stabulletin » pagina 11» pagina 21 STABU gaat bouwbreed online Duurzame communicatie in de Bouw

Transcriptie

1 stabulletin jaa r ja a r g a n g 25 n u m m e r 02 j u n i 2010» pagina 11» pagina 21» pagina 26 Ontzorgen door uitgewerkte posten STABU jaarverslag ligt op de plank STABU Element hulpmiddel bij Integraal bouwen belangrijke stap voorwaarts STABU gaat bouwbreed online Het voornemen van STABU om compleet de digitale weg in te slaan en dus als STABU online te gaan opereren is de afgelopen periode in daden omgezet. In dit bulletin worden alle overwegingen in kaart gebracht om gebruikers voor te bereiden op de op stapel staande veranderingen. De ontwikkeling, kansen, toepassingen en de beoogde koppelingen met informatiesoorten worden in de volgende bladzijden uiteengezet. Waarom deze nieuwe ontwikkeling? De taak van STABU is het ontwikkelen van standaarden voor de uitwisseling van kwalitatieve technische informatie voor het gehele bouwproces. Met de ontwikkeling van STABU Online biedt Stichting STABU een infrastructuur die door de sector kan worden toegepast bij de opbouw en uitwisseling van informatie in het bouwproces. Onderscheid wordt daarbij gemaakt tussen de eindgebruikersoftware (door derden geleverd) en de standaards, infrastructuur en benodigd gereedschap om deze zo optimaal mogelijk in te kunnen zetten (STABU). Vraag het STABU In deze uitgave o.a. antwoord op de vragen: Wanneer komt het PM hoofdstuk 81 ROLTRAPPEN EN ROLPADEN uit? Duurzame communicatie in de Bouw Stichting STABU is in 1976 opgericht om een bijdrage te leveren aan informatiestandaardisering in de bouwsector door de ontwikkeling van een besteksystematiek. Deze besteksystematiek is in tweede versie op de markt gebracht in De basis van deze besteksystematiek is een standaardstructuur die is opgebouwd naar werksoorten, waarmee het contractstuk tussen opdrachtgever en aannemer voor de aannemer een leesbaar document is geworden naar de activiteiten die voor het realiseren van het project noodzakelijk» lees verder op pagina 4 Een overzicht van al de ingetrokken TGB-normen Wat is een AP04 onderzoek? Het begrip duurzaamheid is niet alleen in de maatschappelijke context een hot item, Op 31 maart zijn de meeste TGB-normen en een paar aanpalende normen door NEN ingetrokken Is het mogelijk om bestekken door STABU te laten controleren? ook binnen de bouwbranche steekt het begrip duurzaamheid in tal van discussies de kop op. In deze bijdrage wordt getracht het begrip en vervangen door Eurocodes. NEN heeft op 31 maart 2010 zeventien van de twintig TGB s (Technische Grondslagen voor Bouwconstructies) duurzaamheid nader in te kaderen en wordt en aanhangende normen over beton, staal» lees de antwoorden vanaf pagina 8 stil gestaan bij de» lees verder op pagina 20 en houtconstructies» lees verder op pagina 3 STABULLETIN 1

2 Keurmerk voor vakwerk Het beste resultaat? Teken voor kwaliteit Eerste vereiste voor de vakman waarmee u in zee gaat is de kwaliteit van zijn werk. Afbouwkeur-bedrijven worden voortdurend getoetst op hun vakbekwaamheid, materiaalkennis en technisch inzicht. Door middel van bijscholing en workshops worden onze vakmensen nieuwe materialen en technieken bijgebracht of bestaande kennis scherp gehouden. Het belangrijkste onderdeel van hun werkzaamheden is immers een kwalitatief eindresultaat. Dat is hun maar ook uw visitekaartje. Voor de professionele top in stukadoors-, plafond-, wand- en vloerbedrijven kiest u afbouwbedrijven met één van de Afbouwkeurmerken.

3 Van de redactie Inhoud De tweede uitgave in dit jubileumjaar is grotendeels gewijd aan STABU Online Bouwbreed Informatiesysteem. Informatie over de gedane activiteiten en de komende stappen die worden gedaan, ook door systeemhuizen, dataleveranciers en aannemers. De komende (zomer)maanden werken de medewerkers van STABU hard om alle ideeën vorm te geven in nauw overleg met de diverse samenwerkingspartners. Naast alle online-ontwikkelingen zijn uiteraard de vaste rubrieken van Otto Sluizer, Sietze Wierda namens BNB en Margreet van Deurzen en Pieter van den Eijnden namens SMI ook weer van de partij. Veel leesplezier gewenst. Uw reacties op de diverse artikelen kunnen worden gestuurd aan de redactie via Diana Kervel» vervolg van pagina 1 Een overzicht van al de ingetrokken TGB-normen ingetrokken. Het betreft alle TGB-normen met uitzondering van NEN 6701, NEN 6707 en NEN 6740, omdat hier in Eurocode-verband geen vervanging voor bestaat. Deze TGB s over terminologie, dakbedekking en geotechniek blijven vooralsnog bestaan. De Eurocode voor geotechniek is nog niet volledig uitgewerkt. De aanpassing van de norm voor dakbedekking wordt op dit moment opgestart. De TGB voor terminologie krijgt naar alle waarschijnlijkheid vorm in ISO-verband, met andere woorden een mondiale invulling. Overigens zijn er voor alle ingetrokken TGB-normen nu Nederlandstalige Eurocodes beschikbaar. Status De TGB-normen zijn wel nog steeds te koop. Echter, de TGB-normen worden na 31 maart niet meer geactualiseerd, dus worden nieuwe inzichten of correcties niet meer in de TGB-normen verwerkt. Op de NEN-website wordt vanaf heden dan ook de status vervallen gegeven aan de TGB-normen, omdat NEN zich richt op de Eurocodes, volgens afspraak met de EU. Maar dat betekent dus niet dat de TGB-normen niet meer bruikbaar zijn!in het voorwoord van iedere Nederlandse versie van» pagina 10 Presentaties gebruikersdag STABU» pagina 13 Korte berichten» pagina 14 Wij pakken de standaard interview met Intrisio Assen» pagina 16 In kort bestek» pagina 19 Onderwijzend STABU» pagina 22 Uit de praktijk van SMI» pagina 24 Die codering moet als een huis staan interview met Ballast Nedam, Nieuwegein» pagina 26 Cursusaanbod» pagina 28 STABU Element hulpmiddel bij Integraal bouwen, interview met Archidat, Oegstgeest» pagina 29 STABU feliciteert geslaagden Opleiding Bestekschrijver 10» pagina 30 Onder ede» pagina 32 Colofon Prijsoverzicht STABU producten een Eurocode is aangegeven dat het voldoende veilig en verantwoord is om bouwwerken te toetsen met Eurocodes.Pas in het nieuwe Bouwwerkbesluit (waarin ook het Gebruiksbesluit wordt geïntegreerd) zal worden verwezen naar de nieuwe Eurocodes. Naar verwachting wordt dit nieuwe Bouwwerkbesluit 1 januari 2011 van kracht. Maar ook zonder een formele aanwijzing in het huidige Bouwbesluit is het mogelijk om de Eurocodes voor gebouwen en bruggen toe te passen in het kader van een bouwvergunningsaanvraag. In het voorwoord van elk Eurocodedeel voor gebouwen is te lezen dat met het Eurocodestelsel, net zoals met het TGB-normenstelsel, kan worden aangetoond dat een bouwwerk het niveau van constructieve veiligheid heeft zoals dat is vereist in de Nederlandse bouwregelgeving (Bouwbesluit). Immers, door een proces van kalibratie en harmonisatie is ervoor gezorgd dat het stelsel van de Eurocodes aansluit op het door de Nederlandse bouwregelgeving vereiste veiligheidsniveau. Overzicht Eurocodes voor gebouwen en welke NEN-normen ze vervangen? Bekijk de pdf (zie website) Meer informatie: ir. R.J. Holthuijsen, bel (015) of mail eurocodes@nen.nl of kijk op Bron: bouwmail nr. 4/2010 Nationale bijlagen Een Eurocode biedt aan alle Europese lidstaten op hoofdlijnen uniforme principes en bepalingsmethoden voor constructieve opgaven. Soms kan er een keuze worden gemaakt uit meerdere bepalingsmethoden, als die per land mogen verschillen. Elke Europese lidstaat heeft de mogelijkheid om een Eurocodedeel aan te vullen met eigen waarden en keuzen in de nationale bijlage. Deze Nationally Determined Parameters (NDP) zijn dus onmisbaar voor het toepassen van dat Eurocodedeel in dat land. Het in Nederland gehanteerde veiligheidsniveau blijft in principe ongewijzigd dankzij de nationale bijlagen. Inhoudelijk zijn de wijzigingen niet altijd ingrijpend, omdat de huidige constructievoorschriften uit de TGB-normenserie voor een groot deel al zijn aangepast aan de constructieve principes van de Eurocodes. Dat elk land nog ijn eigen nationale bijlagen mag hanteren, moet worden gezien als een tijdelijke concessie die na verloop van tijd zal verdwijnen. STABULLETIN 3

4 » vervolg van pagina 1 STABU gaat bouwbreed online zijn. Deze systematiek (structuur en inhoud) is de afgelopen 20 jaar verspreid op de destijds gangbare dragers (papier, floppy, cd, dvd en internet). In de afgelopen jaren is de systematiek inhoudelijk verder uitgebreid en biedt sjablonen die het mogelijk maken een volledig bouwwerk te kunnen beschrijven. Tegelijkertijd bood de systematiek de (beperkte) mogelijkheid andersoortige informatie te ontsluiten. Circa 30 jaar geleden heeft Stichting STABU zich primair gericht op het bestek omdat daarmee een uniformering mogelijk was in het contractuele deel tussen ontwerp en uitvoering van het bouwproces. Het moment van bewustwording dat in de verschillende fasen van het bouwproces, te weten ontwerp, bouw, beheer en onderhoud, meer efficiëntie noodzakelijk bleek ligt niet ver achter ons. Tegenwoordig is het nd-model actueel, waarbij 3-dimensionaal tekenen, calculeren en planning vanuit één en dezelfde gegevensbank beheerd kunnen worden (BIM).Dit vereist nadere bezinning op de elementenmethode waarbij nieuwe ordeningsprincipes, bijvoorbeeld op het gebied van gebouwtypen en ruimtes, noodzakelijk zijn. In dit verband heeft STABU zich sterk gemaakt voor de aanpak rondom IFD, IFC en IDM/MVD, omdat STABU inziet dat slimme koppelingen met unieke coderingen extra s bieden boven het klassieke systeem. De positie van Stichting STABU maakt het mogelijk de markt te bedienen met hoogwaardige informatie die samen met de markt tot een bouwbreed informatiesysteem is gevormd. Door slimme inhoud en vormgeving wordt onderhoud en beheer geminimaliseerd en zullen dezelfde bouwprofessionals een hogere efficiëntie kunnen bereiken. Wat er nu is De afgelopen jaren is gewerkt aan een uitbreiding van de structuur door een koppeling te maken tussen de NL/SfB elementenmethode en de bestaande STABU 2 -systematiek. Met deze koppeling wordt de mogelijkheid geboden op een hoger abstractieniveau beschrijvingen te maken van onderdelen in het bouwwerk (elementen, bouwdelen, bouwdeelcomponenten). Door deze aansluiting te realiseren worden betere ontsluitingsmogelijkheden gecreëerd om andersoortige informatie te ontsluiten. De nieuwe structuur wordt binnen STABU Online ontsloten via internet. Planning De komende tijd zal worden doorontwikkeld op verschillende vlakken: Toepassingen STABU Online Stichting STABU is een samenwerkingsverband van de grote organisaties in de Nederlandse bouwnijverheid en de beheerder van het nationale standaardbestek voor de woning- en utiliteitsbouw. Dit standaardbestek is in de eerste versie in 1986 als een uitgebreid boekwerk op de markt gebracht en de tweede versie is in 1990 als een relationele databank voor computers uitgebracht. De nieuwe versie die eind september 2010 beschikbaar zal zijn, is de koppeling tussen deze database en de Elementenmethode. Met deze internetversie is de opbouw van de informatie tijdens de ontwikkeling van een bouwproject langzaam op te bouwen van VO tot een complete beschrijving van het gebouw en verder het beheer van een gebouw. Het bouwproces Hiernaast wordt schematisch weergegeven hoe informatieoverdracht traditioneel in het bouwproces is georganiseerd met enkele alternatieven die in de toekomst wenselijk zijn. Traditioneel Informatievoorziening Opbouw informatie per fase Gebrekkige overdracht Gevolgen Kans op fouten Dubbel werk Bouwteam Informatievoorziening Meer in elkaar geschoven rollen Overlap in opbouw van informatie, maar nog niet volledig geïntegreerd Gevolgen Eerdere bouwproces onderkenning traditioneel van mogelijke knelpunten in latere fase Niet interactief in de tijd bouwproces bouwteam bouwproces integraal initiatief ontwerp bestek calculatie werkv. uitvoering beheer sloop/hergebr. Integraal Informatievoorziening Grof naar Fijn vs. Weinig naar Veel Toevoegen van informatie i.p.v. overdragen van informatie Gevolgen Direct zichtbare consequenties Heen en terug te redeneren Compleet informatiemodel 4 STABULLETIN

5 Mogelijkheden met STABU Online In zijn algemeenheid kent internet een aantal welbekende voordelen waaronder de mogelijkheid tot het eenvoudig aanpassen van informatie, het bereiken van een breder publiek, de geografische grenzen kunnen worden overschreden en beschikbaarheid is 24 uur per dag 7 dagen per week. ontwikkeling specificaties voor beschrijvende eisen (functionele beschrijvingen, prestatie-eisen); ontwikkeling van een standaard tabel ruimten, gebouwen en gebouwtypen; uitwerking van de huidige content naar intelligentere ontsluiting via unieke attributen en concepten t.b.v. verfijndere aansluiting met BIM. Ontwikkelaars De nieuwe opzet van STABU Online biedt mogelijkheden voor ontwikkelaars van software om aan te sluiten op een internet gebaseerd platform die de ontsluiting van de structuur en inhoud van STABU verzorgt. Software ontwikkelaars krijgen door deze opzet de mogelijkheid de structuur te gebruiken voor de koppeling van verschillende soorten informatie die voor een specifieke doelgroep van belang is in beeld te brengen en vervolgens over te dragen naar andere doelgroepen die weer op hun wijze de juiste informatie in beeld kunnen krijgen. Content leveranciers Voor de leveranciers van databanken is de aansluiting» Informatieoverdracht is cyclisch door de levensduur (bouw, beheer, onderhoud, renovatie, hergebruik) van het bouwobject. Bovenstaande schema s van overdracht komen dus meerdere malen terug gedurende de levensduur. Programma van Eisen Een programma van eisen (PvE) bevat de beschrijving van door de opdracht gever of toekomstige gebruiker gewenste accommodatie. De beschrijving bestaat uit een opsomming van de verlangde specifieke en algemene ruimten, met de vereiste grootte, de klimaat condities, de afwerking en de uitrusting. Tevens kunnen in het PvE algemene kwaliteitseisen, procedurele richtlijnen, en budget- en tijdlimieten voorkomen. Een PvE kan betrekking hebben op nieuwbouwprojecten en op aanpassingen van bestaande bouwwerken. De nu nog ontbrekende standaard voor deze informatie, de STABU tabel ruimten komt eind 2010 ter beschikking. Ontwerpfase Tijdens de ontwikkeling van het ontwerp biedt de structuur van het STABU Bouwbreed Informatiesysteem aanknopingspunten om informatie op te slaan, passend bij de betreffende fase. De projectmatige benadering van grof naar fijn kan zo door het hele proces worden vastgelegd en uitgewerkt door de verschillende actoren in het bouwproces. De bijbehorende prestatie-eisen van grof naar fijn komen in 2011 ter beschikking in deze database. Bestek Formeel gezien duidt de term bestek op alle op het project betrekking hebbende contractstukken, inclusief tekeningen staten en nota s. In de praktijk wordt echter in het algemeen met het bestek het geschreven gedeelte van de contractstukken bedoeld. In dit artikel wordt de term bestek gebruikt in de nauwere betekenis: de beschrijving van het werk, samen met de administratieve en technische bepalingen. Het bestek kan betrekking hebben op nieuwbouwprojecten, op aanpassingen, renovatie of onderhoud van bestaande bouwwerken dan wel op het verwijderen of slopen van bestaande bouwwerken of onderdelen daarvan. De beschrijving van het werk De beschrijving van het werk bestaat uit een opsomming van alle tot het project behorende onderdelen die moeten worden vervaardigd of bewerkt. Veelal wordt daarbij verwezen naar de bij het bestek behorende tekeningen en blijft de beschrijving van het werk beperkt tot de kwalitatieve aspecten. Afhankelijk van het stadium van het ontwerp kan de beschrijving de volgende vormen aannemen: een functionele beschrijving waarin wordt aangegeven welke functies een onderdeel moet kunnen vervullen en welke prestaties daarbij moeten worden geleverd; een resultaatsbeschrijving waarin wordt aangegeven uit welke bouwstoffen een onderdeel moet worden samengesteld en welke eisen er worden gesteld aan het resultaat van de verwerking van die bouwstoffen; een activiteitenbeschrijving waarin wordt aangeven welke handelingen moeten worden verricht, welke bouwstoffen en eventueel welk materieel daarbij moeten worden gebruikt en tot welk resultaat die handelingen moeten leiden. De administratieve en technische bepalingen De administratieve bepalingen hebben betrekking op de rechtsverhoudingen tussen opdrachtgever en aannemer in het kader van een aannemingsovereenkomst. Er wordt in vastgelegd wat de risico s, verantwoordelijkheden, rechten en verplichtingen zijn van de opdrachtgever en de aannemer, binnen welke tijdsperiode het werk moet worden opgeleverd, hoe de betaling wordt geregeld en welke procedures in werking treden indien zich bijzondere omstandigheden voordoen. Technische bepalingen zijn vergelijkbaar met administratieve bepalingen, alleen gelden zij binnen specifieke werksoorten, zoals bouwkundige en installatietechnische werken. Beheer en onderhoud van gebouwen (facility management) Met behulp van de STABU tabel ruimten wordt de mogelijkheid gecreëerd om voor de facility management software koppelingen te leggen tussen de gebouwgegevens en de financiële informatie, planningen e.d. STABULLETIN 5

6 Koppelingen met informatiesoorten Onder de koppelingsmogelijkheden tussen de STABU-gegevensstructuur en andere gegevensverzamelingen vallen onder meer geometrie, kosten, content, technische/ juridische hulpinformatie en informatie van derden. Geometrie De kwalitatieve beschrijving van een bouwwerk of een onderdeel daarvan moet, om een min of meer compleet beeld van dat bouwwerk te geven, ten minste worden aangevuld met een geometrische beschrijving. Van oudsher wordt voor de geometrische beschrijving gebruik gemaakt van tekeningen, tegenwoordig veelal opgevolgd door tekeningen die met de computer zijn gemaakt. Een stap verder is een abstracte beschrijving van de geometrie in een computermodel, op basis waarvan tekeningen kunnen worden gegenereerd. Binnen die abstracte beschrijving zouden, naast de geometrie, ook de kwalitatieve gegevens kunnen worden opgenomen. De door STABU ontwikkelde gegevensstructuur zou in principe deel kunnen uitmaken van zo n abstracte gegevensstructuur. De koppeling bevindt zich momenteel nog in het ontwikkelstadium. Kosten STABU levert zelf geen kosteninformatie, maar streeft wel een goede koppeling na met kostenbestanden en kostenapplicaties. Verschillende vormen van kosten applicaties zijn mogelijk, zowel element als werksoort georiënteerd. Koppelingen met content De koppeling met inhoudelijke kennisbanken die door STABU worden geleverd wordt mogelijk gemaakt door URL s die ter beschikking worden gesteld en zijn gekoppeld aan de structuur van het STABU. Het wordt hiermee mogelijk om extra informatie op te roepen die in een eindgebruikerapplicatie worden getoond. Kennissysteem Techniek Het KennisSysteem Techniek (KST) is de in ontwikkeling zijnde oplossing om technische hulpinformatie in het Bouwbreed Informatiesyteem aan te bieden. In een online omgeving wordt relevante informatie van STABU en marktpartijen aangeboden als achtergrondinformatie bij het maken van keuzes. Deze informatie is dan ook alleen relevant in relatie tot andere content binnen het Bouwbreed Informatiesysteem. Deze informatie wordt opgeslagen en beheerd via een Wiki-omgeving. De inhoud van het Kennissysteem Techniek bestaat op termijn uit bibliografische informatie maar ook uit excerpten uit documenten, full-text documenten en (deep)links naar andere vindplaatsen. Documenten waaruit kan worden gepubliceerd zijn bijvoorbeeld normen, beoordelingsrichtlijnen en andere (technische) kwaliteitsdocumenten die door branche-organisaties worden opgesteld. Uitgangspunt is dat het bijeenbrengen van deze content meerwaarde heeft voor de gebruiker van het Bouwbreed Informatiesysteem. Informatie van derden die wordt samengebracht op één plaats is daarbij effectiever dan dat informatie alleen bij elke individuele aanbieder wordt aangeboden. Er is een start gemaakt met het vullen van de KST-Wiki met informatie uit de eigen STABU-bestanden. Met het begrip wiki of wiki wiki wordt een verzameling van een bepaald type hypertextdocumenten aangeduid alsook de software die gebruikt wordt om deze te realiseren. Een wiki is een applicatie of (web)toepassing, waarmee webdocumenten gezamenlijk kunnen worden bewerkt. Een bekend voorbeeld van een wiki is Wikipedia. De term is afgeleid van het woord wiki wiki, dat uit het Hawaïaans komt en snel, vlug, beweeglijk betekent. 1) Kennissysteem Bouwrecht Het in ontwikkeling zijnde Kennissysteem Bouwrecht wordt direct gekoppeld met de STABU-systematiek. Het is zeker noodzakelijk om juridische ondersteuning te leveren zodoende dat de kwaliteit van de projectinformatie wordt verbeterd. De koppeling zal per specificatie (onderwerp) met een hyperlink worden weergegeven waar de achterliggende juridische informatie gevonden kan worden met betrekking tot het desbetreffende onderwerp. Het is de opzet om gebruik te maken van een (afgesloten) Media Wiki omgeving van waaruit directe hyperlinks worden gelegd aan alle relevante wet- en regelgeving (hyperlinks naar o.a. BRIS Warenhuis). Op termijn zullen de brochures, die op dit moment zijn te downloaden van de STABU-website verwerkt worden in het Kennissysteem Bouwrecht. Ondersteunende informatie van andere aard waarbij gedacht kan worden aan sjablonen/ invuldocumenten zullen ook worden geplaatst in de Wiki. De STABU-helpdesk ontvangt dagelijks vele juridische vragen van alle partijen in de bouw. Alle inkomende vragen bij de STABU-helpdesk worden geregistreerd en zullen in een veelgestelde vragen rubriek (FAQ) worden geplaatst in de Wiki. Naar behoefte kan er ook voorzien worden in een forum waarin men kan aangeven bij welke onderwerpen (nog) niet voldoende informatie/kennis wordt verstrekt en/of eventuele suggesties worden aangedragen voor andere toevoegingen (nader te bepalen). Indien alle specificaties voorzien zijn van een hyperlink met de daarbij behorende ondersteunende juridische informatie zal er worden bepaald in welke mate er uitbreiding kan plaatsvinden van het kennissysteem (opnemen innovatieve contractstelsels).let wel: het Kennissysteem Bouwrecht is in ontwikkeling en de koppelingen zullen op termijn worden gerealiseerd. Overige koppelingen De overige koppelingen zoals koppelingen naar o.a. BRIS, NBD, Wizer, SBR kunnen worden gerealiseerd. Elke koppeling zal gewogen worden om te bekijken op welke wijze deze geïmplementeerd kan worden. Techniek voor het online Bouwbreed Informatiesysteem STABU heeft veel geïnvesteerd in het bouwen van nieuwe instrumenten voor de ontsluiting van alle informatie via het internet. De nieuwe database draait momenteel proef inclusief de bijbehorende API (Application Programming Interface). In aansluiting daarop heeft Stichting STABU geïnteresseerde softwarehuizen uitgenodigd om te investeren in het nieuwe online Bouwbreed Informatiesysteem dat op internet gaat draaien. Met name door het ontwikkelen van de nieuwe 6 STABULLETIN

7 Standaard STABU-Element (de doorontwikkeling van de bestaande Elementenmethode en de koppeling daarvan met de STABU²-bestekssystematiek) is het voor softwarehuizen interessant geworden hun bestaande softwareprogrammatuur van onder meer kostencalculaties, CAD en planning daaraan te koppelen. Ook komen er mogelijkheden voor nieuwe software om bijvoorbeeld gestructureerd het Programma van Eisen op te stellen, dat te koppelen tot Voorlopig Ontwerp (VO), Definitief Ontwerp (DO) en uiteraard het bestek. Een application programming interface (API) is een verzameling definities op basis waarvan een computer programma kan communiceren met een ander programma of onderdeel (meestal in de vorm van bibliotheken). Een API definieert de toegang tot de functionaliteit die er achter schuil gaat. De buitenwereld kent geen details van de functionaliteit of implementatie, maar weet dankzij de API wel hoe deze kan worden aangesproken. Een voordeel hiervan is dat met een API meerdere implementaties benaderbaar kunnen zijn, zolang deze maar voldoen aan de API 1). Tevens wordt door de toevoeging van de nieuwe STABUtabel Ruimten ook de mogelijkheden voor softwarekoppelingen voor facilitair management vergroot. Nu softwarebedrijven Archidat, Brink Automatisering BV, Duncan Automatisering, Intrisio BV, KPD Automatisering en ZeeBoer BV de exploitatieovereenkomst met STABU hebben afgesloten, hebben zij daarmee ook de intentie uitgesproken om in september 2010 een operationeel programma klaar te hebben om de database aan te sturen, voorzien van een gebruiksvriendelijke interface. Archidat, Intrisio en Ballast Nedam worden in volgende pagina s aan het woord gelaten. Overigens is de v erwachting dat andere softwareaanbieders nog zullen volgen. 1) Bron: Wikipedia, De Vrije Encyclopedie De softwarebedrijven en andere partijen die momenteel hebben aangegeven te willen investeren in de online-ontwikkelingen zijn tot op heden: Archidat, Oegstgeest; Ballast Nedam, Nieuwegein; Brink Automatisering, Leidschendam; Duncan Automatisering, Schiedam; Intrisio, Assen; KPD Automatisering, Oegstgeest; Zeeboer, Vaassen.» vervolg van pagina 5 STABU gaat bouwbreed online op een standaardstructuur een uitermate goede mogelijkheid hun informatie voor een bredere doelgroep te ontsluiten. Partijen in het bouwproces hebben in elke fase een andere kijk op informatie die wordt opgebouwd gedurende de levensduur van een bouwobject, door gebruik te maken van een uniforme standaardstructuur kan aan de behoefte van deze verschillende partijen in elke fase worden tegemoet gekomen. Eindgebruikers De huidige eindgebruikers die momenteel de STABU-structuur en inhoud toepassen richten zich voornamelijk op de afrondende fase van het ontwerpproces en genereren een contractdocument tussen opdrachtgever en aannemer. Dit document bevat in principe alle informatie die nodig is om het bouwwerk te kunnen realiseren en later te kunnen beheren. Door de nieuwe ontwikkeling van STABU-Element wordt het mogelijk in een eerdere fase van het ontwerp, of zelfs met de definitie (Programma van Eisen) reeds gebruik te maken van een standaardstructuur om informatie op te slaan over het project. Daarnaast geldt dat de informatie die is opgeslagen aan het einde van de ontwerpfase beter kan worden overgedragen voor de werkvoorbereiding (calculatie, planning), uitvoering en facility management. Meer informatie De ontwikkelingen rondom de ingeslagen weg van het online gebeuren van STABU volgen elkaar snel op. Meer informatie en de laatste stand van zaken is te verkrijgen via STABU, tel. (0318) of postmaster@stabu.nl. STABULLETIN 7

8 Van de vragen die onder andere via de telefonische helpdesk, de STABU gebruikersdagen en de diverse cursussen en opleidingen bij de Stichting STABU zijn binnengekomen is een selectie gemaakt, welke in deze rubriek worden weergegeven. Vraag het» Krijgt de filosofie achter het opheffen van hoofdstuk 00 nog een vervolg in de nabije toekomst voor de STABU-bestekssystematiek? Wellicht. Bij het onderzoek naar het overhevelen van de specificaties uit hoofdstuk 00 ALGEMEEN bleek dat ook in de aanvullende technische bepalingen (ATB) van de werkbeschrijvende technische hoofdstukken (05 t/m 84) meer dan 100 specificaties zitten die eveneens te relateren zijn aan de U.A.V en derhalve ook gekoppeld zouden kunnen worden aan ADMINISTRATIEVE BEPALINGEN AANSLUITEND OP DE U.A.V. Zo beginnen bijvoorbeeld de specificaties/bepalingen onder artikel EISEN EN UITVOERING; BOUWPLAATS- INRICHTING in het hoofdstuk BOUWPLAATSVOORZIENINGEN allemaal met de code A21. Dit eerste deel van het specificatiegroepsnummer betekent (zie Achtergrond STABU-bestekssystematiek, uitgave maart 2010) dat er een relatie is met de U.A.V Derhalve zouden deze aanvullende technische bepalingen dus ook, net als het geval was bij vele aanvullende administratieve bepalingen uit het voormalige hoofdstuk 00 ALGEMEEN, overgeheveld kunnen worden naar van hoofdstuk 01 VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN. Door de impact hiervan voor de licentiehouders is dit nog niet in de uitgave (catalogus 33) meegenomen. Overwogen wordt wel om voor de uitgave dit op te pakken. Onderwerpen die bij deze operatie dan zeker worden betrokken zijn o.a. de specificaties over garantie, gedetailleerde werkplannen, aansluitkosten, etc.» Wanneer komt het PM hoofdstuk 81 ROLTRAPPEN EN ROLPADEN uit? Naar verwachting in de uitgave , oftewel in catalogus 34. Het STABU bureau is momenteel volop bezig om aan dit hoofdstuk invulling te geven. In 1e instantie is hierbij gekeken naar de (huidige) opzet van hoofdstuk 80 LIFT- INSTALLATIES. In de praktijk bleek echter dat roltrappen en rolpaden, in o.a. China, compleet vooraf vervaardigd worden, waarna ze per schip in zijn geheel dan wel in 2 stukken gezaagd, vervoerd worden naar Europa om aangebracht te worden (inhijsen danwel inrijden) in het desbetreffende project. Met dit gegeven zal het nieuw uit te brengen hoofdstuk worden ingericht. Naar verwachting zal met dit nieuwe inzicht ook t.z.t. hoofdstuk 80 worden gemodificeerd en het huidige PM hoofdstuk 82 HEF- EN HIJSINSTALLATIES worden ingevuld.» Waarom zit het onderwerp verzekeringen onder en niet onder 01.02? Omdat de STABU-bestekssystematiek geen artikelnummers kent met de toevoeging van een letter, zoals wel het geval is bij de korttekstcode. In de STABUbestekssystematiek is in het artikelnummer onder paragraaf ADMINISTRATIEVE BEPALINGEN AANSLUITEND OP DE U.A.V., een relatie aangebracht met de 50 paragrafen uit de U.A.V Zo heeft artikel verwantschap met paragraaf 11 uit de U.A.V en met paragraaf 22 etc. Ook is de STABU artikeltitel op deze plaats exact hetzelfde als de U.A.V paragraaftitel! Echter, in de U.A.V zitten ook, als aanvulling op de U.A.V. 1968, de paragrafen 43a ZEKERHEIDSTELLING en 43b VERZEKERING. Zoals hiervoor al gesteld is het in de STABU-bestekssystematiek vooralsnog niet mogelijk om a ZEKERHEIDSTELLING en b VERZEKERING als reguliere artikelen naast VERPANDING OF CESSIE DOOR DE AANNEMER AAN DERDEN aan te bieden. Derhalve zijn de paragrafen 43 en 43a uit de U.A.V in de STABUbestekssystematiek gekoppeld aan artikel VERPANDING OF CESSIE/ ZEKERHEIDSTELLING en is paragraaf 43b uit de U.A.V gekoppeld aan paragraaf VERZEKERINGEN.» Wat is een AP04 onderzoek? Dit is een erkende partijkeuring conform het Besluit Bodemkwaliteit. Dit zoals bedoeld in de STABU aanvullende administratieve bepaling 02 BESLUIT BODEMKWALITEIT onder artikel KEURING VAN BOUWSTOFFEN, die luidt: De aannemer overlegt van de door hem te leveren bouwstof, die op of in de bodem of in het oppervlaktewater moet worden aangebracht, een door het Besluit Bodemkwaliteit toegelaten bewijsmiddel, waaruit blijkt dat de desbetreffende bouwstof aan de eisen van dit besluit voldoet. Een ander bewijsmiddel dan een erkende kwaliteitsverklaring of een partijkeuring volgens de regels van het Besluit Bodemkwaliteit is, tenzij dit bestek anders vermeldt, niet toegestaan. De aannemer verstrekt het bewijsmiddel schriftelijk aan de directie binnen een met de directie afgesproken termijn, waarbij met het gestelde in het Besluit Bodemkwaliteit rekening wordt gehouden. Per 1 juli 2008 is het Besluit Bodemkwaliteit deels in werking getreden en op 1 juli 2008 in zijn geheel. Daarmee is het voormalige Bouwstoffenbesluit per 1 juli 2008 ingetrokken en dus niet meer geldig. Bij bouwwerkzaamheden komen vaak bouwstoffen, zoals grond en puingranulaten vrij. Voordat deze bouwstoffen elders toegepast mogen worden, dienen deze gekeurd te zijn volgens het Besluit Bodemkwaliteit. Met de resultaten van een partijkeuring kunnen de afvoer- en eventuele hergebruikmogelijkheden van grond en puin worden bepaald. Het Besluit Bodemkwaliteit verbiedt namelijk het toepassen van grond of bouwstoffen, waarvan de milieukwaliteit niet bekend is. Een methode om de milieukwaliteit van een partij grond of bouwstoffen te bepalen is de hiervoor geopperde partijkeuring. 8 STABULLETIN

9 STABU» vervolg van pagina 7 Beantwoord door: ing. H. H. M.( Henny) Miltenburg Hoe verhouden zich paragraaf 6, lid 26 uit de U.A.V en Art.7:751 BW zich tot elkaar? Deze staan enigszins op gespannen voet met elkaar. In paragraaf 6, lid 26 van de U.A.V staat: De aannemer kan bepaalde onderdelen van het werk in onderaanneming laten uitvoeren, mits voor de keuze van deze onderdelen en van de daarvoor in te schakelen onderaannemers de schriftelijke goedkeuring van de directie is verkregen; de aannemer blijft niettemin jegens de opdrachtgever voor die onderdelen ten volle verantwoordelijk. In het Burgerlijk wetboek staat echter sinds september 2003 in boek 7 BIJZONDERE OVEREENKOMSTEN, titel 12 AANNEMING VAN WERK, afdeling 1 AANNEMING VAN WERK IN HET ALGEMEEN, artikel 751: De aannemer is bevoegd het werk onder zijn leiding door anderen te doen uitvoeren, en ten aanzien van onderdelen ook de leiding aan anderen over te laten, zulks onverminderd zijn aansprakelijkheid voor de deugdelijke nakoming van de overeenkomst. Deze wettekst lijkt de aannemer dus meer vrijheid te bieden als het gaat om onderaanneming dan de U.A.V De vraag is echter of dit voor de opdrachtgever wenselijk is in het kader van de Wet Ketenaansprakelijkheid (WKA) en de Wet Arbeid Vreemdelingen (WAV). Indien de opdrachtgever namelijk een zogenaamde eigenbouwer is in het kader van de Wet Ketenaansprakelijkheid (wat overigens niet iedere opdrachtgever is), biedt STABU de navolgende aangescherpte contracttekst aan bij de aanvullende administratieve bepaling 16 ONDERAANNEMERS/PERSONEEL VAN DERDEN onder VERPLICHTINGEN VOOR DE AANNEMER: De aannemer mag bij de uitvoering van het werk slechts gebruik maken van: - onderaannemers, indien hij daarvoor schriftelijke goedkeuring van de opdrachtgever in plaats van de directie heeft gekregen, zulks in afwijking van paragraaf 6, lid 26 van de U.A.V. Met deze aanscherping van paragraaf 6, lid 26 van de U.A.V geeft de opdrachtgever actief invulling aan de administratieve verplichtingen die voortvloeien uit de WKA om zodoende een beroep te kunnen doen op de vrijwaring. Indien de opdrachtgever een zogenaamde werkgever is in de zin van de Wet Arbeid Vreemdelingen (wat iedere opdrachtgever in beginsel is), is een actieve opdrachtgevers rol al helemaal van belang. Het is een werkgever verboden een vreemdeling arbeid te laten verrichten zonder tewerkstellingsvergunning (TWV). De bestuurlijke boetes die door de Arbeidsinspectie opgelegd worden zijn niet gering. Per vreemdeling 4000,-- voor natuurlijke personen als werkgever en 8000,-- voor rechtspersonen. Bij de herziening van de U.A.V (eind 2010, begin 2011) zou men ervoor kunnen kiezen om de lijn van de wettekst op te pakken in combinatie met een in beginsel actieve opdrachtgeversrol aangaande de goedkeuring van deze anderen (onderaannemers).» Is het mogelijk om bestekken door STABU te laten controleren? Jazeker, zowel gevraagd als ongevraagd. Regelmatig ontvangt STABU van licentiehouders de vraag of er een mogelijkheid bestaat om een bestek te laten controleren. Als STABU dienstverlening is een dergelijk gevraagde besteksbeoordeling uiteraard mogelijk. Het enkelzijdig afgedrukte, opgestuurde bestek wordt dan door een STABU-medewerker (vooraf) van commentaar voorzien en (in maximaal een halve dag) met de opsteller(s) doorgesproken. De becommentariëring en de behandeling ervan vindt in beginsel plaats bij de Stichting STABU te Ede. De tarieven voor deze beoordelingen kan men op de STABU website terugvinden. De volgende drie soorten besteksbeoordelingen zijn te onderscheiden: Beoordeling van de voorbladen en de hoofdstukken 01 en 05 van het bestek. Deze beoordeling betreft voornamelijk het juist gebruik van de STABUbestekssystematiek en de juridische aspecten van het onderhavige bestek. Beoordeling van het gehele bestek van een relatief eenvoudig project. Dit is een integrale beoordeling waarbij eveneens delen van de werkbeschrijving inhoudelijk worden meegenomen. Beoordeling van het gehele bestek waarbij de inschakeling van meerdere STABU-medewerkers noodzakelijk is. Het betreft hier dikwijls een bestek van een complex werk of werksoort. Daarnaast streeft de Stichting STABU continu naar kwaliteitsverbetering van bestekken die in de bouwnijverheid worden opgesteld. Om deze doelstelling te realiseren worden, in overeenstemming met de licentieovereenkomst, ook structureel bestekken opgevraagd, beoordeeld en doorgesproken. Dit alles uiteraard dan zonder kosten.» STABULLETIN 9

10 » vervolg pagina 9» Doet STABU nog iets aan het beperken van de faalkosten in de bouw? Jazeker. Specifiek via het optimaliseren en breed toepasbaar maken (PvE, ontwerpfase, uitvoeringfase, gebruiksfase tot en met de sloop) van de STABU-systematiek en in het algemeen via cursussen en opleidingen. Uit diverse publicaties van ondermeer de Regieraad Bouw en SBR blijkt dat de faalkosten binnen de bouwbranche worden geschat op ongeveer 10% van de jaaromzet. Uit alle beschikbare documentatie blijkt, dat de factor mens / communicatie de meest kritische succesfactor is. Communicatie speelt, zowel in woord als geschrift (STABU!), in de bouw daarom een belangrijke rol. Toch is het een niet eenduidig begrip. Om een ieder wegwijs te maken in de complexe wereld van met name de verbale communicatie, wordt door Stichting STABU thans een ééndaagse cursus Effectieve communicatie in de bouw georganiseerd. Tijdens deze dag raakt men volledig vertrouwd met het fenomeen communicatie in de bouw en na het bijwonen ervan wordt de cursist geacht zich meer zelfbewust te zijn van zijn specifieke positie in de bouwkolom. De cursus Effectieve communicatie in de bouw vindt plaats binnen een interactieve omgeving en wordt hoofdzakelijk in de workshop vorm gegeven. Docent is mr. D.P. (Pieter) de Vries; directeur/eigenaar van het bouwcommunicatie bureau Kpieto BV. De heer De Vries heeft zijn studie rechtsgeleerdheid doorlopen aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Hierna heeft hij zich gespecialiseerd in bouwrecht en vastgoedrecht middels opleiding stichting vakopleiding makelaardij. Zijn vaardigheden als docent heeft hij reeds jaren uitgedragen bij de Stichting STABU. In 1995 is hij in dienst getreden bij Advocaat en Procureur Bierman Advocaten, waar hij sinds 1 januari 2002 partner is geworden. Voor overige informatie en aanmelding, zie Is de U.A.V een standaardregeling conform Art.6:214 BW? Neen. In het Burgerlijk Wetboek staat in boek 6 ALGEMEEN GEDEELTE VAN HET VERBINTENISSENRECHT, titel 5 OVEREENKOMSTEN IN HET ALGEMEEN, afdeling 1 ALGEMENE BEPALINGEN, artikel 214: 1. Een overeenkomst door een der partijen gesloten in de uitoefening van haar bedrijf of beroep, is behalve aan de wettelijke bepalingen ook onderworpen aan een standaardregeling, wanneer voor de bedrijfstak waartoe het bedrijf behoort, of voor het beroep ten aanzien van zodanige overeenkomst een standaardregeling geldt. De bijzondere soorten van overeenkomsten waarvoor standaardregelingen kunnen worden vastgesteld en de bedrijfstak of het beroep, waarvoor elk dezer regelingen bestemd is te gelden, worden bij algemene maatregel van bestuur aangewezen. 2. Een standaardregeling wordt vastgesteld, gewijzigd en ingetrokken door een daartoe door Onze Minister van Justitie te benoemen commissie. Bij de wet worden nadere regelen gesteld omtrent de wijze van samenstelling en de werkwijze van de commissies. 3. De vaststelling, wijziging of intrekking van een standaardregeling wordt niet van kracht voordat zij door Ons is goedgekeurd en met Ons goedkeuringsbesluit in de Nederlandse Staatscourant is afgekondigd. 4. Bij een standaardregeling kan worden afgeweken van wettelijke bepalingen, voor zover daarvan ook afwijking bij overeenkomst, al of niet met inachtneming van een bepaalde vorm, is toegelaten. De vorige zin lijdt uitzondering, wanneer uit een wettelijke bepaling iets anders voortvloeit. 5. Partijen kunnen in hun overeenkomst van een standaardregeling afwijken. Een standaardregeling kan echter voor afwijking een bepaalde vorm voorschrijven. De standaardregeling werd in 1992 in het nieuwe Burgerlijk Wetboek geïntroduceerd om aan privaatrechtelijke afspraken een bredere werking te kunnen geven. Het initiatief om tot een dergelijke regeling te komen, ligt bij de marktpartijen. De standaardregeling heeft betrekking op dezelfde onderwerpen als Algemene Voorwaarden, maar heeft een aantal onderscheidende karakteristieken/eigenschappen. De standaardregeling is een regeling tussen de belanghebbende groeperingen. Het gaat om een instrument van de branche en moet goedgekeurd zijn door de Minister van Justitie. Dit laatste is een wezenlijk verschil ten opzichte van Algemene Voorwaarden zoals de U.A.V Algemene Voorwaarden zijn contractuele bedingen die standaard door de ene partij aan wederpartijen worden opgelegd. Een standaardregeling is echter een vorm van wetgeving (wet in de materiële zin), die derhalve van rechtswege van toepassing is, d.w.z. ongeacht de vraag of partijen dat willen of beseffen. Het doel is het aanvullen van het algemeen contractenrecht voor een specifieke situatie, waarbij dwingende regels worden opgelegd in plaats van facultatieve regels (d.w.z. dat partijen daarvan mogen afwijken). Met andere woorden, de U.A.V is weliswaar een bouwbreed gedragen (Breed Overleg) standaard regeling doch daarmee nog geen standaardregeling conform de wet. Bij de herziening van de U.A.V wordt deze mogelijkheid overigens wel in beschouwing genomen. Presentaties gebruikersdag STABU Regelmatig organiseert Stichting STABU zogeheten gebruikersbijeenkomsten. Deze zijn primair bedoeld voor gebruikers van de STABU-bestekssystematiek. Uitnodigingen voor deze (gratis) bijeenkomsten worden in de regel meegezonden met de STABU-bestanden maar ook via de 10 STABULLETIN STABU-website en via de digitale nieuwsbrief worden de sessies aangekondigd. Van een aantal eerdere gebruikersbijeenkomsten van STABU staan presentaties op website opgenomen. Ook als u als geïnteresseerde licentiehouder niet in de gelegenheid bent geweest om deel te nemen, kunt u op deze manier toch kennis nemen van de inhoud.

11 ONTZORGEN DOOR UITGEWERKTE POSTEN Op verzoek van Stichting STABU heeft Jerôme Corba van J.E. StorkAir tijdens de gebruikersdagen in december een presentatie verzorgd op het gebied van Het comfortabele binnenklimaat met daarin aandacht voor gewijzigde wet- en regelgeving en de consequenties daarvan voor ventilatievoorzieningen in de woning- en utiliteitsbouw. Dit bood aanleiding om de technisch adviseur woningbouw eens uit te nodigen voor een nader gesprek, waarbij de onderwerpen varieerden van veelgemaakte fouten op het ventilatievlak tot en met het gedrag van gekookte kikkers. Onderdeel Zehnder Sinds 2002 is J.E. StorkAir een onderdeel van de Zehnder Groep. De heer Corba vertelt: Samen staan Zehnder en J.E. StorkAir sterk door het integraal aanbieden van systemen. Dus niet meer alleen losse componenten van ventilatieproducten als box-, warmteterugwin-(wtw)- of een dakventilator dan wel luchtbehandelingkast. Distributiesystemen komen erbij, waaronder een fullproofsysteem van luchtdistributiesystemen, de kanaleninfrastructuur in een woning, (design)radiatoren en de laagtemperatuurradiatoren die veel worden verkocht in combinatie met warmtepompen. We bieden dus meer systemen aan dan losse componenten op ventilatievlak. Meer een totaaloplossing dan een antwoord op een enkele vraag.» In het proces van plannen, bouwen en installeren is het van groot belang om kennis over systemen en inzichten in ontwerp- en installatieaspecten te delen. De producten van J.E. Stork-Air maken onderdeel uit van systemen die afhankelijk zijn van juiste installatie en onderhoud. J.E. Stork-Air zet zich in om kennis over ventileren, het hoe en waarom, over te dragen aan zoveel mogelijk doelgroepen. STABULLETIN 11

12 Jerôme Corba onderwerp bestek en regelgeving aan bod gekomen. Naast het kennismaken met alle componenten, systemen en het bedrijf zelf, bieden we ook een stuk meerwaarde in de vorm van een lezing van een gastspreker die bijvoorbeeld alles weet van EPC-berekeningen. Voor veel aanwezigen was deze kennis een eyeopener temeer omdat bestekken en EPCberekeningen vaak niet Binnenmilieu is een verzamelnaam van factoren binnen een gebouw die de gezondheid kunnen beïnvloeden. met elkaar overeenkomen. In de praktijk kan dit faalkosten opleveren. Neem bij twijfel contact op met de fabrikant; die kan adviseren over de juiste producten op de juiste plaats. Tenslotte Binnenmilieu is een verzamelnaam van factoren in een gebouw die de gezondheid kunnen beïnvloeden. De kwaliteit van het binnenmilieu wordt onder andere bepaald door de mate van ventilatie. Ventilatie maakt een pand leefbaar. Op kantoor draagt het zelfs bij aan efficiëntie van de werknemers en terugdringen van het ziekteverzuim. J.E. StorkAir te Zwolle is sinds jaar en dag toonaangevend bij de ontwikkeling en productie van ventilatiesystemen. J.E. StorkAir is onderdeel van de Zwitserse Zehnder Group dat met sterke merken actief is op het gebied van binnenklimaat. J.E. StorkAir biedt een uitgebreid assortiment ventilatiesystemen. Ventilatiesystemen die voor ieder bouwproject een passende ventilatieoplossing geven die bijdragen aan een optimaal binnenklimaat. Wanneer je zelf in een slecht geventileerde ruimte zit, merk je daar in het begin niet veel van. Dat is net als met een kikker in een pannetje met kokend water. Als je het water langzaam opwarmt, springt de kikker er niet uit en blijft zitten totdat hij dood gaat. Gezondheid is een kostbare zaak en als wij dit met een comfortabel binnenklimaat kunnen bevorderen dan is het een win-win situatie, beëindigt Jerôme Corba van J.E. StorkAir zijn betoog.» vervolg pagina 11 STABU Aangezien we hoog in de bouwkolom voet aan wal willen krijgen, was de vraag om te worden opgenomen in de database van STABU snel positief beantwoord. De bestekssystematiek van STABU heeft voor ons altijd een belangrijke rol gespeeld en daarmee ook de bestekschrijvers. Ontzorgen is daarbij de belangrijkste factor. Een bestekschrijver dient met behulp van de STABU-systematiek bestekken te vervaardigen van administratieve bepalingen tot en met elektrotechnische installaties. Om over al deze disciplines alles te weten is bijna een onmogelijke opgave. Via onze eigen licentie hebben wij de standaard beschrijvingen in Hoofdstuk 61 (VENTILATIE- EN LUCHTBEHANDELINGSINSTALLATIES) daar waar keuzemogelijkheden worden gegeven, al deels ingevuld. De bestekschrijver kan dan zelf een keuze uitmaken uit de diverse producten, terwijl daarvan dan de besteksomschrijvingen al uitgewerkt zijn. Deze zijn op de website te vinden. Verkeerde keuzes Regelmatig organiseren wij themadagen. Recent is het J.E. StorkAir wil een comfortabel binnenklimaat in woon -en werkomgeving zonder het buitenmilieu te schaden. Binnenklimaat is onze bron van beleving, onze passie en essentie van ons dagelijks handelen. 12 STABULLETIN

13 alle geïnteresseerden. Wilt u de informatie ook ontvangen, Klein nieuws dat we u toch niet wilden onthouden. Korte Berichten Mooie projecten? STABU wil haar bulletin regelmatig aandacht besteden aan projecten die met behulp van de STABUbestekssystematiek tot stand zijn gekomen. Hierbij kan gedacht worden aan het gebruik van bijzondere en duurzame materialen, specifieke uitdagingen door ligging van een pand enzovoorts. Dus stuur uw op stapel staande bouwplannen en/of gerealiseerde objecten om ze te delen met de lezers van het STABU-bulletin. Belangstelling? Neem contact op met Diana Kervel van STABU via tel. (0318) of dkervel@stabu. nl en laat ons over uw bijzondere bouwproject weten! STABUm@il Het is ook mogelijk om regelmatig nieuws over STABU in uw inbox te krijgen. STABU heeft hiervoor een digitale nieuwsbrief in het leven geroepen, STABUm@il genaamd. Regelmatig zal daarin geïnformeerd worden over zogenaamde STABU-evenementen zoals gebruikersdagen, nieuwe uitgaven, beurzen, etc. Zo worden actuele zaken in een kort artikel weergegeven en de aandacht gevestigd op uitgebreidere artikelen die op onze website staan. STABUm@il wordt ongeveer 6 x per jaar verzonden naar Uw mening telt Graag doen we nogmaals de oproep om lid te worden van de STABUgebruikersgroep op LinkedIn. STABU bestaat voor en door de bouw en wil zich graag met haar licentiehouders, klanten en geïnteresseerden verbinden. Nu dus ook via Linkedin en u kunt hier mee praten, nieuws lezen, aankondigingen lezen. En verder kunt u vragen stellen, aan discussies deelnemen, maar ook uw netwerk vergroten! Kortom; wij nodigen u van harte uit om zich met ons op Linkedin te verbinden! Ruim 200 personen gingen u voor! Voor vragen over de gebruikersgroep van STABU op Linkedin kunt u contact opnemen met Diana Kervel van STABU; tel. (0318) of dkervel@stabu.nl. meldt u zich aan via de website van STABU, Tentoonstellingen in het NAi! Het Nederlands Architectuurinstituut (NAi) is méér dan een museum. Het is een voor iedereen toegankelijke culturele instelling waar op verschillende manieren aandacht wordt besteed aan de ontworpen omgeving. Het NAi is sinds 1993 gehuisvest in een markant gebouw, ontworpen door Jo Coenen, gelegen aan de rand van het Museumpark in het centrum van Rotterdam. In het NAi worden belangrijke archieven en collecties bewaard en toegankelijk gemaakt voor het publiek. Het instituut voorziet in mogelijkheden voor onderzoek en biedt een platform voor discussie. Door middel van tentoonstellingen en publicaties wil het NAi zowel het professionele werkveld als het grote publiek informeren, inspireren en stimuleren. Het NAi bezit een van de meest belangrijke collecties van interieur, architectuur, stedenbouw en landschap ter wereld. Komende tijd zijn diverse tentoonstellingen in het NAi te bekijken. Kijk voor de laatste informatie op STABULLETIN 13

14 interview met nieuwkomer Intrisio: Wij pakken de Een betrekkelijke nieuwe speler in de softwarewereld is Intrisio. Dit bedrijf uit Assen levert software voor schilders- en (af)bouwbedrijven. Wat ooit begon als idee om zaken efficiënt te regelen in de contractvorming van gebouwenonderhoud, is inmiddels uitgegroeid naar een bedrijf in procesgerichte software. Bedrijfsleider Marcel van Wijk: Wij ontwikkelen zoveel mogelijk vanuit de visie van de (eind)gebruiker. Wij proberen onze relaties zoveel mogelijk te betrekken bij de ontwikkeling van onze software en luisteren daarbij goed naar hen. Er zit vaak een communicatiemanco tussen degene die het programmeert en de eindgebruiker. De vraag wordt technisch gesproken wel opgelost, maar in de praktijk werkt het anders dan men het bedoeld had, daarom is het zo belangrijk voor ons om te luisteren naar de ideeën suggesties van de gebruiker. Het is tegenwoordig mogelijk om binnen 5 minuten een vliegreis te boeken, compleet verzorgd met hotelaccommodatie en huurauto. Dit laagdrempeligheidsprincipe voeren wij ook door in onze software. 14 STABULLETIN Marcel van Wijk STABU Na diverse voorlichtende gesprekken heeft Intrisio de exploitatieovereenkomst met Stichting STABU gesloten. Intrisio heeft het STABU- Element omhelsd om communicatie op een zo breed mogelijke schaal mogelijk te maken. Juist in de onderhoudswereld is het belangrijk dat wanneer men praat over een draaituimelraam dit door iedereen wordt begrepen. Door de standaard van STABU-Element te pakken kunnen voortaan echt appels met appels worden vergeleken. Wanneer elementen in de database opgenomen worden kan in principe in de hele bouwcyclus vanaf nieuw tot historie opgebouwd worden, het liefst aan elkaar gekoppeld en daardoor te komen tot een goed gebouwinformatiesysteem. Vanuit zijn achtergrond als webapplicatieontwikkelaar heeft Marcel van Wijk veel ervaring opgebouwd en geeft aan: We waren heel blij met de nieuwe STABU oplossing. Zeker omdat wij 100% online werken en de nieuwe standaard dus ook online beschikbaar komt. Aangezien we een online platform hebben, kunnen we snel reageren op technologische ontwikkelingen. Ontwikkelingen op internet zijn snel en wij gaan daar in mee. We liften mee op wat nieuwe hypes zijn, maar uitsluitend als we daar onze klanten beter mee kunnen bedienen. Testen Verschillende initiatieven zijn gestart om onderhoud beheersbaar te maken. De ambitieuze heren van Intrisio voegen daar aan toe: Wij zeggen van degene die voorin de race loopt dat hij op een gegeven moment moet gaan winnen. Wij proberen zodanige software te maken waarmee men het prettig vindt om mee te werken. De gebruikersvriendelijke interface zorgt ervoor dat alle functionaliteiten van het programma eenvoudig zijn aan te roepen en processen eenvoudig zijn te volgen. Onze programmatuur is momenteel operationeel, maar we zitten op dit moment nog wel in een proefperiode. We zijn begin mei met testen begonnen met bedrijven die met ons willen meedenken qua stukje verbetering. Vanuit de markt krijgen we positieve reacties, waarop we weer verder kunnen bouwen. Planning De testfase loopt nog een paar maanden. Daarna gaan we in principe over op de betaalde versie. Klanten kunnen bij ons altijd hun De vraag wordt technisch gesproken wel opgelost, maar in de praktijk werkt het anders dan men het bedoeld had wensen kenbaar maken, aangezien we heel flexibel zijn in het aanpassen. We hebben onze programmacode dusdanig opgebouwd dat we altijd nog aan onderdelen kunnen sleutelen. De calculatieprogrammatuur op basis van STABU- Element is in een eindfase gekomen. Onze klant kan vanaf nu direct profiteren van de elementencoderig van STABU. Wel hebben we even moeten wachten op de beschikbaarheid van STABU-Element, maar we hadden de benodigde structuur al in een vroeg stadium vastgelegd in onze code.

15 standaard Toekomst De onderhoudsmarkt is behoorlijk traditioneel. Aan de ene kant gaat de klant niet snel veranderen als zijn huidige software goed werkt, waardoor het lastig blijft om nieuwe dingen ter verbetering aan te dragen. Aan de andere kant komt de boodschap duidelijk over als je kunt aantonen dat er verbetering in de processen zitten en dat er kosten bespaard kunnen worden. We hebben nog veel ideeën en ambities en daarmee kunnen we de komende tijd vooruit, zegt Marcel van Wijk tot besluit. Meer informatie Intrisio levert software, voor schilders- en (af)bouwbedrijven, die op snelle en eenvoudige wijze tot besparingen leidt. Het procesgerichte systematiek leidt op een efficiënte wijze naar de juiste output van cijfers, gegevens en documenten, die een bedrijf nodig heeft om optimaal te kunnen functioneren. Intrisio BV Postbus 676, 9400 AR Assen, telefoon Website: DE STERKSTE IN BETON Hercules Beton b.v. Postbus 5095, 5800 GB Venray Nehobolaan 10, Tienray Tel: +31(0) Fax: +31(0) Internet:

16 De Bond van Nederlandse Bestekdeskundigen BNB streeft naar het bevorderen van de kennis, het inzicht en de vaardigheid van de bestekdeskundigen. In kort Volgens nadere opgave opdrachtgever opdrachtgever aannemer architect/directie aannemer architect/directie onderaannemer onderaannemer adviseur draagc. adviseur E/W figuur 1 de klassieke driehoek figuur 2 de uitgebreide klassieke driehoek In veel bestekken worden verwijzingen opgenomen naar adviseurs en andere partijen, die in de overeenkomst tussen opdrachtgever en aannemer moeten worden beschouwd als derden. In een overeenkomst van aanneming voor de uitvoering van een werk volgens de klassieke driehoek zijn slechts de opdrachtgever (met de directie) en de aannemer partij. In deze overeenkomst (en de besteksdocumenten) dienen daarom geen verplichtingen van andere dan deze partijen te worden beschreven. In dit artikel komt de veel voorkomende besteksbepaling volgens nadere opgave van aan de orde. De plaats van partijen in de overeenkomsten De klassieke driehoek dankt zijn naam aan de wijze waarop de verhouding tussen de opdrachtgever (bijgestaan door de directie) en de aannemer traditioneel wordt vormgegeven. Volgens het schema van figuur 1 is de verhouding tussen de opdrachtgever en aannemer geregeld in een overeenkomst, die wordt voorgesteld door het groene bolletje. De verhouding tussen opdrachtgever en directie is geregeld in een andere overeenkomst (het oranje bolletje). De verhouding tussen aannemer en de directie is slechts een functionele (de oranje stippellijn). In de huidige bouwpraktijk zullen zowel de aannemer als de architect/directie zich laten bijstaan door meerdere specialisten. De architect zal zich (bijvoorbeeld) laten bijstaan door een adviseur draagconstructies en een adviseur technische installaties. De aannemer zal werkzaamheden uitbesteden aan gespecialiseerde onderaannemers, zoals een staalconstructiebedrijf en een afbouwbedrijf. In het overeenkomstenschema volgens figuur 2 vallen deze specialisten onder de verantwoordelijkheid van de aannemer respectievelijk de architect. De overeenkomsten die de aannemer en de architect sluiten met de specialisten worden voorgesteld door de witte bolletjes. Voor de opdrachtgever is er ten aanzien van de te sluiten overeenkomsten niets veranderd. Voor hem zijn alleen de gekleurde bolletjes van belang. In de derde figuur heeft de opdrachtgever afzonderlijke overeenkomsten afgesloten met verschillende adviseurs. De werkzaamheden van deze adviseurs moeten worden gecoördineerd. Daar kan de opdrachtgever zelf zorg voor dragen, maar hij kan deze coördinatietaak ook opdragen aan de architect of een andere adviseur. Deze heeft dan slechts een functionele relatie met de andere adviseurs (de oranje stippellijn). In de verhouding tussen opdrachtgever en aannemer (de overeenkomst volgens het groene bolletje) is er nog steeds niets veranderd. De inhoud van de overeenkomsten met de adviseurs (de groene bolletjes) heeft 16 STABULLETIN

17 BESTEK Door: ir. S.W. (Sietze) Wierda namens BNB van... opdrachtgever aannemer architect/directie adviseur 1 adviseur 2 onderaannemer onderaannemer leverancier(s) figuur 3 de uitgebreide klassieke driehoek met door de architect ingeschakelde adviseurs daarop geen invloed. Evenals in de eerste figuur hebben de onderaannemers wel een overeenkomst met de (hoofd)aannemer, maar geen overeenkomst met de opdrachtgever! In figuur 4 (zie pag. 18) heeft de opdrachtgever niet alleen met de adviseurs, maar ook met de specialistische (neven)aannemers afzonderlijke overeenkomsten gesloten. De werkzaamheden van deze (neven)aannemers moeten ook worden gecoördineerd. Als daaromtrent geen nadere afspraken worden gemaakt behoren deze werkzaamheden tot de taak van de directie (U.A.V. par 31 lid 2: Tenzij in het bestek anders is bepaald, geschiedt de coördinatie van in elkander grijpende werken door de directie. ). De oranje stippellijn stelt de coördinatie van de nevenaannemers voor door één van de aannemers (bijvoorbeeld de bouwkundig aannemer) Het afstemmen van de deelbestekken en de coördinatie van de werkzaamheden van de nevenaannemers zijn al eerder behandeld in het artikel Deelbestekken, nevenbestekken en coördinatie in het STABU Bulletin van oktober Volgens het overeenkomstenschema zijn de nevenaannemers ten opzichte van elkaar derden. Volgens opgave constructeur (architect, leverancier)... Door de vermelding volgens opgave constructeur wordt een nieuwe partij geïntroduceerd in de overeenkomst tussen de opdrachtgever en de aannemer. Waar in de U.A.V. slechts sprake is van de aannemer, de opdrachtgever en de directie blijkt nu ook de constructeur een rol te spelen. Als er al sprake zou zijn van een nadere opgave dan komt deze opgave van de opdrachtgever of de directie. Indien de opgave niet nadrukkelijk door de opdrachtgever wordt gedaan, kan de vermelding van degene die de opgave doet achterwege blijven. Dat is dan in alle gevallen de directie. De nadere opgave aan de aannemer kan slechts komen van de zijde van de wederpartij. De opdrachtgever dus, meestal via de directie. Een nadere opgave (bijvoorbeeld de aan te brengen wapening in een betonnen constructie) kan afkomstig zijn van de constructeur, maar het verstrekken van de desbetreffende tekening behoort tot de taak van de directie. De directie zal die tekening niet eerder verstrekken, dan nadat tussen de adviseurs en de opdrachtgever daarover overeenstemming is bereikt! Tussen de aannemer en de constructeur bestaat geen overeenkomst. Die bestaat wel tussen de opdrachtgever (of de architect) en de constructeur. In juridische zin kunnen de aanwijzingen van de directie alleen maar verlopen langs de weg van de gesloten De werkzaamheden van de constructeur worden uitgevoerd op grond van zijn overeenkomst met de opdrachtgever of de architect. lees verder op pag 18» STABULLETIN 17

18 » vervolg pagina 17 De in het kader van de directievoering uit te voeren werkzaamheden moeten door de opdrachtgever volgens de overeenkomst van het betreffende blauwe bolletje aan de constructeur worden opgedragen en vergoed. Als er in verband met (bijvoorbeeld) onvoldoende werk werk door de constructeur extra werkzaamheden moeten worden verricht zal de verrekening daarvan ook langs de weg van de geldende overeenkomsten moeten verlopen. De constructeur brengt de kosten in rekening bij zijn opdrachtgever en via de directie worden deze kosten door de opdrachtgever in rekening gebracht bij de aannemer. Zie U.A.V. par. 6 lid 7: Onvoldoend werk wordt binnen een door de directie in billijkheid te stellen termijn tot haar genoegen door de aannemer verbeterd of vernieuwd. Deze verbetering of vernieuwing geschiedt op kosten van de aannemer, tenzij het onvoldoend werk het gevolg is van een omstandigheid die voor rekening van de opdrachtgever komt. Nadere opgaven in het algemeen In elke bepaling betreffende nadere opgaven schuilt een potentieel conflict. Immers, waar moest de aannemer op rekenen bij het maken van zijn inschrijfbegroting? De opdrachtgever en de directie moeten er altijd voor waken dat tijdens de uitvoering van het werk geen andere eisen (in de vorm van nader te vertrekken werktekeningen e.d.) worden gesteld dan hetgeen de aannemer redelijkerwijs op grond van het bestek kon verwachten. De leverancier is in veel gevallen niet eens aan de opdrachtgever bekend gemaakt Indien specificaties van onderdelen van het werk ten tijde van het samenstellen van het bestek niet bekend zijn moet voorzichtig worden omgegaan met bestempelen van deze onderdelen als nader te bepalen. De ogenschijnlijk risicoloze bepaling Kleur: nader te bepalen heeft al eens geleid tot een (door arbiters gehonoreerde) omvangrijke meerwerkeis van de aannemer. De aannemer was bij zijn inschrijving terecht uitgegaan van een standaard RAL kleur. Het toepassen van een niet-standaard kleur bracht aanzienlijk hogere kosten met zich mee. Helemaal rampzalig is natuurlijk de variantbepaling volgens opgave leverancier. De leverancier is in veel gevallen niet eens aan de opdrachtgever bekend gemaakt. Indien men detailbeslissingen (ook reken- en tekenwerk) aan de uitvoerende partijen wil overlaten is daar geen bezwaar tegen, maar verlang in het bestek de betreffende prestaties dan wel van de aannemer en niet van een derde! De aannemer kan de werkzaamheden uitbesteden, maar blijft daarvoor ten opzichte van zijn opdrachtgever verantwoordelijk. De resultaten van reken- en tekenwerk door de aannemer is in alle gevallen onderworpen aan de goedkeuring van de directie. Zie U.A.V. par. 6 lid 2: De aannemer is verplicht het werk uit te voeren volgens de door de directie te verstrekken en de door haar goed te keuren tekeningen... In de gevallen, waarin het definitief vaststellen van specificaties echt niet mogelijk is, staan de volgende (juiste) mogelijkheden open: Laat het onderdeel uitwerken (ontwerpen, berekenen) door de aannemer (let erop dat de aan het resultaat te stellen eisen duidelijk zijn). Kies een naar verwachting passende specificatie (kies bijvoorbeeld een kleur uit de juiste prijsgroep) en voer later een (kosten-neutrale) bestekwijziging door. Vermeld een geschatte hoeveelheid als die met een nauwkeurigheid van plus of min tien procent kan worden bepaald (het risico daarvan ligt ingevolge U.A.V. par. 38 bij de aannemer). Neem een stelpost op voor de aanschaf van bouwstoffen (conform U.A.V. par. 37). Neem een verrekenpost op voor het uitvoeren van het onderdeel (vermeld daarbij de te rekenen hoeveelheid en let er op, dat bij de prijsaanbieding de verrekenprijs wordt opgegeven). opdrachtgever aannemer architect/directie aannemer aannemer adviseur 1 adviseur 2 leverancier(s) figuur 4 de uitgebreide klassieke driehoek met door de opdrachtgever ingeschakelde nevenaannemers en adviseurs. 18 STABULLETIN

19 Onderwijzend STABU Gastcollege Het aanbod van STABU om voor onderwijsinstellingen gratis gastcolleges te verzorgen door ing. J.G.G. (Hans) Swagers tijdens (of naast) de lessen heeft afgelopen schooljaar gretig aftrek gevonden. Regelmatig ontvangt STABU verzoeken van docenten om aanvullende informatie bij het voorbereiden van de lessen. Wederom wil STABU álle onderwijsinstellingen (met onderwijslicentie) haar medewerking aanbieden om meer aandacht aan bestekken te besteden. Afhankelijk van het leerdoel/werkwijze kan, in afstemming met de docenten, uitleg worden gegeven over STABU, de opbouw van de bestekssystematiek en de relatie met wet- en regelgeving (UAV, Normen etc). Aan het verzorgen van deze zogenaamde gastcolleges zijn overigens geen kosten verbonden. Docentendag STABU is voornemens om in het najaar een speciale dag te organiseren voor docenten. Aan deelname zijn géén kosten verbonden. Tijdens deze dag worden allerlei besteksgerelateerde zaken in Nederland besproken maar ook internationale ontwikkelingen op het gebied van Bouw Informatie Modellering komen aan bod. De belangstelling voor zo n dag en wensen voor de invulling zijn recent gepeild. Na inventarisatie wordt deze dag nader ingevuld. In 4 klikken digitaal bestek hang- en sluitwerk & ventilatie Een goed bestek begint bij BUVA Naast een digitale bestekservice voor hang- en sluitwerk biedt BUVA u nu ook een bestekservice voor ventilatie in woningbouw. Met deze gratis bestekservice bespaart u veel tijd en energie bij het samenstellen van een volledige en juiste specificatie. In slechts vier klikken beschikt u over een volledig bestek voor hang- en sluitwerk en/of ventilatie. Het programma genereert STABU bestekomschrijvingen die u eenvoudig in uw digitale projectbestek kunt integreren. Voor een nadere toelichting of een presentatie bij u op kantoor, bel gerust met een van onze verkoopadviseurs op telefoonnummer Bremen LJ Barendrecht Telefoon: info@buva.nl Download gratis op Duurzaam & Doordacht.

20 » vervolg van pagina 1 Duurzame communicatie in de bouw vraag of het begrip duurzaamheid ook betrekking kan hebben op de wijze van communiceren tussen de bouwpartners. Inkadering begrip duurzaamheid De begrippen duurzaamheid en duurzame ontwikkeling komen van origine uit de ecologie. Zo betekent een duurzaam gebruik van landbouwareaal dat er niet meer producten aan de voorraad kunnen worden onttrokken dan er door natuurlijke aanwas vanzelf weer bijkomt. Het begrip duurzaamheid handelt dus over schaarste van hulpbronnen. besteksystematiek. Binnen de B&U-sector wordt aansluiting gezocht bij de STABUbestekssystematiek; voor de grond-, weg- en waterbouw is de pendant te vinden in de RAW-systematiek, De communicatie binnen deze processen verloopt top-down in die zin, dat een uitvoerende partij in beginsel gevolg dient te geven aan de aan haar verstrekte orders/ aanwijzingen van een bouwdirectie. Alhoewel uiteraard de uitvoerende partijen een eigen verantwoordelijkheid hebben ter zake van hun specifieke discipline, wordt de communicatie als directief beschouwd. Het begrip duurzame ontwikkeling vormde het kernbegrip van het in 1987 door de VN-commissie Brundtland uitgebrachte rapport. In dit rapport wordt een duurzame ontwikkeling beschreven als een ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Van een duurzame ontwikkeling is aldus sprake bij een ideaal evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangen. In de bouwbranche is het begrip duurzaamheid niet meer weg te denken. Niet alleen moeten de op de markt te brengen bouwstoffen zelf duurzaam zijn (cradle to cradle-principe), daarnaast dient de bouwmethodiek duurzaam te zijn en worden complete woonwijken verwarmd middels duurzame energie. Zo nu en dan duikt ook de term duurzame communicatie op. In deze bijdrage wordt stilgestaan bij de diverse betekenissen van dit begrip. Duurzame communicatie Een allereerste betekenis kan zijn dat gecommuniceerd wordt over duurzame ontwikkeling. In dit geval betekent het begrip een communicatieproces tussen de diverse stakeholders over de duurzame ontwikkeling an sich, doch staat als doel de communicatie niet voorop. Een tweede betekenis zou kunnen zijn dat gekeken wordt hoe en op welke wijze informatiestromen toegankelijk kunnen worden gemaakt tegen de achtergrond van het bestaan van evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangen. Hierbij kan gedacht worden aan het gebruik van bijvoorbeeld elektronische communicatieplatformen, websites alsmede de aandacht voor de papiersoort van gedrukte publicaties. In deze publicatie handelt het veeleer om de communicatie an sich tussen de verschillende bouwpartners die, als deze eenmaal geoptimaliseerd is, tot een faalkostenreductie kan leiden, waardoor er zij het indirect een duurzame ontwikkeling op gang kan worden gebracht. Oude bouwprocessen De traditionele bouwprocessen waarbij tussen ontwerp en uitvoering een functionele scheiding wordt aangebracht, zijn doorgaans gebaseerd op het gebruik van een standaard Demingcirkel Binnen ieder bouwproces spelen tijd, geld en kwaliteit een dominante rol. De praktijk leert dat er in deze bouwprocessen weinig tijd voor discussie is, met als indirect gevolg dat, in tegenstelling tot de geïntegreerde contracten, er veel geprocedeerd wordt. Von Clausewitz De Pruisische generaal en militaire theoreticus Carl von Clausewitz ( ) stelde dat oorlog feitelijk een voortzetting is van politiek, zij het met andere middelen. De vergelijking tussen oorlog en een gerechtelijke procedure is niet moeilijk te maken. Als wordt ingezoomd op de verhouding opdrachtgever aannemer, kan zondermeer gesteld worden dat daar waar partijen in een dispuut terecht zijn gekomen, er weinig oog meer is voor de sociale context van het geschil. Het conflict zal doorgaans meer rigide worden; derden worden hier veelal bij betrokken en eenmaal ingenomen stellingen worden niet of nauwelijks meer verlaten. Na afloop van een dergelijke procedure zal er niet veel meer over zijn van de eens aanwezige vertrouwensrelatie. Innovatieve contracten Bij innovatieve contracten, uitgevoerd binnen het UAVgc (geïntegreerd contract), 20 STABULLETIN