overheden en andere partijen kennis en inzicht waarmee zij de juistheid of haalbaarheid van beleidsvoornemens, waarop de nieuwe spoorlijn van invloed kan zijn, beter kunnen beoordelen. Het monitoronderzoek wordt uitgevoerd door studenten, docenten en onderzoekers van Hogeschool Windesheim. De 0-meting verscheen in 2012, voorafgaand aan de ingebruikname van de spoorlijn. Het daaropvolgende jaar verscheen de eerste meting, nadat het spoor een jaar in gebruik was. Nu de Hanzelijn in 2014 langzaam volwassen wordt, kan de balans verder opgemaakt worden: welke veranderingen brengt de Hanzelijn teweeg? Om deze vraag zo goed mogelijk te beantwoorden, worden in deze editie van de Hanzelijn Monitor 26 indicatoren gebruikt. Een indicator is een maatstaf waarmee gevolgd kan worden wat de invloed is van de Hanzelijn op ontwikkelingen in het gebied waar de Hanzelijn doorheen loopt. De indicatoren zijn gegroepeerd naar vijf thema s: mobiliteit, woonklimaat, onderwijs, vestigingsklimaat en strategische positionering. Het doel van de Hanzelijn Monitor is het leveren van kennis aan overheden en andere partijen die bij de Hanzelijn betrokken zijn, zodat zij de juistheid of haalbaarheid van beleidsvoornemens beter kunnen beoordelen. Het volledige onderzoek is eveneens als download verkrijgbaar op de website: Eventuele inhoudelijke opmerkingen en/of suggesties kunnen via dezelfde website doorgegeven worden. 2

5 De monitor samengevat Vanaf 6 december 2012 is de Hanzelijn tussen Zwolle en Lelystad in gebruik. De nieuwe Hanzeboogbrug over de IJssel, de 50 kilometer spoor en de nieuwe stations van Dronten en Kampen Zuid zijn de meest in het oog springende resultaten van de uitbreiding van het nationale spoorwegennetwerk. De tweede staat van de Hanzelijn brengt de meetbare effecten van deze nieuwe spoorverbinding in beeld. De bevindingen uit de 2014-editie van de Hanzelijn Monitor zijn samengevat middels drie verhaallijnen. Hiermee worden, in het tweede jaar na de ingebruikname van de Hanzelijn, de belangrijkste ontwikkelingen die zich in de regio rond de Hanzelijn hebben voltrokken geschetst. 1. De Hanzelijn slaat aan bij reizigers 2. Verschillende locatiekenmerken, verschillende kansen 3. De Hanzelijn helpt gemeenten zich op de kaart te zetten DE HANZELIJN SLAAT AAN BIJ REIZIGERS Om Flevoland en Overijssel succesvol met elkaar te verbinden is een spoorlijn alleen niet genoeg. Bleven de reizigersaantallen in 2013 nog achter bij de verwachtingen, in 2014 lijkt de Hanzelijn omarmd te zijn door de reiziger uit Flevoland en Overijssel. Verandering van reisgedrag neemt enige tijd. Goede inbedding van de nieuwe spoorlijn in het openbaar vervoersnetwerk is hierbij van groot belang. Naast het aanbod van nieuwe treinverbindingen, heeft de Hanzelijn geleid tot veranderingen in het aanbod van buslijnen in de regio. Twee jaar na opening heeft de relatie tussen de Hanzelijn en het buslijnennet zich in vaste vorm gezet en weet de reiziger de Hanzelijn steeds beter te bereiken. Reispatronen lijken te wijzigen, wat onder meer is terug te zien in de veranderende verdeling over de wijzen van vervoer waaruit mensen kunnen kiezen. Het aandeel reizen per spoor neemt in de meeste Hanzelijngemeenten toe. Op de Hanzelijnstations (Zwolle, Kampen Zuid, Dronten en Lelystad) is in 2014 een forse groei te zien van het aantal dagelijkse in- en uitstappers ten opzichte van Op een gemiddelde dag tussen uur werden ruim in- en uitstappers geteld, waar dit een jaar eerder nog een aantal betrof van ongeveer in- en uitstappers. Deze algehele stijging van 20% komt met name op conto van Dronten, waar een groei van ten minste 25% is gemeten. Lelystad (+22%) en Zwolle (+16%) dragen ook in aanzienlijke mate bij aan de geconstateerde groei. Station Kampen Zuid blijft achter bij deze ontwikkeling. Hier is sprake van een toename noch van een afname van het aantal in- en uitstappers. Station Dronten is een sprekend voorbeeld van de stijging van het aantal reizigers, die verband houdt met een betere wederzijdse aansluiting tussen Hanzelijn en het buslijnennet. De forse toename van het aantal in- en uitstappers op de trein is namelijk terug te zien in de groei van het aantal in- en uitstappers op stadsbuslijn 21/22 in Dronten. Op de streekbuslijn tussen Dronten en Kampen (lijn 143) is daarentegen een sterke afname van het aantal in- en uitstappers in de tellingen waargenomen. Een groter deel van de reizigers tussen Dronten en Kampen lijkt in 2014 te kiezen voor de trein in plaats van de bus (in vergelijking met 2013). Het Kamperlijntje tussen Kampen-IJsselmuiden en Zwolle is, ondanks het alternatief dat de Hanzelijn biedt, onverminderd populair gebleken. 3

6 OV-bedrijven zouden hier wellicht op in kunnen spelen door de stations Kampen en Kampen Zuid rechtstreeks met elkaar te verbinden met stadsvervoer. Dit maakt het openbaar vervoersnetwerk robuuster en met de steviger inbedding in het busnetwerk wordt mogelijk bijgedragen aan de wederzijdse versterking van de twee spoorlijnen. De Hanzelijn lijkt enige gevolgen te hebben voor de keuze van vervoerwijze in de regio. In 2013 (het meest actuele jaar qua databeschikbaarheid) is het aandeel trein in de vier gemeenten het hoogst in Zwolle en het laagst in Dronten. Ten opzichte van 2012 is het aandeel trein in 2013 in Dronten (+0,9%-punt), Kampen (+2,9%- punt) en Zwolle (+3,4%-punt) relatief fors gestegen. In Lelystad daalde het aandeel trein met 0,1%-punt. De groei van het treingebruik in Dronten is het directe gevolg van de opening van station Dronten. Voor Zwolle is deze conclusie lastiger te trekken. Door de aansluiting op meerdere treinverbindingen, is het afzonderlijke effect van de Hanzelijn nauwelijks te onderscheiden. Hetzelfde geldt in iets mindere mate voor Kampen, waar het een optelsom betreft van de effecten van het Kamperlijntje en Hanzelijn. Opmerkelijk genoeg lijkt in Lelystad de ingebruikname van de Hanzelijn geen invloed te hebben op het aandeel trein in de verdeling over de wijzen van vervoer waaruit mensen kunnen kiezen. Feit blijft wel dat het aandeel van de auto in het totaal aantal verplaatsingen veruit het grootst blijft in alle gemeenten. VERSCHILLENDE LOCATIEKENMERKEN, VERSCHILLENDE KANSEN De Hanzelijn verbindt plaatsen die elk hun eigen specifieke karakter hebben en waar de nieuwe spoorverbinding eigen ontwikkelmogelijkheden met zich meebrengt. Dronten is voor het eerst bereikbaar geworden per spoor. Kampen heeft een station gekregen aan het hoofdspoorwegennet. Lelystad is niet langer een kopstation; het is nu ook vanuit het oosten te bereiken. En de aansluiting op de Hanzelijn betekent voor Zwolle een aanzienlijke versterking van het spoorknooppunt. Voor elk van de plaatsen zorgt de Hanzelijn voor eigen kansen. Voor verschillende sectoren en voor verschillende locaties biedt de Hanzelijn eigen ontwikkelmogelijkheden waar profijt uitgetrokken kan worden. Een sector die in het bijzonder profiteert van de Hanzelijn is het onderwijs. Dankzij de Hanzelijn zijn opleidingskeuzemogelijkheden voor studenten en scholieren toegenomen. Zij worden in hun keuze niet meer beperkt door het ontbreken van een hoogwaardige OV-verbinding tussen Flevoland en Overijssel. Niet alleen de student is hierbij gebaat. Door vergroting van het verzorgingsgebied zullen onderwijsinstellingen onderling de concurrentie met elkaar aangaan. Dit vraagt om bewustere profilering ten aanzien van kwaliteit en onderwijsconcept; de student heeft nu immers meer keuzemogelijkheden. Vergelijking van de herkomst van studenten die een opleiding volgen die zowel op Windesheim in Zwolle als op Windesheim Flevoland in Almere wordt aangeboden geeft een eerste indicatie dat de Hanzelijn daadwerkelijk effect heeft op studiekeuze. Verpleegkunde is bijvoorbeeld zo n opleiding. Daarbij is te zien is dat het aantal studenten aan Windesheim Flevoland, woonachtig in Overijssel en aangrenzende provincies aanzienlijk groeit. Maar het aantal studenten dat in Flevoland woont en in Zwolle een opleiding volgt aan Windesheim, is groter dan andersom. Er valt voor de studenten ook wat te kiezen, omdat de Windesheim locaties verschillende onderwijsconcepten hanteren. Op kantorenlocatie Hanzeland in Zwolle wordt meer aanloop gesignaleerd, ondanks de economisch lastige tijden. Het aandeel werkenden in Hanzeland met herkomst provincie Flevoland is met 10 procentpunt toegenomen ten opzichte van De impuls van de Hanzelijn voor deze kantorenlocatie lijkt hiermee evident. Met de investeringen van gemeente en provincie in de herontwikkeling van de Spoorzone, draagt de Hanzelijn bij aan de aantrekkingskracht van Hanzeland voor investeerders. Een uitdagende locatie van andere aard is Kampen Zuid. De perceptie van Kampen Zuid als belangrijk vervoersknooppunt is nog pover. Het gebied wordt door Kampenaren vooral gezien als een plek ver weg met een laag voorzieningenniveau. Het station Kampen Zuid staat vooralsnog als een kathedraal in de polder. De ontwikkeling van de aanpalende woonwijk is relevant voor de potentie van station Kampen Zuid, maar de grootste kansen lijken te liggen in de benutting van de knooppuntwaarde van de locatie. 4

7 De ligging aan de N50 in combinatie met de aansluiting op de Hanzelijn maakt de plek uitermate interessant voor toekomstige ontwikkelingen. Om deze meervoudige verknoping succesvol te benutten vraagt deze locatie, na ingrepen in de infrastructuur en in het openbaarvervoersnetwerk, een positieve impuls ten aanzien van de beeldvorming. Kampen Zuid kan van lelijk eendje tot een vervoersknooppunt met meerwaarde voor de regio worden. DE HANZELIJN HELPT GEMEENTEN ZICH OP DE KAART TE ZETTEN Naast de mate van aansluiting op het aanwezige (openbaar) vervoersnetwerk, dragen bereikbaarheidsarrangementen bij aan de bereikbaarheid van een locatie. Of anders gezegd: een combinatie van vervoersdiensten en producten maakt het aangenaam en aantrekkelijk naar een bepaalde plaats toe te gaan. Voor de Hanzelijn en de gemeenten die het verbindt is het niet anders. Inzet van Hanzelijnspecifieke bereikbaarheidsarrangementen kan leiden tot betere benutting van de spoorverbinding; het geeft impuls aan de bereikbaarheid en aantrekkingskracht van de Hanzelijngemeenten. De analyse van de visie van beslissers op hun gemeente laat zien dat de Hanzelijn nog steeds niet kan rekenen op een prominente plek op de mentale kaart van inwoners. De Hanzelijn wordt wel genoemd in relatie tot de gewenste ontwikkeling van elk van de gemeenten, maar aan andere ruimtelijke kenmerken en infrastructuur wordt een groter gewicht toegekend. In Kampen en Dronten leeft de Hanzelijn iets meer dan in Zwolle en Lelystad, maar ook hier zijn in 2013 geen grote veranderingen zichtbaar in de beeldvorming sinds de aanleg van de spoorlijn. De kansen die de Hanzelijn biedt, lijkt weinig te leven onder bewoners en beslissers. Bereikbaarheidsarrangementen kunnen soelaas bieden. Inzet van een slimme combinatie van reisdiensten en - producten bevordert de zichtbare betekenis van de Hanzelijn. De Hanzelijn gemeenten kunnen hierdoor nadrukkelijker op de kaart gezet worden, bijvoorbeeld als bestemming voor een dagje uit. Daarmee hebben zij een kansrijk promotie instrument in handen. Dit wordt onderschreven door winkeliers uit Zwolle en Lelystad. Hen is gevraagd in hoeverre de Hanzelijn bijdraagt aan de aantrekkelijkheid van deze steden als het gaat om funshoppen en evenementenbezoek. De winkeliers in beide steden zien de toegenomen bereikbaarheid als een kans, indien sprake is van een redelijk geprijsd treinkaartje. Daar staat tegenover dat de toegenomen bereikbaarheid ook als een bedreiging wordt gezien doordat het ook relatief gemakkelijker is geworden om in andere steden te gaan winkelen. Maar de winkeliers zijn van mening dat funshoppen en het organiseren van evenementen een positief effect kunnen hebben op bezoekersaantallen en hun omzet. Doorslaggevend is de inzet van de gemeenten. Inspanningen van de gemeente zorgen ervoor dat het imago van de stad zich positief ontwikkelt; wat de winkeliers terug zien in hun omzetten. De winkeliers in Zwolle en Lelystad zien daarom in dat evenementen en funshoppen middels gezamenlijke promotieacties meer onder de aandacht van het publiek gebracht moeten worden. Hier op afgestemde reisproducten en -diensten dragen daar aan bij. Dit vraagt om samenwerking met de NS en andere (bus)vervoerders. Via kortingen en combinatie-acties kan het gebruik van de Hanzelijn, inclusief voor- en natransport, worden gestimuleerd. Aansprekende voorbeelden hiervan zijn onder andere het Sail Kampen combi-ticket en het Lowlandsretour, die zijn ingezet om de bereikbaarheid van het maritieme evenement Sail Kampen en het jaarlijkse popfestival Lowlands in Biddinghuizen te bevorderen. 5

8 1 Mobiliteit De aanleg van een nieuwe spoorlijn, nieuwe stations en het aanbieden van nieuwe treindiensten bieden nieuwe verplaatsingsmogelijkheden voor personen en goederen. Keuzes ten aanzien van de vervoerwijze, de route en het vertrektijdstip van verplaatsingen worden heroverwogen. Bij grote wijzigingen in het verplaatsingsaanbod kunnen ook keuzes met betrekking tot de woon-, werk- of vestigingslocatie heroverwogen worden. Reeds in 2013 is onderzoek gedaan naar eventuele wijzigingen in die keuzes. Echter, veel van deze heroverwegingen vinden pas plaats in de loop der tijd. Het onderzoek van 2014 laat mogelijk zien dat mensen inderdaad bepaalde keuzes anders maken door de komst van de Hanzespoorlijn. SAMENVATTING Ten opzichte van de 2013-editie laat de Hanzelijn Monitor 2014 een aantal opvallende, interessante veranderingen zien. Op de Hanzelijnstations (Zwolle, Kampen Zuid, Dronten en Lelystad) is in 2014 een forse groei te zien van het aantal dagelijkse in- en uitstappers ten opzichte van Op een gemiddelde dag tussen uur werden ruim in- en uitstappers geteld, waar dit een jaar eerder nog een aantal betrof van ongeveer in- en uitstappers. Deze algehele stijging van 20% komt met name op conto van Dronten, waar een groei van ten minste 25% is gemeten. 1 Lelystad (+22%) en Zwolle (+16%) dragen ook in aanzienlijke mate bij aan de geconstateerde groei. Station Kampen Zuid blijft achter bij deze ontwikkeling. Hier is sprake van een toename noch van een afname van het aantal in- en uitstappers. Station Dronten is een sprekend voorbeeld van de stijging van het aantal reizigers, die verband houdt met een betere wederzijdse aansluiting tussen Hanzelijn en het buslijnennet. De forse toename van het aantal in- en uitstappers op de trein is namelijk terug te zien in de groei van het aantal in- en uitstappers op stadsbuslijn 21/22 in Dronten. Op de streekbuslijn tussen Dronten en Kampen (lijn 143) is daarentegen een sterke afname van het aantal in- en uitstappers in de tellingen waargenomen. Een groter deel van de reizigers tussen Dronten en Kampen lijkt in 2014 te kiezen voor de trein in plaats van de bus (in vergelijking met 2013). Ook op station Zwolle (+16%) en station Lelystad (+22%) is sprake van een groei van het aantal in- en uitstappers. In Zwolle en Lelystad is er met name in de ochtend- en (vroege) avondspits sprake van meer in- en uitstappers. Mogelijk heeft dit te maken met een toename van het aantal studenten vanuit de richting Zwolle en verder op Windesheim Flevoland (Almere) en het aantal studenten vanuit de richting Flevoland op Windesheim Zwolle. Ondanks dat er geen groei is geconstateerd in het aantal in- en uitstappers op station Kampen Zuid, laten de telcijfers op station Kampen-IJsselmuiden (Kamperlijn) wel een groei zien. Het aantal in- en uitstappers vanuit/naar Zwolle is hier ongeveer even hoog als in 2012; hetzelfde niveau als voor de opening van de Hanzespoorlijn. Deze groei is overigens niet terug te zien in het gebruik van de stadsdienst buslijn 11 in Kampen, die zowel aansluit op station Kampen als Kampen Zuid. Het laat in 2014 ongeveer evenveel in- en uitstappers zien als in Een aantal cijfers uit voorliggende monitor hebben, in tegenstelling tot de hierboven genoemde cijfers, geen betrekking op het jaar 2014 maar op het jaar Het gaat om de cijfers die inzicht geven in de verdeling van vervoerkeuzewijze. De Hanzelijn lijkt enige gevolgen te hebben voor de keuze van vervoerwijze in de regio. In 2013 (het meest actuele jaar qua databeschikbaarheid) is het aandeel trein in de vier gemeenten het hoogst in Zwolle en het laagst in Dronten. 1 De telcijfers laten een groei zien van ongeveer 37%. Echter, in paragraaf 1.5 is dit percentage genuanceerd. Zie voor meer toelichting paragraaf Dit heeft te maken met dat cijfers over 2014 pas in 2015 jaar beschikbaar komen. De cijfers voor 2013 zijn dus pas in 2014 beschikbaar gekomen. 6

9 Ten opzichte van 2012 is het aandeel trein in 2013 in Dronten (+0,9%-punt), Kampen (+2,9%-punt) en Zwolle (+3,4%-punt) relatief fors gestegen. In Lelystad daalde het aandeel trein met 0,1%-punt. De groei van het treingebruik in Dronten is het directe gevolg van de opening van station Dronten. Voor Zwolle is deze conclusie lastiger te trekken. Door de aansluiting op meerdere treinverbindingen, is het afzonderlijke effect van de Hanzelijn nauwelijks te onderscheiden. Hetzelfde geldt in iets mindere mate voor Kampen, waar het een optelsom betreft van de effecten van het Kamperlijntje en Hanzelijn. Opmerkelijk genoeg lijkt in Lelystad de ingebruikname van de Hanzelijn geen invloed te hebben op het aandeel trein in de verdeling over de wijzen van vervoer waaruit mensen kunnen kiezen. Het aandeel bus is, met uitzondering van Kampen, in zowel Zwolle, Dronten als Lelystad gedaald. Dit hangt samen met de geconstateerde stijging van het aandeel trein. Daarbij is de opening van de Hanzespoorlijn gepaard gegaan met het aanpassen en opheffen van een aantal buslijnen, wat dus terug te zien is in de modal split cijfers. Opvallend is dat het aanpassen en opheffen niet direct heeft geleid tot een mindere waardering voor het busvervoer in het concessiegebied IJsselland (waartoe onder andere de gemeenten Kampen, Lelystad, Dronten en een deel van Zwolle behoren). Sterker nog, op sommige onderdelen wordt het busvervoer in 2013 juist hoger gewaardeerd dan in Maar feit blijft wel dat het aandeel van de auto in het totaal aantal verplaatsingen veruit het grootst blijft in alle gemeenten. INDICATOREN Onder het thema mobiliteit wordt allereerst gekeken naar de wijzigingen in het OV-aanbod. Daarbij wordt zowel naar het aanbod van trein- en buslijnen als -diensten gekeken. Via de indicator OV-klantenbarometer wordt bekeken of de kwaliteit van het OV-aanbod gewijzigd is, door te kijken naar het oordeel van de klant. Door middel van het monitoren van verplaatsingscijfers en modal split gegevens per gemeente wordt gekeken naar de mogelijke verschuivingen in het reisgedrag in de regio. De monitoring van reizigersstromen brengt mogelijke veranderingen in het gebruik van het OV in beeld. Ten slotte wordt ook gekeken naar veranderingen in reispatroon van werkenden in de regio. In tegenstelling tot andere jaren is in 2014 niet gekeken naar wijzigingen in de weginfrastructuur. Omdat er geen relevante wijzigingen hebben plaatsgevonden het afgelopen jaar, is dit onderwerp achterwege gelaten in Hanzelijn Monitor In figuur 1.1 zijn de indicatoren voor het thema Mobiliteit opgenomen. FIGUUR 1.0 INDICATOREN THEMA MOBILITEIT Paragraaf Indicator 1.1 OV-aanbod 1.2 OV-klantenbarometer 1.3 Verplaatsingscijfers 1.4 Modal split 1.5 Reizigersstromen 1.6 Woon-werkverkeer WERKWIJZE De gegevens voor de indicatoren van het thema mobiliteit komen uit mobiliteitsplannen en -documenten van de provincies Flevoland en Overijssel en uit de dienstregelingen van de vervoerders NS, Connexxion, Syntus en Arriva. Daarnaast zijn reizigersgegevens uit de OV Klantenbarometer en het Onderzoek Verplaatsingen in Nederland (OViN) gebruikt en bewerkt. Door studenten zijn metingen verricht naar de huidige verkeers- en reizigersstromen. 7

10 1.1 OV-aanbod De Hanzelijn Monitor 2014 In december 2012 is het OV-aanbod in het gebied tussen Lelystad en Zwolle als gevolg van de opening van de Hanzelijn sterk gewijzigd. Aan de ene kant bood de Hanzelijn nieuwe treinverbindingen, aan de andere kant werden veel (parallelle) buslijnen aangepast of opgeheven. Voor een volledige beschrijving van deze veranderingen wordt verwezen naar de één-meting van de Hanzelijn Monitor. In december 2013 is het OVaanbod rondom de Hanzelijn nogmaals gewijzigd, zij het in mindere mate dan een jaar eerder. In deze paragraaf worden deze wijzigingen op een rij gezet en wordt het huidige OV-aanbod beschreven. WERKWIJZE De werkwijze is gelijk aan de werkwijze van de Hanzelijn Monitor van Er is gebruik gemaakt van de lijnennetkaarten en dienstregelingen van de vervoerders welke rondom de Hanzelijn actief zijn. Het gaat hierbij om NS, Arriva, Connexxion en Syntus. De vergelijking vindt plaats op basis van de dienstregeling op werkdagen (maandag-vrijdag) in oktober buiten de vakantieperiode (herfstvakantie). TREIN De dienstregeling van de treinen die gebruik maken van de Hanzelijn en de Kamperlijn (tussen Kampen- IJsselmuiden en Zwolle) is in 2014 op werkdagen niet gewijzigd ten opzichte van 2013 (eventuele verschuivingen van vertrektijden van enkele minuten worden buiten beschouwing gelaten). In figuur 1.1a is de ligging van de Hanzelijn in het spoorwegnet weergegeven. FIGUUR 1.1a UITSNEDE SPOORKAART 2012 (LINKS) EN 2013/2014 (RECHTS) (Bron: NS). 8

11 De stations Lelystad en Zwolle zijn intercitystations, op deze stations stoppen zowel intercity s als sprinters. De intercity s die gebruik maken van de Hanzelijn rijden van Den Haag via Leiden, Schiphol, Amsterdam (Zuid), Almere en Lelystad naar Zwolle. Vanaf Zwolle wordt het ene half uur naar Assen en Groningen doorgereden, terwijl het andere half uur naar Leeuwarden wordt gereden (de intercity naar Leeuwarden stopt tussen Zwolle en Leeuwaren op alle stations). Op de stations Dronten en Kampen Zuid stoppen alleen sprinters. Deze rijden van Amsterdam via Weesp, Almere en Lelystad naar Zwolle en stoppen onderweg op alle stations. De trein op de Kamperlijn stopt alleen te Kampen en Zwolle, er zijn geen tussengelegen stations. In figuur 1.1b is dit schematisch weergegeven. Figuur 1.1c bevat een overzicht van de frequenties in 2012, 2013 en Hierin is te zien dat de frequenties in 2014 ten opzichte van 2013 gelijk zijn gebleven. FIGUUR 1.1b KAART VAN SPOORVERBINDINGEN RONDOM DE HANZELIJN (Bron: Treinreiziger.nl). 9

12 FIGUUR 1.1c FREQUENTIES TREIN (OCHTENDSPITS 07:00-08:00 UUR) (Bron: NS). Station Richting Type Frequentie Lelystad Amsterdam Zuid-Schiphol-Den Haag Intercity Amsterdam Centraal-(Schiphol-Den Haag-Vlissingen) Intercity Amsterdam Centraal Sprinter Zwolle-Assen-Groningen Intercity Zwolle-Leeuwarden Intercity Zwolle Sprinter Dronten Lelystad-Amsterdam Centraal Sprinter Zwolle Sprinter Kampen Zwolle Sprinter Kampen Zuid Lelystad-Amsterdam Centraal Sprinter Zwolle Sprinter Zwolle Amersfoort-Amsterdam Zuid-Schiphol Intercity Amersfoort-Utrecht-Den Haag Intercity Amersfoort-Utrecht-Rotterdam Intercity Amersfoort-Utrecht Sprinter Arnhem-'s-Hertogenbosch-Roosendaal Intercity Assen-Groningen Intercity Assen-Groningen Sprinter Coevorden-Emmen Sprinter Coevorden Sneltrein Kampen Sprinter Leeuwarden Intercity Lelystad-Amsterdam Zuid-Schiphol-Den Haag Intercity Lelystad-Amsterdam Centraal Sprinter Nijverdal-(Almelo-Enschede) Sprinter

13 BUS Zoals reeds vermeld, is in december 2012 het buslijnennet rondom de Hanzelijn sterk gewijzigd. In december 2013 is het buslijnennet nogmaals gewijzigd, zij het in mindere mate (zie figuur 1.1d). FIGUUR 1.1d SCHEMATISCHE WEERGAVE WIJZIGINGEN OV-AANBOD OP WERKDAGEN OVERDAG (2014 ten opzichte van 2013) (bron: Connexxion, NS, bewerking Lectoraat Area Development) Belangrijkste verandering in december 2013 is het opheffen van buslijn 141 tussen Kampen en Zwolle. Buslijn 641 is wel tussen Kampen en Zwolle blijven rijden, maar deze spitslijn rijdt uitsluitend in de spitsrichting: s ochtends uitsluitend van Kampen naar Zwolle en s middags uitsluitend van Zwolle naar Kampen. Op de overige tijden zijn reizigers tussen Kampen en Zwolle aangewezen op de trein; via de Hanzelijn, of via de Kamperlijn. Uiteraard hebben deze aanpassingen ook gevolgen voor het aantal reismogelijkheden in Kampen en Zwolle. Dit is samengevat in figuur 1.1e. 11

14 FIGUUR 1.1e FREQUENTIES STREEKBUS (PER UUR, OCHTENDSPITS 07:00-08:00 UUR) (Bron: Arriva, Connexxion, Syntus) Verschil Plaats Aantal lijnen Vertrekkende ritten Aantal lijnen Vertrekkende ritten Aantal lijnen Vertrekkende ritten Aantal lijnen Vertrekkende ritten Lelystad Dronten Kampen Zwolle (-3) -2 (-5) Toelichting bij figuur 1.1e: Lelystad. De daling wordt veroorzaakt door het opheffen van een scholierenlijn (lijn 671 Urk-Lelystad- Harderwijk). Dronten. De stijging wordt veroorzaakt door het vervroegen van een rit op lijn 163, waardoor deze rit in 2014 binnen het geanalyseerde uurblok valt. Het totaal aantal ritten per dag op lijn 163 is echter niet toegenomen. Kampen. De stijging in aantal lijnen wordt veroorzaakt door het toekennen van een nieuw lijnnummer aan bestaande ritten (dus geen stijging van het aantal lijnen; de ritten van lijn 143 richting Hasselt hebben het lijnnummer 74 gekregen, zoals tot december 2012 ook het geval was). De daling van het aantal ritten is het gevolg van het opheffen van lijn 141 tussen Kampen en Zwolle. Zwolle: De dalingen worden veroorzaakt door een aantal wijzigingen rondom Zwolle. Voor de Hanzelijn Monitor is uitsluitend het opheffen van lijn 141 tussen Kampen en Zwolle van belang, wat zorgt voor een daling van het aantal lijnen van één en van het aantal ritten van twee. Tussen haakjes staat het totaal van alle wijzigingen rondom Zwolle. In december 2012 is een stadsdienst in Dronten opgezet om het wegvallen van een deel van de streekbussen te compenseren. Deze streekbussen hadden namelijk ook een ontsluitende functie binnen Dronten. Aan de opzet van de stadsdienst Dronten is in december 2013 niets gewijzigd. De stadsdienst Kampen is in december wel gewijzigd: stadslijn 12 is opgenomen in streeklijn 74. Het lijnnummer 12 is daarbij komen te vervallen. Omdat lijn 12 twee keer per uur reed en lijn 74 één keer per uur, is sprake van een daling van de frequentie op de route van de voormalige lijn 12. CONCESSIES In het Nederlandse openbaar vervoer wordt gewerkt met concessies. Een concessie voor het openbaar vervoer is een pakket van lijnen en/of andere vervoersdiensten die een OV-autoriteit onder bepaalde voorwaarden exclusief aan een vervoerder toekent. Er zijn gebieds- en lijnconcessies. Met uitzondering van een aantal regionale treinlijnen wordt de concessie voor het openbaar vervoer per trein verleend door het Rijk. De huidige vervoersconcessie voor het hoofdrailnet is toegekend aan NS Reizigers en loopt tot en met Ook het nieuwe contract dat geldig is tot 2025, is inmiddels gegund aan NS Reizigers. De gebieds- en lijnconcessies hebben hoofdzakelijk betrekking op het regionale en lokale vervoer. In het invloedsgebied van de Hanzelijn zijn de provincies Flevoland, Gelderland en Overijssel de OV-autoriteiten. Ten opzichte van 2013 hebben er in 2014 geen veranderingen plaats gevonden rondom de Hanzelijn. Een aantal omliggende concessies hebben wel een nieuwe vervoerder gekregen. In figuur 1.1f wordt een overzicht van de gebieds- en lijnconcessies in het invloedsgebied van de Hanzelijn getoond. In figuur 1.1g worden de gebiedsconcessies op de kaart weergegeven. 12

15 FIGUUR 1.1f OVERZICHT VAN OV-CONCESSIES RONDOM DE HANZELIJN (Bron: OVinNL). De Hanzelijn Monitor 2014 Concessie Type Vervoerder Termijn Opmerkingen IJsselmond Gebied Connexxion Hierin is ook de buslijn Lelystad- Emmeloord opgenomen die voor 8 december 2013 viel onder vervoerder Arriva Stadsvervoer Lelystad Gebied Arriva Midden-Overijssel Gebied Syntus Veluwe Gebied Syntus De optionele verlenging van 2016 tot 2020 is inmiddels definitief gemaakt. Trein Kampen-Zwolle Lijn NS Hoofdrailnet NS Inclusief Hanzelijn, de termijn is gegund aan NS waarbij sprake is van samenvoeging concessies Hoofdrailnet en Hogesnelheidslijn De concessie IJsselmond wordt gezamenlijk beheerd door de provincies Flevoland en Overijssel. De concessie is ingegaan op 8 december 2013 en heeft een looptijd van 10 jaar. In deze nieuwe concessie is tevens de Q-liner Lelystad-Emmeloord(-Groningen) opgenomen, die voor 8 december 2013 nog viel onder vervoerder Arriva. FIGUUR 1.1g KAART VAN GEBIEDS- CONCESSIES RONDOM DE HANZELIJN (Bron: KPVV). 13

16 1.2 OV-klantenbarometer De Hanzelijn Monitor 2014 Als gevolg van de ingebruikname van de Hanzelijn is het OV-aanbod in de regio Lelystad-Zwolle veranderd. Dit heeft gevolgen gehad voor de kwaliteit van het openbaar vervoer. Het oordeel van de reiziger over het openbaar vervoer is daardoor mogelijk veranderd, wat in deze paragraaf beschreven wordt. WERKWIJZE Alle cijfers met betrekking tot het oordeel van reizigers in het openbaar vervoer zijn afkomstig uit de zogenaamde OV-klantenbarometer en de bijbehorende webtool. De OV-klantenbarometer is een jaarlijks onderzoek naar de mening van de reiziger over het regionale openbaar vervoer in Nederland (dat is al het openbaar vervoer behalve het hoofdrailnet, waar de Hanzelijn ook onder valt). Dit onderzoek wordt uitgevoerd door CROW-KpVV. Omdat de gegevens voor de OV-klantenbarometer altijd in het najaar verzameld worden, is dit jaar voor het eerst een vergelijking mogelijk tussen de situatie voor de ingebruikname van de Hanzelijn en de situatie daarna. Immers, de gegevens die in de Hanzelijn Monitor 2013 zijn gepresenteerd, stammen uit het najaar van 2012 en zijn dus van voor de ingebruikname van de Hanzelijn. Dit jaar kan ook gebruik gemaakt worden van de gegevens uit het najaar van 2013 en zo is het mogelijk om de situatie voor en na de ingebruikname van de Hanzelijn te vergelijken. ALGEMEEN KLANTOORDEEL In het najaar van 2013 is voor de OV-klantenbarometer voor het eerst de situatie na de opening van de Hanzelijn gemeten. De resultaten van de jaren 2011, 2012 en 2013 staan in figuur 1.2a. Figuur 1.2b gaat op gedetailleerder niveau in op de ontwikkeling van de klantenwaardering van het regionale openbare vervoer. De betreffende cijfers gaan terug tot FIGUUR 1.2a OV-KLANTENBAROMETER VERGELIJKING 2011, 2012 EN 2013 (Bron: KPVV). Bus Lelystad-Emmeloord IJsselmond Midden-Overijssel Stadsvervoer Lelystad Veluwe Trein Kampen-Zwolle Trein Nederland Nederland

17 FIGUUR 1.2b OV-KLANTENBAROMETER ONTWIKKELING SINDS 2006 (Bron: KPVV, bewerking Lectoraat Area Development). Onderzoeksgebied IJsselmond, Flevoland 7,1 7,1 7,3 7,3 7,1 IJsselmond, Overijssel 6,9 7,0 7,0 7,1 6,9 Q-liner 315 Groningen-Lelystad 7,3 7,1 7,5 7,4 7,3 7,1 7,5 Buslijn 345 Emmeloord-Lelystad 7,5 IJsselmond 7,2 7,1 7,3 Noordoost-Overijssel 7,1 7,3 7,4 7,3 Salland 7,3 7,4 7,8 7,6 Midden-Overijssel 7,5 7,4 7,4 7,7 Stadsvervoer Lelystad 7,2 7,3 7,3 7,1 6,8 6,8 7,2 7,2 Veluwe 7,2 7,3 7,4 7,4 7,3 7,2 7,5 7,5 Trein Kampen-Zwolle 7,7 7,6 7,5 7,6 7,7 7,8 Trein Nederland 6,8 7,2 7,1 7,1 7,2 7,2 7,4 Bus Nederland (streek) 7,1 7,3 7,4 7,4 7,4 7,4 7,4 Nederland 7 7 7,2 7,2 7,2 7,2 7,4 7,4 De Hanzelijn Monitor 2014 De onderzoeksgebieden van de OV-Klantenbarometer zijn in principe gelijk aan de concessiegebieden. Daarom zijn de onderzoeksgebieden IJsselmond, Flevoland en IJsselmond, Overijssel in 2011 samengevoegd tot één onderzoeksgebied. Samen vallen zij nu onder het onderzoeksgebied IJsselmond. De Q-liner 315 Groningen- Lelystad is in 2012 voor het laatst gemeten omdat de betreffende concessie in december 2012 is opgegaan in een tweetal andere concessies, waaronder de tijdelijke concessie Buslijn 345 Emmeloord-Lelystad. Deze tijdelijke concessie is in 2013 apart gemeten, maar zal in 2014 onderdeel uitmaken van de concessie IJsselmond en dan ook niet meer apart gemeten worden. Voor de onderzoeksgebieden Noordoost-Overijssel en Salland geldt dat deze in 2010 zijn samengevoegd tot onderzoeksgebied Midden-Overijssel, naar de gelijknamige concessie. Alle beoordelingen zijn gelijk gebleven of licht gestegen. De concessie IJsselmond, waartoe de meeste buslijnen behoren (behoorden) die zijn aangepast of opgeheven, kent een kleine stijging van 0,2 punt. Het lijkt er op dat de reizigers, ondanks de vele aanpassingen, iets meer tevreden zijn over het busvervoer in de concessie IJsselmond. Hierbij moet men zich wel realiseren dat voor het deelonderzoek in de concessie IJsselmond uitsluitend de huidige busreizigers zijn geënquêteerd. Mensen die als gevolg van de wijzigingen de bus ingeruild hebben voor de trein, de auto of de fiets, zijn hierdoor niet vertegenwoordigd in het deelonderzoek in de concessie IJsselmond, wat mogelijk een positief effect op de resultaten heeft. Gezien het grote aantal wijzigingen dat in december 2012 in de concessie IJsselmond is doorgevoerd, worden de uitkomsten van deze concessie nader geanalyseerd. Dit gebeurt op basis van figuur 1.2c waarin de waarderingen over de periode zijn weergegeven. 15

18 FIGUUR 1.2c OV-KLANTENBAROMETER IJSSELMOND VERGELIJKING (Bron: CROW-KPVV). Item (landelijk) Zitplaats 8,5 8,6 8,0 8,7 8,4 Netheid 6,3 6,4 6,3 6,8 7,0 Vriendelijkheid 7,3 7,3 7,5 7,7 7,3 Rijstijl 7,0 6,9 7,1 7,3 7,2 Geluid 6,0 5,9 5,7 6,3 6,4 Gemak instappen 8,2 8,5 8,4 8,7 8,4 Informatie algemeen 6,8 7,1 7,1 7,3 7,3 Informatie vertragingen 3,7 3,7 4,4 4,4 5,1 Gemak kopen vervoerbewijs/laden reissaldo 7,3 7,5 7,5 7,6 7,5 Tarief 4,8 4,9 4,8 4,8 4,9 Punctualiteit 6,9 7,0 7,0 7,3 7,1 Reissnelheid 7,0 7,1 7,3 7,4 7,4 Frequentie 6,3 6,4 6,7 6,4 7,1 Gebruiksgemak OV-chipkaart 7,0 7,5 7,8 8,1 7,6 Overstaptijd - - 6,3 6,2 6,4 Totale rit 7 7,2 7,1 7,3 7,4 De Hanzelijn Monitor 2014 Opvallend is dat in 2013 op bijna alle onderdelen een hogere score is behaald dan in 2012, met twee uitzonderingen. De eerste uitzondering is de frequentie, voor dit onderdeel is het oordeel gedaald van 6,7 naar 6,4. Alhoewel dit een relatief klein effect is, sluit dit wel aan bij de constatering dat het aantal busritten in de concessie IJsselmond in december 2012 gedaald is. Het tweede onderdeel met een licht lagere score is de overstaptijd, voor dit onderdeel is het oordeel gedaald van 6,3 naar 6,2. De afname is relatief erg klein. Mogelijk hangt dit samen met de lagere frequentie: bij een lagere frequentie is de (gemiddelde) overstaptijd langer. De onderdelen Zitplaats, Netheid en Geluid zijn de grootste stijgers. De stijging van het onderdeel Zitplaats wordt mogelijk veroorzaakt door de afname van het aantal busreizigers op een aantal lijnen, voor de overige reizigers neemt daardoor de kans op een zitplaats toe (de daling van het totaal aantal busreizigers wordt verondersteld op basis van het opheffen van de (drukke) lijnen 140 en 330 en het verminderen van het aantal ritten op een aantal andere lijnen, zonder dat er sprake van een grote stijging van het aantal busreizigers is op de overige lijnen en ritten). De oorzaak van de stijging van de onderdelen Netheid en Geluid is minder duidelijk, maar mogelijk hangt dit eveneens samen met lagere aantal reizigers (voor het onderdeel Netheid, minder reizigers betekent bijvoorbeeld minder afval en het uitstromen van het oudste materieel (voor het onderdeel Geluid, in december 2012 zijn de oudste, meest lawaaiige bussen uitgestroomd als gevolg van het verminderd aantal ritten). Tenslotte zijn er nog een tweetal onvoldoendes, namelijk voor de onderdelen Informatie vertragingen en Tarief. Dit past echter in het landelijk beeld, aangezien deze onderdelen vrijwel altijd en in alle concessies het laagst scoren. Onvoldoendes zijn hierbij beslist geen uitzondering. 16

19 1.3 Verplaatsingscijfers De Hanzelijn Monitor 2014 De komst van de Hanzelijn heeft gevolgen voor verschillende reistijden en reisafstanden in de regio. Een bewoner nabij Kampen Zuid ging in 2012 wellicht met de fiets of stadsbus naar station Kampen om vanaf daar de trein naar Zwolle te nemen. Met de Hanzelijn vanaf station Kampen Zuid is deze rit korter en sneller geworden. Voor sommige reizigers wordt de route juist langer door het verdwijnen dan wel verplaatsen van directe buslijnen of door een toename van de verkeersdrukte. Om de effecten van de Hanzelijn in beeld te brengen, wordt een aantal verplaatsingscijfers in beeld gebracht. Daarbij wordt gekeken naar gemiddelde cijfers per persoon per dag, in het bijzonder het aantal verplaatsingen, de reisduur en de reisafstand. Dit jaar is het voor het eerst mogelijk deze effecten op het reisgedrag na opening van de Hanzespoorlijn in beeld te brengen (op basis van data van 2013). WERKWIJZE Alle cijfers met betrekking tot het aantal en de kenmerken van verplaatsingen in deze monitor zijn afkomstig van een bewerking van gegevens uit het Onderzoek Verplaatsingen in Nederland (OViN) door het lectoraat Area Development van Windesheim. Het OViN is een doorlopend onderzoek naar de mobiliteit van de Nederlandse bevolking en is een vervolg op het vroegere Mobiliteitsonderzoek Nederland (MON, ) en het Onderzoek Verplaatsingsgedrag (OVG, ). Jaarlijks houden ongeveer mensen voor één bepaalde dag van het jaar bij waar ze die dag naar toe gaan, met welk doel, welk vervoermiddel en hoe lang het duurt om er te komen. De gegevens van het OViN worden vervolgens bewerkt om het gemiddelde aantal verplaatsingen, de gemiddelde reisafstand en de gemiddelde reisduur per persoon per dag te bepalen. De cijfers zijn geaggregeerd naar woongemeente; uitsplitsing naar deelgebieden is niet mogelijk. De gegevens van het OViN gelden voor één kalenderjaar. In deze editie van de Hanzelijn Monitor is gebruik gemaakt van de jaren 2010, 2011, 2012 en 2013 (OViN-cijfers voor 2014 komen pas in 2015 beschikbaar). Een vergelijking met jaren voor 2010 is hier niet gemaakt omdat de onderzoeksmethode tussentijds gewijzigd is met de overgang van het MON naar het OViN. In de cijfers van 2013 is mogelijk het effect van de komst van de Hanzelijn te duiden; ten tijde van de Hanzelijn Monitor van 2013 waren alleen de cijfers van 2012 beschikbaar waardoor het effect van de Hanzelijn daarin niet of nauwelijks verwacht kon worden. VERPLAATSINGSCIJFERS Het gemiddelde aantal verplaatsingen in 2013 per persoon per dag (pppd) in Nederland is 2,68. De gemiddelde reisafstand (pppd) bedraagt ongeveer 30 kilometer en de gemiddelde reisduur (pppd) is ongeveer 60 minuten. In 2010 tot en met 2012 waren deze waarden nagenoeg gelijk (zie figuur 1.3a tot en met 1.3c). Voor de Hanzelijngemeenten zijn grotere verschillen over de jaren te zien. De afname van het aantal verplaatsingen (pppd) in 2012 voor zowel Dronten, Kampen als Lelystad is in 2013 omgebogen naar een stijging ten opzichte van In Zwolle is juist een daling van het aantal verplaatsingen te zien in De gemiddelde reisafstand (pppd) voor Dronten is in alle jaren duidelijk hoger dan het landelijke en provinciale gemiddelde; hoewel deze in 2013 wel is afgenomen. Ook de reisduur (pppd) van Drontenaren is verder afgenomen. Inwoners van Kampen leken de laatste jaren steeds minder kilometers te maken, maar in 2013 is de gemiddelde reisafstand (pppd) behoorlijk toegenomen naar ongeveer 36 kilometer (25 kilometer in 2012). Ook de reisduur laat na een aantal jaren van daling een vrij behoorlijke stijging zien in 2013 naar ongeveer 68 minuten. Dit laatste geldt ook voor Lelystad, ook daar is een behoorlijk toename te zien naar ongeveer 76 minuten in Oftewel, inwoners uit Kampen en Lelystad zijn relatief lang onderweg. 17

20 FIGUUR 1.3a AANTAL VERPLAATSINGEN PER PERSOON PER DAG (Bron: OViN 2010, 2011, 2012, 2013 bewerkt door Lectoraat Area Development). Gemeente of provincie Dronten 2,71 2,71 2,50 2,67 Kampen 2,88 2,87 2,43 2,79 Lelystad 2,64 2,71 2,33 2,78 Zwolle 2,85 2,89 2,87 2,60 Flevoland 2,68 2,64 2,65 2,66 Overijssel 2,82 2,82 2,70 2,71 Nederland 2,72 2,67 2,68 2,68 FIGUUR 1.3b GEMIDDELDE REISTAFSTAND IN KILOMETERS PER PERSOON PER DAG (Bron: OViN 2010, 2011, 2012, 2013 bewerkt door Lectoraat Area Development). Gemeente of provincie Dronten 50,21 36,85 44,08 40,06 Kampen 32,96 29,61 24,68 36,15 Lelystad 36,01 29,87 34,45 34,35 Zwolle 24,76 35,09 30,17 31,75 Flevoland 35,91 33,80 35,06 32,93 Overijssel 29,04 30,46 28,44 29,96 Nederland 28,48 29,06 28,28 30,49 FIGUUR 1.3c GEMIDDELDE REISDUUR IN MINUTEN PER PERSOON PER DAG (Bron: OViN 2010, 2011, 2012, 2013 bewerkt door Lectoraat Area Development). Gemeente of provincie Dronten 78,37 61,67 59,48 57,34 Kampen 65,35 60,04 53,15 68,43 Lelystad 66,05 53,29 56,98 75,74 Zwolle 57,26 63,57 62,15 61,29 Flevoland 64,21 57,80 61,67 60,96 Overijssel 60,12 59,13 57,41 58,78 Nederland 60,80 59,72 60,32 61,18 De cijfers van 2012 zijn slechts zeer beperkt beïnvloed door de komst van de Hanzespoorlijn, aangezien deze spoorlijn pas in december 2012 voor het eerst reizigers vervoerde. De cijfers van 2013 laten echter de situatie zien waarin de Hanzespoorlijn het hele jaar geopend was. Kampen laat een toename zien van zowel het aantal verplaatsingen, de afgelegde afstand als ook de reisduur. Een verklaring hiervoor kan zijn dat de Hanzespoorlijn het mogelijk maakt meer en verder weg gelegen bestemmingen sneller en eenvoudiger te bereiken. Lelystad laat dit zelfde beeld zien voor wat betreft het aantal verplaatsingen en de reisduur; maar er is geen sprake van een toename van de reisafstand. Dronten laat, ondanks een toename van het aantal verplaatsingen, geen toename zien van de afstand en reisduur. Er is dus geen eenduidig beeld; de effecten van de Hanzelijnspoorlijn in de cijfers zijn naar verwachting dan ook sterk afhankelijk van plaats-/gemeente-specifieke kenmerken. Hierbij dient tevens te worden opgemerkt dat het onduidelijk is welk aandeel van de respondenten in de OViN-enquête gebruik maakt van de Hanzelijnspoorlijn. 18

21 1.4 Modal split De Hanzelijn Monitor 2014 Door de komst van de Hanzelijn kan een reiziger besluiten om over te stappen van de auto naar het openbaar vervoer. Andersom is uiteraard ook mogelijk. Daarnaast kan iemand die aangewezen is op het openbaar vervoer of die daar specifiek voor gekozen heeft, besluiten om in Dronten te gaan wonen nu dat ook met de trein bereikbaar is. Om de effecten van de Hanzelijn in beeld te brengen, is het daarom noodzakelijk om de vervoerwijzekeuze verdeling of modal split te monitoren. Door de beschikbaarheid van data over 2013 is het dit jaar voor het eerst mogelijk de effecten op de vervoerskeuze na opening van de Hanzespoorlijn in beeld te brengen. WERKWIJZE Alle cijfers met betrekking tot het aantal en de kenmerken van verplaatsingen in deze monitor zijn afkomstig van een bewerking van gegevens uit het Onderzoek Verplaatsingen in Nederland (OViN). In paragraaf 1.3 is het OViN en het gebruik daarvan voor de monitor reeds beschreven. De modal split gegevens zijn per jaar bepaald op basis van het aantal verplaatsingen per woongemeente. In de cijfers van 2013 van het OViN is het mogelijk het effect van de komst van de Hanzelijn te duiden. Ten tijde van het onderzoek in het kader van de Hanzelijn Monitor 2013 waren alleen de cijfers van 2012 beschikbaar waardoor het effect van de Hanzelijn daarin niet of nauwelijks verwacht kon worden (cijfers van OViN 2014 komen pas in 2015 beschikbaar). MODAL SPLIT In 2013 zijn de aandelen van de verschillende vervoerwijzen voor Nederland als totaal niet of nauwelijks gewijzigd ten opzichte van De auto, het openbaar vervoer en het lopen winnen iets aan terrein in de totale modal split. Het fietsen lijkt relatief gezien iets af te nemen in het aantal verplaatsingen in Nederland. De verschillen voor Nederland als geheel zijn niettemin miniem. In de figuren 1.4a tot en met 1.4f wordt een overzicht gegeven van de aandelen auto, trein, bus/tram/metro, openbaar vervoer en fiets voor de vier Hanzelijngemeenten en het landelijke gemiddelde voor de jaren 2010, 2011, 2012 en Opvallend is de toename van het aandeel auto voor Dronten en Lelystad. Het aandeel auto voor deze gemeenten is overigens structureel hoger dan in Nederland. In Kampen daarentegen is het aandeel van de auto in 2013 relatief fors gedaald, tot onder het landelijk gemiddelde. Het aandeel trein is in Zwolle het hoogst en in Dronten het laagst van de vier gemeenten. Ten opzichte van 2012 is het aandeel trein in 2013 met name in Dronten, Kampen en Zwolle relatief fors gestegen. De groei van het treingebruik in Dronten is logisch gezien de opening van station Dronten aan de Hanzespoorlijn. Voor Zwolle is deze conclusie lastiger te trekken. Omdat er op Zwolle meerdere treinverbindingen zijn, is het lastig aan te tonen dat de geconstateerde stijging sec het effect is van de nieuw toegevoegde verbinding. De groei van Kampen lijkt logisch, maar is een optelsom van twee tegenovergestelde effecten (zie ook paragraaf 1.5). Op station Kampen (Kamperlijn) is er sprake van een daling van het aantal in- en uitstappers tussen 2013 en 2012 als gevolg van de opening van station Kampen Zuid op de Hanzespoorlijn. Logischerwijs resulteerde het nieuwe station Kampen Zuid in nieuwe in- en uitstappers. In totaal is er ongeveer sprake van 9% meer in- en uitstappers in Kampen op de trein, wat dus goed aansluit op de toename van de modal split van de trein in Kampen tussen 2012 en 2013 (zie afbeelding 1.4b). Het aandeel bus is in Kampen in 2013 ongeveer gelijk gebleven aan Dit is opvallend, met name omdat het aandeel bus in de andere drie gemeenten juist is gedaald. Deze daling lijkt logisch, omdat er met de opening van de Hanzespoorlijn voor een deel van de reizigers een aantrekkelijk alternatief is ontstaan. Tevens zijn een aantal buslijnen opgeheven of aangepast na de opening van de Hanzespoorlijn eind

22 Het aandeel openbaar vervoer is in Kampen en Zwolle gestegen door een toename van het treingebruik. In Dronten is sprake van een klein toename van het OV-gebruik, waarbij, zoals eerder aangegeven, sprake is van een toename van het treingebruik en een afname van het busgebruik. De gemeente Lelystad laat een kleine afname zien van het OV-gebruik. Dit is opvallend omdat Lelystad ook aangesloten is op de Hanzespoorlijn. Het aandeel fiets is in Dronten en met name Lelystad al jaren lager dan het landelijk gemiddelde. In Lelystad neemt dit aandeel echter toe met 3%-punt naar 26%. Dronten laat een afname zien van het aandeel fiets. Met name Kampen, maar ook Zwolle, laten in 2013 ten opzichte van 2012 een stijging van het aandeel verplaatsingen per fiets zien. FIGUUR 1.4a AANDEEL AUTO (Bron: OViN 2010, 2011, 2012, 2013 bewerkt door Lectoraat Area Development). Gemeente Dronten 58% 55% 58% 63% Kampen 41% 46% 51% 43% Lelystad 53% 57% 55% 58% Zwolle 47% 47% 48% 46% Nederland 47% 47% 47% 48% FIGUUR 1.4b AANDEEL TREIN (Bron: OViN 2010, 2011, 2012, 2013 bewerkt door Lectoraat Area Development). Gemeente Dronten 1,9% 0,9% 0,4% 1,3% Kampen 0,9% 0,6% 0,4% 3,3% Lelystad 5,2% 2,6% 3,6% 3,5% Zwolle 5,0% 4,3% 4,5% 7,9% Nederland 2,2% 1,9% 1,9% 2,2% FIGUUR 1.4c AANDEEL BUS/TRAM/METRO (Bron: OViN 2010, 2011, 2012, 2013 bewerkt door Lectoraat Area Development). Gemeente Dronten 3,4% 2,5% 2,6% 1,7% Kampen 2,2% 1,0% 0,9% 1,0% Lelystad 1,5% 0,9% 1,2% 1,0% Zwolle 2,7% 2,4% 2,3% 0,9% Nederland 2,9% 2,6% 2,2% 2,6% FIGUUR 1.4d AANDEEL OPENBAAR VERVOER (TREIN + BUS/TRAM/METRO) (Bron: OViN 2010, 2011, 2012, 2013 bewerkt door Lectoraat Area Development). Gemeente Dronten 5,3% 3,5% 3,0% 3,1% Kampen 3,1% 1,6% 1,3% 4,3% Lelystad 6,7% 3,5% 4,7% 4,6% Zwolle 7,7% 6,8% 6,9% 8,7% Nederland 5,1% 4,5% 4,1% 4,9% 20