Rechtssociologie. Jonathan Van Dooren

Transcriptie

1 Rechtssociologie Jonathan Van Dooren

2 (Les 1) Inleiding: Wat is rechtssociologie? Overzicht (1) Inleiding: het recht en de samenleving (2) Wat is rechtssociologie? (3) Waarom rechtssociologie? (4) Hoe gaat de rechtssocioloog te werk? (5) Praktische afspraken voor de cursus Teksten uit de e-reader: Raes, K. (1999). Het belang van de sociologie voor de beoefening van het recht. In: Het recht van de samenleving. Brussel: VUBPress, (NIET: vanaf 7. De marginaliteit van de (rechts)sociologie, p. 34 (onderaan) e.v.) o Scherpe pen Aanklacht tegen de wijze waarop het recht in onze maatschappij functioneert o Geïnspireerd op Zola Een soort van aanklacht o Ook kritiek op het recht op onderwijs Schuyt, C.J.M. (1981). Sociologie van het recht. In: L. Rademaker (ed.), Toegepaste sociologie. Utrecht: Het Spectrum, ( 2. Karakteristiek van de rechtssociologie ) (1) Inleiding: het recht en de samenleving Salduz- wet is ideologische ingreep in ons rechtssysteem (Knack, 11 januari 2012) o Kritiek van de Gentse advocaat- generaal op de Salduz- wet o Salduz- wet Bijstand advocaat bij het eerste verhoor o Stelling: Angelsaksische praktijk die geïnjecteerd wordt in ons continentaal Europees systeem Dit wringt Het past goed in het Angelsaksisch systeem maar past niet in ons systeem o Een vraagstelling van de sociale genese o Ook een vraagstelling over de sociale werking van het recht Als de wet geïmplementeerd wordt zal dit voor sociale problemen zorgen Hij stelt dat de wet niet de beoogde effecten zal realiseren, er zullen negatieve neveneffecten bestaan De Rechtssociologie heeft 2 grote vragen De sociale genese van het recht Het waarom van het ontstaan van bepaalde regels De sociale werking van het recht Het effect van de regels op onze samenleving 2

3 Rekenhof doet aanbevelingen voor meer planmatige aanpak (DS, 1 februari 2012 ) o Het Rekenhof heeft een kritische audit uitgevoerd op onze strafuitvoering Of de genomen maatregelen effectief geweest zijn? o Vernietigend Zeer negatief rapport Er is een gebrek aan een planmatige aanpak Bepaalde wetten worden niet geïmplementeerd omdat het systeem zelf niet langer fatsoenlijk kan functioneren Bv. De nieuwe wet op de internering (van 2007) zal nog tot 2015 uitgesteld worden Diamant schrijft eigen wet (DS, 17 januari 2012) o Artikel naar aanleiding van de uitbreiding van de minnelijke schikking o Stelling: Eigenlijk heeft de diamantsector in belangrijke mate deze wet mee geschreven De diamantsector heeft baat bij dergelijk systeem o Sociale genese van het recht Wetten ontstaan omdat bepaalde belangengroepen in de samenleving een belangrijke rol spelen bij het uitschrijven van wetten Straf afkopen schendt gelijkheidsbeginsel (DS, 21 augustus 2012) o Kritiek van de voorzitter van de liga voor mensenrechten o Gaat over hetzelfde dan bijlage 3 o Stelling: Met het geld van de schikkingen zullen gevangenissen worden gebouwd o Sociale genese van het recht Relatie recht macht Zinsconstructies van Belgische rechters willen wel eens ingewikkeld zijn (Juristenkrant, 4 april 2012) o Voorzichtig geformuleerd o De complexiteit van het juridische taalgebruik Veel terugkerend thema in de rechtssociologie Wetten zijn een belangrijk communicatiemiddel Als wetten onverstaanbaar en onbegrijpbaar zijn komt de boodschap niet aan Complicaties voor de legitimiteit van het rechtssysteem In welke mate kan je dan verwachten dat het legitiem wordt geacht door de rechtsonderhorigen Obama gaat voluit voor nieuwe wapenwet (GvA, 31 december januari 2013) o De poging om een nieuwe wet in te voeren zal hier geblokkeerd worden door bepaalde belangengroepen (de NRA, National Rifle Association) 3

4 Juridisering van de samenleving Enerzijds: Het recht komt een almaar grotere rol spelen in onze samenleving 3 aspecten Alomtegenwoordigheid van recht o Het recht zit overal! Van een ongeboren kind tot een overleden persoon o Heel wat aspecten van ons dagelijks leven zijn verbonden met het recht o We beseffen dit pas soms als we er concreet mee in contact komen Bv. Een huis bouwen Vergunning Groeiende groep mensen van het recht o Juristen o Het aantal advocaten in België is lange tijd ongewijzigd gebleven o Vanaf 1970 gaat dit pijlsnel de hoogte in Verviervoudiging o De samenleving krijgt steeds meer juridisch geschoolde mensen in haar midden o Ook internationaal merkbaar, niet enkel in België o Een wettelijke Tsunami Heel veel en steeds meer nieuwe regels Groeiende consumptie van recht o Mensen maken meer en meer gebruik van het recht Men zal sneller zijn rechten afdwingen en er gebruik van te maken Anderzijds: omzeilen, overtreden, negeren, van wetten o Bv. Zwartwerk, fiscale fraude, criminaliteit o Ondanks de vele wetten Scepsis over het sturend vermogen van het recht o Ondanks het feit dat het recht groeit, blijkt dat we er meer sceptisch tegenover staan, het niet altijd vertrouwen (2) Wat is rechtssociologie? Sociologie van het recht Specialisatie in de sociologie o Verschillende specifieke vormen van sociologie (Godsdienstsociologie, onderwijssociologie, ) o Sociologen bestuderen de samenleving Hoe functioneert ze? Regelmatigheden in het sociaal handelen van mensen? Law in books vs law in action (Pound 1910) o Pound Amerikaan Spanning tussen het recht in de boeken (zoals de wetgever heeft uitgedacht) en het recht dat zich manifesteert in de samenleving Neveneffecten 4

5 o De jurist zoek uit wat de regel is, de socioloog kijkt wat er van terecht komt. Zo zou men in een bondige zin het karakter van de rechtssociologie kunnen weergeven (Schuyt 1981: 318) (Eigenlijk een herformulering van Pound) Tweerichtingsverkeer tussen recht en samenleving Sociale genese van het recht o Krachten die aanwezig zijn in de samenleving die ervoor zorgen dat het recht op een bepaalde manier ontstaat Wat is de invloed van de samenleving op het recht? o Bv. Waarom juridisering? Modernisering Specialisatie, industrialisatie Geen kleinschalige persoonlijke netwerken meer Een meer abstracte en anonieme samenleving Meer afhankelijkheid van vreemden Bv. Voeding We weten niet waar onze lasagne vandaan komt Slechts op momenten dat het systeem niet werkt worden we geconfronteerd met onze abstracte, anonieme samenleving Emancipatie Vooral vanaf het einde van de 19 e eeuw Emancipatiegolf van verschillende groepen in de samenleving o Arbeiders Sociale wetgeving, arbeidswetgeving Groepen in de samenleving verkrijgen meer rechten en kunnen er dan ook meer beroep op doen Verhoogde scholingsgraad Mensen zijn beter op de hoogte van hun rechten Makkelijker toegang tot het recht Aanbod juristen Naast de stelling dat er behoefte is aan juristen Het grote aanbod aan juristen De samenleving juridiseert Dit zwengelt de vraag om juristen op zich weer aan Sociale werking van het recht Wat doet het recht met die samenleving? o In welke mate worden de effecten die wetgever beoogt daadwerkelijk gerealiseerd? o Sociale werking betekent niet noodzakelijk dat het beoogde effect ook gerealiseerd wordt Wetten kunnen andere functies vervullen dan wat de wetgever initieel beoogde 5

6 Karakteristiek van de rechtssociologie Ideële karakter van de rechtsnormen Vs. actuele karakter van de sociale feiten o Maar tegenstelling ook nuanceren Rechtswetenschappelijke benadering o Weergave en bestudering van de normen in hun onderlinge relatie tot elkaar o In ons actueel handelen oriënteren wij ons ook op rechtsregels o Een dogmatische kijk op het recht Sociologische benadering o Bestudering van de normen in hun relatie met alle mogelijke andere sociale verschijnselen o In welke mate kan je de regels verbinden met andere sociale verschijnselen Vergelijking met taal Syntaxis van het recht (dogmatiek) o Heeft betrekking op de orde, de volgorde van woorden in een zin Er zijn bepaalde regels die bepalen hoe zinsdelen worden geordend Semantiek (rechtslogica en rechtsmethodologie) o Heeft betrekking op de betekenis van woorden Pragmatiek (rechtssociologie) o Heeft betrekking op het gebruik van woorden Geen conflict tussen dogmatische kijk en sociologische kijk op het recht o De Dogmatiek is de Syntaxis van het recht Gaat net in op de ordening, de hiërarchie van het rechten de relatie tussen rechtsregels o Rechtssociologie is de pragmatiek van het recht o De rechtssociologie kijkt naar andere dingen en verschijnselen dan de dogmatiek en als ze wel dezelfde verschijnselen in ogenschouw neemt, zal de rechtssociologie andere samenhangen gaan leggen dan de dogmatiek. De rechtssociologie is iets anders, niet iets beters of slechters dan de traditionele rechtsdogmatiek (Schuyt 1981: 319) 6

7 Thema 1: De effectuering van regels en recht Studie van het actuele gebruik van rechtsregels gebruikswaarde van het recht Sterk vervat in de sociale werking van het recht Dit kan verschillende vormen aannemen: o Onderzoek naar één regel Bv. Onderzoek naar de regel dat politieambtenaren een verdachte moeten wijzen op hun recht om te zwijgen o Onderzoek naar een bepaald regelcomplex Een stelsel van regels Bv. Regels rond de vrijheid van meningsuiting Lastiger om te onderzoeken o Onderzoek naar juridische idealen rechtsbeginselen Bv. Een studie van het legaliteitsbeginsel Zeer abstract Kritiek: Kan ertoe leiden dat de socioloog zijn eigen agenda projecteert op het onderzoek Thema 2: Rechtsverhoudingen en machtsverhoudingen Spanning tussen recht en macht als onderzoeksterrein voor rechtssociologie o Een wat cynische kijk op het recht Recht als ideologie (neomarxistische interpretatie) o Het recht als een instrument van de macht o Sterk verbonden met een Marxistische analyse van de maatschappij o Maar: wat is doel en wat is effect? Het is niet dat een wet een bepaald effect heeft dat dit ook het doel van de wet is Onderzoek op gebied van klassejustitie en rechtsongelijkheid o Niet iedereen heeft op gelijke mate toegang tot het recht o Repeat- Players Vs. De One Shotter Mensen die vaak geconfronteerd worden met het recht Gaan een expertise opbouwen Thema 3: Recht en organisatie Formele Vs. informele organisatie o Basisonderscheid Spanningen tussen rechtsregels en informele normenpatronen o Bv. Formele regel in fabriek Arbeidsloon wordt bepaald door stukloon met het oog op productiviteit te verhogen o Het kan zijn dat deze formele regel tegengewerkt wordt door een informele regel, een afspraak onder de arbeiders niet boven een bepaald aantal per dag gaan Want anders is er een nieuwe maatstaf en die zou hen zuur kunnen opbreken 7

8 Thema 4: Recht en sociale verandering Rechtsregels die achter lopen bij maatschappelijke ontwikkeling o Bv. Rond seksueel moraal De rechtsregels hinken wat achterop Vraagstuk in hoeverre het recht sociale verandering kan bewerkstelligen o Sommigen zeggen dat rechtsregels enkel de schijn van verandering bewerkstelligen Als het strookt met de informele veranderingen die zich voordoen in de samenleving Er is als het ware een congruentie Dan kan je spreken van verandering o Bv. Rookverbod Mensen waren er al van overtuigd dat roken in openbare plaatsen niet kon Studie van rechtssystemen in ontwikkeling o Maatschappelijke ontwikkeling van rechtssystemen o Bv. Ontwikkeling in het afschaffen van lijstraffen (3) Waarom rechtssociologie? Tekst van Raes De jurist moet een sociaal deskundige zijn (Raes 1999: 42) Let us not become legal monks (Pound 1910: 36) Het belang van de sociologie voor de beoefening van het recht Koen Raes ( ) Willy Calewaert Leerstoel, Vrije Universiteit Brussel, lezingen gebundeld als Het recht van de samenleving (VUBPress, 1999) Provocerende openingsles, over juridisch onderwijs, sociologie, enzovoort o Met zeer scherpe taal een analyse van het recht in onze samenleving en de rol van juristen - intellectuelen in onze hedendaagse samenleving Belang van de toenmalige context: justitie onder vuur, rol van intellectueel in openbaar debat, o Tekst van einde jaren 90 o Dutroux- Crisis o Octopus- akkoord Regering en oppositie samen rond de tafel voor hervorming van politiële en gerechtelijke apparaat Veertigduizend juristen: om wat te doen? De veertigduizend gediplomeerden in het recht die ons land rijk is, zijn daarom nog geen juristen, die zich in een bepaalde deontologie zouden (h)erkennen. Zij worden in de meest diverse beroepstakken ingezet en beschouwen het recht daarbij eerder als een bruikbaar instrument, dan als een ordeningsmechanisme met een eigensoortige finaliteit. Het recht is niet meer dan een verzameling regels die, al naar gelang het geval, met succes kunnen worden ingezet om concrete belangen vooruit te helpen. De jurist beschikt over de vaardigheid daartoe en meer heeft hij niet om het lijf (Raes 1999: p. 20) 8

9 Maar ook andere beroepsgroepen: o Hoogleraren, journalisten, enzovoort Er wordt veel et weinig gekekene naar de intrinsieke waarde van het werk o Zie Zola J accuse Ralf Dahrendorf (1964) over rechtenstudenten in Duitsland In verhouding tot andere opleidingen volgen meer studenten uit de hogere klassen de rechtenopleiding Van alle faculteiten heeft de rechtsfaculteit het minst specifieke wetenschappelijk imago, waardoor het erop lijkt dat Those who do not know what they want will take up law Opmerkelijk weinig vrouwelijke studenten volgen de rechtenopleiding Rechtenstudenten zijn beter gekleed, hebben vaker een eigen auto en hebben zeer actieve studentenclubs, die hun maatschappelijke elitaire status accentueren. De organisatie van dure galabals is hiervan een voorbeeld Ze zijn meer geïnteresseerd in (partij)politiek en maatschappij dan in kunst en hard werken Ze hebben, in tegenstelling tot hun hoogleraren, nauwelijks enige theoretisch- wetenschappelijke belangstelling voor het recht en gaan er soms zelfs prat op dat het recht hen niet echt interesseert Ze zijn aldus meer geïnteresseerd in wat ze maatschappelijk met hun diploma kunnen doen, dan in de theoretisch- wetenschappelijke kennis die dit diploma dekt Vaststelling op basis van onderzoek begin jaren 60 Is dit nog steeds ene correcte beschrijving van de rechtenstudent vandaag de dag? o Democratisering van het onderwijs Ook uit lagere klassen o Vrouwen zijn veel meer vertegenwoordigd in de rechtenstudies o Voor de rest is het nog steeds een vrij correcte beschrijving Rechtenstudie als beroepsopleiding Onderwijs in nuttigheidsperspectief o Opleiding instrumentaliseert Studenten moeten bepaalde vaardigheden aangeleerd krijgen die nuttig zijn Bv. Pleitoefenignen voor advocaten in spe Bv. Cursus boekhouden, accountancy voor bedrijfsjuristen o Onderwijsgebeuren instrumentaliseert Studenten zouden vooral opgeleid worden in het beantwoorden van de vragen Als het ware kant en klare paketten Enkel beantwoorden op de vragen van het examen Het belang van de rechtssociologie: o Ik meen.dat de moderne jurist juist veel te weinig met het recht als globaal ordeningsmechanisme wordt geconfronteerd, met het recht als systeem van regels en beginselen, dat eigensoortige implicaties heeft, en een eigensoortig maatschappelijk ordeningsideaal incorporeert. Meer in het bijzonder ontbreekt het hem aan inzicht in de sociale werking van recht, het studieobject bij uitstek van de rechtssociologie (Raes 1999: 27) 9

10 Waar zit dit belang? o Sociologisch anti- instrumentalisme De opleiding van rechten en het beroep van de jurist instrumentaliseert heel fel (Cursus wetgevingstechniek voor studenten politiek, pleitoefeningen voor toekomstige advocaten). Regels worden gezien als stukken gereedschap waarmee je bepaalde dingen kan doen. Raes zegt dat daarmee komaf moet worden gemaakt en rekening houden met neveneffecten en hierbij kan de sociologie helpen Het gaat niet om sociaal anti- instrumentalisme, maar om sociologisch anti- instrumentalisme Raes stelt vast Het onderwijs wordt vooral vanuit een nuttigheidsperspectief vormgegeven Het onderwijsgebeuren zelf wordt geïnstrumentaliseerd Studenten worden opgeleid om voorgekookte antwoorden te antwoorden op vragen (alles wat niet tot examenstof wordt gerekend, wordt beschouwd als niet- relevant) Waarom dan een sociologisch anti- instrumentalisme? Het recht is niet zomaar een middel tot het verwezenlijken van een bepaald doel. Het recht is niet zomaar een naakt instrument om ene bepaald doel te realiseren Het recht Ook een doel op zich De sociologie kan erbij helpen om dergelijke anti- instrumentalistische aspecten naar boven te brengen (4) Hoe gaat de rechtssocioloog tewerk? Alledaags Vs. wetenschappelijk onderzoek Verschil tussen alledaags en wetenschappelijk onderzoek: o Zoektocht naar waarheid en steeds weer ter discussie stellen van onderzoeksresultaten Voldoende kritisch zijn en als er nieuwe inzichten komen deze in vraag durven stellen o Gebruik van systematische methoden Bepaalde spelregels die je moet hanteren om onderzoek te doen o Onderzoek is een georganiseerd sociaal proces Bv. Publiceren van onderzoeksresultaten Hierbij klunen ze getoetst worden, in vraag gesteld worden, er kan op worden verdergewerkt Theoretisch en praktijkgericht onderzoek o Praktijkgericht Een bepaald probleem doet zich voor Oplossing hiervoor zoeken o Theoretisch Verwerven van nieuwe kennis 10

11 Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek Kwantitatief vs. Kwalitatief onderzoek o Kwantitatief onderzoek Cijfergegevens, tellen van fenomenen o Kwalitatief onderzoek Mensen van vlees en bloed Interview o Bv. Gesloten interview Vooraf opgestelde vragen Survey Vragenlijsten (Vooral bij kwantitatief onderzoek) o Een groot aantal mensen kunnen bevragen en daarbij bepaalde gegevens in te zamelen o Kan veralgemeend worden omdat men een steekproef trekt die de hele bevolking representeert Experiment Observatie Wat er in concreto plaatsgrijpt (Vooral bij kwalitatief onderzoek) o Bv. Kijken hoe een strafrechter communiceert met een gedetineerde Bronnen Documenten, archiefmateriaal Wat is goed onderzoek? Criteria voor kwaliteitsbeoordeling o Controleerbaarheid Het moet et controleren zijn of er een fout gemaakt is Duidelijk documenteren en een zekere openbaarheid o Weerlegbaarheid of falsifieerbaarheid Binnen de sociale wetenschappen niet onderzoeken of God al dan niet bestaat Het moet weerlegbaar zijn o Betrouwbaarheid Bij herhaling van hetzelfde onderzoek moet dit dezelfde resultaten opleveren Er mogen geen toevalsfouten zijn o Generaliseerbaarheid Of je de resultaten die je bekomt mag veralgemenen naar de samenleving? Bv. onderzoek in gevangenis van Sint- Gillis Kan je dit veralgemenen naar alle gevangenissen van België? Neen, bepaalde een setting o Representativiteit In welke mate zijn de respondenten die je selecteert voor je onderzoek een getrouwe afspiegeling van de bevolking In concreto Representatieve steekproef nemen beperkte groep ondervragen en deze resultaten transponeren naar de gehele bevolking 11

12 (Les 2) De ontwikkeling van de rechtssociologie Overzicht (1)Inleiding (2) Wetenschapstheoretisch perspectief o (2.1) De rechtswetenschap o (2.2) Marxisme o (2.3) Algemene sociologie o (2.4) Naoorlogse sociologie (3) Wetenschapssociologisch perspectief (4) Rechtssociologische vraagstukken: enkele klassieke teksten o (4.1) Welke functies worden vervuld door (dysfunctionele) wetgeving? o (4.2) Waarom zijn openbare strafvoltrekkingen verdwenen? o (4.3) Waarom houden zakenlui zich niet aan het contractenrecht? o (4.4) Recht als instrument? Teksten uit de e-reader: Schuyt, C.J.M. (1981). Sociologie van het recht. In: L. Rademaker (ed.), Toegepaste sociologie. Utrecht: Het Spectrum, ( 1. Ontwikkeling van de rechtssociologie ) Aubert, V. (1971). Enkele sociale functies van wetgeving. In: B. Peper & K. Schuyt (eds.), Proeven van rechtssociologie. Uit het werk van Vilhelm Aubert. Rotterdam: Universitaire Pers Rotterdam, (niet: paraf Het vervolgonderzoek van de wet op het huishoudelijk personeel (pp )) Spierenburg, P. (1978). De sociale functie van openbare strafvoltrekkingen. Centrum voor Maatschappijgeschiedenis. Mededelingen no. 4. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam. Macaulay, S. (1996). De sociale werking van het contractenrecht in de zakenwereld. In: J. Griffiths (ed.), De sociale werking van recht (derde druk). Nijmegen: Ars Aequi, (origineel: Macaulay, S. (1963). Non- contractual relations in business: a preliminary study. American Sociological Review, 28(1), 55-67)) Hertogh, M. (2005). Van naleving naar beleving van regels: bouwwereld en bouwfraude vanuit een rechtssociologisch perspectief. In: T. Barkhuysen, W. den Ouden & J.E.M. Polak (eds.), Recht realiseren: bijdragen rond het thema adequate naleving van regels. Deventer: Kluwer, Podgorecki, A. (1962). Law and social engineering. Human Organization, 21(3), Adams, A. & Van Aeken, K. (1998). Evaluatie van wetgeving. Element van een wetgevingskwaliteitsbeleid. Parl. St. Senaat, , 1-955/3, (niet: vanaf paraf V. Institutionele organisatie van regelgevingsbeleid en wetgevingsevaluatie: de Nederlandse situatie (pp )). 12

13 (1) Inleiding Twee manieren om naar de ontwikkeling van de rechtssociologie te kijken: Vanuit wetenschapstheoretisch perspectief o Meest voor de hand liggend: Discussie over geschiedenis van bepaalde theorieën/onderzoeken/empirische bevindingen o 4 grote invloeden Vanuit wetenschapssociologisch perspectief o Waarom ontstaat deze wetenschappelijke discipline op dit moment? o Bv. waarom kent de rechtssociologie een grote groei na WOII? Institutionalisering: Bv. Wie gaat naar de universiteit? Zijn er congressen? Is er een leerstoel? Indicatoren van wetenschappelijk onderzoek (2) Wetenschapstheoretisch perspectief (2.1) De rechtswetenschap o Algemeen Einde 19e begin 20e eeuw Een wegbereider voor de rechtssociologie (wegbereider maar geen grondlegger) Sociologie als bondgenoot in kritiek op een sterk normatief- deductieve, dogmatische rechtswetenschap Kritiek op het gangbare denken over het recht Dogmatische rechtswetenschap Was heel in zichzelf gekeerd Vroege vertegenwoordigers: Jhering ( ) en kritiek op Begriffsjurisprudenz Kantorowicz ( ) Freie Rechtslere: denkrichting begin 20 e eeuw in Duitsland: Het recht zoals het in de maatschappij leeft Het recht in de samenleving, niet uit de boeken o Eugen Ehrlich ( ) Grundlegung der Soziologie des Rechts (1913) Verzamelt alle kritieken over recht Levend Recht Recht dat niet in wetboeken ligt Mensen leven ook naar regels die niet noodzakelijk in wetboeken vervat liggen Was zeer kritisch ten opzichte van de dogmatische visie op het recht Kritiek mondt uit in pleidooi voor nieuwe rechtswetenschap Hij is zelf een jurist die een voorstel doet voor iets nieuws, maar hij is geen socioloog The living law is the law which dominates life itself even though it has not been posited in legal propositions (geciteerd in Hertogh 2005: 10) 13

14 o Roscoe Pound ( ) Sociological jurisprudence Het recht als een proces zien (niet statisch, maar dynamisch) Recht en social engineering Recht als middel om een bepaald doel te verwezenlijken Recht als instrument om sociaal beleid mee vorm te geven Context: o Amerika jaren 1920 Beurscrash o 1930: Roosevelt geen beleid o Opmars voor het recht als sturingsmiddel o Programma sociological jurisprudence (1) to make study of the actual social effects of legal institutions and legal doctrines (2) to promote sociological study in connection with legal study in preparation of legislation (3) to make study of the means of making rules effective and to lay stress upon the social purposes which law subserves rather than upon sanctions (4) study a sociological legal history, that is what social effects the doctrines of law have produced in the past and how they have produced them (5) to stand for what has been called equitable application of law (Rechtvaardige toepassing van het recht) (6) finally the end, towards which the foregoing points are but some of the means, is to make effort more effective in achieving the purposes of law (Bron: Pound 1912, Harvard Law Review, geciteerd in Schuyt 1971: 51.) DUS: 1) De actuele sociale effecten = reële effect dat onze instituties teweeg brengen 2) Hoe komt de wetgeving tot stand? Inzicht in de maatschappij kan ons helpen 3) De middelen kunnen meer efficiënt 4) Welke sociale objectieven zitten in recht vervat? Sociologie ingang doen vinden in recht o Rechtswetenschap en sociologie Rechtswetenschappers die een rechtstheorie op sociologische wijze willen grondvesten Normatief = voortdrijven van Sociologie als hulpwetenschap Sociologen die streven naar een sociologische theorie over het recht Descriptief = bekijken en bepaalde verklaringen uitbouwen Zelfstandige rol voor sociologie 14

15 (2.2) Marxisme o Karl Marx ( ) (3 grote figuren Durcheim, Weber en Marx) o Geen uitgewerkte rechtstheorie Recht werd als instrument gehanteerd om grondbezitters te vrijwaren, dus geen uitgewerkte rechtstheorie, maar voornamelijk anderen die met zijn opvattingen aan de slag zijn gegaan Invloed op analyses van privaatrecht, o.m. Renner (Die Instituten des Privatrechts und ihre soziale Funktion (1902)) en Menger (Das bürgerliche Recht und die besitzlose Volksklassen (1890)) o Vroegere Vs. latere werk Vroegere Marx: Het recht moest vrijheid en gelijkheid vrijwaren. Hij zag dat dit in de praktijk niet het geval was, het was maar een idealistische visie Latere Marx: Recht bekijken in maatschappijtheorie. Het recht is een bovenbouwfenomeen.. o Recht als bovenbouwfenomeen De onderbouw wordt gevormd door de economie (productierelatie, kapitalisme,... ), maar door de bovenbouw ontwikkelt zich het recht Conflictsperspectief in de maatschappij: het recht is een bovenbouwfenomeen, geen zelfstandig iets Onderbouw is harde realiteit Met de 2 klassen, recht staat ten dienste van de 2 klassen o Invloed op analyses van privaatrecht, o.m. Renner (Die Instituten des Privatrechts und ihre soziale Funktion (1902)) en Menger (Das bürgerliche Recht und die besitzlose Volksklassen (1890)) o Relatie recht macht; thema van klassenjustitie o Drie benaderingen: Instrumentalistische benadering Het recht wordt een instrument. Recht weerspiegelt de belangen van de levensklassen ( bezitters vs. Productiemiddelen) Instrument van bezittende klasse Bv. arbeiders onder de knie houden Andere klasse laten gehoorzamen Structuralistische benadering Kijken naar de basis, de structuur van de samenleving Bv. Wat is de impact van winst op de verdere ontwikkeling van de samenleving. Staat die instaat voor de waarborgen van de economie? Gramsciaanse benadering Culturele hegemonie = Hoe bepaalde klasse bepaalde woorden gebruiken die enkel gelden voor die klasse 15

16 Het wordt op zo n manier voorgesteld dat ze voor iedereen lijken te gelden, iedereen heeft er belang bij. Het individueel/particulier belang wordt veralgemeend naar publiek belang Recht geldt niet voor iedereen gelijk, maar het zegt wel zelf dat het wel voor iedereen gelijk is (2.3) Algemene sociologie o Directe en indirecte invloed Directe invloed Durkheim en Weber schrijven direct over recht Indirecte invloed De sociologie die Durkheim en Weber zelf hebben ontwikkeld, was later een grote invloed en dus een grote bijdrage aan de ontwikkeling van de sociologie o Emile Durkheim ( ) De la division du travail social (1893) = Integratie en cohesie Kijkt naar wat mensen bindt ( Marx : Conflict) Relatie recht en sociale solidariteit Mechanische Repressief Organische Restitutief Mechanische Vs. organische solidariteit Mechanische solidariteit (primitief) o De algemene normen die gelden heel sterk Sterk collectief bewustzijn o Het is een homogene samenleving weinig differentiatie = conscience collectif o Bij overtreding van de normen sterke reacties dus repressief recht o WEL arbeidsverdeling zoals in moderne samenleving Organische solidariteit (moderne) o Arbeidsverdeling zet zich verder door. De algemene normen gaan veel minder hun stempel trekken, waardoor zich een evolutie voordoet, nl. recht wordt eerder herstellend dan repressief. Het conscience collectif wordt afgezwakt door het restitutieve recht o Sociale genese van het recht, de theorie van Durkheim: EVOLUTIE Repressief vs. restitutief recht Waarom is Durkheim een functionalist? Hij heeft oog voor de effecten/gevolgen van sociale verschijnselen o Illustratie Voor Durkheim is bestraffing een irrationeel, emotioneel gebeuren. Maar in tweede orde is de bestraffing ook functioneel Door de 16

17 persoon te straffen die de collectieve waarden schendt, worden deze waarden opnieuw bevestigd, versterkt (draagt bij tot sociale integratie, sociale cohesie) o Max Weber ( ) Recht in relatie tot beheersingsrationaliteit en ontstaan van het kapitalisme (Lijkt enkel naar moderne westerse maatschappij, moderne samenleving tracht natuur en samenleving te beschermen) Kapitalisme en protestantse ethiek o = Productie van goederen met als doel winst om opnieuw te investeren (Er wordt niet alleen geproduceerd om een bepaalde behoefte te bevredigen) o Bij Weber invloed van religie, nl. protestantisme, arbeidsmoraal en winningsmoraal ( Marx ) o Protestantisme: de mens is op aarde om boete te doen Bidden en werken en niet overmatig consumeren creëert surplus dat opnieuw wordt geïnvesteerd Formele juridische rationaliteit als voorwaarde voor ontstaan kapitalisme o Recht zorgt voor voorspelbaarheid, handelen van actoren wordt voorspelbaar o De kapitalistische maatschappij heeft nood aan voorspelbaarheid, vaste procedures o Verschilpunt tussen Durkheim en Weber Indirect hebben ze beiden veel invloed gehad op sociologie Verstehen en methodologisch individualisme van Weber Sociale verschijnselen verklaren door sociale actoren, interpretatie en methodologisch individualisme Actoren staan centraal ( kwalitatief) Bv. Wat is een appel Bv. Koningin Fabiola met appel na dreigementen dat ze zou neergeschoten worden met een pijl en boog Vanuit het perspectief van Weber staat de actor centraal, het komt erop aan te kijken naar de sociale betekenis die actoren aan de omstandigheden van hun gedrag verbinden Structureel-functionalisme en methodologisch collectivisme van Durkheim Betekenis veel minder van belang, maar sociale structuren Hoeveelheid communicatie en interactie tussen mensen, hiërarchie in de samenleving Methodologische collectivisme (kwantitief ) 17

18 Bij Durkheim wordt de actor naar de achtergrond geschoven Hij is vooral geïnteresseerd in sociale feiten Zaken die het individu overstijgen Komt sterk tot uiting in conscience collectif (2.4) Naoorlogse sociologie o Zie verder: Cf selectie teksten onder punt (4) (3) Wetenschapssociologisch perspectief Maatschappelijke context waarbinnen rechtssociologie tot stand kwam: o Scandinavië o Verenigde Staten o Duitsland Institutionalisering van rechtssociologie in ons taalgebied o Vereniging voor de Sociaal Wetenschappelijke Bestudering van het Recht (VSR) ( ) o Tijdschrift: Recht der Werkelijkheid o Vlaams handboek Dialogen tussen recht en samenleving: Een handboek over het rechtssociologisch onderzoek in Vlaanderen (Hubeau e.a. (eds), Acco, 2012) 18

19 (Les 3) (4) Rechtssociologische vraagstukken: Enkele klassieke teksten (4.1)Welke functies worden vervuld door (disfunctionele) wetgeving? Algemeen Tekst: Enkele sociale functies van wetgeving o = een van de grote klassieke teksten binnen de rechtssociologie o Situeren in het naoorlogse Noorwegen (Scandinavië was in die tijd het Mekka voor mensen die vraagstukken hadden betreffende rechtssociologie) Vilhelm Aubert ( ) o Noors rechtssocioloog, Universiteit Oslo o Mede- oprichting van Norwegian Institute for Social Research (1950) Enkele sociale functies van wetgeving Waarom is deze tekst interessant? o Eerste belangrijk empirisch- rechtssociologisch onderzoek van Vilhelm Aubert o Discrepantie tussen wet en praktijk Discrepantie tussen law in the books en law in action Dit maakt voor een stuk de bestaansreden uit van de rechtssociologie Hij zal vaststellen dat die wet (ondanks dat ze bedoeld is om de rechtspositie van de huisboden te verstevigen) nauwelijks gekend is en nauwelijks effecten teweegbrengt De wet is disfunctioneel (Hij zal dit analyseren) o De impliciete invloed van Robert Merton Merton is onderhuids aanwezig in de tekst van Aubert Manifeste functies De beoogde functies Open en bloot wordt hierover gecommuniceerd en gedebatteerd (hier het verstevigen van de rechtspositie voor de huisboden) Latente functies De latente functie wordt vervuld maar is niet beoogd Wetten die eigenlijk disfunctioneel zij kunnen wel latent functioneel zijn (functies die initieel niet beoogd werden) o Brede waaier aan methoden Methodologie Pioniersstudie in de rechtssociologie Brede waaier Enquêtes Experiment Documentanalyse 19

20 Kleine opmerking In de tekst wordt de term huisvrouw gehanteerd o Dit is niet wat wij hieronder verstaan Een persoon die de huishoudelijke taakjes opknapt o Het gaat om de bazin van het huis die hiërarchisch toezicht uitoefent (in de tekst gaat het om de relatie tussen iemand die zijn huishoudhulp aanbied en de huisvrouw die deze persoon aanneemt) De manifeste functies van de wet op het huishoudelijk personeel Casus over Wet op het huishoudelijk personeel (1948) o laten zien welke mechanismen er werken wanneer men door middel van wetgeving het gedrag van mensen wil beïnvloeden (p. 46) o Het thema van de wet is niet zo representatief Niet iets dat velen in die toenmalige Noorse samenleving aanbelangde (een vrij perifeer gebied van het arbeidsrecht) o Maar niettemin is dit interessant omdat er mechanismen in kunnen gezien worden die ook voor andere wetten van belang kunnen zijn Universele mechanismen o Tot het midden van de 19e eeuw waren de relaties tussen boden en werkgever vooral vanuit het perspectief van de werkgever uitgewerkt Een paternalistische houding De werkgever kon vrij beschikken over de arbeid van de huisboden De enige beperking kon men vinden in de gewoonte Dus geen wettelijk geregelde rechtspositie voor deze huisbodes o In deze periode Ontwikkeling van sociale wetgeving Doel van de wet: bescherming van de dienstboden (manifeste functie) Maar: praktijk is weerbarstig o Aubert komt tot vaststelling dat het gedrag weinig verandert De manifeste functie zou niet verwezenlijkt worden o De resultaten m.b.t. het gedrag kunnen gemakkelijk in één zin worden samengevat: niet meer dan 1/10 van de geïnterviewde paren gedroeg zich volledig volgens de eisen van de wet (p. 48) (Paren = Huisvrouw en dienstbode) Er bestaat een redelijke mate van kennis over de regels die gaan over beëindiging van het dienstverband, vrije dagen en vakantie. Maar de normen van de arbeidsduur en vooral die van overwerk en betaling, schijnen meer law in the books te zijn dan law in action (p. 51) o In welke mate zijn mensen vertrouwd met de boodschap van deze wet? Enquête In welke mate ze op de hoogte zijn van de wetsbepalingen Bij bazinnen en boden een gelijkaardige trend Sommige zaken zijn schijnbaar wel gekend Op andere vlakken is dat geheel niet zo Hoe komt dit? 20

21 De verklaring die Aubert geeft is dat de inhoud van de hoogst scorende wetsbepalingen overeenstemt met de gewoonten die al voor de wet aanwezig waren en de praktijk al stuurden Deze bepalingen hebben dus niets of weinig bijgebracht, louter een bekrachtiging van de bestaande situatie De vernieuwende bepalingen die erop gericht zijn om de werkelijkheid te veranderen en de rechtspositie te verstevigen scoren veel lager Tabel 2 laat zien dat een juist beeld van de normen erg afhankelijk is van de mate waarin de respondent ervaring heeft met de wet. Zij die de wet gelezen hebben, kennen vaker de bepalingen in kwestie dan zij die alleen iets over de wet gehoord hebben, terwijl degenen, die zelfs niet van de wet gehoord hebben, in mindere mate de geldende bepalingen kennen (p. 51) o In welke mate hebben de respondenten ervaring met de wet? Zij die de wet gelezen hebben kennen de bepalingen vaker dan diegenen die ze gehoord hebben of niet gehoord hebben Dit zegt veel over de communicatie De boodschap komt schijnbaar niet zo evident toe o Waarom was de wet dan niet effectief in het bereiken van haar doelpubliek? (Men had dit in het parlement kunnen verwachten) Kijken naar het doelpubliek = een publiek dat in zeer beperkte mate ervaring heeft met wetten en openbaar bestuur. Het gaat om ongeorganiseerde vrouwen, een groep die traditioneel weinig kennis heeft van wetten en het openbaar apparaat De arbeidsplek waar men terechtkomt Huiselijke omgevingen, het private terrein Plaatsen die men tracht af te schermen van overheidsinspectie, hier kan men moeilijk met publieke wetgeving interveniëren De werkplek is ook geïsoleerd Aparte huizen waar de verschillende dienstboden en huisvrouwen actief zijn Arbeidsverhouding Verhouding 1 op 1 Moeilijk om een dergelijke relatie te regelen De kenmerken van de dienstbodes zelf Vooral zeer jonge onervaren plattelandsmeisjes die naar de steden trekken om hier hun arbeid aan te bieden. Ze zijn nauwelijks vertrouwd met wetten en komen in een afhankelijkheidsrelatie met deze bazin/huisvrouw De wet is dus niet het meest efficiënte middel om de boodschap over te brengen o Naast dit zijn er ook 2 algemene aspecten Het juridisch taalgebruik Enkele procedurele aspecten uit de wet 21

22 Het juridisch taalgebruik o Graad van begrijpelijkheid Aubert onderzoekt dit via experiment in wetsinterpretatie De respondenten krijgen een artikel uit die wet voorgeschoteld en moeten dit interpreteren Kunnen ze de wet doorgronden? komt de boodschap over? De meeste respondenten hadden weinig of geen kennis van de wet (heeft voor een stuk te maken met de terminologie van de wet) Hij stelt vast dat dit helemaal niet zo evident is Het juridisch taalgebruik wordt door de bestemmelingen niet begrepen o Wet heeft als functie het beïnvloeden en informeren van leken, maar is geschreven in taal van de jurist en dit ondanks het feit dat geschillenoplossing voor de rechter niet werd verwacht Eigenlijk geschreven in een taal die niet voor de huisboden bedoeld was De functie is leken informeren maar de taal is niet toegankelijk Spanning! En deze wordt nog sterker, want eigenlijk komen juristen er niet aan te pas omdat er geen officieel apparaat voorzien is om inbreuken op deze wet te detecteren Eigenlijk zou je over een inspectieorgaan moeten beschikken die inbreuken aan het licht kan brengen Men hangt dus volledig af van het privé initiatief van de dienstbode zelf Een dienstbode zal sneller opteren om te zoeken naar een ander gezin/andere job dan om een rechtsgeding in te leiden tegen haar bazin het hele idee om dergelijke geschillen via juridische weg af te handelen werkt niet Geen inspectie Initiatief huisbodes De huisbodes hebben geen enkele incentive om zo n juridische een procedure in te zetten Wetgeving en groepsconflicten o Het functioneren van de wet wordt ook gehinderd door: Zwak ontwikkeld handhavingsapparaat De bazin moet de bode herhaaldelijk in strijd met de wet hebben laten werken De huisbode moet ook geprotesteerd hebben Deze 2 elementen werken drempelverhogend om de sanctie toepasbaar te maken Vaagheid van de sancties 22

23 o Welke (latente) functie vervult ze dan wel? De vraag waarom de wet dan wel in het leven geroepen wordt, ook al geeft men ze geen tanden Waarom geen efficiënt sanctionerings- en handhavingsmechanisme? De latente functie van de wet = De noodzaak om compromissen te sluiten in het parlement Dit heeft te maken met het oplossen van groepsconflicten in de samenleving De wet verbetert de positie van de huisbodes niet, maar is wel latent functioneel om bepaalde groepsconflicten in de Noorse samenleving te verzachten Het antwoord moet gezocht worden in de analyse van een functie van de wetgeving, die niets te maken heeft met het proces van het overdragen van de normen en het bereiken van conformiteit aan die normen bij een bepaalde bevolkingsgroep. Deze functie heeft te maken met de noodzaak om compromissen te sluiten in de wetgevende vergadering. Daarmee wordt de wetgeving gemaakt tot een middel om groepsconflicten op te lossen of te verzachten (p. 61) o Studie van parlementair debat, ambivalentie: Wet is codificatie van bestaande praktijk De bestaande gewoonten worden in een wettelijk jasje gestoken, maar de wet zal dus niets veranderen Wet is uit op verandering en hervorming Visie van meer socialistisch geïnspireerde parlementsleden Beide fracties stemmen in met de wet (volledig eensgezind) Compromis komt omdat je een samengaan hebt van deze 2 strekkingen waarbij eigenlijk wordt gezegd dat ze de rechten gaan verstevigen, maar het handhavingsapparaat wordt zodanig uitgekleed dat de wet in de praktijk eigenlijk niet veel verandert aan de rechtspositie van de huisboden De indruk wordt gewekt dat er iets aan de rechtspositie wordt gedaan, maar eigenlijk weinig verandering zodat de rijkdom van de huisvrouw niet zal worden gepenetreerd door de nieuwe wet o Dit bijzondere en unieke compromis, zoals geformuleerd in de strafbepaling, kan slechts begrepen worden als een resultaat van twee tegengestelde krachten. Aan de ene kant wilde de wetgever zijn serieuze bedoelingen demonstreren door de wet uit te vaardigen. Traditioneel wordt dit gedaan door met sancties te dreigen, door de wet tanden te geven ; dit moest vooral dienen ter geruststelling van degenen, die de hervormingsfunktie van de wet benadrukten en die het op zich genomen hadden het standpunt van de dienstboden te vertegenwoordigen. De andere kant echter kreeg zijn deel met de overduidelijke inefficiëntie van de strafbepaling, en de grote onwaarschijnlijkheid dat deze ooit toegepast zou worden. Zo zouden het privédomein (het huis) en de belangen van de huisvrouwen in praktijk beschermd worden, hoewel deze op papier in principe aan een lichte bedreiging waren blootgesteld. De inhoud van de wet is geheel ten gunste van de huishoudelijke hulpen, terwijl de procesregels de huisvrouwen beschermen. Het idee van wetshandhaving is in ere gehouden, terwijl zij in praktijk zonder effect blijft (p. 66) 23

24 (4.2) Waarom zijn openbare strafvoltrekkingen verdwenen? Algemeen Tekst De sociale functie van openbare strafvoltrekkingen o Een van de eerste teksten die Spierenburg geschreven heeft (gebaseerd op Robert Elias) o In The spectacle of suffering in 1984 Dit artikel verder uitgewerkt o Thema: Openbare strafvoltrekkingen Executies (galg, vuurstapel) Bestraffing die niet tot de dood leiden o Dit lijkt veraf te liggen in de tijd Maar is niet zo, de middeleeuwen zijn eigenlijk nog niet zo lang geleden De moderne gevangenis Pas in 19 e eeuw (Ducpétiaux) Pieter Spierenburg, hoogleraar Erasmus Universiteit Rotterdam o Nederlander Put inspiratie uit civilisatietheorie van Norbert Elias Intellectuele sparringpartner - - > Michel Foucault Twee kritieken op Michel Foucault Michel Foucault, Franse filosoof ( ) o Immens invloedrijk in het bijzonder in de geschiedenis van de menswetenschappen (geschiedenis van de criminologie) o Auteur van Surveiller et punir (1975) De eerste 10 bladzijden De bloederige executie van Damien in 1757 Beschrijft de openbare executie van iemand die de koning probeerde te vermoorden Beschrijft vierendelen, gebruik van tangen Het vernietigen van het menselijk lichaam Illustreert hoe de soevereine macht botgevierd wordt op het lichaam van de veroordeelde Destructieve, negatieve soevereine macht Hij contrasteert dit met een instelling voor delinquente jongeren, 80 jaar later Droge discussie van het dagschema waaraan deze jongeren zijn onderworpen (Opstaan, gebed, eten, werken, ) Heel strak schema : Het doel hiervan (heel anders dan bij Damien) Het disciplineren van het lichaam De jongeren moeten tot gehoorzame productieve lichamen omgebouwd worden Er is een heel andere macht van toepassing Een positieve, constructieve disciplinerende macht De moderne gevangenis dus situeren in de overgang van een soevereine macht naar een disciplinerende macht 24

25 o Idee van Panopticon disciplinerende macht / kennis De kritiek van Spierenburg o De dichotomie van Foucault Foucault heeft geen aandacht voor ontwikkeling, geen aandacht voor processen Hij introduceert een dichotomie Hij beschrijft de tegenstelling tussen Damien en de jongeren, maar op het proces hiertussen heeft Foucault niet veel te zeggen o Foucault heeft geen theorie Foucault beschrijft goed, maar hij verbindt dit niet met bepaalde socio- economische ontwikkelingen in de ruime samenleving Waarom kritiek? Om zijn eigen sociologische theorie naar boven te brengen De civilisatietheorie van Norbert Elias Norbert Elias ( ) o Duitse socioloog o Veel invloed gehad in Nederland Verklaart de beïnvloeding bij Spierenburg Über den Prozess der Zivilisation. Soziogenetische und psychogenetische Untersuchungen (1939) Elias heeft niet over bestraffing geschreven Spierenburg past dit toe Menselijke geboden en menselijke verboden Hij bekijkt hoe allerhande menselijke gedragingen in West- Europa aan bepaalde beperkingen worden onderworpen (Vandaar civilisatieproces) In ons dagdagelijks handelen worden we aan allerhande restricties onderworpen In de loop van de West- Europese geschiedenis gaan mensen die tot de bovenlagen van de samenleving behoren zichzelf steeds beschaafder vinden Studie van etiquetteboeken: o +/- 15e eeuw > +/- 18e eeuw o Dit zijn boekjes waarin bepaalde manieren van handelen worden voorgeschreven Bv. hoe neus schoonmaken, hoe bedrijf je de liefde o Hoe de meest primaire menselijke behoeften en emoties aan banden worden gelegd: eten en drinken, behoefte doen, neus snuiten, spuwen, slapen, vechten, vrijen, 25

26 Van Fremdzwang naar Selbstzwang o Fremdzwang Schikken naar voorschriften van buitenaf Deze restricties worden verinnerlijkt (langetermijnproces) o Selbstzwang = Zelfdwang Illustratie: het snuiten van de neus Vroeger binnenkant van je elleboog, later is er de zakdoek Eerst in de bovenlagen van de samenleving en sijpelt daarna langzaam door naar de lagere bevolkingslagen Het fameuze civilisatieproces Elias stelt vast dat er een algemeen proces werkzaam is = het fameuze civilisatieproces (Eenzelfde ontwikkeling/trend) Kenmerkend is een vorm van privatisering (niets te maken met economie) Het onttrekken aan de publieke sfeer van bepaalde dagdagelijkse menselijke handelingen (verwijderd uit het zicht) Elias zelf schreef niet over de straf, volgens Spierenburg is dit civilisatieproces ook van toepassing op de ontwikkeling van de straffen o Proces waarbij de openbare strafvoltrekking (vroeger spektakel, zeer bloederig) naar aparte, niet- openbare ruimtes verschuift (Het smerig werkje van de straffen wordt toegeschoven aan speciale ambtenaren achter de hoge muren van de gevangenis) Waarom heeft de beul zo een lage status? Op eerste zicht paradoxaal: hoge tolerantiegraad van geweld in toenmalige samenleving o De beul heeft schijnbaar een lage status (men veracht hem) Op zich is dit vreemd want de middeleeuwen was een zeer gewelddadige samenleving Geweld was een dagdagelijkse activiteit Waarom wordt de beul dan toch veracht? Twee verklaringen: o Beul symboliseert de ontvreemding van de privé-wraak door de overheid De ontwikkeling naar een strafsysteem waarbij de staat de uitvoering van de straf meer en meer op zich begint te nemen De strafuitvoering is lange tijd een privézaak geweest (een zaak van het slachtoffer zelf of mensen in hun omgeving) Het privégeweld domineerde Pas geleidelijk aan zal de staat de geweldmonopolie naar zich toe trekken De beul maakt zijn opwachting De beul is het zichtbare symbool van een staat die het geweld naar zich toetrekt De staat tornt aan het principe van de private wraak en trekt zich het geweldsmonopolie toe 26

27 o De executie door de beul druist in tegen het krijgers-ethos, een unfair gevecht Geweld werd aanvaard, maar dit gevecht was aan bepaalde regels gebonden Een hulpeloos slachtoffer sabel je niet neer! Wat Spierenburg doet is die beul oplichten uit het proces van de civilisering van de straf De beul zit middenin dit proces, op het scharniermoment waarop de overheid de strafuitvoering naar zich zal toetrekken Ceremonieel en de magistraten o De publieke gezagsdragers nemen een meer een afstand van de fysieke strafuitvoering Executies en het publiek o Vroeger omringd door opstanden, tumult o Het publiek zal zich daarna neerleggen bij de rol van de staat 27

28 (Les 4) (4.3) Waarom houden zakenlui zich niet aan het contractenrecht? Tekst: De sociale werking van het contractenrecht in de zakenwereld Stewart Macaulay o Aangesteld tot docent contractenrecht aan Universiteit van Wisconsin in 1957 o ~ Weber: recht moest voor berekenbaarheid zorgen o Start empirische studie: gesprek met schoonvader, gepensioneerd bedrijfsleider Schoonvader wijst hem op de praktijk, die totaal anders is dat wat hij doceerde Interview met Stewart Macaulay ( Conversations in Law and Society, april 2010, Berkeley, University of California): Opzet en inzet van het onderzoek o Onderzoeksopzet: (empirisch onderzoek) Interviews met 68 zakenlieden en advocaten o Vraag: Wanneer wordt het contractenrecht (niet) gebruikt? Waarom (niet)? This study represents the effort of a law teacher to draw on sociological ideas and empirical investigation. It stresses, among other things, the functions and dysfunctions of using contract to solve exchange problems and the influence of occupational roles on how one assesses whether the benefits of using contract outweigh the costs (p. 56) Wanneer = beschrijvend Waarom = verklarend o Wat is een contract? Bepaald type verhouding, twee elementen: Rationele planning van een transactie, waarbij onder meer rekening wordt gehouden met bepaalde onzekerheden Juridische sancties ofwel om contract te doen naleven, ofwel bij niet- naleving schadevergoeding o Opmerking Contract: Transacties kunnen meer of minder dan een contract zijn Het aangaan van ruilrelaties o In eerste instantie twee voorafgaande vragen: o a) Wat kan er gepland worden? (1) wat ieder moet doen of nalaten te doen (2) welke gevolgen bepaalde onzekere gebeurtenissen zullen hebben voor de aangegane verplichtingen (3) wat er moet gebeuren als één van de partijen gebrekkig presteert (4) juridisch afdwingbaar maken van de overeenkomst 28

29 o b) In welke mate kan er gepland worden? (1) zorgvuldig en uitdrukkelijk plannen (2) partijen zijn het stilzwijgend eens over een bepaald punt (3) partijen hebben strijdige, onuitgesproken veronderstellingen (4) geen van beide partijen heeft gedacht aan een bepaalde kwestie Vaststellingen o Thus one can conclude that (1) many business exchanges reflect a high degree of planning about the four categories description, contingencies, defective performances and legal sanction but (2) many, if not most, exchanges reflect no planning, or only a minimal amount of it, especially concerning legal sanctions and the effect of defective performances. As a result, the opportunity for good faith disputes during the life of the exchange relationship often is present (p. 60) o Belangrijke transacties Hoge graad van planning Niet alledaagse transacties o Gestandaardiseerde transacties Routinematig Vaste vorm o Macauly: Zakenlieden hebben de mogelijkheid om te plannen, maar doen dat heel vaak niet. Ze geven de voorkeur aan het woord van de medecontractant of gaan uit van de normale normen van waarheid/eerlijkheid/... Zakenlieden willen enkel prijs en product kennen DUS: Heel wat overheden hebben hoge graad van planning, maar meeste transacties hebben op vlak van juridische sancties of het gebrekkige uitoefenen van de tegenpartij geen planning Het aanpassen van ruilrelaties en het regelen van geschillen o Aanpassen Verplichtingen van een van beide partijen zijn gewijzigd tijdens de overeenkomst (mits toestemming) o Regeling van geschillen Een van beide partijen blijkt in gebreke te zijn en wat moet er dan gedaan worden? if something comes up, you get the other man on the telephone and deal with the problem. You don t read legalistic contract clauses at each other if you ever want to do business again. One doesn t run to lawyers if he wants to stay in business because one must behave decently (citaat interview koper, p. 61) 29