het duurzaam duurzaamheid duurzame een en gemeente van Programmabegroting 2013 noordenveld stimuleren dit diverse doet

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "het duurzaam duurzaamheid duurzame een en gemeente van Programmabegroting 2013 noordenveld stimuleren dit diverse doet"

Transcriptie

1 Programmabegroting 2013 aan alles belangrijk beschikbare bouwen dat de die dit diverse doet duurzaam duurzaamheid duurzame een en energiebronnen ernaar fronten gaan geld het gemeente leeftijdsbestendig maatschappelijk mensen natuur ondernemen openbaar stimuleren streeft uit gratis haar hechten noordenveld van veel voorbeeld waarbij

2

3 GEMEENTE NOORDENVELD Programmabegroting

4 2 PROGRAMMABEGROTING 2013

5 INHOUDSOPGAVE Kerngegevens 5 1. Inleiding 7 Deel A beleidsbegroting 2. Programma s en algemene dekkingsmiddelen 2.1 Burger en bestuur Integrale veiligheid Beheer openbare ruimte Economische ontwikkeling Onderwijs Sport Cultuur Recreatie en toerisme Werk en inkomen Zorg en welzijn Milieubeheer Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting Algemene dekkingsmiddelen Paragrafen 3.1 Lokale heffingen Weerstandsvermogen Onderhoud kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid Demografische ontwikkelingen 99 Deel B financiële begroting 4. Overzicht baten en lasten inclusief toelichting 4.1 Inleiding Exploitatiebegroting Grondslagen Financiële positie inclusief toelichting 5.1 Uiteenzetting financiële positie Algemene dekkingsmiddelen Nieuw beleid c.q. wensen Dekkingsvoorstellen Eenmalige ruimte in de begroting Investeringen (bedrijfsvoering) Overige ontwikkelingen Meerjarenraming inclusief toelichting 6.1 Grondslagen meerjarenraming t/m Meerjarenraming Resumé Vaststellingsbesluit Begrippenlijst 167 blz 3

6 4 PROGRAMMABEGROTING 2013

7 KERNGEGEVENS A Sociale structuur Aantal inwoners: waarvan < 20 jaar > 64 jaar w.v jaar Aantal periodieke bijstandsgerechtigden: WIJ *1) < WWB *2) IOAW IOAZ BBZ *1) W et Investeren in Jongeren *2) W et W erk en Bijstand B Fysieke structuur Oppervlakte gemeente: Waarvan Land Water Aantal woonruimten Oppervlakte van de wegverhardingen 255 Ha 255 Ha Oppervlakte openbaar groen 280 Ha 280 Ha C Financiële structuur Totaal Per inwoner Totaal Per inwoner Gewone uitgaven Opbrengst belastingen *1) Algemene uitkering gemeentefonds Boekwaarde activa Eigen financieringsmiddelen: -eigen vermogen voorzieningen Langlopende schulden *1) onroerende-zaakbelastingen, hondenbelasting, toeristenbelasting, forensenbelasting, baatbelasting. 5

8 6 PROGRAMMABEGROTING 2013

9 HOOFDSTUK 1 Inleiding 7

10 8 PROGRAMMABEGROTING 2013

11 Roden, 18 september Onderwerp: Aanbieding Programmabegroting 2013 Aan de Gemeenteraad Hoofdstuk 1.1 Inleiding Hierbij bieden wij u de begroting 2013 ter vaststelling aan. De voor u liggende begroting borduurt voort op het meerjarenperspectief dat wij geschetst hebben bij het maken van de kadernota 2013 en de uitkomsten van de politieke beraadslagingen met betrekking tot de voorjaarsnota De financiële vooruitzichten zijn somber, de Nederlandse economie verkeert in lastige omstandigheden en dat laat diepe sporen na in de begroting van onze gemeente. De reservepositie is als gevolg van het vrijwel stilvallen van de woningmarkt fors aangetast, het voorzieningenniveau staat ter discussie en de ambtelijke organisatie kampt met stevige bezuinigingen. U heeft ons gevraagd om voor de voorbereiding van de begroting 2013 suggesties te doen voor mogelijke bezuinigingen in een zodanige omvang dat er ook nog politieke en bestuurlijke keuzes mogelijk zijn. Daarbij hebben wij tevens dankbaar gebruik gemaakt van de suggesties die de politieke fracties hebben meegegeven. Besturen is niet gemakkelijk, en al helemaal niet in tijden waarin een zekere schaarste aan middelen voelbaar is. Er moet gekozen worden en dat is voor niemand een simpele opgave. De afgelopen jaren is er al stevig bezuinigd op de gemeentebegroting. Tot en met 2015 is al voor 4,6 miljoen aan bezuinigingen en lastenverzwaringen in de gemeentebegroting opgenomen. Nu moet opnieuw aanvullend worden bezuinigd. Inmiddels is de lucht wel uit de lopende begroting gehaald en dat betekent onvermijdelijk dat de keuzes indringender worden. En daarbij geldt de oude wijsheid dat men niet kan blazen en het meel in de mond houden. Met andere woorden:het is tijd om te kiezen, want de financiële wal keert het schip van de gemeente. Uw raad vroeg om scenario s en we hebben als dagelijks bestuur geprobeerd om in deze begroting aan die vraag te voldoen. Hoofdstuk 1.2 Leeswijzer Indeling begroting 2013 De begroting bestaat uit een beleidsbegroting (deel A) en een financiële begroting (deel B). De beleidsbegroting bestaat uit de programma s en de (verplichte) paragrafen. De financiële begroting bestaat uit een overzicht van de baten en lasten evenals de uiteenzetting van de financiële positie van de gemeente. De indeling volgt de opzet zoals deze in het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) is weergegeven. 9

12 DEEL A BELEIDSBEGROTING Programma s (hoofdstuk 2) De programma s zijn voor 2013 verder aangescherpt en hebben een nauwere relatie met het bestuursprogramma. Daarnaast is zoveel mogelijk rekening gehouden met de actuele ontwikkelingen. De bedragen in de begroting zijn primitief. Dat wil zeggen dat ze gebaseerd zijn op bestaand beleid inclusief de besluiten die uw raad heeft met genomen met betrekking tot de ombuigingen in meerjarenperspectief. Deze bedragen leiden tot het tekort zoals opgenomen onder hoofdstuk 5 financiële positie. De programma s bevatten de doelstellingen en waar mogelijk de beoogde maatschappelijke effecten. De programma s zijn vooral gebaseerd op: - Wat willen we bereiken? - Wat gaan we daarvoor doen? - Wat mag het kosten? In de begroting zijn de programma s opgenomen zoals vermeld in artikel 8 van het BBV Paragrafen (hoofdstuk 3) Op verzoek van uw werkgroep financiën zijn de paragrafen getoetst op leesbaarheid en nieuwswaarde. Wij beseffen dat een aantal verplichte paragrafen statisch zijn met betrekking tot deze nieuwswaarde. Wij denken echter dat met de doorgevoerde wijzigingen de leesbaarheid verder is verbeterd. De paragrafen brengen samenhang in de erin genoemde onderwerpen. De paragrafen bieden daarnaast inzicht in de daarin opgenomen onderwerpen inclusief de (beleids)ontwikkelingen die zich op dat vlak in Noordenveld voordoen. Dit jaar hebben wij voor het eerst een paragraaf demografische ontwikkelingen opgenomen. DEEL B DE FINANCIELE BEGROTING Overzicht van de baten en lasten inclusief toelichting (hoofdstuk 4) Ook ten aanzien van dit onderdeel van de begroting blijven wij streven naar kwaliteitsverbetering. In deze begroting wordt op dit punt rekening gehouden met de door het provinciale bestuur gemaakte opmerkingen. Financiële positie inclusief toelichting (hoofdstuk 5) In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de ontwikkelingen tussen de voorjaarsnota 2012 en de begroting De meerjarenraming inclusief toelichting (hoofdstuk 6) De meerjarenraming bevat een raming van de financiële gevolgen voor de drie jaren volgend op het begrotingsjaar 2013, waaronder de baten en de lasten van het bestaande en het nieuwe beleid dat in de programma s is opgenomen. De toelichting op de meerjarenraming bevat de gronden waarop de ramingen zijn gebaseerd en een toelichting op eventuele belangrijke te verwachten ontwikkelingen. OVERIGE Resumé (hoofdstuk 7) In het resumé komen die zaken nogmaals aan de orde die expliciet leiden tot besluitvorming. Vaststellingsbesluit (hoofdstuk 8) 10

13 Begrippenlijst (hoofdstuk 9) Om de leesbaarheid van de programmabegroting verder te vergroten is dit jaar een begrippenlijst opgenomen. Hierin worden de meest voorkomende (financieel/technische) begrippen in het kort uitgelegd. Tenslotte Ondanks dat wij u hierbij een sluitende programma 2013 alsmede een sluitende meerjarenraming 2014 tot en met 2016 aanbieden zijn onze zorgen, evenals de afgelopen jaren over de financiële toekomst van de gemeente niet afgenomen. Alhoewel wij tijdig maatregelen hebben getroffen om de op ons afkomende bezuinigingen het hoofd te bieden verkeren wij met name nog in onzekerheid omtrent de gevolgen van het komende kabinetsbeleid. De onzekerheidsmarges ten opzichte van eerdere begrotingen zijn mede daardoor verder toegenomen. Daarnaast zijn er op macro-economisch niveau nog steeds signalen (onder meer de euro crisis) die ons nopen tot voorzichtigheid. Mochten zich tussen het uitreiken van deze programmabegroting en de feitelijke behandeling op 5 november daaropvolgend nog bijzondere financiële ontwikkelingen voordoen dan zullen wij u daarvan tussentijds op de hoogte brengen. Wij wensen u goede beraadslagingen. Burgemeester en wethouders van Noordenveld. De burgemeester, J.H. van der Laan De secretaris, A.H. Doornbos 11

14 12 PROGRAMMABEGROTING 2013

15 HOOFDSTUK 2 Programma s 13

16 14 PROGRAMMABEGROTING 2013

17 2.1 Programma Burger en Bestuur Portefeuillehouder: J.H. van der Laan, G. Alssema en O.L Keizer Omschrijving programma De relatie tussen burger en bestuur kent vele facetten: gedragsbeïnvloeding en algemene normhandhaving; interactie met als doel het bereiken van maatschappelijke doelstellingen; burgerparticipatie zodat de burger invloed heeft op het beleid en de dienstverlening van de gemeente; voorlichting en communicatie. Maar natuurlijk ook gewoon het zo goed mogelijk verlenen van diensten en producten, zoals paspoorten en rijbewijzen. Tot dit programma behoren onder meer de kosten van: Bestuursorganen en ondersteuning Behandeling van bezwaarschriften Subsidiëring van wijk- en dorpsbelangenverenigingen Sociaal wijkbeheer Onderscheidingen Voorlichting en Communicatie Burgerzaken en Verkiezingen Bestuursprogramma gramma De gemeente wil bewoners stimuleren om actief betrokken te zijn bij de inrichting van hun eigen leefomgeving. Dat kan iedereen doen op zijn eigen manier. Sommige mensen willen betrokken worden bij abstracte kaderstellende besluitvorming, anderen voelen zich meer thuis in de concretiseringfase. Sommige mensen hebben een brede belangstelling, anderen richten hun aandacht liever op één onderwerp. En dan zijn er natuurlijk altijd burgers die ervoor kiezen om niet betrokken te zijn. Voor initiatieven vanuit de bevolking staan we open en die zullen we stimuleren. De gemeente Noordenveld tracht in haar contacten met bewoners in te spelen op de behoeften van de diverse (groepen) bewoners. Het gemeentebestuur heeft zich ten doel gesteld om de wederzijdse betrokkenheid van (groepen) bewoner(s) en bestuurders te vergroten. Dat is één van de belangrijkste onderwerpen van de bestuurlijke vernieuwing. Bestuurlijke vernieuwing is een continu en dynamisch proces. In dit bestuursprogramma beperken wij ons tot de doelstellingen van dit proces. Wij gaan in overleg met de gemeenteraad, de ondernemingsraad, de medewerkers en de burgers bepalen op welke manier we deze doelstellingen kunnen realiseren. Daarvoor gaan we een nieuwe communicatie- en participatienota opstellen. Kaders Gemeentewet Inspraakverordening Regeling behandeling bezwaarschriften 15

18 Wet gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens (wordt BRP) Kieswet Verordening op de heffing en de invordering van leges Klachtenregeling Kwaliteitshandvest Noordenveld 2.0 (kadernota participatie- en communicatie) 1. Wat willen we bereiken? De doelstelling is tweeledig: 1. actieve betrokkenheid van de burger verkrijgen bij de inrichting van de eigen leefomgeving 2. adequate dienstverlening door de gemeente aan burgers, bedrijven en instellingen. Het gaat daarbij om: Het verlenen van diensten op maat (volgens onze kwaliteitsnormen zoals geformuleerd in het kwaliteitshandvest) Ondersteund door gestroomlijnde interne processen en gegevensbeheer en adequate ICT Het betrekken van burgers bij beleidsvormingstrajecten en het helder communiceren over besluiten die genomen (moeten) worden door het bieden van kwalitatief hoogwaardige dienstverlening waar de burger ons op aan kan spreken Meer producten via digitale dienstverlening aanbieden Een naar aard en onderwerp toegesneden vorm van vroegtijdige inspraak- en participatiemogelijkheden. 2. Wat gaan we doen in 2013? Uitvoeren communicatie- en participatienota Als koplopergemeente mgba (modernisering GBA) de nieuwe Burgerzakenmodules invoeren medio 2013 Project Gemeentelijk Contact Centrum: - Afronden fase 3 De frontoffice geeft Antwoord; - Implementeren fase 4 Gemeente geeft Antwoord per 1 januari 2014 Wat mag het kosten? 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Bestuursorganen Bestuursondersteuning

19 college B en W Voorlichting/Communicatie Burgerzaken Verkiezingen Baten secretarieleges Burgerzaken Bestuurlijke samenwerking Bestuursonderst. raad en rekenkamerfunctie Overige baten en lasten Uitvoering Wet WOZ Lasten heffing en invordering gemeentelijke belas- tingen Lasten heffing en invordering gemeentelijke belastingen

20 2.2 Programma Integrale Veiligheid Portefeuillehouder: J.H. van der Laan en O. Huisman Omschrijving programma Veiligheid staat volop in de belangstelling en is een belangrijk politiek onderwerp geworden. Veiligheid in een gemeente kent veel facetten, en vele instellingen en personen houden zich met veiligheid bezig. De gemeentelijke overheid heeft een regisseurstaak in het bevorderen van de veiligheid in de gemeente. We doen dit in samenwerking met de volgende ketenpartners: politie, Openbaar Ministerie, Geestelijke GezondheidsZorg, Verslavingszorg Noord Nederland, maatschappelijk werk en woningcorporaties. Tot dit programma behoren onder meer de kosten van: Brandweer en rampenbestrijding Openbare orde en veiligheid Handhaving en voorlichting wet- en regelgeving, met name omgevingsvergunningen, A.P.V.- vergunningen en vergunning verleend op basis van Bijzondere Wetten A.P.V. en Bijzondere wetten (drank- en horeca, kansspelen, winkeltijden etc) Bestuursprogramma De gemeente Noordenveld is een veilige gemeente. Dit college zal samen met overige partijen alles doen wat in haar vermogen ligt om dat zo te houden. Het is immers de primaire taak van de gemeente om de openbare orde en veiligheid te handhaven Zij moet de benadering van veiligheid en handhaving bij de betrokken partijen coördineren en stimuleren. Dit betekent dat er voor de uitvoering van de wettelijke taken geen belemmering mag zijn. Kaders Gemeentewet Wet Veiligheidsregio s Politiewet Algemeen Plaatselijke Verordening (A.P.V.) Woningwet Bouwbesluit Wet milieubeheer Drank- en Horecawetgeving Registratie externe veiligheid Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen Wet tijdelijk huisverbod Verordening brandveiligheid en hulpverlening Regionaal beheersplan rampenbestrijding en crisisbeheersing Rampenplan gemeente Noordenveld Nota integrale veiligheid gemeente Noordenveld Nota integrale handhaving gemeente Noordenveld Ruimtelijke Integraal Handhavingsbeleid Gemeente Noordenveld Handhavingprogramma Milieubeleidsplan

21 Het Afvalstoffenbeleidsplan Beleidsplan Brandveiligheid en Hulpverlening gemeente Noordenveld Het Preventieactiviteitenplan (PREVAB) Notitie Risicobeheer Gemeente Noordenveld 1. Wat willen we bereiken? De doelstelling van ons Integraal Veiligheidsbeleid is het vergroten van het veiligheidsgevoel van de bevolking door de objectieve veiligheid te bevorderen. Het gaat daarbij om het voorkomen van: - onveilige situaties en - ongewenst gedrag van personen door het bieden van: - goed onderwijs - naar aard en samenstelling van de bevolking toegesneden welzijnsbeleid en sociaal wijkbeheer - een op zijn taken toegerust veiligheidsapparaat (brandweer en gemeente) Deze doelstellingen zijn ontleend aan het Bestuursprogramma en aan de Kadernota Integrale Veiligheid De doelstellingen gelden voor de lopende bestuursperiode. De gemeenteraad heeft begin 2006 bepaald dat verkeersveiligheid in wijken en rond scholen en het voorkomen en/of bestrijden van overlast door jongeren prioriteit hebben. 2. Wat gaan we doen in 2013? Het experiment met de brandweerpost Peize verder uitvoeren. Verder bouwen aan het brandweerdistrict Noord- en Midden Drenthe. Meewerken aan de voorbereidingen voor de regionalisatie van de brandweer in Drenthe per 1 januari Borging lokale veiligheid bij ontwikkeling Nationale politie Het bouwen van een nieuwe brandweerpost in Roden Invoeren Nieuwe Wet Drank & Horeca 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Brandweer en rampenbestrijding Openbare orde en veiligheid A.P.V. en bijzondere wetten

22 2.3 Programma Beheer Openbare Ruimte Portefeuillehouder: O. Huisman en J. Dam Omschrijving programma Tot de openbare ruimte behoren (on)verharde wegen, water, openbaar groen, speelplaatsen, begraafplaatsen en dergelijke. Ook de inrichting ervan, zoals openbare verlichting, behoort tot dit programma. Tot dit programma behoren o.a. kosten van: Wegen, straatreiniging en openbare verlichting Verkeer en vervoer Water, Watergangen en Bruggen Natuurbescherming, Openbaar Groen en Speelvoorzieningen Lijkbezorging Bestuursprogramma De openbare ruimte staat ten dienste van iedereen. Iedereen is gebaat bij goed onderhoud van die ruimte, zodat we er veilig en prettig kunnen verblijven. Om dat te bereiken én te behouden, is een aantal zaken van belang: Openbare verlichting. De ambitie is om het aantal lichtpunten te verminderen en de bestaande verlichting om te bouwen naar energiezuinige verlichting. Hierbij worden technieken gebruikt die bijdragen aan een verlaging van het energiegebruik. In het plan wordt ook rekening gehouden met de verkeersveiligheid en de sociale veiligheid voor de burger. De investeringen worden betaald uit de toekomstige besparingen. Onkruidbestrijding moet milieuvriendelijk gebeuren en zodanig dat het afgesproken basisniveau wordt gerealiseerd. Bij nieuwe aanleg van of bij reconstructie van wegen moet rekening worden gehouden met de nieuwste technologie, die leidt tot vermindering van de kans op onkruid op de aangelegde wegen. De uitvoering van de BOR-systematiek (Beheer Openbare Ruimte) zal gebeuren op basis van de kwaliteit voor het beheer van de openbare ruimte die de gemeenteraad gevraagd heeft. We zetten ons in voor duurzaam waterbeheer. Daarbij kijken we naar alle waterstromen (regenwater, oppervlaktewater, grondwater, drinkwater en afvalwater). Verkeer en vervoer Bij de besluitvorming over de noodzaak van nieuwe infrastructuur zullen argumenten op het gebied van leefomgeving, natuur en milieu zwaar meewegen. We gaan door met het wegennet duurzaam veilig in te richten. We zullen de maatregelen die voortkomen uit het Gemeentelijk Verkeer en Vervoersplan (GVVP) zo veel mogelijk realiseren door werk met werk maken. Het duurzaam veilig inrichten van het centrum Norg wordt in deze raadsperiode afgerond. We zullen het openbaar vervoer in de driehoek Assen-Groningen-Drachten verder stimuleren, voor zover dat binnen de gemeentelijke mogelijkheden past. Bij nieuwe woonwijken zullen we in de ontwerpfase al rekening houden met de OV-functie. 20

23 De stichtingen VOR (Vervoer Ouderen Roden) en SON (Stichting Ouderenvervoer Norg) doen waardevol vrijwillig vervoerswerk. Wij gaan onderzoeken of een bredere vervoerstaak tot de mogelijkheden behoort, onder meer in verband met de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning). Woonwijken en bedrijventerreinen moeten voor alle verkeersdeelnemers via goede en veilige infrastructuur bereikbaar zijn. Parkeren in de gemeente Noordenveld blijft de komende vier jaar gratis. Het college wil uitzoeken of er knelpunten zijn op het gebied van parkeren in het centrum van Roden. Kaders Groenvisie Noordenveld Landschapsbeleidsplan Noordenveld Waterplan Noordenveld Bosbeheerplan Noordenveld Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan (GVVP) VTA- controle voor gemeentelijke bomen Monumentale bomenlijst Noordenveld Bomenbeleidsplan Beleidsplan Openbare Verlichting Speelbeleidsplan Noordenveld Scenario Beheer Openbare Ruimte (BOR) Wet op de lijkbezorging en Inspectierichtlijn lijkbezorging Gedragscode Flora en Fauna Herinrichtingsplan Roden-/Norg Herinrichtingsplan Peize 1. Wat willen we bereiken? Het beleid rondom het beheer van de Openbare ruimte is gericht op: Het creëren van een aantrekkelijk en gevarieerd landschap als leefgebied voor mens, flora en fauna. Het tegen zo gering mogelijke maatschappelijke kosten (conform gekozen beheerscenario) realiseren, beheren en onderhouden van de openbare ruimte. Het duurzaam en veilig inrichten van het grondgebied van de gemeente Noordenveld. Het realiseren van een integraal en duurzaam waterbeheer. Integraal betekent een samenhang tussen de verschillende waterstromen (regenwater, oppervlaktewater, grondwater, drinkwater en afvalwater), waarbij het waterbeheer wordt afgestemd op andere beleidsterreinen. Het actief en passief onderhouden en behouden van monumentale bomen. Een evenwichtige verdeling van speelplekken in de gemeente Noordenveld per dorp, buurt of wijk, en een inrichting die is afgestemd op de leeftijd van de aanwezige kinderen. De keuze om op begraafplaatsen in Noordenveld te worden begraven, verstrooid of worden bijgezet in urnenkelder of muur. 21

24 2. Wat gaan we doen in 2013? GVVP Uitvoering fase acht van de Herinrichting Norg (Donderseweg). Afhankelijk van de uitgevoerde evaluatie, het Gemeentelijk Verkeers- en Vervoers Plan (GVVP) herzien, zo mogelijk in samenwerking met de gemeente Tynaarlo. Het vrijliggende fietspad langs het Oosteinde in Roden in de voorrang brengen en de betreffende kruispunten aanpassen. Herinrichtingsplannen Roden-Norg en Peize Op grond van de lijst geldelijke regelingen zal in 2013 een financiële afrekening (verrekening, inbreng en toedeling van gronden) plaats vinden binnen beide plannen. Op basis van een overbedeling van de gronden dient rekening te worden gehouden met een toebetaling van ca (Roden/Norg) en van (Peize). Beheer Openbare Ruimte Het beheren van de onderdelen groen, verharding en meubilair op het kwaliteitsniveau laag. Het beheren van het onderdeel bomen conform het (begin 2013 vast te stellen) bomenbeleidsplan. Natuur en landschap Het monitoren en bestrijden van de eikenprocessierups in de gemeente Noordenveld. Openbare verlichting Het planmatig wegwerken van het achterstallig onderhoud volgens een jaarlijks op te stellen uitvoeringsprogramma. Daarnaast inspelen op nieuwe ontwikkelingen zoals het opstarten van Led-pilots, het dimmen en/of om en om schakelen van verlichting en het gebruik van kunststof masten Water Er wordt gestreefd naar integraal en duurzaam waterbeheer. Er vindt daarom afstemming plaats met de andere beleidsterreinen (stedelijke wateropgave). Basis is het nieuwe GRP. Water en waterbeheer zullen daarin uitgebreid aan bod komen. Begraafplaatsen Een inspanning leveren om te proberen om het beheer van de begraafplaatsen op het kwaliteitsniveau basis te houden. Alle ontwikkelingen en acties op het gebied van het onderhoud en het gebruik van begraafplaatsen samenbrengen in één integraal plan. 22

25 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Kadaster en G.B.K.N Wegen, straten en pleinen Straatreiniging Openbare verlichting Bruggen Verkeer en vervoer Watergangen Natuurbescherming Openbaar groen Speelvoorzieningen Lijkbezorging Baten begraafplaatsen

26 2.4 Programma Economische Ontwikkeling Portefeuillehouders: J.H. van der Laan en J. Dam Omschrijving programma Het programma omvat het scheppen van de condities voor een goed functionerend bedrijfsleven en de zorg voor een voldoende en zo mogelijk gedifferentieerd werkgelegenheidsaanbod. Het programma heeft nauwe samenhang met het programma Werk en Inkomen. Tot dit programma behoren onder andere kosten van: Economische ontwikkeling en deelname in nutsbedrijven maar ook promotie en acquisitie en ondersteuning van het Parkmanagement in Roden. Week- en jaarmarkten Bestuursprogramma Het economisch beleid is aanvullend op het beleid van werk en inkomen. Deze beleidsterreinen zijn nauw met elkaar verbonden. Daarbij is een voortzetting van de goede samenwerking met buurgemeenten -in het bijzonder Leek- belangrijk. Kaders Inter Gemeentelijk Structuurplan Beleidsvisie bedrijventerreinen Gemeentelijk promotie en acquisitiebeleid Optiebeleid bij uitgifte bedrijfskavels Marktverordening gemeente Noordenveld 1. Wat willen we bereiken? De promotie en acquisitie wordt verder versterkt. Daarbij wordt waar mogelijk de samenwerking gezocht met de overige gemeenten uit de Regio Groningen Assen en de NOM. Er zijn voldoende kavels beschikbaar voor de vestiging van nieuwe of de verplaatsing van bestaande bedrijven. Een en ander in afstemming met de binnen de Regio Groningen Assen beschikbare voorraad. Er is aandacht voor de bestaande bedrijventerreinen; zowel voor de kwaliteit van de omgeving als het voorzieningenniveau. De gemeente participeert actief in de Vereniging Parkmanagement Bedrijventerreinen Noordenveld en vervult daarin een sterke stimulerende en ondersteunende rol. Bij de huisvesting van (door-)startende en groeiende ondernemingen uit de eigen gemeente spelen we een actieve rol. Ondermeer door te bekijken welke mogelijkheden de bestaande bedrijventerreinen op dat punt bieden. 24

27 De samenwerking op economisch gebied binnen de Regio Groningen Assen wordt waar mogelijk versterkt. Gestreefd wordt naar een betere balans in de kosten/baten verhouding van de Rodermarkt en de overige jaar-/weekmarkten. In de in april 2011 gepresenteerde visie Werken aan de toekomst van Veenhuizen is aangegeven dat het accent in de komende jaren ligt op het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid. Onderdeel daarvan is het nakomen van de overeenkomst tussen provincie en gemeente tot het afnemen van de gronden van het voormalige derde gesticht tegen de historische kostprijs van Tevens zal de economische weerbaarheid van de bestaande bedrijvigheid moeten worden vergroot. Daarbij wordt verder gebouwd aan wat in de afgelopen jaren in gang is gezet. Sterk maken voor plaatsing van de koloniën van Weldadigheid op de Werelderfgoedlijst Unesco Wat gaan we doen in 2013? De herstructurering en kwaliteitsverbetering van het bedrijventerrein Roden wordt ter hand genomen. Daarbij wordt nauw samengewerkt met OCN en Parkmanagement. Continueren van het Ontwikkelingsbureau Veenhuizen (samen met rijk en provincie Drenthe) tot 1 januari Het gemeentelijk aandeel in de totale kosten bedraagt Opzetten van een netwerk van ambassadeurs / experts om te investeren in Veenhuizen. Zorg dragen voor een adequaat planologisch regiem voor de ruimtelijke ontwikkeling van Veenhuizen Uitvoering geven aan de visie en meerjarenplanning voor jaar- en weekmarkten: focus op regie en uitvoering door derden. Stappenplan Rodermarkt heeft hierbinnen hoge prioriteit. 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Markten Handel en ambacht Baten marktgelden Economische ontwikkeling Deelname in nutsbedrijven Agrarische zaken

28 2.5 Programma Onderwijs Portefeuillehouder: O.L. Keizer Omschrijving programma De gemeente Noordenveld heeft twee verantwoordelijkheden voor onderwijs. Ten eerste zorgt zij als lokale overheid voor het algemene onderwijsklimaat in de gemeente. Ten tweede is zij het bestuur van het openbaar basis- en speciaal basisonderwijs. Het schoolbestuur heeft zijn verantwoordelijkheid gemandateerd aan de Algemene Directie Openbaar Onderwijs. Lokale taken zijn: huisvesting van scholen; uitvoering van de Leerplichtwet; voeren van lokaal onderwijsbeleid; leerlingenvervoer; natuur- en milieueducatie; lichamelijke opvoeding en educatie (volwassenenonderwijs); realisatie van een sluitende aanpak voor de ontwikkeling van kinderen en jongvolwassenen van 0 tot en met 23 jaar. Tot dit programma behoren kosten van onder andere: openbaar / bijzonder onderwijs en onderwijsbeleid in de gemeente Noordenveld; leerplicht; leerlingenvervoer; gymnastieklokalen; educatie (volwassenenonderwijs). Bestuursprogramma Een goed jeugdbeleid en goed lokaal onderwijs zijn van wezenlijk belang voor de ontwikkeling van de jonge inwoners van onze gemeente. Onderwijs is meer dan kennisoverdracht. Lichamelijke opvoeding, creatieve vorming, natuur & milieu en cultuureducatie zijn belangrijke onderdelen. Kinderen moeten zich optimaal kunnen ontwikkelen tot zelfstandig denkende mensen met respect voor elkaar. Kaders Bestuursprogramma; rijksregels en wetgeving; Verordening Lokaal Onderwijs Overleg (op overeenstemming gericht onderwijs overleg); Verordening Voorzieningen Huisvesting Onderwijs Gemeente Noordenveld; Verordening Leerlingenvervoer Gemeente Noordenveld; Integraal Huisvestingsplan Onderwijs (IHP); Mandaatregeling Openbaar Onderwijs; Beleidsplan Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). 26

29 1. Wat willen we bereiken? De doelstelling van het onderwijs- en jeugdbeleid is: Optimale ontwikkelingskansen bieden zodat jeugdigen (0-23 jaar) in Noordenveld zich kunnen ontwikkelen tot gezonde zelfstandige burgers die volwaardig deelnemen aan de samenleving. Om deze doelstelling te realiseren hebben we het jeugd(zorg)beleid en het onderwijsbeleid volledig geïntegreerd. Daarom hebben we ervoor gekozen de uitwerking van het programma Onderwijs op te nemen in de beschrijving van het programma Zorg en Welzijn. 2. Wat gaan we doen in 2013? 3 e actualisatie van het Integraal Huisvestingsplan Onderwijs. Besluitvorming over realisatie van een multifunctionele accommodatie in Een. 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Openbaar basisonderwijs, excl. huisvesting Openbaar basisonderwijs, huisvesting Bijzonder basisonderwijs, excl. huisvesting Bijzonder basisonderwijs, huisvesting Openbaar speciaal onderwijs, excl. huisvesting Openbaar speciaal onderwijs, huisvesting Openbaar voortgezet onderwijs, excl. huisvesting Openbaar voortgezet onderwijs, huisvesting Bijzonder voortgezet onderwijs, huisvesting Gymnastieklokalen Gemeenschappelijke kosten onderwijs

30 2.6 Programma Sport Portefeuillehouder: G. Alssema Omschrijving programma Sport is niet alleen leuk (sport als doel), maar draagt in positieve zin ook bij aan een gezonde leefstijl, fysieke en psychische gezondheid, individuele ontplooiing, zelfredzaamheid, participatie van mensen, sociale samenhang en aan voorkoming van overgewicht (sport als middel). Investeren in sport is investeren in de samenleving, omdat in zowel de georganiseerde (sportverenigingen) als ongeorganiseerde sport (niet aangesloten bij een sportvereniging) duizenden mensen zijn betrokken als sporter, vrijwilliger, sponsor of toeschouwer. Met ons sport- en beweegbeleid streven we ernaar dat iedere inwoner van Noordenveld naar eigen voorkeur kan deelnemen aan sport- en beweegactiviteiten van goede kwaliteit op ieder moment in zijn of haar leven. In samenwerking met anderen willen we zorgen voor een aantrekkelijk accommodatie- en activiteitenaanbod dat mensen in beweging brengt en houdt, zodat de vitaliteit en leefbaarheid van de gemeente vergroot. Tot dit programma behoren de kosten van onder andere: Sport algemeen; Sportontwikkeling en sportstimulering; Binnen- en buitensportaccommodaties. Bestuursprogramma Sport is een bindende factor in de samenleving. Sport is meer dan de belangrijkste bijzaak in het leven. Sport raakt alles wat we belangrijk vinden: gezondheid, normbesef, integratie, veiligheid en maatschappelijke binding. Daarom willen we alle mensen van alle leeftijden verleiden voldoende te gaan en blijven bewegen. Kaders Bestuursprogramma; Kadernota Sport & Bewegen ; Beleidsplan Wet Maatschappelijke Ondersteuning; meerjaren onderhoudsprogramma binnen- en buitensportaccommodaties; meerjaren subsidieafspraken met instellingen en organisaties; Subsidieverordening Welzijn, Cultuur en Sport; tarievenverordeningen binnensport- en buitensportaccommodaties; Algemene wet bestuursrecht. 28

31 1. Wat willen we bereiken? Toename van het aantal inwoners dat voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Faciliteren en stimuleren van actieve deelname aan sport en bewegen door doelgroepen die onvoldoende bewegen (jongeren, ouderen en mensen met een beperking). Stimuleren van sociale samenhang, een gezonde leefstijl en participatie van inwoners door sport en bewegen integraal in te zetten. Versterken van sportverenigingen. Stimuleren van (structurele) samenwerking tussen sportverenigingen onderling en tussensportverenigingen en andere (sport)organisaties. Stimuleren en ondersteunen van breedtesportactiviteiten. Handhaven van het aantal sport- en beweegaccommodaties en de kwaliteit ervan, mits voldoende draagvlak. Stimuleren van multifunctioneel gebruik van sport- en beweegaccommodaties. Een gemeentelijke organisatie die goed bereikbaar is voor het veld van sport en bewegen en proactief inspeelt op vragen uit het veld. 2. Wat gaan we doen in 2013? Verder met maken van (nieuw) integraal accommodatiebeleid. Onderzoek doen naar de beste beheervorm voor Sportcentrum De Hullen en De Brinkhof. Onderzoeken of en hoe we buurtsportcoaches kunnen aanstellen als vervolg op de regeling combinatiefunctionarissen. 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Sport algemeen Buitensportaccommodaties Binnensportaccommodaties Zwembaden Groene sportvelden/terreinen

32 2.7 Programma Cultuur Portefeuillehouder : O.L. Keizer en J. Dam Omschrijving programma Cultuur heeft een bindende functie voor de inwoners van een gemeenschap. Wij vinden het belangrijk dat onze inwoners zich thuis voelen in de plaats waar zij wonen. Daarom is stimulering van cultuur een belangrijke taak van de gemeentelijke overheid. Gemeenten zijn autonoom in de vormgeving van hun cultuurbeleid en in de besteding van de financiële middelen. Onze taken liggen op het gebied van lokale voorzieningen zoals amateurkunsten, podiumkunsten, beeldende kunst, musea, de instelling voor kunstzinnige vorming, de openbare bibliotheek, het gemeentearchief en cultureel erfgoed. Tot dit programma behoren de kosten van onder andere: bibliotheekwerk; cultuureducatie; amateurkunst; musea en monumenten. Bestuursprogramma Cultuur is wezenlijk voor de kwaliteit van de samenleving. Cultuur heeft een bindende functie voor de inwoners van een gemeenschap en draagt in belangrijke mate bij aan de sociale samenhang. Ook draagt cultuur bij aan de ontplooiing van de mens. Een goed cultureel klimaat is goed voor Noordenveld. Het houdt de gemeente aantrekkelijk voor wonen, ondernemen, recreatie en toerisme. Bij de uitvoering van het cultuurbeleid is de Kadernota Cultuur bloeit in Noordenveld leidend. Kaders Bestuursprogramma; Kadernota Cultuur Bloeit in Noordenveld ; Beleidsplan Wet maatschappelijke ondersteuning; Jeugdagenda Noordenveld; meerjaren subsidieafspraken met instellingen en organisaties; Subsidieverordening Welzijn, Cultuur en Sport; Monumentenwet; Algemene wet bestuursrecht. 30

33 1. Wat willen we bereiken? Versterken van de slagkracht van de culturele sector. Inzetten van cultuur om de sociale samenhang en participatie te bevorderen. Behouden en benutten van cultureel erfgoed. Bieden van een podium voor artistieke producties. Vergroten van de jongerenparticipatie in het culturele leven. Versterken van de kwaliteit van de openbare ruimte en verbeteren van de leefomgeving door kunst en cultuur. Bijdragen aan de gemeentelijke aantrekkingskracht als woon-, werk- en recreatieplaats. 2. Wat gaan we doen in 2013? Invulling geven aan beleidskader Openbare Bibliotheek Noordenveld. Uitbrengen van een cultureel jaarverslag. Onderzoeken of we zelf een systeem van monitoring gaan opzetten of dat we kunnen aanhaken bij Culturele Atlas Drenthe nieuwe stijl. Uitbouwen van ons cultuurmenu met canon van Noordenveld. Uitvoeren van een onderhoudsplan voor kunstwerken in openbare ruimte. 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Openbaar bibliotheekwerk Vormings- en ontwikkelingswerk Kunst en cultuur Oudheidkunde/Musea Monumenten

34 2.8 Programma Recreatie en Toerisme Portefeuillehouder: J. Dam en J.H. van der Laan Omschrijving programma Recreatie en toerisme ontwikkelen zich in toenemende mate tot een belangrijke sociale en economische pijler van de gemeente Noordenveld. De gemeente onderkent het belang hiervan en ondersteunt en faciliteert kwaliteitsverbetering, aanbodsverbreding en seizoenverlenging van de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Tot dit programma behoren o.a. de kosten van: Subsidiëring Tourist Info Drenthe en lokale Tourist Info s; Subsidiëring Recreatieschap Drenthe; Diverse recreatieve voorzieningen. Bestuursprogramma Drenthe kent een aantrekkelijk toeristisch landschap en de vraag naar toeristische activiteiten neemt steeds meer toe. De gemeente Noordenveld levert daar zeker een positieve bijdrage aan en plukt ook de (economische) vruchten ervan. Bovendien draagt de sector recreatie en toerisme bij aan instandhouding van voorzieningen. Recreatie en toerisme zijn verder belangrijk voor de werkgelegenheid. Voor toerisme is een vitaal platteland van groot belang. Voor veel agrarische ondernemers is recreatie (en de daarbij behorende natuurontwikkeling) een aanvullend inkomen. Kaders en Bestuursprogramma; rijks- en provinciale wet- en regelgeving; Inter Gemeentelijk Structuurvisie; beleidsplannen recreatie en toerisme gemeenten Norg, Roden en Peize; Recreatieve Ontwikkelingsvisie Leekstermeer e.o.; notitie Permanente Bewoning Recreatieverblijven; Veenhuizen: Anders dan anders, Visie Recreatie en Toerisme en Vitaal Veenhuizen, productontwikkelingsprogramma van de Stichting Veenhuizen Cultuur & Toerisme; kampeerbeleid gemeente Noordenveld; Beleidskader Bed & Breakfast voorzieningen; ruimtelijk ontwikkelingskader voor de verblijfsrecreatie in het Leekstermeergebied. 1. Wat willen we bereiken? Binnen de mogelijkheden het toeristische profiel van Noordenveld verder versterken door een recreatiebeleidsnota en bijbehorende uitvoeringsnota. Goede voorzieningen voor fietsers (knooppuntroutes), wandelaars (kerk- of klompenpaden) en watersporters (kanoroutes). 32

35 Op basis van gezamenlijke financiële verantwoordelijkheid samen met Stichting Kop van Drenthe taken uitvoeren op het gebied van toeristische informatievoorziening (inclusief lokale Tourist Info s), marketing en promotie en productontwikkeling. 2. Wat gaan we doen in 2013? Na vaststelling van de recreatiebeleidsnota beginnen met de uitvoering ervan. Prestatieafspraken maken met Stichting Kop van Drenthe. 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Recreatie en toerisme

36 2.9 Programma Werk en Inkomen Portefeuillehouder O.L. Keizer Omschrijving programma Werk boven inkomen en eigen verantwoordelijkheid hebben nog meer dan voorheen de nadruk in de nieuwe Wet Werk en Bijstand 2012 (WWB). De WWB stelt gemeenten mede verantwoordelijk door de opdracht de burger bij zijn arbeidsinschakeling te ondersteunen. Inkomenswaarborg is in deze opdracht een belangrijke kernfunctie. Een andere belangrijke kernfunctie is re-integratie. Re-integratie is het geheel aan activiteiten dat leidt tot arbeidsinschakeling. De opdracht om mensen met een handicap te plaatsen op een werkplek die bij hun past is op genomen in de Wet Sociale Werkvoorziening (WSW). Om de maatschappelijke participatie van inwoners met een laag inkomen te bevorderen voeren we een gericht minimabeleid. Tot dit programma behoren kosten van onder andere: bijdrage aan ISD Noorderkwartier; bijdrage aan Werkvoorzieningschap Novatec; gemeentelijk minimabeleid waaronder kwijtscheldingen. Bestuursprogramma Werk hebben is belangrijk. Werk gaat boven inkomen. Doelstelling van ons is daarom, dat iedereen die dat kan betaald werk heeft. Toch blijft een aantal mensen aangewezen op een uitkering. Voor deze mensen zijn twee zaken van groot belang. Ten eerste moeten ze actief kunnen deelnemen aan het maatschappelijke leven. Ten tweede moeten ze actief proberen werk te krijgen of de afstand tot betaald werk te verkleinen. Met oog voor het individu bieden we maatwerk om deze twee doelen te bereiken. Hiermee willen we voorkomen dat mensen inactief worden en in een sociaal isolement terecht komen. Meedoen in de maatschappij is en blijft het belangrijkste uitgangspunt van het werk- en inkomensbeleid. Kaders Wet Werk en Bijstand 2012 (WWB); Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB); Wet Sociale Werkvoorziening (WSW); Gemeenschappelijke regeling WSW NOVATEC ; Gemeenschappelijke regeling WWB Intergemeentelijke Sociale Dienst Noordenkwartier ; nota minimabeleid; nota bijzondere bijstand; Re-integratiebeleid meedoen geeft perspectief (dit wordt in 2013 herzien); sturingsmodel WWB/WSW; jaarplannen, -verslagen, - rekening en begroting Novatec; jaarplannen, -verslagen, - rekening en begroting ISD Noordenkwartier; alle beleidsgerelateerde verordeningen. 34

37 1. Wat willen we bereiken? Volwaardige deelname aan de samenleving in Noordenveld door iedere inwoner. Hierbij zijn de individuele mogelijkheden de norm en niet de beperkingen. Een goed werkende lokale/regionale arbeidsmarkt door voldoende passende werkgelegenheid en een adequate personeelsvoorziening. 2. Wat gaan we doen in 2013? In GR verband verder ontwikkelen van een bestendig toekomstscenario voor de uitvoering van de WWB en WSW. Basis hiervoor is het in 2012 controversieel verklaarde wetsvoorstel Wet werken naar vermogen (WWNV). In GR verband herstructureren van het SW-bedrijf Novatec. Intensivering van de inhoudelijke en financiële regie op Novatec. Herzien van het re-integratiebeleid. Een belangrijke aanleiding is het sterk krimpende budget voor re-integratie. Een deel van de doelgroep WWB inzetten voor gemeentelijke taken waarvan de uitvoering als gevolg van bezuinigingen onder druk komt te staan. Verbeteren van de positie van kwetsbare jongeren op de arbeidsmarkt door deelname aan het traject Actiegerichte Samenwerking op de Groninger Arbeidsmarkt. Doel is een betere aansluiting tussen het voortgezet speciaal onderwijs, het beroepsonderwijs en de arbeidsmarkt. Het concept Werkschool, als regionale netwerkorganisatie, moet hierin een prominente rol gaan spelen. De werkwijze via het werkplein voortzetten. De doelgroep is primair de mensen die aangewezen zijn op een gemeentelijke uitkering. Het UWV heeft als gevolg van bezuinigingen haar aanwezigheid en dienstverlening op het werkplein in 2013 gereduceerd tot een absoluut minimum. Het UWV verleent voor haar doelgroep primair internet dienstverlening. Ook aan de groep die net werkloos is geworden. 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Bijstandsverlening Werkgelegenheid Gemeentelijk minimabeleid

38 2.10 Programma Zorg en Welzijn Portefeuillehouder: G. Alssema en O.L. Keizer Omschrijving programma Alle inwoners van de gemeente Noordenveld worden gestimuleerd en in staat gesteld actief deel te nemen aan de samenleving. Bijzondere aandacht gaat uit naar mensen die daarbij belemmeringen of beperkingen ondervinden zoals jeugd, ouderen, gehandicapten en vreemdelingen. Hierbij staan de volgende kernwaarden centraal: meedoen; ontwikkelen; zelfstandigheid; sociale verbondenheid. Tot dit programma behoren de kosten van onder andere: Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo); Maatschappelijke begeleiding en advies; Sociaal cultureel werk; Kinderopvang en peuterspeelzaalwerk; Jeugdzorg en jeugd- en jongerenwerk; Ouderenwerk; Openbare Gezondheidszorg (OGZ); Jeugdgezondheidszorg (JGZ); Multifunctionele accommodaties. Bestuursprogramma De gemeente Noordenveld heeft serieuze aandacht voor de kwetsbare groepen in onze samenleving. Wij zullen een nadrukkelijke rol blijven vervullen in de zorg voor onze burgers. Ook zullen wij inkomensondersteunende maatregelen nemen voor mensen die niet kunnen werken in de vorm van een preventief minima- en armoedebeleid. Daarbij is een actief en uitnodigend beleid van sociale activering van groot belang. Daardoor kunnen mensen via een werksituatie aan de slag. We moeten er zo veel mogelijk voor zorgen dat iedereen meedoet. Maar ook daarvoor geldt weer: Wanneer dat niet mogelijk is, moet de overheid ervoor zorgen dat er een goed, bekend en toegankelijk financieel vangnet is. De gemeente moet samen met de burgers een omgeving creëren waarin iedereen tot zijn recht kan komen. Zonder de eigen principes geweld aan te doen, zal de één respect op moeten brengen voor de ander. De gemeente stelt grenzen aan de 24-uurs economie en wil een omgeving creëren waarin iedereen voldoende tot rust kan komen. Wij zullen actief meewerken om de sterke sociale samenhang te versterken. Dat zullen wij onder meer doen door vrijwilligerswerk te stimuleren en een samenhangend geheel van woon-, zorg- en welzijnsvoorzieningen in dorpen en buurten verder te ontwikkelen. 36

39 Wij zullen het geld dat het rijk beschikbaar stelt voor de Wmo volledig gebruiken voor uitvoering ervan. Wij streven ernaar om de voorzieningen in de Wmo voor iedereen bereikbaar te houden op het huidige niveau. Mogelijke efficiëntievoordelen moeten aan de bestemde reserves worden toegevoegd. Ouderen moeten zo lang mogelijk zelfstandig kunnen wonen en leven. Sport en cultuur zijn en blijven belangrijke bouwstenen van het welzijnsbeleid. Mensen ontwikkelen zich, ontspannen zich en ontmoeten elkaar. De gemeente zal mensen stimuleren om deel te nemen aan sport- en cultuurverenigingen en activiteiten. Investeren in sport en cultuur is investeren in de samenleving. Het Centrum voor Jeugd en Gezin in Noordenveld blijft gehandhaafd. Het is een belangrijk middel om burgers te helpen bij het opvoeden en opgroeien, om werk te maken van preventie, om de zorglijnen kort te houden en om adequaat te kunnen optreden bij ontsporingen tijdens de opvoeding en opgroeien van jeugdigen. Kaders Bestuursprogramma; Algemene wet bestuursrecht (Awb); Wet maatschappelijke ondersteuning; Beleidsplan Wet Maatschappelijke Ondersteuning; Verordening Voorzieningen maatschappelijke ondersteuning gemeente Noordenveld; Verstrekkingenboek maatschappelijke ondersteuning gemeente Noordenveld; Besluit maatschappelijke ondersteuning gemeente Noordenveld; Subsidieverordening Welzijn, Cultuur en Sport; Wet Kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen; nota Toezicht en Handhaving Kwaliteit Kinderopvang; regeling Verlaging Ouderbijdrage Peuterspeelzaal; Wet op de Jeugdzorg; Notitie peuterspeelzaalbeleid; Jeugdagenda Noordenveld; Verordening Individuele Minimaregeling Noordenveld; Verordening Categoriale Minimaregeling Noordenveld; Invorderingswet; Wet Publieke Gezondheid; mantelzorgnotitie Zorgen voor de ander is zorgen voor elkaar ; notitie Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) Bijzondere zorg voor kwetsbare mensen ; nota Wonen in Noordenveld. 1. Wat willen we bereiken? 1. Wat willen we bereiken? 2 Voorzieningen maatschappelijke ondersteuning Werken volgens het principe De Kanteling ; eigen verantwoordelijkheid eerst, hulp in de omgeving daarna, algemene voorzieningen als dit mogelijk is en professionele hulp als het niet anders kan. Efficiënt inzetten van Wmo geld 37

40 Leefbaarheid Ouderen en mensen met een beperking blijven zo lang mogelijk zelfstandig, zelfredzaam en betrokken bij hun sociale woonomgeving. Kwalitatief goed onderwijs blijft behouden in de kleine kernen. Verbeterde sociale samenhang door stimuleren van vrijwilligerswerk en ontwikkelen van een samenhangend geheel van woon-, zorg- en welzijnsvoorzieningen in de wijk. Jongeren hebben de gelegenheid elkaar te ontmoeten zonder dat dit leidt tot overlast voor de omgeving en onwettig gedrag. Iedereen heeft de mogelijkheid zich cultureel te ontplooien en te vormen. Een huisvestingsbeleid dat is gericht op verschillende doelgroepen, zoals ouderen, eenoudergezinnen, jongeren en alleenstaanden. Welzijn Inwoners met een minimuminkomen kunnen deelnemen aan sociaal-culturele, sportieve, recreatieve, kunstzinnige en culturele activiteiten. Optimale (h)erkenning en ondersteuning van mantelzorg. Goede ondersteuning van vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties en meer vrijwillige inzet. Mensen met een lichamelijke of verstandelijke beperking hebben de mogelijkheid om voldoende te sporten en te bewegen. Zorg Uitvoeren van de Wet Publieke Gezondheid door in te zetten op de preventie van ziekte en in stand houden en bevorderen van de lichamelijke, geestelijke en sociale gezondheid van alle inwoners. Minder maatschappelijke uitval van kwetsbare groepen (doelgroep Openbare Geestelijke Gezondheidszorg) in de Noordenveldse samenleving. Een goede ondersteuning aan deze kwetsbare mensen in hun herstel naar zelfredzaamheid en maatschappelijk meedoen. Goede regie op de lokale gezondheidszorg. Jeugdigen kunnen gezond en veilig opgroeien. Jeugd (0-23 jaar) Jongeren kunnen gezond en veilig opgroeien en zich ontwikkelen tot zelfstandig denkende mensen met respect voor elkaar. Opvoedings- en opgroeiproblemen bij jeugd en ouders worden vroegtijdig gesignaleerd en aangepakt, waardoor er geen jeugdigen tussen wal en schip raken. Er is voorzien in adequate (en op onderwijsbehoefte afgestemde) huisvesting voor primair-, speciaal- en voortgezet onderwijs. Een brede taalontwikkeling en doorgaande ontwikkelingslijn 0-6 jarigen. Kwaliteitsborging van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE) in peuterspeelzalen en kinderopvanginstellingen. Voldoende aanbod VVE plaatsen op de peuterspeelzalen voor doelgroepkinderen. Preventieve logopedie 0 6 jaar Zoveel mogelijk leerlingen hebben een doorlopende schoolloopbaan (voorkomen voortijdig schoolverlaten). Jongeren halen een startkwalificatie, werken of volgen een traject naar opleiding of werk. Een adequate signalering en registratie voor 0 tot 23 jarigen is gerealiseerd. Door actieve deelname aan sociaal-culturele, sportieve, recreatieve, kunstzinnige en culturele activiteiten worden jongeren gestimuleerd en wordt hen de gelegenheid geboden om leeftijdgenoten te ontmoeten 38

41 2. Wat gaan we doen in 2013? W2013? Inwonersplein Onderzoek doen naar de realisatie van een doelmatige en centrale huisvesting, die een herkenbare ingang vormt voor alle vragen van inwoners op het gebied van Werk & Inkomen, Welzijn en Zorg. Voorzieningen maatschappelijke ondersteuning Evalueren van de proef met de Noordenveldwerker. Voorbereidingen treffen voor de decentralisatie van de begeleiding uit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten. Leefbaarheid Opstellen van uitgangspunten voor de mogelijkheid van mantelzorg in of aan huis. Dit is een vervolg op de ontwerpnotitie Regeling huisvesting mantelzorg. Welzijn Samen met WiN Welzijn Nieuwe Stijl uitvoeren. Het integraal Wmo beleidsplan uitvoeren. Bijeenkomsten organiseren om de kwaliteit van VVE te borgen. Wijkgerichte bijeenkomsten organiseren voor scholen, peuterspeelzalen en kinderopvang om afspraken te maken over de VVE programma s om de doorgaande lijn te bevorderen. Jeugd Transformatieplan De volgende stap, Drentse jeugdzorg uitvoeren. Centrum Jeugd en Gezin verder ontwikkelen. 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Multifunctionele accommodaties Maatschappelijke begeleiding en advies Jeugdzorg Ouderenwerk Vreemdelingen Partcipatiebudget Sociaal Cultureel Werk Jeugd- en jongerenwerk Kinderdagopvang Voorzieningen gehandicapten Openbare gezondheidszorg Jeugdgezondheidszorg, uniformdeel deel Jeugdgezondheidszorg, maatwerkdeel

42 2.11 Programma Milieubeheer Portefeuillehouder: O. Huisman Omschrijving programma Het programma Milieubeheer beoogt het zorg dragen voor een goed en leefbaar milieu. De basis voor de milieutaken is gelegen in de Wet milieubeheer, het Bestuursprogramma en de Visie Milieubeheer algemeen (gemeentelijk milieubeleidsplan, milieuprogramma en -verslag, Milieuadviesraad, monitoring en milieubeleid algemeen) Milieubeheer specifiek (milieucommunicatie, energiebesparing, milieuzorgprogramma, externe veiligheid, afvalbeleid, duurzame ontwikkeling, luchtkwaliteit en geurhinder en overige milieutaken) Milieuvergunningverlening en meldingen Wet bodembescherming Wet geluidhinder Gemeentelijk Rioleringsplan Afvalbeleid, -verwerking en -verwijdering Bestuursprogramma De gemeente wil zich in al haar beslissingen laten leiden door het principe dat wij deze aarde in bruikleen hebben. Dit betekent dat de gemeente steeds zal kijken of oplossingen duurzaam en mens-, dier- en milieuvriendelijk zijn. Dit alles met het streven de gemeente Noordenveld uiterlijk in 2040 klimaatneutraal te laten zijn. Binnen het milieu- en duurzaamheidbeleid zijn de volgende aandachtspunten van belang: De gemeente Noordenveld heeft de afgelopen jaren relatief onvoordelig gas en elektriciteit ingekocht. Door met een energiemakelaar te werken, kunnen we aanmerkelijke financiële besparingen realiseren, die inmiddels zijn ingeboekt in de meerjarenbegroting. Besparingen door energiebesparende maatregelen worden geïnvesteerd in verdere energiebesparende maatregelen of aangewend voor de inkoop van groene energie. Door de bouwvoorschriften aan te vullen bij het opstellen en ontwikkelen van nieuwe bestemmingsplannen streven we ernaar huizen te bouwen die zo energieneutraal mogelijk zijn. Dat betekent dat deze huizen net zoveel energie opleveren als verbruiken. De gebouwen die de gemeente zelf realiseert, moeten zo energieneutraal mogelijk gebouwd worden. Niet alleen uit milieuoverwegingen, maar ook om de kosten op lange termijn te beperken en zeker om als voorbeeld te dienen voor de burger. Voor zover dit binnen de mogelijkheden en bevoegdheden van de gemeente mogelijk is, streven wij ernaar om mens-, milieu- en diervriendelijke bedrijvigheid aan te trekken. In deze raadsperiode wordt zo spoedig mogelijk een duurzaamheidnota vastgesteld. Deze nota moet leiden tot een stappenplan om klimaatneutraal te zijn. De gemeente wil geen CO2-opslag faciliteren. 40

43 Kaders De Wet milieubeheer Milieuprogramma 2013 Afvalstoffenbeleidsplan Nota Bodembeheerplan Gemeentelijke Visie Externe Veiligheid Ruimtelijk Integraal Handhavingsbeleid Gemeente Noordenveld Handhaving Uitvoeringsprogramma Gemeentelijk Rioleringsplan Uitvoeringsprogramma Externe Veiligheid Drenthe Beleidsplan Openbare Verlichting 1. Wat willen we bereiken? De uiteindelijke doelstelling van het programma milieubeheer is het zorg dragen voor een goed en leefbaar milieu. Dat willen we bereiken door: Te streven naar een duurzame gemeente in Te streven naar een klimaatneutrale gemeente in Het stimuleren van het gebruik van duurzame energiebronnen. Duurzaam en leeftijdsbestendig te bouwen. De eigengebouwen zo energieneutraal mogelijk te bouwen. Duurzaam in te kopen. Het terugdringen van het afvalaanbod door preventie, het optimaliseren van gescheiden afvalinzameling en het terugdringen van zwerfvuil. Het realiseren en behouden van een duurzaam geschikte bodemkwaliteit. Het creëren en behouden van een zo veilig mogelijke leefomgeving (externe veiligheid). Geluid- en geuroverlast zoveel mogelijk te beperken en knelpunten zo snel mogelijk aan te pakken. Een open relatie te onderhouden met groepen bewoners, belangenorganisaties, natuuren milieuorganisaties. Regelmatig voorlichting te geven met betrekking tot thema s, die zich bij uitstek hiervoor lenen, zoals afval, energie en duurzaamheid. Een integraal en duurzaam waterbeheer. 2. Wat gaan we doen in 2013? Op basis van de bestuursopdracht zal verder worden gewerkt aan het opstellen en vaststellen van de Nota duurzaamheid. Invoering Regionale uitvoeringsdienst (RUD). Opstellen en vaststellen Ruimtelijk Integraal Handhavingsbeleid Uitvoering geven aan de zorgplicht voor het hemel- en grondwaterbeleid conform het beleid in het (in 2012 vast te stellen) GRP De belangrijkste maatregel betreft het afkoppelen van bewonerspercelen. In het kader van de stedelijke wateropgave wordt een oplossing gezocht voor het knelpunt Leek/Nietap (het zogenaamde Piepke). De wijze van inzamelen van afval wordt heroverwogen. 41

44 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Afvalverwijdering en verwerking Riolering en waterzuivering Milieubeheer Baten reinigingsrechten en afvalstoffenheffing Baten rioolrechten

45 2.12 Programma Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting Portefeuillehouder : J. Dam. Omschrijving programma Ruimtelijke Ordening Het vastleggen van ruimtelijke ontwikkelingen voor de korte en lange(re) termijn in ruimtelijk relevante plannen met in achtneming van de planologische kaders van de hogere overheden; het beoordelen van ruimtelijke ontwikkelingen buiten onze gemeente op hun relevantie voor onze gemeente en deze plannen zo nodig en zo mogelijk inhoudelijk beïnvloeden met gemeentelijke visie; het up to date houden van bestemmingsplannen en het juridisch mogelijk maken van nieuwe onvoorziene gewenste ruimtelijke ontwikkelingen. Volkshuisvesting Volkshuisvesting houdt zich bezig met het uitvoeren van de in de woonvisie vervatte actiepunten en van de in prestatieafspraken geformuleerde doelstellingen. Het beleidskader wordt regelmatig getoetst aan de maatschappelijke ontwikkelingen en waar nodig geactualiseerd.. Gebiedsontwikkeling Gebiedsontwikkeling is gericht op het verbeteren van de kwaliteit van de (on-) bebouwde omgeving op verschillende beleidsterreinen zoals volkshuisvesting, infrastructuur, voorzieningen etc. Tot dit programma behoren o.a. kosten van: Ruimtelijke Ordening Volkshuisvesting Stads- en dorpsvernieuwing Bouw- en woning toezicht / omgevingsvergunningen Bouwexploitatie Ruimtelijk Integraal Handhavingsbeleid Gemeente Noordenveld Handhaving Uitvoeringsprogramma Bestuursprogramma Ruimtelijke Ordening De ruimtelijke ordening heeft tot doel om aan de bewoners en andere belanghebbenden duidelijk te maken wat wel en wat niet kan in een bepaald gebied. De ruimtelijke ordening is tevens een middel om kaders vast te stellen voor de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling. Gegeven de beperkte ruimte wordt getracht meerdere gebruiksfuncties van de ruimte nevengeschikt te laten plaatsvinden. Volkshuisvesting In de gemeente Noordenveld moet de woningvoorraad voorzien in de woonwensen van alle bevolkingsgroepen. Woonwijken moeten een gemengd woningaanbod hebben en kunnen beschikken over voldoende faciliteiten. Dit bevordert de leefbaarheid en het maken van een wooncarrière in 43

46 de eigen woonwijk. Daar waar mogelijk zullen ter modernisering van het woonbeleid realistische op een plattelandsgemeente gerichte woonexperimenten worden ondersteund. Bij nieuwbouwplannen moet worden uitgegaan van gevarieerde soorten woningen, waaronder levensloopgeschikte woningen, met gemiddeld 30 procent voor de sociale sector, zowel huur als koop. Nieuwe wijken worden duurzaam en verkeersveilig ingericht. Ze worden aantrekkelijk gemaakt door voorzieningen en diversiteit. Er moet aandacht zijn voor de groene ruimte in nieuwbouwplannen en er moet rekening gehouden worden met het openbaar vervoer. Bij de aanleg van woongebieden wordt openbare ruimte, speelruimte en ruimte voor wijkvoorzieningen ingepland. Voor kleine kernen zoals die zijn genoemd in de woonvisie van de gemeente Noordenveld, streven wij op beperkte schaal mogelijkheden tot woningbouw na. Op een aantal grotere woningbouwlocaties gaan wij nieuwe eigenaars de mogelijkheid bieden om te bouwen met een eigen architect of met een ontwerp dat is afgestemd op de eigen woningbehoefte. Het huisvestingsbeleid van de gemeente is gericht op de verschillende doelgroepen zoals ouderen, eenoudergezinnen, jongeren en alleenstaanden. De sociale woningvoorraad moet op peil blijven. Herstructurering is nodig om kwaliteit te garanderen. Kaders Ruimtelijke Ordening Structuurschema's (rijksbeleid) Provinciaal Omgevingsbeleid Drenthe 2010 en overige provinciale beleidsnota s Regiovisie Intergemeentelijke structuurvisie Leek-Roden Diverse beleidsplannen, zoals Landschapsbeleidsplan, Woonnota, Gemeentelijk Verkeersen Vervoersplan (GVVP) Volkshuisvesting Woonvisie Noordenveld een tussenbalans Prestatieconvenant met de corporatiesector Intergemeentelijke structuurvisie Leek-Roden Bouw- en Woningtoezicht Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (WABO) 1. Wat willen we bereiken? Ruimtelijke Ordening Het ten behoeve van een goede ruimtelijke ordening hebben van actuele (niet ouder dan 10 jaar) bestemmingsplannen en één of meer structuurvisies voor het gehele grondgebied van de gemeente. Het hebben van actuele bestemmingsplannen biedt tevens de mogelijkheid om het aantal ontheffingsmogelijkheden in te perken. Volkshuisvesting Een toekomstgerichte woonsector die zich kenmerkt door een evenwichtige balans tussen vraag- en aanbod. Dat vraagt om een woonsector met een goede match tussen een veelzijdig product dat goed aansluit op de verschillende leefstijlen, woonfases en financiële mogelijkheden van de inwoners in onze gemeente, maar ook met een voldoende flexibele 44

47 structuur om tijdig en adequaat te kunnen anticiperen op veranderingen aan de vraagkant. Doorzettende vergrijzing en stijgende energielasten zijn daarbij belangrijke ankerpunten met voldoende aandacht voor de starters op onze woningmarkt. Het Provinciaal Omgevingsbeleid verplicht de Drentse gemeenten (verdeeld over 3 regio s) woonvisies op te stellen. In dat kader wordt medio 2012 de vaststelling verwacht van de regionale woonvisie Noord-Drenthe (Assen, Aa en Hunze, Midden-Drenthe, Noordenveld, Tynaarlo). Gebiedsontwikkeling Gebiedsontwikkeling is gericht op het verbeteren van de kwaliteit van de (on)bebouwde omgeving voor verschillende aspecten zoals volkshuisvesting, voorzieningen, infrastructuur, bedrijvigheid en recreatie. Omgevingsvergunning Met de omgevingsvergunning wordt ingezet op een betere en snellere dienstverlening aan burgers en bedrijven. Een en ander is sterk afhankelijk van het functioneren van de ICTvoorzieningen ook op landelijk niveau. Tot op heden functioneren deze voorzieningen nog niet zoals gewenst. 2. Wat gaan we doen in 2013? Ruimtelijke ordening Het verder ontwikkelen van één of meer (digitale) structuurvisies voor het gehele grondgebied van de gemeente. Het verder actualiseren van bestemmingsplannen. Het opstellen van beheersverordeningen. Volkshuisvesting Vaststelling van de regionale woonvisie Noord-Drenthe (Assen, Aa en Hunze, Midden-Drenthe, Noordenveld, Tynaarlo). In harmonie met de regionale woningbouwafstemming zal een start worden gemaakt met de ontwikkeling van een bestemmingsplan voor Roden-zuid. Het plan Roderveld IV te Roden zal nadrukkelijk worden gepromoot nu uitgifte door de economische recessie achter blijft bij de aanvankelijke verwachtingen. Voor de locatie Oude Velddijk te Peize wordt onderzocht welke mogelijkheden voor dit gebied zijn in de sfeer van Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO). Gebiedsontwikkeling Uitvoering wordt gegeven aan het faciliteren en afronden van diverse herinvullings- /inbreidingsprojecten zoals bijvoorbeeld de herinvulling van de Beukerlocatie/schoollocatie en de Carré te Nieuw-Roden, de invulling van de Brinkhofweide de herstructurering Esweg/Hekakkerstraat in Norg, de Centrumschoollocatie en de locatie Eskampen te Peize, de herstructurering van de Koerskamp e.o. alsook de invulling van de hoek Wilhelminastraat / Kanaalstraat en de omgeving Schoolstraat OZ te Roden en vele andere inbreidings-/herinvullingsopgaves. In 2013 een plan voor starterswoningen in Nieuw-Roden afronden. 45

48 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Ruimtelijke ordening Volkshuisvesting Bouw- en Woningtoezicht Bouwvergunningen Bouwgrondexploitatie

49 2.13 Algemene Dekkingsmiddelen Portefeuillehouder: G.Alssema Omschrijving programma In dit hoofdstuk worden de inkomsten en uitgaven van de gemeente, die niet direct aan een programma zijn toe te rekenen, toegelicht. Tot dit programma behoren o.a. de volgende inkomsten: belastingen de algemene uitkering uit het gemeentefonds deelnemingen (dividend aandelen BNG en WMD) Ook tot dit hoofdstuk worden gerekend de kosten die betrekking hebben op de uitvoering van de Wet WOZ, de post onvoorziene uitgaven en het saldo van het BTW-compensatiefonds. Bestuursprogramma Omschrijving algemene dekkingsmiddelen Geld dat je niet hebt, kun je niet uitgeven. Bezuinigingen zullen de komende jaren onontkoombaar zijn, hoewel de exacte taakstelling vanuit het Rijk op dit moment nog onduidelijk is. Afhankelijk van toekomstig kabinetsbeleid kunnen wij genoodzaakt zijn om het financiële beleid tussentijds aan te passen. We kunnen en moeten starten met de uitwerking van het KplusV rapport. Hierbij merken wij op dat de kosten voor de baten uitgaan; er moeten middelen beschikbaar worden gesteld om de aanbevelingen te kunnen uitwerken. Uitvoering van dit rapport zal niet voldoende zijn om de bezuinigingen te halen. Dit betekent dat we op korte termijn een kerntakendiscussie gaan voeren. Vervolgens zullen we zeer kriisch naar investeringen en projecten kijken. Deze beoordelen we op noodzaak, haalbaarheid en betaalbaarheid. Verder kijken we naar het fysieke domein. Ook hier zal waarschijnlijk in de toekomst niet alles kunnen wat we graag willen. Voor nieuw beleid is alleen ruimte wanneer er oud beleid wordt ingeleverd. Alleen wanneer bezuinigingen op de bedrijfsvoering, de investeringen en projecten en het fysieke domein niet toereikend zijn, kunnen we denken aan een meer dan trendmatige verhoging van de Onroerendezaakbelasting (OZB). Dit zal tot het uiterste beperkt worden. Wanneer voorgaande maatregelen niet toereikend zijn, zullen in het uiterste geval bezuinigingen in het sociale domein noodzakelijk zijn. Uitgangspunt is dat op het minimabeleid en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) niet zal worden bezuinigd. In principe moeten leges, de rioolbelasting en de afvalstoffenheffing kostendekkend zijn. De hoogte van de grafrechten mogen het de burgers niet onmogelijk maken om voor begraven te kiezen in plaats van cremeren. De eerder vastgestelde kostendekking van 75 procent geldt daarbij als randvoorwaarde. Binnen de financiële mogelijkheden zullen de rentebaten worden aangewend om de reserves op een aanvaardbaar niveau te houden of te brengen. De gemeente biedt transparantie over de besteding van middelen. Het financiële beleid van de gemeente richt zich op een sluitende meerjarenbegroting. 47

50 Kaders Burgerlijk Wetboek Boek 2 Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten Financiele-verhoudingswet Wet financiering decentrale overheden Besluit leningsvoorwaarden decentrale overheden Budgetcyclus Financiële kaderbrief Voorjaarsnota / Najaarsnota Circulaires van het Rijk inzake ontwikkelingen Gemeentefonds Paragrafen in de begroting Nota treasury Diverse belastingverordeningen 1. Wat willen we bereiken? Het genereren van inkomsten tot een zodanige omvang dat wij in staat zijn die taken uit te voeren welke ons door wetgever zijn of worden opgelegd en uitvoering kunnen geven aan de wensen welke de maatschappij van ons verlangt. Uitgangspunt daarbij is het zo efficiënt mogelijk inzetten van middelen waardoor de lastendruk voor de burger beperkt blijft. Voor de directe dienstverlening wordt gestreefd naar volledige kostendekking. 2. Wat gaan we doen in 2013? In overleg met uw werkgroep financiën zullen de documenten van de budgetcyclus verder worden doorontwikkeld. Wij gaan onderzoeken of, en op welke manier, we in 2013 zero based budgetting gaan invoeren. 3. Wat mag het kosten? Bedragen x Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten Baten Saldo vóór winstbestemming Uitsplitsing naar Productgroepen: Overige financiele middelen Geldleningen/uitzettingen langer of gelijk aan 1 jaar Algemene uitkering gemeentefonds Baten onroerendezaakbelastingen gebruikers

51 93210 Baten onroerendezaakbelasting eigenaren Baten baatbelasting Baten forensenbelasting Baten toeristenbelasting Baten hondenbelasting Saldo van kostenplaatsen Vervangingsinvesteringen Nieuw beleid

52 50 PROGRAMMABEGROTING 2013

53 HOOFDSTUK 3 Paragrafen 51

54 Verplichte paragrafen Op grond van art. 9 lid 2 van het Besluit Begroten en verantwoorden (BBV) moet de begroting de volgende paragrafen bevatten: Lokale heffingen; Weerstandsvermogen; Onderhoud kapitaalgoederen; Financiering; Bedrijfsvoering; Verbonden partijen; Grondbeleid. De paragrafen brengen samenhang in de erin genoemde onderwerpen. De paragrafen bieden daarnaast inzicht in de daarin opgenomen onderwerpen inclusief de (beleids)ontwikkelingen die zich op dat vlak in Noordenveld voordoen. Dit jaar hebben wij voor het eerst een paragraaf demografische ontwikkelingen opgenomen. 52

55 3.1 Lokale heffingen 1. Inleiding De paragraaf Lokale Heffingen geeft inzicht in de lastendruk in Noordenveld, in de ontwikkelingen op belastinggebied en in het heffingenbeleid dat Noordenveld voert. Lokale heffingen voorzien in een belangrijk deel van de inkomsten van de gemeente. De belangrijkste lokale heffingen die Noordenveld int zijn de Onroerende Zaak Belasting (OZB), de hondenbelasting, de toeristenbelasting en de forensenbelasting. Dit zijn zogenoemde algemene dekkingsmiddelen. Daarnaast int Noordenveld de afvalstoffenheffing en de reinigingsrechten en de rioolheffing. Dit zijn heffingen waarmee Noordenveld een specifieke taak financiert. In deze paragraaf wordt met name ingezoomd op de OZB, op de afvalstoffenheffing en de rioolheffing. Waar mogelijk wordt Noordenveld vergeleken met andere Drentse gemeenten. In het begrotingsjaar 2013 komt ongeveer 15% van de inkomsten van de gemeente Noordenveld uit lokale heffingen. Deze lokale heffingen worden opgebracht door de burgers, bedrijven en instellingen. 2. Ontwikkelingen Onze gemeente verkeert in financieel zwaar weer. De komende jaren krijgt Noordenveld veel minder geld van het rijk dan waarop was gerekend. Wij zijn er echter in geslaagd de belastingdruk op het niveau van 2012 te houden. Dit is in overeenstemming met het verzoek van de regering om de lokale lasten zo weinig mogelijk te laten stijgen. Ontwikkeling WOZ-waarde De gemiddelde prijs van een bestaande koopwoning in Drenthe is tussen 1 januari 2011 en 1 januari 2012 met 3,2% gedaald. Alleen hoekwoningen stegen 1,4% in waarde. De WOZ-waarde voor 2013 is gebaseerd op de waarde in het economisch verkeer op 1 januari Daarom gaat de gemiddelde WOZ-waarde in 2013 met 3 tot 4% omlaag. Rioolheffing Noordenveld bestrijdt de kosten voor de afvoer van afvalwater met de rioolheffing. Bij deze heffing geldt dat de geraamde opbrengsten niet hoger mogen zijn dan de geraamde kosten. De rioolheffing wordt opgebracht door eigenaren van gebouwd onroerend goed. De hoogte van de heffing is afhankelijk van de WOZ-waarde van het onroerend goed. Afvalstoffenheffing en reinigingsrechten Bij de afvalstoffenheffing en de reinigingsrechten streeft Noordenveld naar 100% kostendekkendheid. De meeste tarieven voor 2012 zijn gelijk gebleven aan die van Gemeentelijk tarievenbeleid Hoewel extra verhogingen in verband met de op ons afkomende noodzakelijke bezuinigingen niet zijn uit te sluiten, proberen we de volgende uitgangspunten voor de lokale heffingen te handhaven: * Schommelingen in retributies en belastingen dienen zoveel mogelijk te worden voorkomen door het handhaven van een, in relatie tot de inflatie, trendmatige verhoging; * Tarieven en heffingen dienen zoveel mogelijk kostendekkend te zijn. 4. Kwijtschelding gemeentelijke belastingen Gemeenten kunnen kwijtschelding verlenen van gemeentelijke heffingen. Zij zijn daarbij gebonden aan de landelijke uitvoeringsregeling. Ten aanzien van de kosten van bestaan kunnen gemeenten 53

56 afwijken van deze regeling. Het rijk hanteert 90% van de bijstandsnorm als bestaansminimum; Noordenveld hanteert 100% van de bijstandsnorm als bestaansminimum. In Noordenveld is kwijtschelding mogelijk van de OZB, de afvalstoffenheffing, de rioolheffing en van de hondenbelasting voor de eerste hond. Kwijtscheldingsbedragen t/m 2011: rekening rekening rekening rekening rekening rekening totaal Met ingang van 2006 is de gebruikersbelasting van de OZB voor woningen afgeschaft. Ten opzichte van 2005 heeft dit de totale kwijtschelding doen dalen. Vanaf 2010 is een verdere daling ingezet, omdat vanaf dat jaar er alleen nog sprake is van rioolheffing bij de eigenaar van gebouwd onroerend goed. 5. Overzichten belangrijkste heffingen Noordenveld De gemeente Noordenveld haalt voor ruim 13 miljoen euro aan inkomsten uit lokale heffingen. Hieronder zijn overzichten opgenomen met de ontwikkeling van de belangrijkste heffingen (samen goed voor 11,5 miljoen) die Noordenveld hanteert: de OZB, de afvalstoffenheffing en reinigingsrechten en de rioolheffing. Het eerste overzicht geeft een beeld van alle heffingen die Noordenveld in rekening brengt. Overzicht 1: de lokale heffingen Onderstaande tabel geeft weer welke opbrengsten uit lokale heffingen zijn geraamd als dekkingsmiddelen in de begroting Overzicht belastingen en heffingen (x 1000) Onroerende zaakbelastingen Afvalstoffenheffing/reinigingsrechten Rioolheffing Bouwleges 500 Secretarieleges 584 Lijkbezorgingrechten 225 Toeristenbelasting 200 Forensenbelasting 207 Hondenbelasting 79 Marktgelden 52 Baatbelasting 0 BIZ-heffing 77 Totaal belastinginkomsten Wijziging belastingtarieven 2013 in Aanbiedingsbrief In deze - de primitieve - begroting 2013 zijn nog geen veranderingen aangebracht in de gemeentelijke belastingtarieven ten opzichte van 2012 behoudens de voorgenomen verhoging van de OZB in de meerjarenraming tot en met Deze veranderingen in de gemeentelijke tarieven zullen in de aanbiedingsbrief bij de begroting 2013 worden opgenomen. Deze aanbiedingsbrief bevat de laatste ontwikkelingen van vóór de begrotingsvaststelling op 5 november Hieronder vindt u een opsomming van onderdelen van de gemeentelijke heffingen tot en met

57 Overzicht 2: Ontwikkeling tarief OZB De aanslag OZB bedraagt een percentage van de WOZ-waarde; ontwikkeling t/m 2012 Woningen Eigenaren 0,0844 0,0788 0, ,0801 0, ,09210 Niet-woningen Eigenaren 0,1192 0,118 0, , , ,12174 Gebruikers 0,096 0,0944 0, , , ,10254 Totaal 0,2152 0,2124 0, , , ,22428 percentage Onroerende zaakbelastingen woningen e n niet-woningen , , , , , , ,00000 jaar woningen niet-woningen Overzicht OZB woningen in Drenthe in 2012 Onroerende zaakbelastingen Drenthe 2012 per huishouden bij gem iddelde w oningw aarde b ed rag 350,00 300,00 250,00 320,13 300,31 277,40 250,91 229,69 223,45 218,87 211,97 205,63 201,17 200,78 198,97 200,00 150,00 100,00 50,00 0,00 Borger-Odoorn Emmen Coevorden De Wolden Assen Meppel Hoogeveen Westerveld Aa en Hunze Tynaarlo Noordenveld Midden Drenthe 55

58 Het gemiddelde OZB-bedrag voor woningen in Drenthe is 236,61. Overzicht 3: Ontwikkeling Afvalstoffenheffing en reinigingsrechten Afvalstoffenheffing Eenpersoonshuishouden Meerpersoonshuishouden Uitgangspunt: 100% kostendekkend tarief. TARIEF 270,00 VERLOOP TARIEVEN AFVALSTOFFENHEFFING ,00 230,00 210,00 190,00 170,00 150, JAAR Reeks1 Reeks2 bedrag 310,00 299,64 294,99 Afvalstoffenheffing Drenthe 2012 (meerpersoonstarief) 290,00 277,60 270,00 250,00 252,50 250,92 243,00 239,32 230,00 227,15 224,85 215,00 210,00 210,60 206,36 190,00 170,00 150,00 Emmen Coevorden Hoogeveen Aa en Hunze Westerveld Meppel Assen Tynaarlo Noordenveld Midden-Drenthe De Wolden Borger-Odoorn 56

59 Het gemiddelde tarief in Drenthe is 245,16. Het tarief van Noordenveld is 100% kostendekkend; van andere gemeenten is dit niet bekend. Tynaarlo en Borger-Odoorn hanteren het variabele Diftarsysteem. Omdat hierdoor geen vast bedrag per meerpersoons huishouden bekend is, is voor deze gemeenten het gemiddelde aanslagbedrag van een meerpersoons huishouden weergegeven. Overzicht 4: Ontwikkeling Rioolheffing De rioolheffing wordt sinds 2010 geheven van de eigenaar. De bedragen 2007 t/m 2009 betreffen nog rioolrecht van de gebruiker. De heffingsbedragen van 2010 t/m 2012 betreffen een gemiddelde. Rioolheffing Rioolheffing eigenaar tarief Rioolheffing (rioolrecht) jaar Rioolheffing Drenthe 2012 tarief 300,00 250,00 252,11 243,00 238,50 219,60 200,00 198,80 190,00 186,11 183,95 171,00 169,92 168,68 150,00 146,90 100,00 50,00 Westerveld Noordenveld Midden-Drenthe De Wolden Tynaarlo Aa en Hunze Borger-Odoorn Assen Meppel Coevorden Emmen Hoogeveen 57

60 Het gemiddelde tarief Rioolheffing in Drenthe bedraagt 197,38. Het tarief van Noordenveld is 100% kosten dekkend; van andere gemeenten is dit niet bekend. In Emmen en Coevorden worden eigenaar en gebruiker belast. Beide heffingen zijn voor dit overzicht bij elkaar opgeteld. De Wolden onderscheidt één- en meerpersoons huishoudens. Hier is uitgegaan van het tarief voor een meerpersoons huishouden. Overzicht 5: belangrijkste heffingen Van de belangrijkste heffingen is hieronder op basis van de jaarrekening 2011 het procentuele aandeel in het totaal weergegeven. 1% Overzicht heffingen 3% 2% 4% 7% 28% 31% onroerende zaakbelastingen reinigingsheffingen rioolheffing bouw leges secretarieleges 24% forensen- en toeristenbelasting lijkbezorgingsrechten overig Overzicht 6: lasten 2012 per huishouden per gemeente in Drenthe bedrag Overzicht lasten 2012 per gezin in Drenthe Emmen Coevorden Westerveld Borger-Odoorn De Wolden Noordenveld Assen Midden Drenthe Aa en Hunze Hoogeveen Meppel Tynaarlo 58

61 6. Streven: stijging lastendruk zoveel mogelijk binnen inflatiepercentage De in deze begroting opgenomen stijging van de lokale lasten is een gevolg van de in 2011 genomen besluiten over de tarieven voor Noordenveld wil de stijging van de totale lastendruk zoveel mogelijk binnen het inflatiepercentage houden en streeft ernaar om in de toekomst de stijgingen te beperken. 59

62 3.2 Weerstandsvermogen 1. Inleiding en definitie Volgens artikel 11 van het BBV bevat de begrotingsparagraaf weerstandsvermogen ten minste: a. een inventarisatie van de weerstandscapaciteit; b. een inventarisatie van de risico's; c. het beleid omtrent de weerstandscapaciteit en de risico's Het weerstandsvermogen van een gemeente is te definiëren als de verhouding tussen geldmiddelen en andere mogelijkheden van een gemeente om belangrijke, niet begrote kosten te dekken de weerstandscapaciteit - en het totaal aan risico s die belangrijke gevolgen kunnen hebben voor haar financiële positie, maar waarvoor geen maatregelen zijn getroffen. 2. Inzicht in robuustheid gemeentelijke financiën De paragraaf weerstandsvermogen geeft aan in hoeverre de gemeentelijke financiële middelen bestand zijn tegen tegenvallers. Met een zeker weerstandsvermogen kan worden voorkomen dat elke financiële tegenvaller meteen dwingt tot bezuinigen. Het weerstandsvermogen kan betrekking hebben op het begrotingsjaar zelf (statisch weerstandsvermogen) maar ook op meerdere begrotingsjaren (dynamisch weerstandsvermogen). Om de robuustheid van de financiële middelen te kunnen beoordelen is inzicht nodig in de omvang en impact van mogelijke risico s en de aanwezige weerstandscapaciteit. 3. Weerstandscapaciteit De weerstandscapaciteit bestaat uit financiële mogelijkheden waarmee eventuele tegenvallers bekostigd kunnen worden. Met incidentele weerstandscapaciteit, zoals de algemene reserve en de stille reserves, kan een gemeente calamiteiten en eenmalige tegenvallers opvangen zonder dat dit invloed heeft op de voortzetting van taken op het afgesproken niveau. Met de structurele weerstandscapaciteit, zoals de onbenutte belastingcapaciteit van de OZB, kan de gemeente permanente tegenvallers in de exploitatie opvangen, zonder dat dit ten koste gaat van de uitvoering van bestaande taken. 4. Risico s Het weerstandsvermogen van een gemeente dient om die categorie risico s af te dekken die niet in de begroting is voorzien. Het gaat hier om bedrijfsrisico s met betrekking tot de grondexploitatie, open einde-regelingen en de algemene uitkering uit het Gemeentefonds. Reguliere risico s behoren dus niet tot deze categorie. Hiervoor kunnen immers verzekeringen worden afgesloten of voorzieningen worden gevormd. In het vervolg van deze paragraaf zal nader worden ingegaan op de beschikbare incidentele en structurele weerstandscapaciteit. Vervolgens kunnen conclusies worden getrokken over hoe het gewenste weerstandsvermogen zich verhoudt tot de weerstandscapaciteit. 5. Incidentele weerstandscapaciteit: reserves Reserves zijn vermogensbestanddelen die als eigen vermogen zijn aan te merken. Noordenveld kent verschillende reserves, zoals : de algemene reserve; egalisatiereserves, ofwel bestemmingsreserves die dienen om ongewenste schommelingen op te vangen in de tarieven die aan derden in rekening worden gebracht; overige bestemmingsreserves. Zodra de gemeenteraad een bestemming aan een reserve geeft, is er sprake van een bestemmingsreserve. Bestemmingsreserves horen strikt genomen eigenlijk niet tot de 60

63 weerstandscapaciteit. Ze bestaan immers uit door de gemeenteraad immers geoormerkt geld. Aanwending voor andere doeleinden zoals het bekostigen van een risico, kan daarom alleen met instemming van de gemeenteraad. Zonder een dergelijk oormerk behoort het beschikbaar eigen vermogen tot de algemene reserve. Deze reserve is geheel vrij aanwendbaar. Noordenveld beschikt per ultimo juni 2012 over de navolgende reserves en voorzieningen (x 1.000): Reserve/voorziening Begroting 2012 Begroting 2013 Algemene reserve Bestemmingsreserve Voorzieningen Totaal Voor de reserves en voorzieningen geldt dus dat sprake is van (toekomstige) claims op grond van besluitvorming van de gemeenteraad. In bovenstaande bedragen is hiermee reeds rekening gehouden. Ontschotting reserves Medio 2011 is de nota Reserves en Voorzieningen geactualiseerd. De nota is op 7 december 2011 door de gemeenteraad vastgesteld. In de nota is aandacht besteed aan de ontschotting van reserves en voorzieningen. In deze begroting wordt in hoofdstuk een voorstel gedaan om een aantal bestemmingsreserves af te romen ten gunste van de algemene reserve. Het gaat in totaal om een bedrag van welke toegevoegd kan worden aan de algemene reserve waarna deze per 1 januari 2013 dan toeneemt tot Stand Algemene reserve De algemene reserve is ten opzichte van de begroting 2012 afgenomen met 3 miljoen. De afname wordt veroorzaakt doordat het een deel van het negatieve jaarresultaat 2011 ten laste van de algemene reserve is gebracht. Stand Bestemmingsreserves De bestemmingsreserves worden met name gevormd door: reserve onderhoud kapitaalgoederen ( 1,8 miljoen) reserve dekking kapitaallasten ( 5,6 miljoen) reserve riolering ( 2,1 miljoen) reserve bijdrage Regiofonds ( 1,3 miljoen) 6. Geen onderdeel weerstandscapaciteit: Voorzieningen In het vorige hoofdstukje is sprake van Voorzieningen. Ze staan genoemd in de paragraaf Weerstandsvermogen maar maken geen deel uit van de weerstandscapaciteit. Toch worden ze hier verklaard. Voorzieningen zijn te beschouwen als vreemd vermogen. Ze zijn immers getroffen voor per balansdatum te verwachten verplichtingen en verliezen. Ze kunnen ook worden getroffen voor kosten die in een volgend begrotingsjaar zullen worden gemaakt, mits die kosten hun oorsprong mede vinden in het lopende begrotingsjaar. Bovendien moet de voorziening dan bedoeld zijn voor de gelijkmatige verdeling van lasten over een aantal jaren (onderhoudsvoorzieningen). Tot de voorzieningen worden ook gerekend van derden verkregen middelen die aan een specifieke taak of doelstelling besteed moeten worden, zoals rijksvergoedingen voor onderwijs. 61

64 Uit het voorgaande blijkt, dat de voorzieningen alleen voor bepaalde doelen mogen en kunnen worden aangewend. Bestuurlijk kan hiervan dan ook niet worden afgeweken. Daarom maken ze dan ook geen deel uit van de weerstandscapaciteit. Omvang reserves in relatie tot andere gemeenten Hieronder worden de gemiddelde reserves van Noordenveld over 2012 en 2013 vergeleken met de gemiddelde reservepositie per inwoner in de provincie Drenthe. De prognose is dat de gemeente Noordenveld per 1 januari inwoners telt. Soort reserve Noordenveld 2012 Noordenveld 2013 Drenthe 2011 Algemene reserve Bestemmingsreserve Totaal De algemene reserve en de bestemmingsreserves van de gemeente Noordenveld zijn beperkter in omvang ten opzichte van de gemiddelde Drentse gemeenten. Structurele weerstandscapaciteit: onbenutte belastingcapaciteit De Algemene reserve en bestemmingsreserves behoren tot de incidentele weerstandscapaciteit. Tot de structurele weerstandscapaciteit van een gemeente behoort de onbenutte belastingcapaciteit van de OZB, te definiëren als het verschil tussen de door de raad vastgestelde tarieven en de maximum tarieven. Voor de OZB geldt echter geen wettelijk vastgesteld maximum meer; de ruimte binnen de onroerende zaakbelasting is in theorie dus onbeperkt. De omvang van deze belastingbuffer wordt dus bepaald door wat het gemeentebestuur als aanvaardbaar maximumtarief beschouwt. De buffer wordt sinds 2006 beperkt door het vervallen van het gebruikersgedeelte. Aanwending van de incidentele weerstandscapaciteit de algemene reserve en reserve grondexploitatie leidt tot een lagere renteopbrengst in de jaarlijkse exploitatie. De eventueel in te zetten onbenutte belastingcapaciteit zou bijvoorbeeld gelijk kunnen worden gesteld aan het bedrag waarmee de renteopbrengst is verminderd. Omvang weerstandscapaciteit Samengevat kan worden geconcludeerd, dat de gemeente tenminste beschikt over een weerstandscapaciteit van 2,5 miljoen (algemene reserve). 7. Risico s De omvang van het benodigde weerstandsvermogen wordt bepaald door de omvang van de weerstandscapaciteit in relatie tot de resterende risico s. Met resterende risico s worden bedoeld de risico s die onvoldoende onder controle kunnen worden gehouden door stuur- en beheersmaatregelen en waarvoor (nog) geen specifieke voorzieningen zijn of kunnen worden getroffen. In bijlage 1 van deze paragraaf zijn alle geïnventariseerde risico s opgenomen. In bijlage 2 zijn de risico s nader toegelicht. De risico s worden bij het samenstellen van de afdelingsrapportages telkens opnieuw geïnventariseerd. De risico s in de bijlage van deze paragraaf zijn dus actueel. Echter, vanwege de complexiteit van gemeentelijke organisaties en de grote diversiteit aan risico s, is geen absolute zekerheid te geven over de volledigheid van het beeld met betrekking tot de risico s. 8. Weerstandsvermogen Wetenschappelijke of algemeen geldende normen voor de gewenste omvang van het weerstandsvermogen zijn er niet. Iedere organisatie zal aan de gewenste omvang op haar eigen 62

65 wijze, gelet op haar eigen situatie, zelf invulling moeten geven. Uitgangspunt is evenwel dat de omvang van het weerstandsvermogen in verhouding moet staan tot de risico s die de gemeente Noordenveld loopt. Berekening weerstandsvermogen Tot en met de begroting 2011 werd het weerstandsvermogen van Noordenveld berekend op basis van risicoprofielen. Bij deze systematiek vond geen weging van de afzonderlijke risico s plaats en was het niet goed mogelijk om conclusies te trekken over de toereikendheid van het weerstandsvermogen. De accountant en de gemeenteraad hebben aangedrongen op een systematiek voor het kwantificeren van risico s die uitgaat van de kans dat zich een risico voordoet en de financiële schade die daaruit kan voortvloeien. De risico s worden in vijf risicoklassen ingedeeld, gebaseerd op het aantal keren dat een risico zich zou kunnen voordoen. De lichtste klasse (klasse 5) is voor risico s die zich één keer per jaar of vaker voordoen. In de zwaarste klasse (klasse 1) doet een risico zich één keer per tien jaar voor. Elke klasse bevat een bepaald percentage dat wordt vermenigvuldigd met het financiële gevolg. Deze financiële gevolgen zijn op hun beurt ingedeeld in vijf klassen, oplopend van tot meer dan Kans Klasse Referentiebeelden Kwantitatief 1 < of 1 keer per 10 jaar 10% 2 1 keer per 5-10 jaar 30% 3 1 keer per 2-5 jaar 50% 4 1 keer per 1-2 jaar 70% 5 1 keer per jaar of vaker 90% Gevolg Klasse > In bijlage 1 is een integraal overzicht opgenomen van alle risico s ingedeeld naar kans x gevolg. In bijlage 2 zijn de tien grootste risico s nader uitgewerkt. 9. Conclusie Op basis van de hierboven beschreven kans/gevolg-systematiek bedraagt het minimaal benodigde weerstandsvermogen Het maximale beslag op het weerstandvermogen bedraagt momenteel Rekening houdend met een algemene reserve van is het weerstandsvermogen net toereikend om de minimale risico s af te dekken. Na de ontschotting van de bestemmingsreserves bedraagt de algemene reserve waardoor deze boven het minimum niveau uitkomt. Wel moet nog opgemerkt worden dat een deel van de algemene reserve niet vrij aanwendbaar is. Bij de begroting 2014 wordt de laatste tranche ingezet om de algemene reserve weer geheel vrij aanwendbaar te maken. 63

66 Bijlage 1 Indeling risico's (kans x gevolg) Ricio's per afdeling Kans Gevolg Kans x gevolg Minimaal Maximaal < 1keer per 10 jaar 1 keer per 5-10 jaar 1 keer per 2-5 jaar 1 keer per 1-2 jaar 1 keer per jaar of > > % 30% 50% 70% 90% Garantstellingen en waarborgfondsen x x Risico van extra kosten bij oplopende renteontwikkelingen x x Algemene uitkering uit het Gemeentefonds x x Personeelsbestand x x Kostenrisico s voortvloeiend uit ARBO-wetgeving x x Informatie- en communicatiesystemen x x Grondexploitaties (incl Regiovisie) Exploitatiebijdrage Novatec x x Open eind regeling inkomensdeel Wet Werk en Bijstand x x Risico van planschadeclaims x x IHP onderwijs x x Lumpsumfinanciering onderwijs x x Risico milieuverontreinigingen x x Regionale uitvoeringsdienst x x Open eind regeling WMO x x Toereikendheid voorzieningen (met name onderhoud x x kapitaalgoederen) Wegenbeheer en groenbeheersplan x x

67 Bijlage 2 Toelichting op de risico s In deze toelichting zijn de nu bekende risico s benoemd en volgens de nieuwe klassensystematiek gewogen en gewaardeerd. 1. Garantstellingen en waarborgfondsen De gemeente heeft zich borg gesteld voor een aantal instanties ten behoeve van het verstrekken van een geldlening. De gemeente loopt hierbij het risico als de verplichtingen door de geldnemer niet worden nagekomen. Daarbij gaat het niet om de aan het Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW- ook wel Nationale Hypotheekgarantie) overgedragen voormalige gemeentegaranties eigen woningen. Dit geldt eveneens voor de overdracht van de in het verleden afgegeven gemeentegaranties ten behoeve van door corporaties aangetrokken geldleningen. Deze zijn overgedragen aan het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) Per is het totaal aan garantstellingen Kwantificering Kans: klasse 1 (minder of 1 keer per 10 jaar) = 10% Gevolg: klasse 4 ( ) Kans x gevolg: minimaal (10% x ) tot maximaal (10% x ) 2. Risico van extra kosten bij oplopende renteontwikkelingen De gemeente is volop deelnemer in het economisch verkeer waaronder het aantrekken van langlopende geldleningen op de kapitaalmarkt. De rente ontwikkelingen op de kapitaalmarkt zijn de afgelopen jaren relatief stabiel. Eventuele effecten kunnen vanuit de lopende exploitatiebegroting jaarlijks worden meegenomen. In de begroting wordt 5% rente geraamd voor consolidatie van het te verwachten financieringstekort, terwijl de huidige marktrente voor langlopende geldleningen in de loop van 2012 gedaald is van 3,8% naar 3,1%. Kwantificering Kans: klasse 1 (minder of 1 keer per 10 jaar) = 10% Gevolg: klasse 4 ( ) Kans x gevolg: minimaal (10% x ) tot maximaal (10% x ) 3. Risico algemene uitkering Herverdeling gemeentefonds Het huidige systeem voor de gemeentefinanciën is ingevoerd in De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft aangekondigd groot onderhoud te willen toepassen. Er wordt geconstateerd dat de gemeentelijke uitgaven sinds enkele jaren hoger liggen dan de genormeerde bedragen. Een tweede reden heeft betrekking op het feit dat de economische crisis in combinatie met de aanstaande bestuurlijke en financiële decentralisaties veel van rijk en gemeenten vergt. De toets van de uitkomsten van het onderzoek aan het nieuwe verdeelsysteem leidt tot een herziene indeling en omvang van de clusters. Het effect van de herverdeling op de algemene uitkering per gemeente is maximaal 15 euro per inwoner per jaar. De VNG heeft vorig jaar aangegeven dat de herverdeling op een slecht moment komt, met de grote decentralisatieoperaties op komst. Dat brengt grote onzekerheid en financiële risico s voor gemeenten met zich mee. Bovendien wordt de door het rijk voorgestelde normatieve weging door gemeenten verworpen. Eind 2011 is, mede op aandringen van de VNG, besloten om de prioriteit te leggen bij de decentralisaties Begeleiding, Jeugdzorg en de uitvoeringslasten Wet werken naar vermogen. 65

68 In de junicirculaire 2012 geeft de minister aan de invoering van de herverdeling van het gemeentefonds per 2014 zal plaatsvinden. Dat betekent dat de nadere onderzoeken in 2012 zullen worden uitgevoerd. Over het uitvoeringsproces en de voortgang zullen de gemeenten in de loop van 2012 op de hoogte worden gesteld. Veranderingen in de woningvoorraad per 1 januari 2013 De gegevens over gebouwen en adressen in de BAG zijn vanaf 2013 bepalend voor de verdeling van het gemeentefonds. De gegevens over gebouwen en adressen zijn ondergebracht in de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG). Op 1 juli 2011 is er een gebruiksplicht voor overheidsorganen in werking getreden. Dit betekent dat ook het CBS verplicht is voortaan de adressen en gebouwgegevens uit de Landelijke Voorziening BAG te gebruiken (voorheen vroeg het CBS de gegevens op bij gemeenten). De overstap van het CBS op de BAG leidt tot veranderingen in de woningvoorraad per 1 januari 2013 (de woningvoorraad per 1 januari 2012 is nog gebaseerd op de huidige werkwijze) en heeft dus gevolgen voor de verdeling van het gemeentefonds met ingang van het uitkeringsjaar In de junicirculaire 2012 schrijft de minister dat uit een gezamenlijke analyse van het ministerie en de VNG is gebleken dat voor een grote groep gemeenten forse herverdeeleffecten zullen optreden. Om die reden is besloten de invoering van de BAG voor het gemeentefonds uit te stellen en te koppelen aan de komende herijking van het gemeentefonds. De herijking zal leiden tot een nieuwe verdeling, niet eerder dan met ingang van Alle verdeelmaatstaven van het gemeentefonds maken bij de herijking integraal onderdeel uit van het onderzoek, waarbij een relatie wordt gelegd tussen de kosten van gemeenten en de structuurkenmerken (kostendragende factoren) die hierbij een rol spelen. Deze integrale aanpak moet, volgens de minister, er in resulteren dat de onbedoelde herverdeeleffecten van dit specifieke onderdeel tot een minimum worden beperkt. Rijksbezuinigingen Het gemeentefonds ademt mee met de rijksbegroting (normering- of trap op-trap af systematiek). Deze systematiek brengt het risico met zich mee dat bij dalende rijksuitgaven (als gevolg van rijksbezuinigingen) het gemeentefonds ook dienovereenkomstig daalt. De hoge accrespercentages uit voorgaande jaren zullen de komende jaren zeker niet terugkeren. In verband met de economische crisis is de systematiek tijdelijk uitgeschakeld geweest maar is vanaf begrotingsjaar 2012 weer in werking getreden. De accrespercentages zijn nominale percentages. De komende jaren liggen die net boven de nullijn. De reële percentages (dus gecorrigeerd voor inflatie: het BBP Bruto Binnenlands Product) liggen beneden de nullijn, wat wil zeggen dat gemeenten reëel minder te besteden hebben. Aanvullende uitkering Door de economische crisis zullen meer gemeenten niet meer een sluitende begroting kunnen presenteren. Als gevolg van onder meer grote verliezen met grondexploitaties en een groter aanslag op de sociale voorzieningen zullen gemeenten genoodzaakt zijn aanvullende steun bij het rijk aan te vragen (zogenaamde artikel 12-Financiële Verhoudingswet-aanvraag). De (tijdelijke) uitkering wordt ten laste van het gemeentefonds gebracht waardoor de overige gemeenten gaan meebetalen aan de steunverlening aan individuele gemeenten. Kwantificering Kans: klasse 5 (1 keer per jaar: 90%) Gevolg: klasse 4 ( ) Kans x gevolg: minimaal (90% x ) tot maximaal (90% x ) 66

69 4. Personeel De gemeente moet een taakstellende bezuiniging van 1,4 miljoen op de formatie realiseren. Daarnaast wordt er gekeken naar mogelijkheden voor het uitbesteden van werkzaamheden en verdergaande samenwerking. Als deze ontwikkelingen leiden tot (onvrijwillige) uitstroom van medewerkers, dan zullen hiervoor kosten gemaakt worden. Voor deze kosten is geen voorziening getroffen. De huidige post flankerend beleid voorziet alleen in de huidige kosten. Tot nu toe is de terugloop in formatie gerealiseerd zonder gedwongen ontslagen. De verwachting is dat dit ook in 2013 het geval zal zijn. Naast onvrijwillige uitstroom kunnen onzekerheid over de toekomst, krimp van de formatie (zeker als deze niet gepaard gaat met afname van de hoeveelheid werk) en geen of beperkte vervanging bij ziekte ook leiden tot toename van het ziekteverzuim met bijbehorende kosten. Tot nu toe wijkt ons ziekverzuimpercentage overigens niet significant af van het landelijk gemiddelde. Echter het budget waaruit we ziektevervanging betalen krimpt ook. Belangrijk is om aandacht te hebben voor dit effect vooral voor de medewerkers zelf, maar ook om daarmee de financiële risico s te beperken. Kwantificering Kans: klasse 3 (1 keer per 2 a 5 jaar ) = 50% Gevolg: klasse 2 ( ) Kans x gevolg: minimaal (50% x ) tot maximaal (50% x ) 5. Kostenrisico s voortvloeiend uit Arbo-wetgeving De onlangs gehouden risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E) leidt tot de conclusie dat de te maken kosten bekostigd kunnen worden uit de bestaande Arbo- budgetten. Kwantificering Kans: klasse 1 (minder of 1 keer per 10 jaar ) = 10% Gevolg: klasse 1 ( ) Kans x gevolg: minimaal (10% x ) tot maximaal (10% x ) 6. Informatie- en communicatiesystemen De rijksoverheid heeft hoge ambities voor de informatiesystemen en voorziening bij de gehele overheid. Dit uit zich onder andere in de geformuleerde ambities m.b.t. het Nationaal Uitvoerings Programma (NUP). De noodzakelijke financiële middelen om deze, door de rijksoverheid geformuleerde ambities te bereiken, worden niet volledig meegeleverd. De gemeente moet het programma dus deels zelf financieren. De technische inrichting van de informatiesystemen is verbeterd, maar moet op het gebied van continuïteit i.v.m. calamiteiten nog verder worden geoptimaliseerd. Kwantificering Kans: klasse 3 (1 keer per 2 a 5 jaar ) = 50% Gevolg: klasse 2 ( ) Kans x gevolg: minimaal (50% x ) tot maximaal (50% x ) 7. Grondexploitaties (incl Regiovisie) Voor de risico s voortvloeiende uit grondexploitaties wordt verwezen naar de paragraaf grondbeleid, onderdeel risicoparagraaf. De totale boekwaarde per bedraagt: -in exploitatie genomen complexen nog niet in exploitatie genomen complexen overige voorraden Totaal

70 Op basis van de vuistregel dat de reserve grondexploitatie een risicobuffer van ca 10% van de boekwaarde van de complexen moet bedragen, moet de gemeente over een minimaal risicokapitaal kunnen beschikken van Risico exploitatiebijdrage Novatec De gemeente draagt bij in het exploitatietekort van Novatec. Het exploitatietekort is het gevolg van het verschil tussen de daadwerkelijke sw-personeelskosten en de rijksvergoeding daarvoor. Op het tekort wordt het bedrijfsresultaat van Novatec in mindering gebracht. Het dan nog resterende tekort wordt conform de GR regeling naar rato door de gemeenten aangezuiverd. Jaarlijks begroot de gemeente hiervoor een post exploitatiebijdrage aan Novatec. De gemeente baseert zich daarbij op de begroting van Novatec, waarin het exploitatietekort per GR gemeente wordt geraamd. Risico s In 2012 is de start gemaakt met de herstructurering van Novatec. Het aantal werkplaatsen binnen de infrastructuur van Novatec wordt sterk teruggebracht. Dit betekent dat er voor een groot deel van de huidige sw-medewerkers extern een werkplaats gevonden moet worden (de beweging van binnen naar buiten). In dat kader moeten de medewerkers groenonderhoud van Novatec zo veel mogelijk terug naar de gemeenten. Novatec kan dan in 2013 haar groenafdeling opheffen. Novatec neemt in haar begroting 2013 een voorschot op de positieve financiële gevolgen hiervan. Het succes hiervan is echter sterk afhankelijk van het tempo waarin het de gemeenten lukt deze groep medewerkers terug te halen in de eigen organisatie. Wanneer dit niet lukt in het tempo waarmee de begroting van Novatec rekent zal de afbouw van de groenafdeling vertraging oplopen met als gevolg hogere exploitatiebijdragen voor de gemeenten. De kans hierop is aanzienlijk aangezien het opnieuw in huis halen van een groot aantal medewerkers voor gemeenten geen eenvoudige opgave is. De omzet industriële werken van Novatec staat als gevolg van de economische situatie de laatste jaren onder druk. Aangezien het de verwachting is dat de situatie in 2013 niet wezenlijk verbetert is de omzet door Novatec in 2013 defensief begroot. Dit neemt echter niet weg dat er een kans is dat ook in 2013 de omzet niet wordt gehaald. De exploitatiebijdrage aan Novatec zal dan hoger uitvallen. Kwantificering Kans: klasse 5 (1 keer per jaar: 90%) Gevolg: klasse 4 ( ) Kans x gevolg: minimaal (90% x ) tot maximaal (90% x ) 9. Risico openeinderegeling Wet Werk en Bijstand (WWB) De ISD stelt in het eerste kwartaal van het jaar voorafgaand aan het uitvoeringsjaar haar begroting op. De belangrijkste posten in de begroting van de ISD zijn: bijstandsuitkeringen, bijzondere bijstand, participatie en apparaatskosten. In haar begroting geeft de ISD tevens aan wat de te verwachte rijksbijdrage zal zijn. De gemeente neemt de begroting van de ISD en de te verwachten rijksbijdrage nagenoeg ongewijzigd over in haar eigen begroting. Risico s De afgelopen twee jaar is het klantenbestand van de ISD als gevolg van de recessie steeds sterker gegroeid dan verwacht en begroot. In 2013 wordt een verdere stijging van het aantal klanten verwacht. Die stijging is verwerkt in de begroting. Toch is het mogelijk dat het klantenbestand ook weer in 2013 harder stijgt dan verwacht en begroot. De kosten voor bijstandsverlening, bijzondere bijstand en schuldhulpverlening zullen dan hoger zijn dan begroot. Dit risico wordt voor een deel getemperd door de gewijzigde financieringssystematiek WWB per Deze stelt dat er voor alle gemeenten samen een toereikend budget bijstandsuitkeringen moet zijn. Het totale budget wordt via een complexe methodiek verdeeld over de gemeenten. In theorie is voor Noordenveld het budget in 68

71 2013 gelijk aan de kosten voor de bijstandsuitkeringen. In de praktijk kunnen er door fouten in het verdeelsysteem toch tekorten ontstaan. Wanneer Noordenveld in 2013 geconfronteerd wordt met een tekort dat groter is dan 10% van het toegekende budget kan een beroep worden gedaan op een IAU (incidentele aanvullende uitkering). Een IAU dekt de kosten voor gemeenten die boven de 110% van het budget uitgaan. Om voor een IAU in aanmerking te komen moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan. De gemeente heeft het recht een IAU aan te vragen maar de toekenning daarvan is echter geen garantie. Het definitieve budget WWB wordt door het ministerie pas in september van het uitvoeringsjaar bekend gemaakt. Tot die tijd blijven gemeenten daarom altijd met een mate van onzekerheid geconfronteerd. Kwantificering Kans: klasse 4 (1 keer per 1-2 jaar: 70%) Gevolg: klasse 4 ( ) Kans x gevolg: minimaal (70% x ) tot maximaal (70% x ) 10. Risico planschadeclaims Nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen kunnen gevolgen hebben voor de waarde van in de nabijheid gelegen onroerende zaken of kunnen leiden tot inkomensderving voor derden. De wetgever heeft geoordeeld, dat dit soort schade niet in z n geheel ten laste hoort te komen van de individuele burger en heeft in de Wet ruimtelijke ordening opgenomen dat deze schade deels vergoed dient te worden door de gemeente. Deze bevoegdheid is aan het college van burgemeester en wethouders. Als oorzaak van de schade wordt het ruimtelijke plan gezien waarmee de nieuwe ontwikkeling mogelijk wordt gemaakt. Hierbij moet gedacht worden aan een bestemmingsplan, de wijziging of uitwerking van een bestemmingsplan, een projectbesluit, afwijking van het bestemmingsplan en aanhouding van vergunningen als gevolg van een in procedure zijnd bestemmingsplan of een voorbereidingsbesluit. Voor de bepaling van de omvang van de schade wordt een externe deskundige ingeschakeld zoals de Stichting Advisering Onroerende Zaken (SAOZ). Een deel van de schade zal vrijwel altijd voor rekening van de aanvrager blijven omdat ruimtelijke ontwikkelingen tot het normale maatschappelijke risico horen. Ook voorzienbaarheid speelt een rol bij de schadebepaling. Als bijvoorbeeld iemand een woning koopt naast een perceel waarvan op dat moment al bekend is dat er in de toekomst nieuwe ontwikkelingen plaats zullen gaan vinden, dan neemt hij bewust het risico en heeft geen recht op schadevergoeding. Ook kan de planschade anderszins verzekerd zijn waardoor geen beroep kan worden gedaan op de planschaderegeling. Een aanvraag moet binnen 5 jaar na het onherroepelijk worden van het betrokken plan of besluit worden ingediend. Risico s In geval van bestemmingsplannen of andere procedures ten behoeve van nieuwe ontwikkelingen in beheer van de gemeente wordt tegenwoordig vooraf een planschaderisicoanalyse uitgevoerd. Hierdoor kan in de exploitatie een bedrag voor planschadevergoedingen opgenomen worden. Wordt een procedure gevoerd voor een project dat in handen is van een derde, zoals een projectontwikkelaar, dan wordt vooraf een anterieure overeenkomst gesloten waarin onder andere de vergoeding van de planschade geregeld wordt. In geval van kruimelgevallen wordt een planschadeovereenkomst met de aanvrager gesloten. Dit betekent dat het merendeel van de planschadeclaims afgedekt is en dat ze niet ten laste van de algemene reserves hoeven te komen. Het kan echter nog steeds voorkomen dat er schade is waar geen rekening mee is gehouden. Mogelijk is dat in actualiseringplannen iets ruimere bouwmogelijkheden bij recht zijn geboden dan in 69

72 de voorgaande plannen. Dit kan planschade opleveren. Grote bedragen zullen dit echter niet zijn. Gedacht moet bijvoorbeeld worden aan het bouwen van een groter en hoger bijgebouw dan in het verleden mogelijk was. Dit kan gevolgen hebben voor de waarde van het huis van de buren, maar dit zal nooit veel zijn. Kwantificering Kans: klasse 4 (1 keer per 1-2 jaar) = 70% Gevolg: klasse 1 ( ) Kans x gevolg: minimaal (70% x ) tot maximaal (70% x ) 11. Risico Integraal Huisvestingsplan Onderwijs De gemeente is verantwoordelijk voor de huisvesting van scholen voor basis, speciaal basis, speciaal en voortgezet onderwijs die zijn gehuisvest op het grondgebied van de gemeente. Er zijn 21 scholen voor basis en speciaal basisonderwijs. De gemeente is integraal schoolbestuur voor het openbaar basis en speciaal basisonderwijs en bestuurt 15 basisscholen. Daarnaast bestuurt Penta Primair 3 scholen voor christelijk basisonderwijs in Roden. De Christelijk Onderwijs Groep Drenthe bestuurt scholen in Een en Veenhuizen. De Gereformeerde Scholengroep Primair Onderwijs bestuurt een gereformeerde school in Roden. In Veenhuizen is een school voor speciaal onderwijs ondergebracht in gevangenis Norgerhaven. In Roden zijn 2 nevenvestigingen voor voortgezet onderwijs van de Regionale Scholengemeenschap De Borgen (onderdeel van Onderwijsgroep Noord te Groningen) en in Norg is een nevenvestiging van het Dr. Nassaucollege te Assen. De komende jaren krijgen we te maken met een daling van het aantal leerlingen. Dit betekent dat er in toenemende mate leegstand gaat ontstaan in de bestaande schoolgebouwen. Er vinden met regelmaat gesprekken plaats met de schoolbesturen over de nodige capaciteit aan schoolgebouwen. Jaarlijks wordt er in samenwerking met de schoolbesturen een integraal huisvestingsplan (IHP) opgesteld. Het IHP 2012 is in uitvoering en IHP 2013 wordt spoedig aan uw raad ter vaststelling aangeboden. Het IHP 2013 gaat alleen het hoogst noodzakelijke bevatten, omdat wij voor de toekomst de noodzaak zien om een meerjarig IHP op te stellen, waarbij krimp en onderwijskwaliteit speerpunten zijn. Het opstellen van zo n meerjarig IHP vergt meer onderzoek en overleg, communicatie en participatie met de schoolbesturen. Door het vaststellen van een IHP-light voor 2013 ontstaat er tijd om een meerjarig IHP op te stellen. Het is de bedoeling om dit meerjarig IHP voor de begrotingsbehandeling 2014 aan u voor te leggen. Risico s In het noorden van het land wordt de komende jaren een daling van het aantal leerlingen verwacht en ook in Noordenveld zal dit gebeuren. Hoe hoog de daling precies zal zijn is nog niet duidelijk. Op dit moment worden nieuwe leerlingenprognoses opgesteld. Hierbij wordt voortgebouwd op de bestaande prognoses. Met name in het basisonderwijs zullen nogal wat scholen te maken krijgen met een dalend leerlingenaantal en als gevolg daarvan toenemende leegstand. Het kan daarom nodig zijn op termijn scholen samen te voegen en wellicht op te heffen. Op dat moment vervallen de vrijkomende schoolgebouwen aan de gemeente. Omdat schoolgebouwen in 40 jaar worden afgeschreven is er vaak sprake van een aanzienlijke boekwaarde. Afhankelijk van de locatie en de leeftijd van het gebouw kan pas daarna een goede vervangende bestemming worden gezocht voor deze gebouwen. Voor die gebouwen of gebouwdelen die niet langer nodig zijn voor onderwijs kan zo vroegtijdig een vervangende bestemming worden gezocht. Desondanks blijft er een behoorlijk risico omdat het niet altijd eenvoudig zal zijn nieuwe gebruikers voor de vrijkomende gebouwen te vinden. Kwantificering Kans: klasse 3 (1 keer per 2-5 jaar: 50%) 70

73 Gevolg: klasse 4 ( ) Kans x gevolg: minimaal (50% x ) tot maximaal (50% x ) 12. Risico lumpsumfinanciering openbaar onderwijs De gemeente is integraal schoolbestuur voor 15 openbare scholen voor basis en speciaal basisonderwijs Daarvoor ontvangen wij van de rijksoverheid jaarlijks een genormeerde vergoeding voor de kosten van personeel en materiële exploitatie. Deze vergoeding is de afgelopen jaren verlaagd in verband met bezuinigingen van het rijk. Er dan ook sprake van een tekort op de begroting terwijl de meerjarenbegrotingen eveneens een jaarlijks tekort laten zien. Naast verdergaande bezuinigingen wordt het tekort de komende jaren verder veroorzaakt door daling van het aantal leerlingen. Om de tekorten af te dekken wordt gebruik gemaakt van de reserve openbaar onderwijs. Die reserve is hiervoor toereikend. Volgens de normering van de Commissie Vermogensbeheer Onderwijsinstellingen moet een schoolbestuur een kapitalisatiefactor hebben van omstreeks 35% (Dat wil zeggen men moet beschikken over een reserve van omstreeks 35% van de jaarlijkse omzet). Op dit moment is de kapitalisatiefactor voor het openbaar onderwijs 54%. Risico s De komende jaren zal het aantal leerlingen teruglopen. Middels het regelmatig maken van leerlingenprognoses wordt dit dalende verloop in beeld gebracht. Het kan nodig zijn scholen op te heffen of samen te voegen. Er worden nieuwe regels ingevoerd voor Passend Onderwijs die gevolgen hebben voor schoolbesturen. Zij zullen verantwoordelijk worden voor de kosten van verwijzing van leerlingen naar speciaal onderwijs. De nu hiervoor op landelijk niveau beschikbare budgetten zullen worden verlaagd en volgens nieuwe verdeelsleutels worden herverdeeld. Het personeelsbestand is relatief vergrijsd. Dit brengt een hogere personeelslast met zich mee dan de gemiddelde vergoeding op basis van de lumpsum. Door de daling van het aantal leerlingen zal er niet of nauwelijks jong personeel instromen. Kwantificering: Kans: klasse 3 (1 keer per 2-5 jaar) Gevolg: klasse 3 ( tot ) Kans x gevolg: minimaal (50% x ) tot maximaal (50% x ) 13. Risico Milieuverontreinigingen Bedrijven moeten voldoen aan steeds strengere milieuwetgeving. Brengt een inrichting schade toe aan het milieu dan zullen zij de kosten voor de reiniging moeten betalen. Is de dader echter niet meer te achterhalen dan kan het zijn dat deze kosten voor rekening van de gemeente komen. De kosten van bijvoorbeeld bodem- of grondwatersanering kunnen hoog oplopen. Risico s Het betreft hier de risico s van nog niet getaxeerde kosten als gevolg van bekende en onbekende milieuverontreinigingen. Kwantificering Kans: klasse 1 (< of 1 keer per 10 jaar) = 10% Gevolg: klasse 3 ( ) Kans x gevolg: minimaal (10% x ) tot maximaal (10% van ) 71

74 14. Regionale uitvoeringsdienst (RUD). In Drenthe is de vorming van een RUD in volle gang. In 2012 is een Bedrijfsplan opgesteld en is hard gewerkt aan de Gemeenschappelijke regeling op basis waarvan de RUD vorm gegeven wordt. De kosten die gepaard gaan met (de vorming van) de Rud kunnen afhankelijk van de uitvoering hoog oplopen. Daarbij kan gedacht worden aan overheadkosten, kosten om te komen tot één bedrijfsprocessensysteem etc. Momenteel is er nog geen zicht op de kosten die de RUD met zich meebrengt voor de gemeente Noordenveld. Risico Het College heeft als uitgangspunt gesteld dat de vorm van een Drentse RUD financieel neutraal dan wel voordeliger moet zijn dan de huidige opzet. Of aan dit uitgangspunt voldaan wordt is afhankelijk van de uitvoering. Kwantificering Kans: klasse 4 (1 keer per 1-2 jaar) = 70% Gevolg: klasse 3 ( ) Kans x gevolg: minimaal (70% x ) tot maximaal (70% van ) 15. Open eind regeling WMO Sinds 1 januari 2007 is er een nieuwe wet: de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Het maatschappelijke doel van de Wmo is meedoen. De wet moet er voor zorgen dat mensen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen en mee kunnen doen in de samenleving, al of niet geholpen door vrienden, familie of bekenden. Dat is de onderlinge betrokkenheid tussen mensen. En als dat niet kan, is er ondersteuning vanuit de gemeente. De Wmo regelt dat mensen die hulp nodig hebben in het dagelijkse leven ondersteuning krijgen van hun gemeente. Het gaat om voorzieningen als hulp bij het huishouden, een rolstoel of woningaanpassing. De uitvoering van de Wmo houdt meer in dan alleen het verstrekken van voorzieningen. De Wmo richt zich ook op mensen die zich inzetten voor hun medemens of buurt. Het gaat dan bijvoorbeeld om mantelzorgers en vrijwilligers. De Wmo stimuleert activiteiten die de onderlinge betrokkenheid in buurten en wijken vergroten. De Wmo biedt ondersteuning om te voorkomen dat mensen later zwaardere vormen van hulp nodig hebben. Het gaat bijvoorbeeld om opvoedingsondersteuning en activiteiten tegen eenzaamheid. Het verstrekken van voorzieningen zoals hiervoor aangeduid gaat op aanvraag. De aanvragen worden in behandeling genomen en in samenspraak met de Wmo-consulent wordt bezien op welke wijze de gemeente zodanige ondersteuning kan bieden dat de belemmeringen in zelfredzaamheid en participatie worden weggenomen. Mensen met een beperking en ouderen kunnen geen voorzieningen meer eisen. Zij moeten benoemen waarin zij in hun activiteiten belemmerd worden. Er moet gedacht worden in oplossingen in plaats van voorzieningen. Daarnaast wordt waar mogelijk de eigen mogelijkheden en die van het eigen sociale systeem aangesproken. Dit proces om tot een volledige invulling van de compensatieplicht te komen, wordt ook wel aangeduid als de kanteling van de Wmo. De geplande overheveling van AWBZ-taken naar de Wmo is voorlopig uitgesteld. Het nieuwe kabinet neemt hier een definitief besluit over. Op het moment dat het nieuwe kabinet besluit alsnog de transitie van AWBZ-taken door te zetten en ook de budgetten bekend zijn kunnen wij een inschatting van de risico s maken. In de oorspronkelijke plannen van het kabinet Rutte werd er wel voorzien in forse kortingen op de macro-budgetten. 72

75 De decentralisatie van extramurale begeleiding geldt ook voor het vervoer en voor de groep licht verstandelijk gehandicapten (lvg) jongeren en voor kinderen met Jeugd-GGZ zorg (vanaf 2013). Als er sprake is van een verblijfsindicatie dan blijft de begeleiding vanuit de AWBZ geregeld. De decentralisatie van begeleiding naar de Wmo biedt kansen om op lokaal niveau deze ondersteuning bij zelfredzaamheid en participatie dichterbij de burger te organiseren. Gemeenten zijn in staat de eigen kracht en mogelijkheden van burgers en hun sociale netwerk aan te spreken en maatwerk in de directe omgeving te realiseren. Ook kunnen zij verbindingen leggen met andere Wmo-voorzieningen en andere gemeentelijke domeinen, zoals re-integratie, de bijstand of het woonbeleid. Zo wordt de begeleiding meer doelmatig en meer effectief georganiseerd. Risico s Een inwoner die conform de gestelde indicatie recht heeft op een individuele Wmovoorziening, ontvangt deze ook. Er is dus sprake van een open einde regeling waarmee de gemeente een financieel risico loopt. Om dit risico beheersbaar te houden, is het noodzakelijk het aantal verstrekkingen in de gaten te houden, en de eventuele toe- dan wel afname. De gevolgen van de vergrijzing van deze gemeente worden nu al langzaam maar zeker zichtbaar. Omdat vooral de groep 85-plussers relatief veel gebruik maakt van individuele Wmo-voorzieningen, kan dit tot een kostenstijging leiden. De te verwachten stijging van de kosten vanwege de vergrijzing zal daarentegen weer enigszins gedempt worden door de betere inkomenspositie van de toekomstige ouderen (in verband met een hogere pensioenopbouw). In de voorjaarsnota 2011 werd duidelijk dat de toename van kosten zich nu al voordoet bij de verstrekking van rolstoelen en het collectieve openbare vervoer. Overigens kan de toename van kosten nog steeds worden opgevangen door de reserve Wmo. Naast de gevolgen van vergrijzing en daarmee een toenemende vraag naar voorzieningen hebben we ook van doen met wijziging van contracten met zorgaanbieders en leveranciers. Gelet op de bedragen die omgaan in de Wmo dienen contracten aangegaan te worden middels Europese aanbesteding. Dergelijke contracten hebben een bepaalde duur (veelal 3 tot 5 jaar). Hetgeen betekent dat na verloop van tijd een nieuw contract aangegaan dient te worden. De financiële gevolgen van een nieuwe aanbesteding zijn van te voren niet of nauwelijks in te schatten. Overigens kan een eventuele toename van kosten om deze reden ook worden opgevangen door de reserve Wmo. Welk risico de nieuwe functie extramurale begeleiding met zich mee brengt vanaf 2013 is nog onduidelijk. Duidelijk is dat deze functie wordt ondergebracht in de Wmo, op welke wijze de wetgeving en financiering exact vorm wordt gegeven is echter nog onduidelijk. Er is al wel gecommuniceerd dat de gemeenten worden geconfronteerd met een korting van 5% op het huidige Awbz-budget voor extramurale begeleiding. Kwantificering Kans: klasse 3 (1 keer per 2-5 jaar) = 50% Gevolg: klasse 4 ( ) Kans x gevolg: minimaal (50% x ) tot maximaal (50% x ) 73

76 16. Risico toereikendheid voorzieningen Er zijn voldoende onderbouwingen van het benodigde voorzieningenniveau aanwezig.. Risico s Desondanks kan vanwege onvoorziene omstandigheden of calamiteiten (stormschade, waterschade etc) het voorkomen dat de voorzieningen op enig moment niet toereikend meer zijn. Kwantificering Kans: klasse 3 (1 keer per 2-5 jaar: 50%) Gevolg: klasse 4 ( ) Kans x gevolg: minimaal (50% x ) tot maximaal (50% x ) 17. Risico wegenbeheer en groenbeheersplan Voor het beheer van de openbare ruimte wordt gewerkt aan een systematiek om jaarlijkse benodigde budgetten in beeld te krijgen. Hierbij wordt gebruikt gemaakt van beheerplannen en van scenario s uit de BOR systematiek. Risico s Voor de openbare ruimte geldt dat nog niet alle beheerplannen zijn vastgesteld. Tot die tijd is onzeker of de huidige budgetten toereikend zijn. De beheerplannen zijn in verband met de bezuinigingen begroting 2012 aangepast op het kwaliteitsniveau laag. Met name de onderhoudssituatie van bepaalde wegvakken kan door intensief gebruik en als gevolg van weersomstandigheden sneller achteruitgaan, waardoor versneld onderhoud moet worden uitgevoerd. Indien schade aan personen, voertuigen of gebouwen ontstaat door onvoldoende onderhoud aan infrastructuur kunnen benadeelde personen een schadeclaim indienen. Daarnaast bestaan de risico s van schadeclaims door takbreuk en achterstallig onderhoud van speeltoestellen. Kwantificering Kans: klasse 3 (1 keer per 2-5 jaar: 50%) Gevolg: klasse 3 ( ) Kans x gevolg: minimaal (50% x ) tot maximaal (50% x ) 74

77 3.3 Onderhoud kapitaalgoederen 1. Inleiding Artikel 12 van het BBV geeft aan dat de paragraaf kapitaalgoederen in iedere geval de volgende kapitaalgoederen behandelt: a. wegen; b. riolering; c. water; d. groen; e. gebouwen. In de paragraaf Kapitaalgoederen wordt met betrekking tot de genoemde kapitaalgoederen besproken: a. het beleidskader; b. de uit het beleidskader voortvloeiende financiële consequenties; c. de vertaling van de financiële consequenties in de begroting. 2. Kapitaalgoederen Noordenveld De gemeente Noordenveld heeft 23 plattelandskernen en beslaat een oppervlakte van ruim hectare. De gemeente is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de openbare ruimte. Daarbij gaat het om de volgende kapitaalgoederen: Infrastructuur, zoals wegen, water, riolering en kunstwerken; Voorzieningen, zoals plantsoenen en bermen, speel- en sportterreinen, openbare verlichting; Gebouwen zoals openbare gebouwen, scholen, monumenten 3. Beheer Openbare Ruimte Het onderhoud van een groot deel van de kapitaalgoederen (riolering en gebouwen bijvoorbeeld niet) vindt plaats volgens de systematiek van het Beheer Openbare Ruimte (BOR). Het BOR bestaat uit kwaliteitscenario s voor (onderdelen van) de openbare ruimte en een vertaling daarvan in kosten. Het biedt daarmee de mogelijkheid om te kiezen uit verschillende onderhoudsniveaus en de daarbij behorende budgetten. Er kan op die manier gestuurd worden op de kwaliteit van de openbare ruimte. Informatie over de uitvoering van de BOR-systematiek vindt u de komende jaren terug in deze paragraaf. Een inventarisatie van het in 2013 door Noordenveld te onderhouden beheerareaal is opgenomen in het bijlagenboek 4. Beleidskader Het beleid van de gemeente Noordenveld voor het onderhoud van kapitaalgoederen is onder meer opgenomen in de nota s: Groenvisie Noordenveld Landschapsbeleidsplan Noordenveld Waterplan Noordenveld Bosbeheerplan Noordenveld Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan (GVVP) VTA-controle voor gemeentelijke bomen. Monumentale bomenlijst Noordenveld Bomenbeleidsplan 75

78 Beleidsplan openbare verlichting Speelbeleidsplan Noordenveld IHP (integraal huisvestingsplan) Scenario Beheer Openbare Ruimte. G.R.P Gedragscode Flora en Fauna 5. Kapitaalgoederen wegen en groen De kapitaalgoederen wegen en groen worden onderhouden met behulp van de BORsystematiek. Het College en de Raad heeft in 2008 aan de hand van verschillende beheerscenario s bepaald dat de kwaliteit van de openbare ruimte moet voldoen aan het scenario Huidig Budget. Sinds de Voorjaarsnota 2011 krijgen alle onderdelen het kwaliteitsniveau Laag. Dit is vertaald in het scenario Alles Laag met een beschikbaar budget van ,-. Scenario Alles Laag Centra Woongebied Bedrijventerrein Hoofdwegen Buitengebied Begraafplaats Accenten Sport en recreatie Verharding L L L L L L L L Groen L L L L L L L L Meubilair L L L L L L L L Verzorging L L L L L L L L Met het scenario "Alles Laag" wordt voor alle BOR-onderdelen minimaal een laag kwaliteitsniveau geëist en gegarandeerd. Alleen voor de begraafplaatsen ligt het gewenste onderhoudsniveau op Basis. Dit is door het college gezien als een inspanningsverplichting. Volgens de Flora en faunawet moeten opdrachtgevers en opdrachtnemers bij het groenbeheer rekening houden met beschermde soorten. Daarom is de gedragscode Flora en fauna inclusief een leidraad voor het beheer opgesteld. De leidraad bevat werkinstructies die aangeven hoe in het veld gehandeld moet worden. Vanaf 2013 wordt deze leidraad geïntegreerd in de uitvoering. Natuurbescherming/landschapsbeleid De post natuurbescherming maakt geen deel uit van de BOR. De gemeente heeft 210 ha bos en landschapselementen in beheer. Bossen met een duurzame instandhouding, waarbij wij streven naar een hoge mate van afwisseling in flora en fauna en waar mogelijk handhaven/ bevorderen van het recreatief medegebruik. Het bosplan Noordenveld is hierbij uitgangspunt. Arcadis onderhoudt als rentmeester de gemeentelijke bossen. Daarnaast heeft de gemeente een prestatieafspraak met landschapsbeheer Drenthe. Dit voert jaarlijks een aantal beheersprojecten uit, bijvoorbeeld het onderhoud van grafheuvels en het snoeien van fruitbomen. 76

79 Gemeentelijk Verkeer- en Vervoerplan Voor 2013 staan de volgende werkzaamheden in de planning (onder voorbehoud van beschikbaar stellen van voldoende eigen middelen): Uitvoering fase acht (Donderseweg) van het herinrichtingsplan Norg. Voorlopig GVVP uitvoeringsprogramma Meeliftprojecten GVVP 2013 Evaluatie Gemeentelijk Verkeer- en VervoerPlan (GVVP) Aanleg fietspad tussen de Kastelenlaan en de Hofstedenlaan te Roden 6. Kapitaalgoed riolering/riolering en waterzuivering De gemeente heeft met de inwerkingtreding van de nieuwe waterwet ook de zorgplicht gekregen voor het hemel- en grondwater. Zij dient het beleid hiervoor vast te leggen in een zogenaamd verbreed Gemeentelijk RioleringsPlan (GRP). Het in 2012 opgestelde plan streeft een doelmatig beheer en onderhoud na en een goed gebruik van de riolering door: de hoeveelheid vuil afvalwater afkomstig uit huishoudens en bedrijven zo klein mogelijk houden; de hoeveelheid regenwater in het vuilwaterstelsel te verminderen door verharde oppervlakken af te koppelen en aan te sluiten op een gescheiden stelsel; de bergingscapaciteit te vergroten, zodat het water meer tijd heeft om te infiltreren en de riolering en watergangen niet worden overbelast. (Dit is weergeven in de zogenaamde Stedelijke WaterOpgave of SWO, een onderzoek naar waar hoeveel water bij een bepaalde hoeveelheid neerslag geborgen zou moeten worden). Daarmee worden de volgende effecten beoogd: een lagere belasting van de zuiveringsinstallaties; een goed functionerend rioolstelsel dat is afgestemd op de hoeveelheid vuil water; minder overstorten bij hevige regenbuien en daarmee minder vervuiling en schoner oppervlaktewater. In het GRP is voor een periode van 4 jaar de jaarlijkse vervanging van de riolering bepaald op basis van leeftijd van het betreffende riool(deel) en beschikbare inspectiegegevens. Bij de vervanging van de riolering wordt, indien mogelijk, invulling gegeven aan de aanleg van een gescheiden rioolstelsel om het afkoppelen van regenwater mogelijk te maken. Het verbrede GRP richt zich bij het afkoppelen vooral op particuliere percelen. Dit als gevolg van afspraken met het waterschap over bovengenoemde beoogde effecten. Belangrijk hierbij is dat er geen extra bergbezinkbassin gemaakt hoeft te worden als het hemelwater wordt afgekoppeld. Daarnaast is het afkoppelen van hemelwater als uitvoeringsmaatregel opgenomen in de Kader Richtlijn Water (KRW). Het waterschap heeft daarom voor Noordenveld een resultaatsverplichting in zijn Stroomgebiedbeheersplan opgenomen voor het afkoppelen van m2 aan wegen en/of dakoppervlakte. Dit vormt gelijk het uitgangspunt voor de invulling de zorgplicht voor het hemelwater door de gemeente. Vanuit diverse invalshoeken (de stedelijke wateropgave, bestaande knelpunten, lopende projecten en ruimtelijke ontwikkelingen) is bekeken waar de beste mogelijkheden aanwezig zijn voor het afkoppelen. De toekomstige investeringen voor nog af te koppelen bestaande bebouwing worden geschat op een totaal van 1,8 miljoen euro. 7. Kapitaalgoed water/watergangen Het schoonhouden van schouwsloten (de zogenaamde A-watergangen) is een wettelijke verplichting voor de eigenaren van deze sloten. Dat geldt dus ook voor de A-watergangen in gemeentelijke eigendom. Deze werkzaamheden worden ieder jaar volgens een schouwbestek uitgevoerd. 77

80 Het schoonhouden van de overige watergangen, de niet-schouwsloten, is een autonome gemeentelijke taak; de gemeente heeft in de uitvoering ervan een zekere beleidsvrijheid. Ieder jaar wordt een deel van deze watergangen schoongemaakt, zodat ze om de zoveel jaar aan de beurt komen. Dit geldt niet als de volksgezondheid in het geding is; de gemeente is dan wettelijk verplicht tot het schoonhouden van de betreffende watergangen. In het kader van het Waterplan Noordenveld worden projecten uitgevoerd voor integraal en duurzaam waterbeheer. Dit betekent dat het waterbeheer wordt afgestemd op andere beleidsterreinen (ruimtelijke ordening) en dat de verschillende waterstromen (regenwater, oppervlaktewater, grondwater, drinkwater en afvalwater) daarin in samenhang worden meegenomen. Doel van het Waterplan is een optimale waterkwaliteit en -kwantiteit. 8. Kapitaalgoed gebouwen De commissie BBV heeft in 2007 uitspraken gedaan over het activeren van groot en klein onderhoud van gebouwen en het creëren van voorzieningen daarvoor. Het maken van beheerplannen is daarbij als voorwaarde gesteld om te mogen werken met egalisatievoorzieningen (afgezonderde vermogensbestanddelen die in de eerste plaats dienen om fluctuaties in de exploitatiekosten te kunnen opvangen). Het gebouwenonderhoud in Noordenveld vindt plaats op basis van onderhoudsplanningen die jaarlijks worden geactualiseerd. Er wordt gewerkt met een meerjaren-planning voor technisch en ingrijpend onderhoud en een jaarplanning voor preventief en groot onderhoud. Ook worden aanvullende, nieuwe eisen voor bijvoorbeeld veiligheid, milieu en Arbo hierin verwerkt, al dan niet na een overgangsfase (met extra kredieten om de bestaande gebouwen op niveau te brengen). De lijst met uit te voeren werkzaamheden wordt uiteindelijke bepaald door: I. de reguliere opgave van het (preventief, groot en renovatie-) onderhoud uit de planning voor de komende drie jaren; II. de bezuinigingen; III. de investeringen die volgen uit verplichte keuringen, inspecties en inventarisaties; en IV. investeringen die volgen uit maatregelen in het kader van duurzaamheid. Het vastgestelde beheerplan vormt de basis voor de uitgaven voor het onderhoud in 2012 tot en met Volgens het plan wordt het getotaliseerde groot onderhoud rondom een jaarschijf van geëgaliseerd. De bedoeling is om de voorziening mede in te zetten voor de investeringen die genoemd zijn bij III. en IV. Onderstaand overzicht geeft inzicht in de financiën betreffende het groot onderhoud aan de gebouwen. Totaaloverzicht jaarschijf en voorziening Totaal overzicht Uitgesteld onderhoud Investeringen uit ontwikkelingen Totaal groot onderhoud gebouwen Getotaliseerd Jaarschijf Onttrekking /dotatie voorziening Stand voorziening 1 jan Stand voorziening

81 Van renovatie is sprake wanneer er een geheel nieuw object tot stand komt of wanneer door toevoegingen, verbeteringen en of wijzigingen de gebruiksduur en/of levensduur van een bestaand object aanmerkelijk toenemen. De bedragen van de investeringen voor renovatie onderhoud zijn weergegeven in onderstaande tabel. Renovatie onderhoud Bedrijfsgebouwen Monumenten Onderwijsgebouwen Overige gebouwen Sociale/ culturele gebouwen Sport/Gymgebouwen Totaal

82 3.4 Financiering Inleiding De paragraaf betreffende de financiering bevat in ieder geval de beleidsvoornemens ten aanzien van het risicobeheer van de financieringsportefeuille. Met de invoering van de duale begroting is de gemeente verplicht onder meer een paragraaf Financiering op te nemen. Deze paragraaf is in plaats van de jaarlijks bij de begroting opgenomen treasuryparagraaf gekomen. Het treasurystatuut vormt de basis voor de paragraaf financiering. De financieringsfunctie ondersteunt de uitvoering van de in de begroting opgenomen programma s. De financieringsfunctie omvat de financiering van beleid en het uitzetten van geldmiddelen die niet direct nodig zijn. De financieringsfunctie is geregeld in het treasurystatuut die door de gemeente is opgesteld op grond van de wet Financiering Decentrale Overheden (Wet Fido). Het treasurystatuut regelt de bestuurlijke infrastructuur voor de uitvoering van de treasuryfunctie in de vorm van uitgangspunten, doelstellingen, richtlijnen en limieten. Het belangrijkste argument voor de invoering van de Wet Fido is om de treasuryfunctie bij de decentrale overheden op een meer inzichtelijke en beheersbare wijze te laten verlopen. Op basis van het treasurystatuut maakt de gemeente jaarlijks een financieringsparagraaf waarin wordt aangegeven op welke wijze in het begrotingsjaar uitvoering wordt gegeven aan de treasuryfunctie. In de begroting is uitgegaan van een rekenrente van 5%. Algemene ontwikkelingen Interne ontwikkelingen Voor treasury is het tijdig, juist en volledig beschikbaar hebben van financiële informatie van wezenlijk belang om de treasuryfunctie naar behoren uit te voeren. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de informatie die direct betrekking heeft op de liquiditeitsplanning. Externe ontwikkelingen Op het moment van het gereedkomen van de begroting ligt de kapitaalmarktrente (lineaire vaste geldlening met een rentevaste periode van 25 jaar; peildatum 21 september 2012) op 3,33 %. Overigens verkeren wij nog altijd in een situatie dat kort geld (< 1 jaar) goedkoper is dan lang geld. Zo lang deze situatie zich blijft voordoen zullen wij onze financieringsbehoefte, tot het maximaal toegestane bedrag volgens de Wet Fido, met kort geld financieren. Een belangrijke factor bij het uitvoeren van het treasurybeleid, is het (verwachte en werkelijke) verloop van de rente. Gemeentefinanciering Kasbeheer Het liquiditeitsgebruik wordt beperkt door de geldstromen op gemeenteniveau op elkaar en op de liquiditeitsplanning af te stemmen. Hierdoor wordt er op toegezien dat de liquiditeitspositie voldoende is om te garanderen dat de verplichtingen tijdig worden nagekomen. Het betalingsverkeer wordt uitgevoerd via de NV Bank Nederlandse Gemeenten 1) 1 Op dit moment zijn we, zoals alle gemeenten in Nederland, automatisch gekoppeld aan de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG). Met deze bank hebben we, naast het girale verkeer, een contract afgesloten voor integraal bankieren. Hierdoor zijn we 80

83 Toegestane instrumenten bij het aantrekken van kortlopende middelen zijn daggeld, kasgeldleningen en kredietlimiet op rekening courant. Bij het uitzetten van gelden voor een periode korter dan een jaar zijn dit rekening courant, daggeld en deposito s. Liquiditeitspositie De gemeente beschikt over een aantal bankrekeningen. Bij tegoeden of schulden in rekeningcourant worden de overtollige middelen belegd of worden de tekorten met kasgeldleningen gefinancierd. Hierover is een kredietarrangement afgesloten bij de Bank Nederlandse Gemeenten. Financieren en beleggen De gemeente streeft er naar de benodigde leningen tegen zo laag mogelijke kosten aan te trekken en tegelijkertijd de renterisico s van de gemeente Noordenveld te beheersen. Daartoe wordt bij het afsluiten van leningen rekening gehouden met de liquiditeitspositie, de rentevisie en de renterisiconorm. Bespaarde rente De gemeentelijke reserves en voorzieningen worden allereerst ingezet om de gemeentelijke investeringen te financieren. Door gebruik te maken van eigen financieringsmiddelen hoeft geen beroep te worden gedaan op de kapitaalmarkt. Dit heeft een rentebesparing tot gevolg. Bij de berekening van de rentelasten wordt de zogenaamde bespaarde rente meegenomen. Voor 2013 is de bespaarde rente geconsolideerd op 3%. Aan bespaarde rente wordt ruim via de exploitatie toegevoegd aan reserves en voorzieningen. Rentetoerekening Over de boekwaarden per 1 januari 2013 wordt 5% rente toegerekend. Voor een aantal bestaande investeringen, met name rioleringen, zijn uitzonderingsrentes van toepassing. Voor gronden in exploitatie wordt eveneens 5% rente gehanteerd. Aan niet in exploitatie genomen gronden wordt geen rente toegerekend. Mutaties in portefeuille opgenomen leningen (x 1.000) bedrag in gem. Omschrijving rente Stand 1 januari ,45% Nieuwe leningen Reguliere aflossingen Vervroegde aflossingen Stand per 31 december Risicobeheer Met betrekking tot het risicobeheer geldt dat de gemeente het verstrekken van leningen of garanties en het aangaan van financiële participaties uitsluitend doet uit hoofde van de pubij transacties op de geld- en de kapitaalmarkt verplicht bij uitzetting en opname van leningen de transactie aan deze bank te gunnen als blijkt dat in de offerteaanvragen bij concurrerende geldverstrekkende instellingen de prijsstelling van de BNG binnen 0,05 procent van de goedkoopste aanbieder is. 81

84 blieke taak. Bij het uitzetten van middelen, het verstrekken van garanties en het aangaan van financiële participaties uit hoofde van de publieke taak bedingt het college indien mogelijk zekerheden. Het college motiveert in zijn besluit het openbaar belang van dergelijke uitzettingen van middelen, verstrekkingen van garanties en financiële participaties. Het prudente karakter van deze uitzettingen wordt gewaarborgd middels de richtlijnen en limieten van het treasurystatuut. De belangrijkste punten, naast de voorschriften genoemd in de Wet Fido, van dit statuut zijn: Bij het uitzetten van middelen uit hoofde van treasury gelden de volgende uitgangspunten: - Overheidsbanken binnen het EMU-gebied met minimaal een A-rating. - Financiële instellingen binnen het EMU-gebied met minimaal een A-rating voor de lange termijn en een P1-rating voor de korte termijn. De rating moet door en erkende rating agency worden gegeven. - Overheden en publiekrechtelijke lichamen met een solvabiliteitsratio van 0%. Toegestane instrumenten bij het extern uitzetten van gelden voor een periode korter dan één jaar zijn producten met hoofdsomgarantie aan het einde van de looptijd en/of uitzettingen in vastrentende waarden. Voor de kasgeldlimiet en de renterisiconorm gelden de wettelijke waarden. Koersrisicobeheer De koersrisico's van de gemeente Noordenveld zijn zeer beperkt omdat uitsluitend (zie treasurystatuut) middelen worden uitgezet in vastrentende waarden, zoals deposito's. Door afstemming van de looptijden op de liquiditeitsplanning kunnen deze in principe tot het einde van de looptijd worden aangehouden. Vastrentende waarden garanderen dat op de einddatum de nominale waarde wordt uitgekeerd. Op deze einddatum is dus geen sprake van koersrisico's. Ook de koersschommelingen gedurende de looptijd zijn beperkt, omdat de uitzettingen een relatief korte gemiddelde looptijd hebben. Renterisicobeheer Renterisico s zijn te omschrijven als ongewenste veranderingen van de financiële resultaten als gevolg van wijzigingen in het renteniveau. Ongunstige rentecondities kunnen verstrekkende gevolgen hebben voor de financiële gezondheid van de organisatie. De renterisico s zijn onder te verdelen in primaire en secundaire risico s. Onder het primaire renterisico wordt verstaan het gevaar van rentestijgingen als sprake is van financiering tegen een variabele rente. Stijging van de rente betekent hogere kosten. Het omgekeerde geldt bij beleggingen. Onder het secundaire renterisico wordt verstaan het niet kunnen profiteren van een gunstige renteontwikkeling omdat de rente voor een langere periode vaststaat. Omdat beide risico s elkaars spiegelbeeld zijn, zullen de renterisico s nooit geheel kunnen worden uitgesloten. Kasgeldlimiet Een belangrijk uitgangspunt van de Wet Fido is het vermijden van grote fluctuaties in de rentelasten van openbare lichamen. Om een grens te stellen aan kortlopende financiering is in de Wet Fido de kasgeldlimiet opgenomen. De kasgeldlimiet wordt bepaald door het begrotingstotaal bij aanvang van het dienstjaar te vermenigvuldigen met een bij ministeriele regeling vastgesteld percentage van 8,5%. De kasgeldlimiet (de ruimte voor korte financiering) kan conform de Wet Fido, bij aanvang van het kalenderjaar 2013 worden gesteld op: 8,5% van het begrotingstotaal ad = Bij overschrijding van de kasgeldlimiet dient een vaste geldlening te worden aangetrokken. Naar verwachting wordt in 2013 de kasgeldlimiet niet overschreden. 82

85 Renterisiconorm Gemeenten moeten rapporteren over het renterisico dat zij over de vaste schuld lopen. Het renterisico op de vaste schuld is in de Wet Fido omschreven als: de mate waarin het saldo van de rentelasten en de rentebaten van een openbaar lichaam verandert door wijzigingen in het rentepercentage op leningen en uitzettingen met een oorspronkelijke rentetypische looptijd van een jaar of langer. Het renterisico op de vaste schuld moet voldoen aan de renterisiconorm; deze norm is in een wettelijke uitvoeringsregeling uitgewerkt als een bedrag ter hoogte van 20% van de vaste schuld. Het renterisico op de vaste schuld bestaat uit twee componenten: renteherziening en herfinanciering. Bij de renteherziening moet worden gedacht aan het verschil tussen de op basis van de leningvoorwaarden betaalde aflossingen en het bedrag aan nieuw aangetrokken leningen. Het doel is op deze wijze spreiding te krijgen in de rentetypische looptijden in de leningenportefeuille waardoor een verandering in de rente vertraagd doorwerkt op de rentelasten. bedrag (x 1.000) Renterisico op vaste schuld Netto renteherziening op vaste schuld o/g Betaalde aflossingen Herfinanciering Renterisiconorm Stand van de vaste schuld per 1 januari Het bij ministeriele regeling vastgestelde percentage 20% Toets renterisiconorm Renterisiconorm Renterisico op vaste schuld Ruimte De renterisiconorm bepaalt de hoogte van de maximaal toegestane aflossingen van geldleningen in het begrotingsjaar. De ruimte (onder) de renterisiconorm heeft betrekking op het bedrag dat naast de jaarlijkse aflossingen wettelijk nog beschikbaar is voor extra aflossingen. Kredietrisico's De gemeente zal in het begrotingsjaar in beperkte mate te maken hebben met kredietrisico. Deze hebben onder andere betrekking op de uitzettingen in het kader van de publieke taak. Totaal bedraagt het saldo op 1 januari

86 3.5 Bedrijfsvoering Algemeen Tegenwoordig worden aan overheden hoge eisen gesteld voor wat betreft dienstverlening, transparantie en strategisch personeelsbeleid. Deze eisen verankeren wij in onze organisatiecultuur, de organisatie van onze werkprocessen, onze wijze van plannen en verantwoorden en de competenties van onze medewerkers. Met de instrumenten van bedrijfsvoering die ons ter beschikking staan geven wij invulling aan de genoemde ambities ten aanzien van ons overheidshandelen. We sturen op ontwikkeling van deze ambities in onderlinge samenhang. Hieronder geven wij u inzicht in de wijze waarop wij dit doen. Dienstverlening Landelijk neemt de kwaliteit van de overheidsdienstverlening een prominente plaats in op de bestuurlijke agenda. Doelstelling voor alle gemeenten is dat in 2015 één herkenbare ingang bestaat voor alle vragen aan de overheid. Daarbij kunnen burgers, bedrijven en instellingen de overheid houden aan overheidsbrede kwaliteitsnormen voor afhandeltijd, juistheid en vriendelijkheid. Hiervoor is inmiddels het meerjarig project Gemeentelijk Contact Centrum (hierna GCC) gestart. In 2013 is de eerste stap de frontoffice heeft Antwoord. Dit houdt met name in dat de centrale hal (fysiek) en de homepagina (digitaal) herkenbaar en toegankelijk zijn. Bezoekers worden dan niet meer naar verschillende loketten doorverwezen. De tweede stap de gemeente heeft Antwoord moet, net als voor alle gemeenten in Nederland, uiterlijk 1 januari 2014 gerealiseerd zijn. Een ander belangrijk en meerjarig project is LEAN. In dit project worden alle werkprocessen onder de loep genomen met als belangrijkste doel het vergroten van de kwaliteit van onze dienstverlening. Concreet wordt, met alle betrokken medewerkers per werkproces gekeken op welke manier we een proces zo Lean-mogelijk kunnen inrichten. Daardoor worden de stappen uit een proces gehaald die geen waarde toevoegen. In 2013 gaan we hiermee verder. Transparantie Het verhogen van de kwaliteit van de dienstverlening gaat hand in hand met het vergroten van de transparantie in de bedrijfsvoering en ontwikkeling van werkprocessen. Transparantie is één van de kernwaarden die uit de visie Noordenveld 2025 naar voren is gekomen. De burgers verwachten van onze organisatie een transparant werkende gemeente: zeg wat je doet en doe wat je zegt. Daarnaast gaan we verder met de implementatie van de Nota communicatie en participatie. Er is speciale aandacht voor de inzet van sociale media. Onze nieuwe website, die naar verwachting 1 januari 2013 van start gaat, draagt voor een groot deel bij aan de transparantie. Strategisch personeelsbeleid Het is onze missie om medewerkers duurzaam inzetbaar te houden: we stimuleren en faciliteren dat ze gezond, gekwalificeerd en gemotiveerd blijven. Onze omgeving, de maatschappij is volop in beweging en vraagt een wendbare organisatie en medewerkers die daarin kunnen meebewegen. Zij bepalen immers voor een groot deel of wij als gemeente succesvol zijn in het realiseren van onze doelstellingen. Om het realiseren van onze organisatiedoelstellingen optimaal te faciliteren, werken wij aan personeelsmanagement dat gekenmerkt wordt door differentiatie (dé medewerker bestaat niet), resultaatgerichtheid en flexibiliteit. We laten ons hierbij leiden door de uitgangspunten van ons visiedocument Zicht op Formatie en vacatures Voor de uitvoering van onze ambities staat ons de volgende formatie ter beschikking: 84

87 Vastgestelde formatie in begroting: ,05 FTE ,14 FTE ,14 FTE ,56 FTE ,69 FTE Vastgestelde formatie ,82 FTE In de Voorjaarsnota 2009 is afgesproken het maximale niveau van de formatie te bepalen op het niveau van 1 mei Vandaar het ijkpunt 1 mei De financiële mogelijkheden of beter onmogelijkheden, hebben er toe geleid dat de formatie de afgelopen jaren fors is teruggelopen. Ook de komende jaren zal dat het geval zijn. De komende jaren ziet het er naar uit dat de formatie verder zal dalen naar 219 fte. Dat wordt bereikt door het schrappen dan wel selectief herbezetten van vacatures en het vrijwel niet herbezetten van die medewerkers die uitstromen als gevolg van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Ook samenwerking en regionalisering dragen bij aan het verlagen van onze formatie. Organisatie aanpassing De terugloop van het aantal medewerkers, de veranderingen in het werk en in de samenleving, de komst van de Regionale Uitvoeringsdienst voor milieutaken, de regionalisering van de brandweer en de komst van ons Gemeentelijke contactcentrum, dat alles brengt met zich me dat onze bestaande organisatiestructuur en vorm aan aanpassing toe is. Inmiddels zijn de nodige stappen in voorbereiding om de organisatie kleiner en flexibeler te organiseren, het aantal leidinggevende lagen terug te brengen van drie naar twee en de werkzaamheden opnieuw in te delen. De planning is er op gericht de nieuwe organisatievorm medio 2013 in te voeren. Arbeidsmarktontwikkelingen We hebben als gemeente aan de ene kant te maken met druk om te bezuinigen op onze formatie. Aan de andere kant dreigt de komende jaren een vervangingsprobleem als gevolg van vergrijzing en arbeidsmarktimago. Gegeven dit dilemma is het niet altijd logisch om overtollige formatie af te stoten. Het getuigt van wijsheid en ondernemerschap om medewerkers te binden en, waar nodig, toe te rusten voor toekomstig ander werk. We hebben hiervoor naast de kwantitatieve ook kwalitatieve aspecten van onze formatie in kaart gebracht. Dit is een strategische personeelsplanning die antwoord zoekt op de vraag: wat is ons toekomstig takenpakket en welk personeel hebben we nodig om dat takenpakket uit te voeren? Naast uitstroomgegevens zijn onder meer opleidingsgegevens en aanwezige competenties geïnventariseerd. Daarmee hebben we zicht gekregen op het aanwezige potentieel. En kunnen we gericht sturen op de vervanging van (sleutel)functionarissen. Rechtspositie Onze rechtspositie is vastgelegd in de Collectieve Arbeidsvoorwaardenregeling Gemeenten en de Noordenveldse Uitwerkingsovereenkomst. Ook is de rechtspositie aangevuld met een sociaal statuur. Daarin zijn de spelregels beschreven die iedere werkgever en werknemer in acht nemen bij organisatieveranderingen. Het sociaal statuut dat met de vakbonden is afgesproken loopt tot 31 december Per 1 januari 2013 wordt het nieuwe landelijke functiewaarderingsysteem HR21 ingevoerd. Daarmee wordt het aantal functiebeschrijvingen sterk teruggebracht en wordt de rechtspositie van medewerkers verder geüniformeerd. 85

88 Ziekteverzuim Naast het sturen op formatie blijven we ons inhoudelijk richten op preventiegericht ziekteverzuimbeleid en investeren in (loopbaan)ontwikkeling. Het ziekteverzuimcijfer is een cruciale indicator als het gaat om de vraag of we hierin slagen. Hieronder zijn enkele cijfers in een overzicht geplaatst: Ziekteverzuim Noordenveld (excl. = exclusief ziekte langer dan een jaar) Inclusief % Exclusief % Meldingsfrequentie Duur in dagen (inclusief) ,88 5,37 1,5 20, ,51 4,63 1,6 14, ,38 4,88 1,6 10, ,12 4,40 1,4 18, ,06 3,86 1,4 20,5 Het A+O-fonds heeft de gemeentelijke verzuimnorm geïntroduceerd. Doel daarvan is om gemeenten te laten zien welk percentage haalbaar is bij een actief ziekteverzuimbeleid. Haalbaar betekent dat een kwart van de gemeenten in onze grootteklasse een verzuimpercentage heeft dat lager is dan deze norm. De verzuimnorm voor onze gemeenteklasse is nu bepaald op 4,3%. Ook in 2013 zetten we in op het behalen van die verzuimnorm. Overigens wijkt ons ziekteverzuim over 2011 nauwelijks af van de landelijke cijfers voor onze gemeentegrootteklasse: 5,1%, en een meldingsfrequentie van 1,45. Een actief (preventief) ziekteverzuimbeleid blijft van belang om deze doelen te realiseren. Daarin heeft elke leidinggevende een cruciale en actieve rol. We organiseren voor alle leidinggevenden themabijeenkomsten en trainingen. Daarbij is er structurele aandacht voor integriteit en omgang met agressie in publieke dienstverlening door onder meer regelmatige voorlichting en training. 86

89 3.6 Verbonden partijen 1. Inleiding In het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (gebaseerd op art 186 van de Gemeentewet) is in artikel 9, lid 2 onder f bepaalt dat in de begroting een afzonderlijke paragraaf gewijd wordt aan de verbonden partijen. Een verbonden partij is een partij waarin de gemeente samen met derde partijen, ter uitvoering van een bepaalde publieke taak zowel een bestuurlijk als een financieel belang heeft. De gemeente kan bestuurlijk en financiële belangen hebben in verschillende verbonden partijen. Dit kunnen zijn gemeenschappelijke regelingen, stichtingen, verenigingen en vennootschappen. Uitgangspunt is dat deze partijen beleid uitvoeren voor de gemeente. De gemeente blijft beleidsmatige en financiële verantwoordelijkheden houden ten aanzien van deze partijen. Hieronder wordt een opsomming gegeven van alle verbonden partijen en hoe wij daaraan deelnemen. Waar mogelijk is de visie opgenomen op de verbonden partij in relatie tot de realisatie van de doelstellingen zoals deze zijn opgenomen in de begroting en worden de beleidsvoornemens over de verbonden partijen vermeld. Daarnaast wordt kort weergegeven wanneer er bijzondere ontwikkelingen zijn. 2. De visie Verbonden partijen zijn of worden ingesteld ter uitvoering van een bepaalde activiteit, waarbij de redenen van instelling gelegen zijn in doelmatigheid, doeltreffendheid en/of bestuurlijke krachtenbundeling. De kern hierbij is dat gebruik wordt gemaakt van verbonden partijen wanneer dat een meerwaarde heeft voor het bereiken van politieke doelstellingen. Medio 2007 is de notitie van de werkgroep verbonden partijen door de raadscommissie besproken. De notitie bevat een aantal aanbevelingen. De kern van de aanbevelingen is dat de rollen moeten worden verhelderd en dat het contact tussen de gemeenschappelijke regelingen en de gemeente die er aan deelnemende geïntensiveerd. Dat geldt zowel voor de raad, het college en de ambtelijke organisatie. Daarbij is het uitgangspunt dat de gezamenlijke gemeenten een veel helderder taakformulering voor de gemeenschappelijke regeling aangegeven zodat geen situatie ontstaat dat bij gemeenschappelijke regelingen in feite de regeling haar eigen agenda bepaalt. 3. Verbonden partijen: een opsomming Hieronder is weergegeven welke typen verbonden partijen worden onderscheiden en aan welke vormen de gemeente deelneemt: a. Gemeenschappelijke Regelingen. De gemeenteraad of colleges van burgemeester en wethouders van twee of meer gemeenten kunnen een gemeenschappelijke regeling treffen ter behartiging van één of meer belangen van de gemeente. De gemeente neemt deel in de volgende gemeenschappelijke regelingen: Veiligheidsregio Drenthe (VRD) GGD Drenthe Werkvoorzieningschap Novatec ISD Noordenkwartier Recreatieschap Drenthe Gemeenschappelijke regeling inzake aanleg, instandhouding, beheer en onderhoud van systemen voor de individuele behandeling van afvalwater (I.B.A. s) Stichting Centrale Dienst samenwerkingsverband Noordenveld/Westerwijs Bestuursacademie Noord Nederland (garantieregeling) Cevan (in liquidatie) 87

90 b. Deelnemingen. Vanuit het oogpunt van het behartigen van het publieke belang is de gemeente geheel of gedeeltelijk in het bezit van de aandelen van een aantal vennootschappen. De gemeente beschikt over aandelen in de volgende bedrijven: Enexis Holding NV, Waterleiding maatschappij Drenthe, Bank Nederlandse Gemeenten, Attero Holding NV, Publiek Belang Elektriciteitsproductie BV, Verkoop Vennootschap BV, CBL Vennootschap BV, Vordering op Enexis BV, Claim Staat Vennootschap BV. c. Stichtingen en verenigingen. Het college kan, de raad gehoord hebbende, besluiten deel te nemen in een stichting of vereniging. De gemeente neemt op dit moment niet deel in een stichting of vereniging. d. PPS-constructies. Publiek private samenwerking is een middel om bepaalde doeleinden te realiseren. De samenwerking met marktpartijen moet een meerwaarde opleveren. Meerwaarde in de vorm van het benutten van kennis en expertise van andere partijen en het spreiden van risico's kan leiden tot efficiëntere uitvoering van plannen en projecten. De gemeente neemt op dit moment niet deel in PPS-constructies. 4. Verbonden partijen: een nadere toelichting/bijzondere ontwikkelingen In het navolgende wordt aangegeven welke doelstelling met de betreffende verbonden partij wordt nagestreefd. In het kader van het vermelden van beleidsvoornemens wordt aangegeven welke bijzondere ontwikkelingen zich voordoen. Veiligheidsregio Drenthe (VRD) Doel: De Veiligheidsheidsregio Drenthe (VRD) is een samenvoeging van de Regionale Brandweer Drenthe (RBD) en de Geneeskundige Hulp bij Ongevallen en Rampen (GHOR). De hulpverleningsdienst Drenthe (HVD) is de uitvoeringsorganisatie van de VRD en kent drie districten: Noord en Midden Drenthe, Zuid Oost Drenthe en Zuid West Drenthe. De vorming van de veiligheidsregio is een wettelijke verplichting. Alle activiteiten richten zich op het vergroten van de veiligheid van de inwoners van Drenthe. Betrokken: Alle 12 Drentse gemeenten. Bestuurlijk belang/bevoegdheid: Het bestuur van de VRD is verantwoordelijk voor het beleid op het gebied van rampen- en crisisbeheersing. Het algemeen bestuur bestaat uit alle Drentse burgemeesters, het dagelijks bestuur uit de burgemeesters van Assen (voorzitter), Emmen en Meppel. De politie neemt ook deel aan de veiligheidsregio, maar heeft daarnaast ook haar eigen regionale college. Het veiligheidsbestuur wordt geadviseerd door het Directieoverleg Veiligheid. Hierin zitten de verantwoordelijke managers van de politie, GHOR en regionale brandweer, onder voorzitterschap van de coördinerend gemeentesecretaris (Emmen). Financieel belang: In de begroting 2012 van de HVD is de gemeentelijke bijdrage verlaagd naar 7,27 per inwoner. Voor 2013 wordt de bijdrage verlaagd naar 7,20 per inwoner, vanwege de overheveling van de functie van GAGS-functie (Geneeskundig Adviseur Gevaarlijke Stoffen) naar de Gemeenschappelijke regeling GGD. Ontwikkelingen: Per 1 januari 2014 moet de brandweer verplicht zijn geregionaliseerd. Ook in het meerjarenperspectief heeft dit gevolgen. De begroting van de Veiligheidsregio zal vanaf 2013 in omvang groeien, aangezien dan een geheel nieuwe organisatiestructuur vorm zal krijgen, zijnde één brandweer Drenthe. GGD Drenthe Doel: Binnen het programma Zorg en Welzijn valt GGD Drenthe onder de Openbare gezondheidszorg. De GGD is voor de 12 Drentse gemeenten de uitvoeringsorganisatie voor de publieke gezondheid. Zij 88

91 voert de taken uit zoals vastgelegd in de Wet Publieke Gezondheid (WPG). Daarnaast adviseert en ondersteunt zij de gemeenten bij het maken en uitvoeren van het lokale gezondheidsbeleid. Dit alles wordt bekostigd door een jaarlijkse bijdrage van de deelnemers. Betrokken: De 12 Drentse gemeenten. Bestuurlijk belang/bevoegdheid: Een collegelid is lid van het algemeen bestuur. Financieel belang: Jaarlijkse bijdrage voor de uitvoering van wettelijk vastgelegde basispakket, op basis van een vastgestelde begroting. Voor 2013 hebben we de bijdrage voor de GGD geraamd op ,-. Ontwikkelingen: GGD Drenthe gaat in haar beleidsvisie 2013 uit van een beleidsarm jaar. Dit betekent dat de taken uitgevoerd worden op een minimaal wettelijk niveau. De begroting 2013 is gebaseerd op de nullijn. De deelnemende gemeenten hebben de GGD wel een inspanningsverplichting opgelegd om in 2013 aanvullende bezuinigen te realiseren. Werkvoorzieningschap Novatec Doel: Uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening (WSW). Het doel is om mensen met een indicatie voor de sociale werkvoorziening, met de noodzakelijke begeleiding, bij reguliere werkgevers te laten werken. Alleen voor die mensen die niet anders kunnen dan werken in een beschutte omgeving voorziet Novatec in geschikte interne werksoorten. Betrokken: Grootegast, Leek, Marum, Noordenveld en Zuidhorn. Bestuurlijk belang/bevoegdheid: Een collegelid is lid van het algemeen/dagelijks bestuur. Financieel belang: Jaarlijkse bijdrage op basis van de vastgestelde begroting. Ontwikkelingen: In 2012 is als gevolg van het voorgenomen wetsvoorstel Wet werken naar vermogen (WWNV) een start gemaakt met de herstructurering van Novatec. Ondanks het controversieel verklaren van het wetsvoorstel wordt de herstructurering van Novatec in 2013 voortgezet. Het doel van de herstructurering is om de huidige infrastructuur in lijn te brengen met de nieuwe opdracht voor Novatec. Die opdracht is het leveren van eenvoudige beschutte werksoorten. Dit betekent dat kapitaalintensieve werksoorten moeten worden afgebouwd. De kosten als gevolg daarvan betekenen hogere exploitatiebijdragen voor de GR Novatec gemeenten in ISD Noordenkwartier Doel: Uitvoering van de gemeentelijke taken inzake de Wet werk en bijstand (WWB). Het doel is ondersteuning bij arbeidsinschakeling en het verlenen van bijstand. Werk gaat hierbij voor inkomen. Reintegratie is daarom een belangrijke kerntaak van de ISD. Betrokken: Leek, Marum en Noordenveld. Bestuurlijk belang/bevoegdheid: Een collegelid is lid van het algemeen/dagelijks bestuur. Financieel belang: Gemeentelijke bijdrage is afhankelijk van de uitkeringen en de rijksbijdrage. Ontwikkelingen: Als gevolg van de economische crisis is het aantal cliënten de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen. Ook voor 2013 wordt rekening gehouden met een verdere toename van het aantal cliënten. Gelijktijdig worden de re-integratiemiddelen, noodzakelijk om de cliënten terug naar de arbeidsmarkt te brengen, aanzienlijk gekort. De ISD gaat daarom in 2013 haar re-integratietrajecten zo veel mogelijk in eigen huis uitvoeren. De werkgeversbenadering is hierbij een belangrijk instrument met goede resultaten. In 2013 wordt daarom de werkgeversbenadering verder geïntensiveerd. Recreatieschap Drenthe Doel: Behartiging van de belangen van recreatie en toerisme van de deelnemende gemeenten. Betrokken: Alle 12 Drentse gemeenten en de gemeente Ooststellingwerf. Bestuurlijk belang/bevoegdheid: Een collegelid is lid van het algemeen/dagelijks bestuur. 89

92 Financieel belang: Jaarlijkse bijdrage op basis van de begroting De begroting 2013 is op 14 juni 2011 vastgesteld door de gemeenteraad. De bijdrage van de gemeente Noordenveld is vastgesteld op (exploitatiekosten bijdrage fonds recreatie en toerisme ). Ontwikkelingen: Geen bijzonderheden. Gemeenschappelijke regeling inzake aanleg, instandhouding, beheer en onderhoud van systemen voor de individuele behandeling van afvalwater (IBA s) Doel: Aanleg, instandhouding, beheer en onderhoud van systemen voor de individuele behandeling van afvalwater. Betrokken: Noordenveld en waterschap Noorderzijlvest. Financieel belang: De bijdrage wordt toegekend op basis van verleende diensten. De kosten hiervoor worden voldaan uit het GRP. Ontwikkelingen: Geen bijzonderheden. Stichting Centrale Dienst samenwerkingsverband Noordenveld/Westerwijs Doel: Het gezamenlijk vormgeven van de zorg voor leerlingen binnen het openbaar onderwijs in de gemeenten Leek en Noordenveld die zijn aangewezen op speciaal basisonderwijs Betrokken: De gemeente Noordenveld als schoolbestuur van de openbare basisscholen en de openbare school voor speciaal basisonderwijs in de gemeente Noordenveld en de Stichting Westerwijs te Marum voor zover het betreft de openbare basisscholen in de gemeente Leek. Bestuurlijk belang/bevoegdheid: de wethouder van onderwijs vormt samen met een bestuurslid van de Stichting Westerwijs het bestuur van de stichting Financieel belang: De deelnemende partijen zijn verantwoordelijk voor eventuele tekorten van de stichting. Ontwikkelingen: De gemeente Leek heeft met ingang van 1 januari 2009 het bestuur van de openbare basisscholen in de gemeente Leek overgedragen aan de Stichting Westerwijs te Marum. Deze stichting verzorgt het openbaar onderwijs in de gemeenten Leek, Marum en Grootegast. Toelichting: De gemeenten Roden en Leek hebben in 1995 op grond van de Wet op het primair onderwijs in hun rol als integraal bestuur van het openbaar basisonderwijs in de gemeenten Leek en Roden verplicht een stichting moeten oprichten om de zorg te regelen voor kinderen in het openbaar speciaal basisonderwijs in de gemeenten Leek en Roden. In 1998 is de samenwerking uitgebreid met de openbare basisscholen in Norg en Peize en zijn de statuten van de stichting hierop aangepast. Bestuursacademie Noord Nederland (garantieregeling) Doel: Doet dienst als garantieregeling in verband met de afwikkeling van de lopende verplichtingen van de opgeheven gemeenschappelijke regeling BNN. Betrokken: vrijwel alle gemeenten van de provincies Drenthe, Friesland en Groningen, de drie noordelijke provincies en de waterschappen in dat gebied. Bestuurlijk belang/bevoegdheid: De gemeentesecretaris is lid van het algemeen bestuur. Financieel belang: De jaarlijkse deelnemersbijdrage is op 0 gezet. De BNN (garantieregeling) beschikt over voldoende middelen om de lopende verplichtingen af te handelen. Ontwikkelingen: De BNN (garantieregeling) is nog niet opgeheven. De verwachting was dat dit medio 2010 zou plaatsvinden. Er is enige vertraging opgetreden omdat de BNN tegenstrijdige adviezen heeft ontvangen over de wijze van opheffing en het elders onderbrengen van de lopende verplichtingen. Dit heeft geen gevolgen voor de deelnemende gemeenten, ook niet in financiële zin. Gemeenschappelijke regelingen in liquidatie waarover geen bijzondere ontwikkelingen te melden zijn: Cevan: Cevan is in de laatste fase van het liquidatieproces beland. Het College van Vereffenaars vertrouwt erop, dat zij, met de financiële middelen waarop het Cevan nu nog beschikt, het liquidatie- 90

93 proces adequaat kan afronden. Er wordt daarom geen bijdrage meer gevraagd van de deelnemende gemeenten. 91

94 3.7 Grondbeleid 1. Inleiding Op grond van het Besluit Begroten en Verantwoorden provincies en gemeenten (BBV) bevat de begroting een paragraaf grondbeleid. Deze paragraaf bevat: - de laatste ontwikkelingen met betrekking tot het grondbeleid; - een toelichting op de verschillende grondexploitaties - een toelichting op nog niet in exploitatie genomen gronden - een toelichting op overige voorraden (grond) - een toelichting op de reserve grondexploitatie, reserve bovenwijkse voorzieningen, reserve kunst en de voorziening bovenplanse vereveningen herstructurering bedrijventerreinen 2. Ontwikkelingen Visie grondbeleid in relatie tot de doelstellingen van de programma s Grondbeleid staat ten dienste van de realisatie van de ruimtelijke doelstellingen van de gemeente. In de huidige nota grondbeleid kiest de gemeente ervoor haar ruimtelijke doelstellingen voornamelijk via actief grondbeleid te verwezenlijken, zodat zij optimaal kan sturen in de planvorming en realisatie. Herziening nota grondbeleid In 2009 is de nota grondbeleid vastgesteld; inmiddels is gestart met de herziening ervan. Belangrijke inputfactoren vormen de economische ontwikkelingen en ontwikkelingen in wet- en regelgeving. De planning is om de nota in 2013 af te ronden. Mede als gevolg van de financieel-economische crisis, heeft de (rijks)commissie BBV in zijn notitie grondexploitatie van februari 2012 een nadere verduidelijking geven op het verwerken van de financiële consequenties in begroting en jaarrekening. De commissie doet in deze notitie een aantal stellige uitspraken die als leidende interpretatie van de regelgeving moeten worden gezien. Daarnaast doet zij aanbevelingen die richting moeten geven aan de praktijk.1) Ten behoeve van de jaarrekening 2012 zal gevolg worden gegeven aan deze aanbevelingen. Kostenverhaal en grondprijsbeleid Juist in deze tijd van bezuinigingen is het belangrijk dat Noordenveld optimaal haar instrumentarium inzet om bij ruimtelijke ontwikkelingen die kosten te verhalen, die niet op de gemeenschap behoren te drukken. De jaarlijkse vaststelling van de notitie grondprijzen past in deze lijn. In het kader van de vaststelling van het grondprijsbeleid krijgt u bij deze begroting twee documenten aangeboden: - de Kadernota Grondprijzen waarin het beleid voor meerdere jaren is opgenomen en - de Grondprijsbrief 2013 die jaarlijks moet worden geactualiseerd. De uitvoering van het gemeentelijk grondbeleid Op 12 april 2011 hebben Burgemeester en wethouders besloten dat in 2012 uitvoering wordt gegeven aan: Nota bovenwijkse voorzieningen Notitie risicomanagement Protocol selectie marktpartijen Taxatie- en verwervingsprotocol 1 Notitie grondexploitatie (bijgesteld) februari 2012, BBV 92

95 Meerjarenrapportage grondbedrijf Van financiële analyse grondexploitaties naar MPG Door de Wro wordt het verschil in aanpak kleiner tussen ontwikkelingen waarin Noordenveld een actief grondbeleid voert en die waarin de gemeente ruimtelijke ontwikkelingen slechts faciliteert. In alle gevallen worden er afspraken gemaakt over taakverdeling, kostenverdeling en daarbij geldende voorwaarden. Waarbij opgemerkt wordt dat het kostenverhaal een passief instrument is en gebiedsontwikkeling niet afgedwongen kan worden. Mede hierdoor is er behoefte aan een integraal overzicht van de gebiedsontwikkelingen en de risico s die de gemeente daarbij loopt. Bij de Jaarrekening 2011 is daarom voor het eerst een Financiële analyse Grondexploitaties 2011 aan de raad aangeboden. Voor het volgende verslagjaar (2012) wordt deze financiële analyse uitgebouwd naar een Meerjaren Perspectief Grondbedrijf (MPG), en wordt de risicoparagraaf nader uitgewerkt. Bij het opstellen van een nieuwe nota grondbeleid zullen (overige) bovenstaande onderdelen worden meegenomen. Nieuwe structuurvisie Een actuele, het gemeentelijk grondgebied omvattende ruimtelijke visie vormt de basis voor een sluitend kostenverhaal. Hieraan zal prioriteit gegeven moeten worden. Daarom is in 2011 gestart met de ontwikkeling van een structuurvisie voor die delen van de gemeente Noordenveld die niet zijn opgenomen in de Intergemeentelijke structuurvisie Leek-Roden van Hierbij zal bijzondere aandacht worden besteed aan het kostenverhaal(instrumentarium) en wordt rekening gehouden met de mogelijke invoering van een nieuwe Omgevingswet. Deze wet zal het gehele stelsel rondom het ruimtelijke omgevingsbeleid vereenvoudigen en bundelen. Actuele prognose van de te verwachten resultaten van de totale grondexploitatie Bij de Jaarrekening 2011 zijn alle actualisaties/herzieningen van de grondexploitaties aan de raad aangeboden en vastgesteld, behalve voor De Brinkhofweide en de Ronerborg. De exploitaties van de Centrumschoollocatie en Helterbult zijn bij de jaarrekening 2011 afgesloten. Het College streeft ernaar voor De Brinkhofweide nog in 2012 een grondexploitatie aan de raad ter vaststelling te kunnen aanbieden. Voor de Ronerborglocatie is de planning nog ongewis, vanwege een juridisch conflict met de afnemer van de grond. Voor het Oosterveld, de Eskamplocatie en de Oude Velddijk ligt het Programma van Eisen nog onvoldoende vast, waardoor er bij de begroting 2013 nog geen actuele grondexploitatie van deze locaties zal zijn. Voor de uitbreiding van bedrijventerrein Westeres te Roden zal een grondexploitatie ter vaststelling aan de raad worden aangeboden. 3. In exploitatie genomen complexen Voor de hieronder genoemde complexen zijn exploitatiebegrotingen door de gemeenteraad vastgesteld. De totale boekwaarde van alle grondcomplexen in exploitatie bedraagt per 1januari 2012 ongeveer 5,6 miljoen. Op een aantal locaties, waar de gemeente geen of deels grond in eigendom heeft, wordt de realisatie van bouwplannen door de gemeente gefaciliteerd. In dat geval sluit de gemeente een contract met de initiatiefnemer/grondeigenaar waarin afspraken staan over bijvoorbeeld kwaliteit en fasering en omtrent het verhaal van de door de gemeente te maken kosten. Indien partijen niet met elkaar tot een afspraak kunnen komen, zal de gemeente op basis van een exploitatieplan haar kosten moeten verhalen. De complexen waarvoor een dergelijk con- 93

96 tract is gesloten of een exploitatieplan is opgesteld, worden onder het kopje Kostenverhaal in de tabel genoemd. Op dit moment betreft dit alleen het complex Hekakkerstraat. Grondexploitaties Laatst vastgestelde exploitatie Omschrijving Roderveld IV Roden Jaarrekening 2011 Lange Streeken Fase II Peize Jaarrekening 2011 Herontwikkeling Centrumschoollocatie Peize Afgesloten Woldzoom Roden Jaarrekening 2011 Veldkampen Een Jaarrekening 2011 Helterbult Roden Afgesloten Natuurvrienden Norg Jaarrekening 2011 Bedr.terr. De Westerd Peize Jaarrekening 2011 Bedrijventerrein Haarveld Roden Jaarrekening 2011 Ronerborg Roden Brinkhofweide Norg Totalen Kostenverhaal Laatst vastgestelde exploitatie Hekakkerstraat Norg Jaarrekening 2011 Totalen Toelichting op de exploitaties: Hieronder wordt in het kort aangegeven of de exploitaties op koers liggen. Voor de toekomstige ontwikkeling van het Oosterveld en voor de bestaande ontwikkelingen is een marktonderzoek uitgevoerd. De resultaten uit dit onderzoek zullen worden gebruikt voor de actualisatie van het grondprijsbeleid en om marktgerichter te kunnen ontwikkelen op de ontwikkellocaties. Roderveld IV De grond onder de sociale woningbouw van fase 1 is afgenomen en binnenkort gebeurt hetzelfde met de grond onder de sociale woningbouw van fase 2. De ontwikkelaar ontwikkelt in fase 1 een aangepast product in plaats van nog niet verkochte projectmatige koopwoningen. De aanpassingen betreffen een kleinere kap en enkele optisch wijzigingen. Verwacht wordt dat dit momenteel beter past in de markt. Daarnaast zoekt men ook actief naar andere producten, zoals bijvoorbeeld huurwoningen in de vrije sector. De grondexploitatie ligt momenteel op koers. De verkoop van vrije kavels gaat echter niet hard. In het uitgevoerde marktonderzoek zal hieraan aandacht worden besteed, zodat de gemeente hierin actie kan ondernemen. Lange Streeken De verkoop van de kavels ligt op schema en de grond onder de sociale bouw is afgenomen. Bouwfonds heeft afgezien van haar positie en de gemeente zal de betreffende acht kavels op de markt brengen als vrije kavels voor 2^1-kapwoningen. Als het huidige bestemmingsplan 94

97 voor dit gebied eenmaal is vervangen door een beheersverordening, zal het ook mogelijk zijn twee kavels samen te voegen en hier vrijstaande woningen te realiseren. De verkoop van de woningen van Van Dijk gaat niet hard, het college heeft besloten flexibiliteit in het contract in te bouwen, zodat er eerder kan worden gebouwd. Woldzoom De exploitatie ligt op koers. Het kerkgebouw van de Nieuw Apostolische Kerk is al in gebruik. Naar verwachting zal in het najaar van 2012 de grond worden geleverd aan de gezondheidszorg voor de oprichting van het gezondheidscentrum. Veldkampen, Een De exploitatie ligt op koers. Natuurvrienden Bij de jaarrekening is de geactualiseerde exploitatie vastgesteld. Inmiddels zijn bijna alle kavels verkocht, slechts tien eigenaren zullen gebruik maken van de vangnetregeling. De exploitatie zal dan ook met een positiever resultaat afgesloten kunnen worden, dan bij de jaarrekening voorzien. Het project en de exploitatie worden eind 2012 afgesloten. De Westerd De exploitatie loopt op koers. Haarveld Ten gevolge van de recessie blijft ook de kavelverkoop op Haarveld achter bij de verwachtingen. Daarom is bij de jaarrekening 2011 een bedrag van 1 miljoen afgeboekt op de boekwaarde. Daarnaast is besloten om af te zien van de aankoop van de camping. Dit heeft een positief effect op de grondexploitatie van Haarveld. Er worden nog steeds gesprekken gevoerd met serieuze belangstellenden, in de hoop dat dit in 2013 zal leiden tot de verkoop van enkele kavels. In het voorjaar van 2013 loopt de geldende instandhoudingtermijn af. De voor het Haarveld verkregen subsidie was hieraan gekoppeld. Dat betekent dat vanaf dat moment aan een ruimere categorie bedrijven grond kan worden verkocht. Anticiperend hierop is het bestemmingsplan inmiddels door de gemeenteraad aangepast. Herstructurering Hekakkerstraat eo te Norg De planologische procedure is inmiddels afgerond en de benodigde onderzoeken zijn uitgevoerd. Ten tijde van dit schrijven staat Actium aan de vooravond van de aanbesteding van het project. Het project wordt in twee fasen aangepakt: als de eerste fase gebouwd is, worden de bestaande woningen voor de tweede fase gesloopt. Ook voor de tweede fase zal, alvorens gebouwd kan worden, een archeologisch onderzoek moeten plaatsvinden. De kostenverhaalexploitatie is al in 2011 door de gemeenteraad vastgesteld en geactualiseerd. 4. Nog niet in exploitatie genomen complexen De commissie BBV doet in haar notitie grondexploitatie van februari 2012 met name stellige uitspraken over de nog niet in exploitatie genomen gronden. Komend jaar zal worden onder- 95

98 zocht of de hieronder genoemde complexen binnen de definitie van de BBV vallen of dat deze complexen onder de Overige Voorraden moeten worden opgenomen. Nog niet in exploitatie genomen gronden ca. 5,5 mln. Oosterveld Oude Velddijk Regiovisie algemeen Uitbreiding Westeres Eskampen Totaal Oosterveld, Norg Burgemeester en wethouders streven er naar de raad een plan van aanpak van het Oosterveld aan te bieden. Het moment waarop dit zal gebeuren hangt af van de voortgang van het overleg met een derde partij die eveneens een grondpositie heeft in dit plangebied. Het compensatieplan is inmiddels onherroepelijk. Oude Velddijk Voornemen is om deze locatie te ontwikkelen in Collectief Particulier Opdrachtgeverschap. Het moment waarop Noordenveld actief naar buiten kan treden met deze locatie hangt af van de capaciteit voor het op te stellen bestemmingsplan bij de betreffende vakgroep. Regiovisie Bij de jaarrekening 2011 zijn de op basis van de Regiovisie/de IGS aangekochte gronden afgewaardeerd. Uitbreiding Westeres Nu het bestemmingsplan is vastgesteld, zal nog in de loop van 2012 een exploitatie voor de uitbreiding van Westeres ter vaststelling worden voorgelegd aan de raad. Eskampen Aanvankelijk zou hier een gezondheidscentrum worden gerealiseerd. Echter, met het afhaken van de fitness school (de grootste drager) is de verdere ontwikkeling op deze locatie gestagneerd. Momenteel voeren de partijen gesprekken met woningcorporatie Woonborg om de mogelijkheden te onderzoeken van een gezondheidscentrum in de Esrank in Peize. Voor de herontwikkeling van de locatie van de Eskampen worden deze gesprekken afgewacht. 5. Overige voorraden Overige voorraden ca. 1,6 mln Revitalisering Industrieterrein Kanaalstraat/Wilhelminastraat Bedrijvenkavels "Verspreide gronden" 96

99 De Carré Nieuw Roden Na de bouwvak van 2012 wordt een start gemaakt met het woonrijp maken van De Carré. Bouwbedrijf Noppert heeft in de Carré eveneens gronden liggen maar is failliet verklaard. Naar verwachting komt in de loop van het jaar meer duidelijkheid omtrent de bouwlocatie van Noppert. Herstructurering bedrijventerrein Roden (revitalisering industrieterrein & bedrijvenkavels) Gewerkt wordt aan plannen voor de herstructurering van het bedrijventerrein, waarin naast het nemen van maatregelen gericht op het verhogen van de kwaliteit wordt gekeken hoe nog onbenutte ruimte kan worden ingevuld. In dit kader zullen ook de eigendommen van de gemeente worden meegenomen. In 2012 zullen nadere voorstellen met betrekking tot de herstructurering aan de raad worden voorgelegd. Kanaalstraat/Wilhelminastraat Geen ontwikkelingen, in afwachting van de onderhandeling tussen betrokken partijen. Visie Koerskamp en omgeving Roden Samen met woningcorporatie Woonborg is de planvorming gestart voor de herontwikkeling van het gebied gelegen tussen de Koerskamp, Boskamp, Secretaris Buiteveldlaan en Meester Apothekerstraat in Roden. Woonborg start begin 2013 met de bouw van de woningen aan de Koerskamp. Over de herontwikkeling van het gebied gelegen tussen de Boskamp, Secretaris Buiteveldlaan en Meester Apothekerstraat zal komend jaar meer duidelijkheid komen. Verspreide Gronden 10 april 2012 heeft het college besloten de overige verspreide gemeentelijke grondposities, die niet elders al zijn gedefinieerd, in een apart complex op te nemen, zodat hierover ook gerapporteerd kan worden. Dit zal komend jaar een vervolg krijgen. De opbrengsten zullen een extra toevoeging geven aan de reserve grondexploitatie. 6. Winstneming Op grond van artikel 16 van het BBV, kan onder bepaalde voorwaarden tussentijdse winstneming op het gerealiseerde deel van een complex plaatsvinden. Dit kan alleen bij grote projecten die vele jaren duren en onderverdeeld zijn in duidelijk herkenbare delen. Gelet op de tijdsduur van de uitvoering van de lopende projecten (Lange Streeken en Roderveld IV) zal geen tussentijdse winst worden genomen. 7. Reserves en voorzieningen Reserve grondexploitatie De reserve grondexploitaties vervult twee functies: weerstandscapaciteit en nivelleringsreserve (om plussen met minnen met elkaar te verrekenen). Met het uitvoeren van grondexploitaties loopt de gemeente risico s. Deze risico s kunnen in twee groepen worden ingedeeld: 97

100 - Reguliere risico s; deze doen zich regelmatig voor en zijn in beginsel goed in te schatten en te ondervangen door het afsluiten van een verzekering of het treffen van een voorziening - Resterende risico s: risico s die onvoldoende onder controle kunnen worden gehouden door stuur- en beheersmaatregelen en waarvoor (nog) geen specifieke voorzieningen zijn of kunnen worden getroffen. Voorbeelden: risico s van vroegtijdige grondverwerving, bodemvervuiling, dalende conjunctuur voor woningbouw etc. Deze risico s worden gedekt uit de weerstandscapaciteit (zie ook de betreffende paragraaf. Om de reserve grondexploitatie op een zeker niveau te krijgen zullen toekomstige voordelige resultaten op grondexploitaties aan deze reserve worden toegevoegd. De reserve grondexploitatie is bij de jaarrekening 2011 onder meer aangewend voor vorming van de bestemmingsreserve Jaarlijkse bijdrage Regio G-A Het daarna nog resterende deel van de reserve is gebruikt voor de dekking van de kosten van afwaardering van de gronden Regiovisie/IGS. In 2013 zal conform de gemeentebegroting begroting een dotatie plaatsvinden van Reserve bovenwijkse voorzieningen Investeringen in bovenwijkse voorzieningen (zoals een rondweg, rotondes, toegangswegen, bruggen en groen) kunnen profijt opleveren voor nieuwe en bestaande woonlocaties. De kosten van die bovenwijkse voorzieningen kunnen worden toegerekend aan een bepaalde locatie naar gelang het profijt dat deze heeft van de voorziening. Voor het verhaal van deze kosten op de marktpartijen zijn in de nieuwe wetgeving spelregels opgenomen. Zo dient een Nota bovenwijkse voorzieningen worden opgesteld, als juridisch kader waarin de toerekenbaarheid van de bovenwijkse kosten aan de projecten is onderbouwd. Onder andere de IGS kan als basis hiervoor dienen. Het investeringsprogramma aan bovenwijkse voorzieningen kan dan vervolgens gedekt worden uit de opgebouwde reserve bovenwijkse Voorzieningen. Op dit moment wordt bij het opstellen van nieuwe gemeentelijke grondexploitaties gerekend met een bijdrage aan deze reserve van 5,- per m2 uitgeefbaar gebied. De reserve voor bovenwijkse voorzieningen is uitgeput. De middelen zijn in 2011 aangewend voor de kosten van afwaardering van de gronden Regiovisie/IGS. Reserve Kunst Nieuwe exploitaties zullen een bijdrage moeten doen aan de reserve kunst. Deze reserve is bedoeld om door realisatie van kunst in de openbare ruimte extra kwaliteit toe te voegen aan ruimtelijke plannen. De bijdrage bedraagt 1% van de kosten van bouw- en woonrijp maken. Besloten is deze reserve pas te voeden indien bij afsluiting van het grondcomplex het resultaat positief is en toereikend. Voorziening bovenplanse verevening en herstructurering bedrijventerreinen Locaties kunnen via de reserve grondexploitaties met elkaar financieel genivelleerd worden. Dit is alleen mogelijk indien de gemeente op deze locaties alle grond in handen heeft en het een gemeentelijke grondexploitatie betreft. Als de gemeente niet alle grond in handen heeft, kan zij op basis van een structuurvisie toch de ene locatie financieel laten bijdragen aan een tekort op een andere, onder de voorwaarde dat de bijdragende locatie dit financieel kan dragen. De onderlinge relaties tussen beide locaties moeten dan wel onderbouwd zijn. Een dergelijke opzet is in basis opgenomen in hoofdstuk 9 van de IGS. Aangezien er nog geen sprake is van een dergelijk verhaal van kosten, zijn deze voorzieningen nog niet ingesteld. 98

101 3.8 Demografische ontwikkelingen Inleiding Als het gaat over demografische ontwikkelingen spelen vergrijzing, ontgroening en bevolkingsdaling een belangrijke rol. De stijging van het aandeel van 65-plussers in de totale bevolking is geen nieuw verschijnsel. Als gevolg van de stijging van de levensverwachting neemt het aandeel van 65-plussers in Nederland al sinds 1924 toe. Deze toename versnelt nu sinds 2011 de naoorlogse geboortegolf de leeftijd van 65 jaar heeft bereikt. De komende snelle vergrijzing wordt dus veroorzaakt door de naoorlogse geboortegolf ( ), maar ook door het lage aantal kinderen na In Drenthe is dat niet anders. Hoewel voor Nederland als geheel de bevolking nog toeneemt tot rond 2040 (en wel naar verwachting van 16,5 miljoen nu tot 17,5 miljoen inwoners in 2040) neemt het groeitempo duidelijk af. Hierna zal het totaal aantal inwoners in heel Nederland daadwerkelijk gaan dalen. Binnen Nederland verloopt de bevolkingsontwikkeling ruimtelijk zeer verschillend. De grote steden krijgen te maken met groei, maar het platteland krijgt te maken met een afname van de totale bevolking. Stad en regio kunnen elkaar in de toekomst op verschillende terreinen aanvullen en versterken (Krimp). Het interbestuurlijk actieplan bevolkingsdaling 1 dat in 2009 verscheen, is opgesteld om de ongewenste gevolgen van bevolkingsdaling aan te pakken. Kern van de aanpak is dat krimpgemeenten regionale actieplannen vaststellen en verstandig inspelen op bevolkings- en huishoudensdaling. Het Rijk zet daarnaast in op bewustwording van het bevolkingsvraagstuk, ook in die gemeenten waar de bevolkingsdaling en/of huishoudensdaling nog niet (zo sterk) heeft ingezet. Ook de gemeente Noordenveld zal moeten anticiperen op de demografische ontwikkelingen en tijdig reageren op de veranderende omstandigheden. Vergrijzing en ontgroening In Noordenveld is sinds 2006 sprake van een geleidelijke en structurele bevolkingsdaling. 2 Het aantal huishoudens groeit (nu) nog wel, maar ook dat aantal is voorzien te gaan dalen. Naar verwachting zal deze daling inzetten na 2020³. Het aantal ouderen (65+) in Noordenveld neemt toe, van in Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Kamerstukken KV a. ² Gebaseerd op cijfers van de Provincie Drenthe. Bevolkingsprognose XVIII, maart 2012, Provinciale Staten van Drenthe. ³ Zie ook de opmerking bij paragraaf

PROGRAMMABEGROTING 2011 GEMEENTE NOORDENVELD. Programmabegroting 2011

PROGRAMMABEGROTING 2011 GEMEENTE NOORDENVELD. Programmabegroting 2011 GEMEENTE NOORDENVELD Programmabegroting 2011 1 2 PROGRAMMABEGROTING 2011 INHOUDSOPGAVE Kerngegevens 5 1. Inleiding 7 Deel A beleidsbegroting 2. Programma s en algemene dekkingsmiddelen 2.1 Burger en bestuur

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds De Regeling informatie voor derden wordt als volgt gewijzigd:

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds De Regeling informatie voor derden wordt als volgt gewijzigd: STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 32461 13 november 2014 Regeling van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 12 november 2014, nr.

Nadere informatie

Programma 1 Dienstverlening en informatie

Programma 1 Dienstverlening en informatie Programma 1 Dienstverlening en informatie Programmaonderdeel 1.1 Dienstverlening 004 Begraafplaatsen en crematoria 7.472 7.472 0 008 Dienstverlening overig 86 0 86 012 Klantcontactkanalen 21.205 0 21.205

Nadere informatie

Programma 1 Dienstverlening en informatie

Programma 1 Dienstverlening en informatie Programma 1 Dienstverlening en informatie Programmaonderdeel 1.1 Dienstverlening 004 Begraafplaatsen en crematoria 7.472 7.472 0 008 Dienstverlening overig 86 0 86 012 Klantcontactkanalen 21.205 0 21.205

Nadere informatie

Portefeuilleverdeling College van B&W ( )

Portefeuilleverdeling College van B&W ( ) Portefeuilleverdeling College van B&W (2018-2022) 1. Programma Dichtbij en betrokken Portefeuillehouder Meedoen Bestuurlijke vernieuwing Dienstverlening Visie Kwaliteit dienstverlening Communicatie Visie

Nadere informatie

Programma 1 Dienstverlening en informatie

Programma 1 Dienstverlening en informatie Programma 1 Dienstverlening en informatie Totaal Programmaonderdeel 1.1 Dienstverlening 004 Begraafplaatsen en crematoria 7.629 7.629 0 008 Dienstverlening overig 86 0 86 012 Klantcontactkanalen 27.271

Nadere informatie

Programma Steenwijkerl'ANDERS' zijn actief

Programma Steenwijkerl'ANDERS' zijn actief Steenwijkerl'ANDERS' zijn actief 310 Economisch beleid Marktverordening 2003 2.3, 2.4, 2.9 t/m 2.12, 1.3 t/m 3.13, 4.2, 4.3, 4.4 4.1 - Markten Verordening markt- en staangeld 2015 2 4, 5, 7, 9 6, 8 311

Nadere informatie

QUICK SCAN PROGRAMMABEGROTING 2008 LEIDSCHENDAM-VOORBURG EN RIJSWIJK

QUICK SCAN PROGRAMMABEGROTING 2008 LEIDSCHENDAM-VOORBURG EN RIJSWIJK 1 (2007/28317) QUICK SCAN PROGRAMMABEGROTING 2008 LEIDSCHENDAM-VOORBURG EN RIJSWIJK 1. ONDERZOEKSVRAGEN 1. Kan de raad met de programmabegroting beoordelen of de voorgenomen beleidsmaatregelen doeltreffend

Nadere informatie

Uitgaven Inzet personeel. Programmakosten

Uitgaven Inzet personeel. Programmakosten 1 Openbare orde en veiligheid 1200 Brandweer 2.612.131 603.285 2.542 3.217.958-451.400 2.766.558 1202 Rampenbestrijding 377.990 98.363 476.353 476.353 1400 Openbare orde en veiligheid 109.900 721.550 831.450-269.120

Nadere informatie

Overzicht vastgestelde beleidsnota s gemeente Dronten

Overzicht vastgestelde beleidsnota s gemeente Dronten Overzicht vastgestelde beleidsnota s gemeente Dronten Wilt u over één van de plannen meer informatie, dan kunt u contact opnemen met de gemeente Dronten. Algemeen Bestuur Financiële verordening 2016 Verordening

Nadere informatie

Subsidieplafonds Subsidieplafonds 2016

Subsidieplafonds Subsidieplafonds 2016 Subsidieplafonds Subsidieplafonds 1 0360_15 Subsidieplafonds V1 Subsidieplafonds 2 Subsidieplafonds Beoogd Maatschappelijk Effect stelling Bedrag Jaarlijkse subsidie Samenredzaamheid 1. Ambitie Bewoners

Nadere informatie

G E M E E N T E \\ ) N O O R D E N V E L D '7 Raad d.d.

G E M E E N T E \\ ) N O O R D E N V E L D '7 Raad d.d. G E M E E N T E \\ ) N O O R D E N V E L D '7 Raad d.d. Aan de gemeenteraad T Agendapunt: Agen< 5.1/06072011] Docut imentnr.: RV11.0239 Be: Roden, 29 juni 2011 Onderwerp Programmabegroting ISD Noordenkwartier

Nadere informatie

Programmabegroting 2014 Bijlagenboek

Programmabegroting 2014 Bijlagenboek 20 november 2013 Programmabegroting 2014 Bijlagenboek na amendementen Tel. 14 036 www.almere.nl hebt u vragen? meer informatie? Gemeente Almere INHOUDSOPGAVE 1 BEGROTING VAN LASTEN EN BATEN... 1 1.1 Begroting

Nadere informatie

Daarmee willen we bijdragen aan geluk en levensvoldoening van alle mensen in Roerdalen.

Daarmee willen we bijdragen aan geluk en levensvoldoening van alle mensen in Roerdalen. Programma op hoofdlijnen 2018-2022 Samen doen. Verder werken aan geluk, op een stevig fundament Dit programma bevat de belangrijkste uitgangspunten voor de raadsperiode 2018-2022. Alle raadsfracties hebben

Nadere informatie

VERGADERING GEMEENTERAAD d.d.. AGENDA NR. Vul agendanr in. VOORSTEL Kunst- en cultuurbeleid Gennep De Kunst van Samen. Aan de Gemeenteraad

VERGADERING GEMEENTERAAD d.d.. AGENDA NR. Vul agendanr in. VOORSTEL Kunst- en cultuurbeleid Gennep De Kunst van Samen. Aan de Gemeenteraad VOORSTEL Kunst- en cultuurbeleid Gennep 2016-2020 De Kunst van Samen. Geachte raad, Aan de Gemeenteraad VERGADERING GEMEENTERAAD d.d.. AGENDA NR. Vul agendanr in. Hierbij biedt ons college u het Kunst-

Nadere informatie

In de nieuwe raadsperiode ( ) de volgende negen programma s te hanteren:

In de nieuwe raadsperiode ( ) de volgende negen programma s te hanteren: Raadsvoorstel Vergadering van : 18 februari 2014 Agendanummer : 3 Onderwerp : Programmastructuur 2015-2018 Programma : alle Voorstel In de nieuwe raadsperiode (2015-2018) de volgende negen programma s

Nadere informatie

Portefeuilleverdeling

Portefeuilleverdeling Portefeuilleverdeling 2018-2022 (met de programma-indeling vanaf begrotingsjaar 2017) Algemeen 1 e loco-burgemeester J.P. Sinke 2 e loco-burgemeester D.A. Verburg 3 e loco-burgemeester C.A. Verburg Globale

Nadere informatie

Programmabegroting 2012 2015 Bijlagenboek

Programmabegroting 2012 2015 Bijlagenboek Programmabegroting 2012 2015 Bijlagenboek 12 oktober 2011 Gemeente Almere INHOUDSOPGAVE 1 BEGROTING VAN LASTEN EN BATEN... 5 1.1 Begroting per programma...6 1.2 Begroting per functie...22 2 UITGANGSPUNTEN

Nadere informatie

Gemeenteraad College van burgemeester en wethouders Datum 25 maart 2014 Onderwerp Normenkader financiële rechtmatigheid Zaaknummer 90734

Gemeenteraad College van burgemeester en wethouders Datum 25 maart 2014 Onderwerp Normenkader financiële rechtmatigheid Zaaknummer 90734 Aan Gemeenteraad Van College van burgemeester en wethouders Datum 25 maart 2014 Onderwerp Normenkader financiële rechtmatigheid 2013-2014 Zaaknummer 90734 Aanleiding Jaarlijks wordt door ons college het

Nadere informatie

AAN DE RAAD. De vaststelling van de nieuwe programma-indeling en de daarin opgenomen gemeentelijke taken is de bevoegdheid van de gemeenteraad.

AAN DE RAAD. De vaststelling van de nieuwe programma-indeling en de daarin opgenomen gemeentelijke taken is de bevoegdheid van de gemeenteraad. Raadsvoorstel Voorstel tot vaststelling nieuwe programma-indeling per 1 januari 2015. AGENDAPUNT NO. AAN DE RAAD Samenvatting Door middel van raadsmededeling nr. 9/2014 hebben wij u geïnformeerd over de

Nadere informatie

Bijlage 9 Overzicht van baten en lasten per taakveld

Bijlage 9 Overzicht van baten en lasten per taakveld Bijlage 9 Overzicht van baten en lasten per taakveld In het wijzigingsbesluit BBV van 5 maart 2016 is vastgelegd dat gemeenten de ramingen in het kader van de begrotingsuitvoering opstellen aan de hand

Nadere informatie

: 14 april 2014 : 12 mei : dhr. G.H.J. Weierink : Onderwerp: Synchronisatieproces Planning- & controlcyclus Montfoort en IJsselstein

: 14 april 2014 : 12 mei : dhr. G.H.J. Weierink : Onderwerp: Synchronisatieproces Planning- & controlcyclus Montfoort en IJsselstein RAADSVOORSTEL ter besluitvorming in de raad Datum Forum vergadering Datum Raadsvergadering Portefeuillehouder Verantwoordelijk MT-lid : 14 april 2014 : 12 mei 2014 : dhr. G.H.J. Weierink : Zaaknummer :

Nadere informatie

Subsidieregelingen 2017 Gemeente Krimpenerwaard

Subsidieregelingen 2017 Gemeente Krimpenerwaard Subsidieregelingen 2017 Gemeente Krimpenerwaard Vastgesteld door het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Krimpenerwaard, gehouden op 25 april 2015. de secretaris, de burgemeester, mw.

Nadere informatie

Beleidsbrief 4. Financiële ontwikkelingen en resultaten in 2011

Beleidsbrief 4. Financiële ontwikkelingen en resultaten in 2011 Erratum gemeenterekening 2011 Beleidsbrief 4. Financiële ontwikkelingen en resultaten in 2011 Bladzijde 11/12 Programma 2011 2011 Realisatie 2011 Saldo (bedragen x 1.000) () (na Economie en Werk 31.616

Nadere informatie

: Vaststellen kaders van de onderwijsvisie

: Vaststellen kaders van de onderwijsvisie Vergadering 4 december 2007 Gemeenteraad Onderwerp : Vaststellen kaders van de onderwijsvisie B&W vergadering : 30 oktober 2007 Dienst / afdeling : Griffie commissie samenleving Aan de gemeenteraad, Aanleiding

Nadere informatie

WGDO: Good practice controle taakvelden BBV

WGDO: Good practice controle taakvelden BBV WGDO: Good practice controle taakvelden BBV Datum: 10-jan-2018 Betreft: Taakvelden (van/voor WGDO) 1. Inleiding Met ingang van het begrotingsjaar 2017 dient de gemeente of provincie in de financiële begroting

Nadere informatie

Programma 1 Dienstverlening en informatie

Programma 1 Dienstverlening en informatie Bijlage 2b Bij begrotingswijziging verzamelbesluit 1 Productenraming op 1 april en de begrotingswijzigingen 3D Zorg en Jeugdzorg en 3D Participatie Programma 1 Dienstverlening en informatie Programmaonderdeel

Nadere informatie

Normenkader voor de rechtmatigheidscontrole bij gemeente Leeuwarderadeel

Normenkader voor de rechtmatigheidscontrole bij gemeente Leeuwarderadeel Nr. 2015/1 Normenkader voor de rechtmatigheidscontrole bij gemeente Leeuwarderadeel In het navolgende overzicht is een inventarisatie gegeven van de in het kader van de rechtmatigheidscontrole bij gemeenten

Nadere informatie

Uitwerking Kadernota Jeugd

Uitwerking Kadernota Jeugd Bijlage I bij besluit van de raad van de gemeente Alphen aan den Rijn van 29 mei 2008, nr 2008/5681 (raadsbesluit 2008/35) Uitwerking Kadernota Jeugd Algemene inleiding Van de deelprogramma s 3 en 4 Jeugd

Nadere informatie

Bijlagen en meerjarenramingen

Bijlagen en meerjarenramingen Begroting 2016 provincie Overijssel Bijlagen en meerjarenramingen 2016-2019 Verbinden, versterken en vernieuwen Inhoudsopgave Productenraming 2016 2 Recapitulatie meerjarenramingen exploitatie 2016-2019

Nadere informatie

BIJLAGE 1: EXTERNE WETTEN EN REGELGEVING

BIJLAGE 1: EXTERNE WETTEN EN REGELGEVING Bevolking en Bestuur (0100) Openbare orde en veiligheid (0200) Burgerlijke stand en afgifte documenten Vreemdelingenzaken Algemeen financieel middelenbeheer Algemeen bestuur Arbeidsvoorwaarden en personeelsbeleid

Nadere informatie

Programma Thema Product Omschrijving Lasten Baten Saldo 01 Bestuur en burger 01.1 Bestuur Raad en raadscommissies

Programma Thema Product Omschrijving Lasten Baten Saldo 01 Bestuur en burger 01.1 Bestuur Raad en raadscommissies 01 Bestuur en burger 01.1 Bestuur 60010100 Raad en raadscommissies 612.309 612.309 01 Bestuur en burger 01.1 Bestuur 60010200 College 775.899 775.899 01 Bestuur en burger 01.1 Bestuur 60012100 Gewezen

Nadere informatie

Concept raadsprogramma Gemeente Muiden 2002 2006 - dd. 16 april 2002

Concept raadsprogramma Gemeente Muiden 2002 2006 - dd. 16 april 2002 Concept raadsprogramma Gemeente Muiden 2002 2006 - dd. 16 april 2002 Intergemeentelijke samenwerking Samenwerken of samenvoeging met andere gemeenten Het uitvoeren van een onderzoek naar de 2002 2003 -

Nadere informatie

SOCIAAL PERSPECTIEF. sociale structuurvisie Zaanstad 2009-2020

SOCIAAL PERSPECTIEF. sociale structuurvisie Zaanstad 2009-2020 SOCIAAL PERSPECTIEF sociale structuurvisie Zaanstad 2009-2020 SOCIAAL PERSPECTIEF sociale structuurvisie Zaanstad 2009-2020 De sociale ambitie: Zaanstad manifesteert zich binnen de metropoolregio Amsterdam

Nadere informatie

* Algemene wet bestuursrecht fractieondersteuning. Inkopen en contractbeheer * EU-aanbestedingsregels * Mandateren en budgetteren

* Algemene wet bestuursrecht fractieondersteuning. Inkopen en contractbeheer * EU-aanbestedingsregels * Mandateren en budgetteren Bijlage; inventarisatie wet- en regelgeving in het kader van de rechtmatigheidscontrole (normenkader 2014) Programma 0. Algemeen bestuur * Verordening op fractieondersteuning Bestuursorganen Bestuurlijke

Nadere informatie

Voorbeeld Startnotitie Behorend bij Kernbeleid Veiligheid 3.0 d.d. september 2010

Voorbeeld Startnotitie Behorend bij Kernbeleid Veiligheid 3.0 d.d. september 2010 Voorbeeld Startnotitie Behorend bij Kernbeleid Veiligheid 3.0 d.d. september 2010 Ter toelichting: Deze startnotitie vormde het statschot voor integraal veiligheidsbeleid voor de periode 2011-2014 1 Startnotitie

Nadere informatie

GRIFFIE POLITIEKE TERMIJN AGENDA

GRIFFIE POLITIEKE TERMIJN AGENDA GRIFFIE POLITIEKE TERMIJN AGENDA 2014-2018 Intentie Met dit document willen de fracties van de gemeenteraad van De Wolden de intentie uitspreken om, evenals in de voorgaande periodes, een Politieke Termijn

Nadere informatie

Begrotingskrant Betrokken zorg en samenleving Heerlijk groen wonen. Aalten educatief. Ruimtebeheer. Economische motor. Ontspanning en toerisme

Begrotingskrant Betrokken zorg en samenleving Heerlijk groen wonen. Aalten educatief. Ruimtebeheer. Economische motor. Ontspanning en toerisme Betrokken zorg en samenleving Heerlijk groen wonen educatief Burger bestuur en veiligheid Financiering en algemene dekkingsmiddelen Ontspanning en toerisme Economische motor In deze uitgave: Wat is een

Nadere informatie

Politieke bijdrage fractie PvdA begroting 2012. Voorzitter,

Politieke bijdrage fractie PvdA begroting 2012. Voorzitter, Politieke bijdrage fractie PvdA begroting 2012 Voorzitter, In uw inleidende tekst geeft u aan dat zich niet wil laten gijzelen door het rijksbeleid en de daarbij behorende bezuinigingen. U wilt nu duidelijkheid

Nadere informatie

Totaal hoofdfunctie Brandweer Brandweerkazerne Regionale brandweer

Totaal hoofdfunctie Brandweer Brandweerkazerne Regionale brandweer PRODUCTEN Bestuursorganen 6.001.010 Bestuursorgaan raad 6.001.020 Bestuursorgaan burgemeester en wethouders STAAT H BEGROTING 2015 BATEN Bestuursondersteuning college 6.002.010 Bestuursondersteuning 6.002.011

Nadere informatie

GEMEENTE SCHERPENZEEL. Raadsvoorstel

GEMEENTE SCHERPENZEEL. Raadsvoorstel GEMEENTE SCHERPENZEEL Raadsvoorstel Datum voorstel : 18 augustus 2015 Raadsvergadering : 29 september 2015 Agendapunt : Bijlage(n) : 8 Kenmerk : Portefeuille : wethouder H.J.C. Vreeswijk Behandeld door:

Nadere informatie

GEMEENTEBLAD Officiële publicatie van Gemeente Houten

GEMEENTEBLAD Officiële publicatie van Gemeente Houten Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Houten; gelet op de Algemene subsidieverordening gemeente Houten; besluit vast te stellen de Subsidieregeling beoordelingscriteria en verplichtingen:

Nadere informatie

Onderwerp: Nota lokaal gezondheidsbeleid: Gezondheid, welzijn en welbevinden.

Onderwerp: Nota lokaal gezondheidsbeleid: Gezondheid, welzijn en welbevinden. Vergadering: 21 5 2013 Agendanummer: 7 Status: Opiniërend Portefeuillehouder: W. Zorge Behandelend ambtenaar L.W.Top, 0595 447716 E mail: gemeente@winsum.nl (t.a.v. L.W.Top) Aan de gemeenteraad, Onderwerp:

Nadere informatie

Onderwerp Kredietaanvraag ten behoeve van het traject bestuurlijke bedrijfsvoering gemeente Noordenveld

Onderwerp Kredietaanvraag ten behoeve van het traject bestuurlijke bedrijfsvoering gemeente Noordenveld Raadd.d.2*l^' l Aan de gemeenteraad Roden, 15 december 2010 G E M E E N T E t N OORDENVELD Agendapunt: 6.3/22122010 Documentnr.: RV10.0505 BesWt: Onderwerp Kredietaanvraag ten behoeve van het traject bestuurlijke

Nadere informatie

Startnotitie jeugd- en jongerenbeleid Dalfsen 2009-2012 Segment-groep, J. de Zeeuw september 2008

Startnotitie jeugd- en jongerenbeleid Dalfsen 2009-2012 Segment-groep, J. de Zeeuw september 2008 Startnotitie jeugd en jongerenbeleid Dalfsen 20092012 Segmentgroep, J. de Zeeuw september 2008 1. Inleiding De gemeente wil de huidige nota jeugdbeleid 20052008 evalueren en een nieuwe nota integraal jeugdbeleid

Nadere informatie

Initiatiefvoorstel aan gemeenteraad

Initiatiefvoorstel aan gemeenteraad Initiatiefvoorstel aan gemeenteraad n.v.t. W.F. Mulckhuijse (SP), R. Pet (GroenLinks), K.G. van Rijn (PvdA), K. Jongejan (VVD) In te vullen door Raadsgriffie Portefeuillehouder nvt nvt RV-nummer: RV-68/2008

Nadere informatie

Sociale Zaken, Zorg en Burgerzaken

Sociale Zaken, Zorg en Burgerzaken Programmabegroting 2011 Wat omvat het programma? Het programma omvat de beleidsvelden: Bijstandsverlening; Werkgelegenheid; Inkomensvoorziening; Minimabeleid; Maatschappelijke participatie; Ouderenzorg;

Nadere informatie

Versterken (internationaal) ondernemersklimaat. Versterken groene groei. Faciliteren kansrijke economische projecten

Versterken (internationaal) ondernemersklimaat. Versterken groene groei. Faciliteren kansrijke economische projecten Bijlage 1 Programmabegroting indeling Programma overschrijdende onderwerpen zijn in elk geval communicatie, stadsdeelgewijs werken en duurzaamheid, jeugdzorg, decentralisaties, CFO en vastgoed. Het integrale

Nadere informatie

Key2Financiën Datum: 23-mei-2016 Tijd: 10:23

Key2Financiën Datum: 23-mei-2016 Tijd: 10:23 90-12 - Algemene Dekkingsmiddelen 20.358.886-21.643.052-1.284.166 13.298.626-4.423.214 8.875.412 90-12/01 - Algemene Dekkingsmiddelen 20.358.886-21.643.052-1.284.166 13.298.626-4.423.214 8.875.412 90-109

Nadere informatie

Bijlage 1b Voorbeeld format programma 2. Programma 2. Sociale Zaken

Bijlage 1b Voorbeeld format programma 2. Programma 2. Sociale Zaken Bijlage 1b Voorbeeld format programma 2 Programma 2 Sociale Zaken Programma 2: Sociale Zaken Maatsch. effecten Beleidsterreinen Beleidsdoelen Prestaties (wat willen we bereiken?) (wat gaan we doen?) Iedere

Nadere informatie

Informatieavond Beleidsstukken Wmo 2015 en Jeugdwet

Informatieavond Beleidsstukken Wmo 2015 en Jeugdwet Informatieavond Beleidsstukken Wmo 2015 en Jeugdwet Woensdag 20 augustus 2014 Programma Welkom en inleiding Voorstellen sprekers Beleidsstukken Jeugdwet Beleidsstukken Wmo 2015 Jeugdwet wetgeving Invoering

Nadere informatie

Zelfstandig Oudewater pakt door!

Zelfstandig Oudewater pakt door! Zelfstandig Oudewater pakt door! Coalitieprogramma 2016-2018 Onze stad is al meer dan 750 jaar een stad om trots op te zijn. We zijn trots op onze dorpskernen, ons buitengebied, onze monumenten en onze

Nadere informatie

Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Kosten

Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Kosten Algemene doelstelling Utrecht Vernieuwt - Krachtwijken Verbetering van de woon- en leefsituatie van een aantal buurten in Utrecht, de Krachtwijken in het bijzonder: Kanaleneiland, Overvecht, Ondiep, Zuilen-Oost

Nadere informatie

Programmabegroting

Programmabegroting Programmabegroting 2016-2019 3.2 Zorg (Wmo) 20 Programmabegroting 2016-2019 3.2.1 Wat wil Gouda bereiken? De implementatie van de nieuwe taken en verantwoordelijkheden tengevolge van de decentralisaties

Nadere informatie

Notitie Onderwijs en LEA 2011

Notitie Onderwijs en LEA 2011 BESPREEKNOTITIE TEN BEHOEVE VAN DE VOORBEREIDENDE RAADSVERGADERING Datum : 24 augustus 2011 Datum vergadering : 6 september 2011 Onderwerp : Notitie Onderwijs en LEA 2011 Geachte raad, Binnen de eerder

Nadere informatie

Raadsvoorstel. Onderwerp: Vrijwillige inzet in Velsen

Raadsvoorstel. Onderwerp: Vrijwillige inzet in Velsen Raadsvoorstel Onderwerp: Vrijwillige inzet in Velsen 2014-2017 Datum raadsvergadering 06-02-2014 Portefeuillehouder(s) R.G. te Beest W.E. Westerman Registratienummer Rs13.00783 Ambtenaar K. Bruijns Datum

Nadere informatie

VERORDENING ADVIESRAAD SOCIAAL DOMEIN

VERORDENING ADVIESRAAD SOCIAAL DOMEIN VERORDENING ADVIESRAAD SOCIAAL DOMEIN De raad van de gemeente... overwegende dat er een verordening adviesraad sociaal domein moet komen, gelet op artikel 47 van de Participatiewet, artikel 2.1.3 derde

Nadere informatie

Programma s/onderdelen Specifieke activiteit Wetgeving extern Regelgeving intern (R= raadsbesluit; F=financieel) Algemeen financieel.

Programma s/onderdelen Specifieke activiteit Wetgeving extern Regelgeving intern (R= raadsbesluit; F=financieel) Algemeen financieel. BIJLAGE 2 BIJ HET CONTROLEPROTOCOL 2013 TOETSINGSKADER RECHTMATIGHEID 2013 Betreft uitsluitend de bepalingen die betrekking hebben op hoogte, duur en object/doelgroep van financiële beheershandelingen

Nadere informatie

Totaal overzicht varianten

Totaal overzicht varianten Bijlage I Totaal overzicht varianten Naam/fractie: Mogelijkheid tot verlaging van het budget Huidig Absoluut budget Variant 1 Variant 2 Variant 3 minimum Effect op de bedrijfsvoering Cluster Omschrijving:

Nadere informatie

Takenpakket met betrekking tot maatschappelijke doelen

Takenpakket met betrekking tot maatschappelijke doelen Maatschappelijke dienstverlener Takenpakket met betrekking tot maatschappelijke doelen Wettelijke gemeentelijke taak Type verantwoordelijkheid gemeenten Wet uitvoering ONDERWIJS Voor- en vroegschoolse

Nadere informatie

Leren en Leven. Wat omvat het programma?

Leren en Leven. Wat omvat het programma? Wat omvat het programma? Het programma "" omvat de beleidsvelden: - Basis- en voortgezet onderwijs; - Lokaal onderwijs (achterstanden) beleid, Wet Oké. - Voorschoolse activiteiten (o.a. harmonisatie peuterspeelzaalwerk-kinderopvang);

Nadere informatie

Transitieavond Maandag 16 april 2012 19.30 uur 22.00 uur. 1.Inleiding 2.Jeugdzorg 3.AWBZ 4.WWNV

Transitieavond Maandag 16 april 2012 19.30 uur 22.00 uur. 1.Inleiding 2.Jeugdzorg 3.AWBZ 4.WWNV Transitieavond Maandag 16 april 2012 19.30 uur 22.00 uur 1.Inleiding 2.Jeugdzorg 3.AWBZ 4.WWNV Kabinet Rutte Gemeenten zijn in staat de eigen kracht en de mogelijkheden van burgers en hun sociale netwerk

Nadere informatie

Nr. Naam regeling Financieel belang

Nr. Naam regeling Financieel belang (Verseon nummer 179116) Naam regeling Financieel belang 1 Afvalstoffenverordening 2015 groot 2 Afstemmingsverordening Participatiewet, IOAW en IOAZ 2016 klein 3 Algemene plaatselijke verordening 2016 klein

Nadere informatie

Onderwerp : Evaluatie kadernota minimabeleid en kadernota minimabeleid

Onderwerp : Evaluatie kadernota minimabeleid en kadernota minimabeleid Raadsvoorstel *Z0298FEAD10* Aan de raad Documentnummer : INT-16-25262 Afdeling : Samenleving Onderwerp : Evaluatie kadernota minimabeleid 2012- en kadernota minimabeleid 2016-2019 Inleiding Het minimabeleid

Nadere informatie

Programmabegroting

Programmabegroting Programmabegroting 215-218 3.5 Ruimtelijke ontwikkeling Gouda heeft bijna 71. inwoners en is een stad waar het prettig is om te wonen. Een stad met een mooie historische binnenstad en waar inwoners betrokken

Nadere informatie

UITVOERINGSPROGRAMMA WELZIJN/WMO 2012 (gewijzigde expeditie) Bijlage 1: Doelstellingen Integrale Welzijnsnota

UITVOERINGSPROGRAMMA WELZIJN/WMO 2012 (gewijzigde expeditie) Bijlage 1: Doelstellingen Integrale Welzijnsnota UITVOERINGSPROGRAMMA WELZIJN/WMO 2012 (gewijzigde expeditie) Bijlage 1: Doelstellingen Integrale Welzijnsnota WELZIJN ALGEMEEN 1 Het zo optimaal mogelijk laten participeren van de inwoners van Hendrik-Ido-Ambacht

Nadere informatie

Op weg naar een inclusief Tynaarlo

Op weg naar een inclusief Tynaarlo Op weg naar een inclusief Tynaarlo visienotitie Tynaarlo is een inclusieve samenleving waarin iedereen mee kan doen, waarin iedereen telt en wordt gerespecteerd. Een samenleving waarin ook mensen met een

Nadere informatie

Meerjarenvisie 2011-2014 Gelijkwaardige en maatschappelijke participatie van mensen met een functiebeperking in Arnhem

Meerjarenvisie 2011-2014 Gelijkwaardige en maatschappelijke participatie van mensen met een functiebeperking in Arnhem 2012 Meerjarenvisie 2011-2014 Gelijkwaardige en maatschappelijke participatie van mensen met een functiebeperking in Arnhem Arnhems Platform Chronisch zieken en Gehandicapten September 2011 Aanleiding

Nadere informatie

Beleidregels Sociaal Cultureel Werk 2005 (en verder)

Beleidregels Sociaal Cultureel Werk 2005 (en verder) Beleidregels Sociaal Cultureel Werk 2005 (en verder) 1. Beleidsterrein Beleidstaak: Sociaal Cultureel Werk Beheerstaak: Samenlevingsopbouwwerk, functienummer 630.00 Dit beleidsterrein omvat kinderwerk,

Nadere informatie

De begroting van de provincie Utrecht voor Een samenvatting

De begroting van de provincie Utrecht voor Een samenvatting De begroting van de provincie Utrecht voor 2012 Een samenvatting Hoeveel gaat de provincie Utrecht in 2012 uitgeven? Waaraan en waarom? Dat leest u in deze samenvatting. U zult zien dat wij voor 2012 duidelijke

Nadere informatie

VOORBLAD RAADSVOORSTEL

VOORBLAD RAADSVOORSTEL VOORBLAD RAADSVOORSTEL ONDERWERP Kadernota Integraal Veiligheidsbeleid Middelsee Gemeenten 2010-2014. VOORSTEL Wij stellen u voor bijgevoegde Kadernota Integraal Veiligheidsbeleid Middelsee Gemeenten 2010-2014

Nadere informatie

Wmo beleidsplan 2013 INLEIDING

Wmo beleidsplan 2013 INLEIDING December 2012 INLEIDING Het beleidsplan Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) 2008-2011 heeft een wettelijk bepaalde werkingsduur van vier jaren. In 2012 is besloten dit beleidsplan met één jaar te

Nadere informatie

Ontwikkelprogramma armoede gemeente Leeuwarden 2014

Ontwikkelprogramma armoede gemeente Leeuwarden 2014 Ontwikkelprogramma armoede gemeente Leeuwarden 2014 Inleiding Uit onze gemeentelijke armoedemonitor 1 blijkt dat Leeuwarden een stad is met een relatief groot armoedeprobleem. Een probleem dat nog steeds

Nadere informatie

Index. 1. Waar komen we vandaan? 1. 2. Waar gaan we naartoe? 2. 3. Beleidsthema s 2014-2016 6

Index. 1. Waar komen we vandaan? 1. 2. Waar gaan we naartoe? 2. 3. Beleidsthema s 2014-2016 6 Index 1. Waar komen we vandaan? 1 2. Waar gaan we naartoe? 2 2.1 Missie 2 2.2 Visie 2 2.3 Doelstellingen 3 2.4 Strategie 4 2.4.1 Organisatie 4 2.4.2 Aanbod 4 2.4.3 Maatschappelijk rolmodel 4 2.4.4. Marketing

Nadere informatie

Normenkader rechtmatigheid2017

Normenkader rechtmatigheid2017 B17-024036 Normenkader rechtmatigheid2017 Normenkader van wet- en, raadsverordeningen en -besluiten voor de gemeente Bergen op Zoom, voor zover deze betrekking hebben op financiële beheershandelingen.

Nadere informatie

Visie Beheer Openbare Ruimte

Visie Beheer Openbare Ruimte Visie Beheer Openbare Ruimte De openbare ruimte bestaat uit de ondergrondse en bovengrondse voorzieningen die in beheer zijn de gemeenten en bestaat uit riolering, plantsoenen, bomen, wegen, straten, pleinen,

Nadere informatie

uitstroombevordering

uitstroombevordering Wat willen we bereiken? Omschrijving: Het verlagen van de instroom en bevorderen van de uitstroom van bijstandsgerechtigden. Preventie: het voorkomen van de instroom van het aantal bijstandsgerechtigden.

Nadere informatie

Onderwerp: advies beleidsplan schuldhulp- Assen, 6 december 2012. verlening

Onderwerp: advies beleidsplan schuldhulp- Assen, 6 december 2012. verlening Cliëntenraad Assen WWB / WSW p/a Gemeente Assen Noordersingel 33 9401 JW ASSEN Het College van Burgemeester en Wethouders Postbus 30018 9400 RA Assen. Onderwerp: advies beleidsplan schuldhulp- Assen, 6

Nadere informatie

Coalitieakkoord Gemeente Beek Sociaal Verder

Coalitieakkoord Gemeente Beek Sociaal Verder Coalitieakkoord Gemeente Beek 2014-2018 Sociaal Verder 1. Inleiding In april 2014 hebben wij, de politieke partijen BBB-NDB en Progressief Beek, overeenstemming bereikt over het vormen van een coalitie

Nadere informatie

Visie De bibliotheek Noordenveld is er voor iedereen! Zij is laagdrempelig, toegankelijk en biedt literatuur, informatie, inspiratie en interactie.

Visie De bibliotheek Noordenveld is er voor iedereen! Zij is laagdrempelig, toegankelijk en biedt literatuur, informatie, inspiratie en interactie. Aan de gemeenteraad Roden, 12 juni 2013 G E M E E N T E T N O O R D E N V E L D Agendapunt: 6.5/19062013 Documentnr.: RV13.0062 : : Raadd.d.1 Onderwerp Beleidskader Bibliotheekwerk 2013-2016 Onderdeel

Nadere informatie

Aan de raad van de gemeente LEIDSCHENDAM-VOORBURG

Aan de raad van de gemeente LEIDSCHENDAM-VOORBURG Aan de raad van de gemeente LEIDSCHENDAM-VOORBURG Datum 20 december 2011 Onderwerp Raadsbrief: Sociale structuurvisie Categorie B Verseonnummer 668763 / 681097 Portefeuillehouder De heer Rensen en de heer

Nadere informatie

** documentnr.: zaaknr.:

** documentnr.: zaaknr.: ** documentnr.: zaaknr.: Raadsvoorstel Onderwerp Datum college : Richtinggevend document Programmabegroting 2015-2018 : n.v.t. Portefeuillehouder : Raadswerkgroep Takendiscussie Contactpersoon : Afdeling

Nadere informatie

Startnotitie Integraal Veiligheidsplan Gemeente Molenwaard

Startnotitie Integraal Veiligheidsplan Gemeente Molenwaard Startnotitie Integraal Veiligheidsplan Gemeente Molenwaard Steller: Bestuursadviseur Marien Jongkind Datum: 15 juli 2013 Inleiding De gemeente Molenwaard streeft naar een comfortabele en veilige woon-

Nadere informatie

KLeintje begroting 2010

KLeintje begroting 2010 KLeintje begroting 2010 De begroting is onderverdeeld in vijf beleidsproducten te weten: Inkomenswaarborg, Activering en Uitstroom, Handhaving, Inburgering en Kinderopvang. De beleidsproducten zijn weer

Nadere informatie

Afdeling Sociaal Beleid Participatie en Onderwijs. Aan de leden van de gemeenteraad. Onderwerp: Afronding project economische crisis

Afdeling Sociaal Beleid Participatie en Onderwijs. Aan de leden van de gemeenteraad. Onderwerp: Afronding project economische crisis Aan de leden van de gemeenteraad ambtenaar : Hr. Jan Willem Steeman uw brief d.d. : doorkiesnr : 0180 451 362 uw kenmerk : fax : ons kenmerk : RU11/00946/SPO/jws email : J.W.Steeman@ridderkerk.nl bijlage(n)

Nadere informatie

NU WIJ, DE LOKALE PARTIJ!

NU WIJ, DE LOKALE PARTIJ! 1 NU WIJ, DE LOKALE PARTIJ! WaterlandNatuurlijk, lokaal onderscheidend van de landelijke partijen door onafhankelijke politiek. De inwoners van Waterland zijn heel goed in staat om zelf te kiezen waar

Nadere informatie

Raadsvergadering, 29 januari 2008. Voorstel aan de Raad

Raadsvergadering, 29 januari 2008. Voorstel aan de Raad Raadsvergadering, 29 januari 2008 Voorstel aan de Raad Nr: 206 Agendapunt: 8 Datum: 11 december 2007 Onderwerp: Vaststelling speerpunten uit de conceptnota Lokaal Gezondheidsbeleid Wijk bij Duurstede 2008-2011

Nadere informatie

Startnotitie beleidsplan Wet maatschappelijke ondersteuning 2012-2015

Startnotitie beleidsplan Wet maatschappelijke ondersteuning 2012-2015 Startnotitie beleidsplan Wet maatschappelijke ondersteuning 2012-2015 juli 2011: sector Inwonerszaken, team Openbare Orde, Welzijn en Onderwijs 1 Inleiding Voor u ligt de startnotitie beleidsplan Wet Maatschappelijke

Nadere informatie

BIJLAGE 1. Overzicht van Wet- en regelgeving in het kader van de rechtmatigheidscontrole van de gemeente Aa en Hunze JR 2016

BIJLAGE 1. Overzicht van Wet- en regelgeving in het kader van de rechtmatigheidscontrole van de gemeente Aa en Hunze JR 2016 Overzicht van Wet- en regelgeving in het kader van de rechtmatigheidscontrole van de JR 2016 n ( / Nee) 1. Bestuur en Algemene Wet Bestuursrecht en Algemene Wet Bestuursrecht Regeling Adviescommissie Bezwaarschriften

Nadere informatie

Joan de Haan

Joan de Haan Agendapunt commissie: steller telefoonnummer email Joan de Haan 06-10237370 Joan.deHaan@a2samenwerking.nl Agendapunt kenmerk datum raadsvergadering 14raad00330 29 januari 2015 onderwerp Nota Heroverweging

Nadere informatie

Afdeling Rhenen-Elst-Achterberg

Afdeling Rhenen-Elst-Achterberg RHENEN IS VAN ONS ALLEMAAL! PROGRAMMA RAADSPERIODE 2014 2018 De PvdA wil dat Rhenen een gemeente is waar - iedereen gelijke kansen heeft - het veilig leven, wonen en werken is - het kwetsbare wordt beschermd

Nadere informatie

PROGRAMMA 4: KUNST, CULTUUR EN RECREATIE

PROGRAMMA 4: KUNST, CULTUUR EN RECREATIE PROGRAMMA 4: KUNST, CULTUUR EN RECREATIE Portefeuillehouder: V.M. van de Fliert-Klein Programmacoördinator: J.S.J. Bimmel 4.1 Missie De gemeente Scherpenzeel wil een vitale samenleving zijn waarin inwoners

Nadere informatie

Raadsvoorstel Zaak :

Raadsvoorstel Zaak : Zaak : 00509545 Onderwerp Portefeuillehouder Mevrouw drs. M. Mulder Datum raadsvergadering 27 juni 2017 Samenvatting Het Dagelijks Bestuur (DB) van Baanbrekers heeft de geactualiseerde begroting 2017,

Nadere informatie

Onbekommerd wonen in Breda

Onbekommerd wonen in Breda Onbekommerd wonen in Breda Verslag van de aanpak GWI 1998-2015 Geschikt Wonen voor Iedereen 2 Aanleiding In Nederland is sprake van een dubbele vergrijzing. Het aantal ouderen neemt flink toe en ze worden

Nadere informatie

Aan de raad AGENDAPUNT 3. Doetinchem, 10 december 2008. Beleidsplan Re-integratiebeleid 2009-2011

Aan de raad AGENDAPUNT 3. Doetinchem, 10 december 2008. Beleidsplan Re-integratiebeleid 2009-2011 Aan de raad AGENDAPUNT 3 Beleidsplan Re-integratiebeleid 2009-2011 Voorstel: 1. De kaders uit het beleidsplan 'Werken werkt!' vaststellen, zijnde: a. als doelstellingen: - het bevorderen van de mogelijkheden

Nadere informatie

Helmond, stad van het doen. Programmabegroting gemeente Helmond HELMOND

Helmond, stad van het doen. Programmabegroting gemeente Helmond HELMOND Helmond, stad van het doen Het Helmond dat we voor ogen hebben is aantrekkelijk om te wonen, te leven en te werken. Er is plaats voor iedereen, ook voor hen die minder makkelijk meedoen in een samenleving

Nadere informatie

Betreft Kadernota Integrale Veiligheid Westelijke Mijnstreek Veiligheid kent geen grenzen.

Betreft Kadernota Integrale Veiligheid Westelijke Mijnstreek Veiligheid kent geen grenzen. Betreft Kadernota Integrale Veiligheid Westelijke Mijnstreek 2015 2018 Veiligheid kent geen grenzen. Vergaderdatum 4 december 2014 Gemeenteblad 2014 / 77 Agendapunt 10 Aan de Raad Voorstel De gemeenteraad

Nadere informatie

FINANCIËLE VERORDENING RECREATIESCHAP DOBBEPLAS

FINANCIËLE VERORDENING RECREATIESCHAP DOBBEPLAS FINANCIËLE VERORDENING RECREATIESCHAP DOBBEPLAS Het Algemeen Bestuur van het recreatieschap Dobbeplas; Gezien het voorstel van het Dagelijks Bestuur van 13 oktober 2014; Gelet op het bepaalde in de artikelen

Nadere informatie

Gezondheidsachterstanden. Gelijke kansen voor iedereen

Gezondheidsachterstanden. Gelijke kansen voor iedereen Gezondheidsachterstanden Gelijke kansen voor iedereen Goede gezondheid: niet voor iedereen Een goede gezondheid is een groot goed, voor de individuele burger én voor de samenleving als geheel. We worden

Nadere informatie

Presentatie voor de gemeenteraad van Haarlem. Jaarverslag en jaarrekening 2013

Presentatie voor de gemeenteraad van Haarlem. Jaarverslag en jaarrekening 2013 Presentatie voor de gemeenteraad van Haarlem Jaarverslag en jaarrekening 2013 Algemeen: P&C cyclus Algemeen: verantwoording Terugkijken Wat hebben we bereikt? Wat hebben we gedaan? Wat heeft het gekost?

Nadere informatie