Gezonde voeding. bij HIV-infectie

Transcriptie

1 Gezonde voeding bij HIV-infectie

2 Colofon Deze brochure is tot stand gekomen met adviezen van een diëtist. De inhoud van deze brochure is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Aan eventuele fouten kunnen geen rechten worden ontleend. 2011, Van Zuiden Communications B.V., Alphen aan den Rijn Productie Van Zuiden Communications B.V. Postbus 2122, 2400 CC Alphen aan den Rijn Artsen en apothekers kunnen meer brochures aanvragen bij: ViiV Healthcare B.V. Huis ter Heideweg LZ ZEIST Tel

3 Gezonde voeding bij HIV-infectie U bent besmet met HIV en daarom gebruikt u bepaalde medicijnen. Door de HIV-besmetting en de regelmatig terugkerende infecties die bij dit ziektebeeld horen, heeft uw lichaam het soms zwaar te verduren en heeft het extra energie nodig. Die extra energie haalt u voornamelijk uit uw voeding en daarom is het belangrijk dat u niet alleen gezond maar ook gevarieerd eet. In deze brochure krijgt u informatie over wat u wel en wat u beter niet kunt eten en drinken. Ook krijgt u tips over hoe u toch aan de nodige calorieën kunt komen als u geen of slechts weinig trek hebt of problemen met eten. Mocht u na het lezen van deze brochure nog vragen hebben, neem dan contact op met uw huisarts of diëtist. Patiëntenvoorlichting over HIV Gezonde voeding bij HIV-infectie 3

4 Gezonde voeding Gezonde voeding bevat alle voedingstoffen die het lichaam dagelijks nodig heeft: koolhydraten, vetten, eiwitten, vitamines, mineralen, voedingsvezels en vocht. Er is niet één product dat voldoende van alle voedingsstoffen bevat, daarom is het belangrijk om variatie in uw menu te brengen. Goede voeding bestaat uit vier groepen voedingsmiddelen. U hebt bij iedere maaltijd iets uit elke groep nodig. Groep 1: brood, aardappelen, rijst, deegwaren, peulvruchten (onmisbaar voor koolhydraten, eiwit, voedingsvezels, vitamines en mineralen); Groep 2: groente en fruit (onmisbaar voor vitamine C, mineralen en voedingsvezels). Eet dagelijks minstens twee vruchten en 250 gram groente; Groep 3: melk, melkproducten, kaas, vlees, vleeswaren, eieren, kip, vis, tofu of peulvruchten (onmisbaar voor eiwitten, B-vitamines, kalk en ijzer). Eet dagelijks ongeveer g vlees, 150 g vis, twee eieren of 150 g tofu; Groep 4: margarine, halvarine, olie (onmisbaar voor vetten en vitamines). Daarnaast is het belangrijk om elke dag minstens 1,5 à 2 liter vocht te drinken. Voorkom gewichtsverlies Als gezonde mensen volgens bovenstaande richtlijnen eten, krijgen zij voldoende van alle belangrijke voedingsstoffen binnen en blijven goed op gewicht. Mensen met HIV verliezen echter nogal eens gewicht. Dat is vervelend, want om infecties het hoofd te kunnen bieden, moet u in goede conditie zijn. Eet u te weinig, dan raakt u ondervoed en gaat uw conditie achteruit. De belangrijkste oorzaken van gewichtsverlies zijn: te weinig eten, door gebrek aan eetlust en misselijkheid; moeite met eten door een pijnlijke mond en keel; diarree, waardoor de darm minder voedingsstoffen opneemt; infecties, waardoor het lichaam meer energie en voedingsstoffen gebruikt dan het binnenkrijgt; bijwerking van de medicijnen; psychische problemen (depressie); problemen met boodschappen doen. 4

5 Door al deze oorzaken kunt u in een neerwaartse spiraal terechtkomen, waardoor uw conditie steeds slechter wordt en u steeds meer infecties oploopt. Om dit te voorkomen, moet u proberen zo goed en zoveel mogelijk te blijven eten. Vooral koolhydraatrijke maaltijden zijn belangrijk, omdat koolhydraten in het lichaam worden omgezet in glucose en dit is de beste energiebron. Hierdoor blijft het suikergehalte van uw bloed op peil, wat nodig is voor het goed functioneren van uw lichaam. Zo halen de spieren hun kracht voornamelijk uit glucose (suiker) en hebben de hersenen voldoende glucose om te kunnen werken. Door het eten van extra koolhydraten voorkomt u ook dat spiermassa wordt afgebroken om als energiebron te dienen. Producten die veel koolhydraten bevatten zijn: brood, crackers, muesli, rijst, pasta, peulvruchten en koek. Extra eiwitten zijn ook belangrijk. Eiwitten zijn onmisbaar voor de opbouw en het onderhoud van uw spieren, botten en bloed. U kunt geen voorraad aanleggen, dus u hebt iedere dag eiwitten nodig. Sommige eiwitten maakt uw lichaam zelf uit voedingsstoffen. Andere eiwitten moeten uit de voeding komen. Eiwitten zitten vooral in dierlijke producten zoals vlees, kaas, eieren, melk en melkproducten. Plantaardige eiwitleveranciers zijn peulvruchten, tofu, pinda s en noten. Ook vetten zijn een belangrijke energiebron. Ze leveren uw lichaam energie en vetzuren. Vetzuren zijn nodig voor de aanmaak van lichaamscellen. Vetten zijn ook noodzakelijk voor de opname van de zogenaamde in-vetoplosbare vitaminen (A, D, E en K). Vetten bevatten zowel goede (onverzadigde) als slechte (verzadigde) vetzuren. Onverzadigde vetzuren verlagen het cholesterolgehalte van uw bloed en zijn daarom goed voor u. Ze blijven zacht of vloeibaar in de koelkast. Voorbeelden zijn: dieetmargarine, dieethalvarine, olie en mayonaise. Vette vis (zalm en makreel) bevat ook veel onverzadigde vetzuren. De verzadigde vetzuren verhogen het cholesterolgehalte juist en vergroten daarmee de kans op hart- en vaatziekten. De meeste verzadigde vetzuren worden hard in de koelkast. Deze slechte vetzuren zitten vooral in vet vlees, volle melk, roomboter, volvette kaas en andere dierlijke producten, maar ook in tussendoortjes als koekjes, gebak, chips en snacks. Kies zoveel mogelijk voor onverzadigde (vloeibare) vetten om schade aan hart en bloedvaten te voorkómen. Patiëntenvoorlichting over HIV Gezonde voeding bij HIV-infectie 5

6 lengte (cm) voorbeeld gewicht (kg) overgewicht duidelijk verhoogd risico op ziekten gewicht is te hoog risico voor gezondheid gezond gewicht te mager Controleer uw gewicht Houd uw gewicht goed in de gaten door uzelf regelmatig te wegen. Gewichtsverlies gaat namelijk heel geleidelijk. Als u ongewenst afvalt, is dat vaak een teken van ondervoeding. Bespreek dit met uw arts of diëtist. Tips om gewichtsverlies tegen te gaan eet vier tot zes kleine maaltijden per dag; sla geen maaltijden over; eet extra koolhydraten (brood, pasta, rijst, koek); zorg ervoor dat u altijd ruim voldoende eten in huis hebt, zodat u kunt eten als u trek hebt; eet s avonds voor het slapen gaan nog een lichte maaltijd. Dit geeft energie voor de nacht; begin de dag met een goed ontbijt. Als vast eten u tegenstaat, kunt u ook yoghurt, vla of een vloeibare ontbijtdrank gebruiken. Hoe gezond is uw gewicht? Met behulp van onderstaande tabel kunt u zelf beoordelen of uw gewicht gezond is. Deze tabel geldt voor mannen en vrouwen vanaf zestien jaar. 1. Zoek uw lengte op de linker lijn. Zet daarbij een punt. 2. Zoek uw lichaamsgewicht op de middelste lijn. Zet daarbij ook een punt. 3. Verbind beide punten met een liniaal en trek een streep zoals in het voorbeeld is gebeurd. 4. Lees op de rechter balk af hoe u uw lichaamsgewicht kunt beoordelen. Eetproblemen Het is dus zaak om goed te blijven eten. Maar als dat nou niet lukt, wat dan? Tegen welke problemen loopt u op en wat kunt u eraan doen? 6

7 Weinig speeksel Hebt u een erg droge mond, kauw dan wat kauwgom voor u gaat eten. Hierdoor krijgt u meer speeksel wat het eten vergemakkelijkt. Eet bij voorkeur geen droog voedsel dat in uw mond blijft plakken. Neem liever vloeibaar of semi-vloeibaar voedsel, bijvoorbeeld dunne aardappelpuree in plaats van droge aardappelen. Pijnlijke of ontstoken mond Hebt u pijnlijke zweren in uw mond, eet dan geen sterk gekruid, zuur, zout of hard voedsel, want dat doet pijn. Ook in dit geval kan vloeibaar of semi-vloeibaar voedsel uitkomst bieden. Moeite met kauwen of slikken Eet liefst zacht, goed gekookt voedsel zoals puree, stamppot, zacht gekookte rijst e.d. Als u hier kaas, melk en zacht gekookte groente bij doet, hebt u een volwaardige maaltijd. Hebt u moeite met slikken, dan kan vloeibare voeding uitkomst bieden. Veranderde smaak Soms hebt u opeens een andere smaak, waardoor u het eten niet meer lekker vindt. Smaakverandering kan ontstaan door bloedend tandvlees, ontstekingen in de mond of de medicijnen die u gebruikt. Probeer het eten zodanig te combineren dat u het toch lekker vindt. Sondevoeding Als u ernstig ondervoed dreigt te raken, of als u om wat voor reden dan ook een tijdje niet of slechts heel weinig kunt eten, kan sondevoeding uitkomst bieden. Dit is een dunne, vloeibare voeding die via een slangetje de sonde direct in uw maag of darmen komt. Sondevoeding bevat alle voedingsstoffen die u dagelijks nodig hebt en hierdoor kan uw voedingstoestand sterk verbeteren. Hoe lang u sondevoeding nodig hebt, is moeilijk te voorspellen. De een heeft het slechts korte tijd nodig, een ander veel langer. Sondevoeding kan worden gegeven als bijvoeding, dus als aanvulling op uw normale eten en drinken. Het komt echter ook voor dat sondevoeding gewoon eten en drinken vervangt. Sondevoeding kan op twee manieren worden toegediend. Voeding via een neussonde Als sondevoeding maar een paar weken nodig lijkt, krijgt u meestal een neussonde. Dit is een dun, flexibel Patiëntenvoorlichting over HIV Gezonde voeding bij HIV-infectie 7

8 slangetje dat via uw neus, keel en slokdarm naar uw maag en darmen wordt geschoven. Dit wordt gedaan door een arts of verpleegkundige. Het inbrengen van de sonde is niet plezierig en u zult moeten wennen aan het slangetje dat dag en nacht in uw keel zit. Met behulp van een pomp of een spuit wordt de sondevoeding via het slangetje ingebracht. Al naar gelang uw voedingstoestand gebeurt dit meerdere keren per dag. Voeding via een stoma Bent u ernstig ondervoed of hebt u steeds eetproblemen, dan kan sondevoeding via een stoma uitkomst bieden. Hiervoor wordt tijdens een endoscopie een kleine opening in de buikwand naar de maag gemaakt. Dit heet een PEG, afkorting voor Percutane Endoscopische Gastronomie. Het plaatsen van een PEG gebeurt onder plaatselijke verdoving op de endoscopie-afdeling van het ziekenhuis. In de opening wordt een katheter geplaatst tot in de maag of darm. Op de uitgang aan de buikkant zit een button die de katheter van de buitenwereld afsluit. Door deze button te openen, kan het toediening systeem op de katheter worden aangesloten en kan sondevoeding worden gegeven. Dit gebeurt met behulp van een spuit of pomp. Sondevoeding kan via dit systeem druppelsgewijs worden toegediend. Soms 24 uur per dag, soms een deel van de dag of nacht. Voedingssupplementen Veel mensen met HIV gebruiken naast hun voeding hooggedoseerde vitaminen-, mineralen- en/of kruidenpreparaten in de hoop hiermee hun immuunsysteem en gezondheid te versterken. Of dit werkelijk helpt, is nog maar de vraag, want de resultaten van verschillende onderzoeken spreken elkaar tegen. Ook kunnen hoge doses vitamines en mineralen gevaarlijk zijn. Het is dan ook beter om gezond en gevarieerd te eten. Wilt u toch voedingssupplementen gaan slikken, overleg dan eerst met uw behandelend arts. Sommige middelen zijn bijvoorbeeld niet geschikt, omdat ze de werking van de medicijnen die u gebruikt, kunnen tegengaan. Dat geldt bijvoorbeeld voor knoflook capsules, die door mensen met HIV vaak worden geslikt om hart en bloedvaten gezond te houden. Knoflook gaat echter de werking van het medicijn saquinivir en van andere soortgelijke middelen tegen. Ook St. Janskruid, het alternatieve middel bij depressies, blijkt niet geschikt voor mensen die deze middelen, de zogenaamde proteaseremmers en NNRTIs, gebruiken. St. Janskruid 8

9 belemmert de werking van de medicijnen. Oppassen dus met het slikken van middelen die u zonder recept bij apotheek of drogisterij kunt kopen. Het aloude Baat het niet, schaadt het ook niet gaat hier beslist niet op. Vraag uw arts of apotheker om advies. Alcohol U kunt gerust een of twee glazen alcohol per dag drinken. Veel mensen vinden dit prettig omdat het hen ontspant en stress en angst wegneemt. Bovendien wekt een glas wijn of sterke drank de eetlust op. Ook verlaagt het dagelijks drinken van een of twee glazen alcohol de kans op hart- en vaatziekten. Het positieve effect van alcohol verdwijnt echter volledig als u te veel drinkt. Dit kan uw immuunsysteem aantasten en leverproblemen veroorzaken. Behalve op uw immuunsysteem moet u zeer zuinig zijn op uw lever, omdat deze een belangrijke rol speelt bij de omzetting en opname van de medicijnen die u gebruikt. Bent u ook besmet met hepatitis B of C, dan mag u helemaal geen alcohol drinken. Sommige medicijnen gaan niet goed samen met alcohol, dus vraag aan uw arts of apotheker of u wel alcohol mag gebruiken. Water Ieder mens moet ongeveer 1,5 à 2 liter water (of kruidenthee, vruchtensap etc.) per dag drinken om gezond te blijven. U moet extra veel drinken als u bepaalde anti- HIV-medicijnen gebruikt. Hierdoor werken de middelen beter en worden vervelende bijwerkingen enigszins tegengegaan. Als u ziek bent, diarree hebt of veel sport, moet u veel water drinken om het verloren vocht weer aan te vullen. Behalve water kunt u natuurlijk ook vruchtensap, melk en andere dranken drinken. Denk er wel aan dat alcohol, koffie en thee een uitdrogende werking hebben. Hygiëne Omdat u HIV-besmet bent, loopt u een grotere kans op voedselvergiftiging dan andere mensen. Vooral als het aantal witte bloedcellen (T4-cellen), uw verdedigingsleger, flink is gedaald. Daarom moet u extra voorzichtig zijn met de bereiding van uw maaltijden. Tips om veilig en hygiënisch met uw voedsel om te gaan Let op de houdbaarheidsdatum en bewaaradviezen; Verhit kip, ei en varkensvlees door en door; Patiëntenvoorlichting over HIV Gezonde voeding bij HIV-infectie 9

10 Was of schil groente en fruit; Vermijd tijdens het bereiden dat rauw en bereid voedsel met elkaar in aanraking komen; Bewaar resten altijd in de koelkast en niet langer dan twee dagen; Was regelmatig uw handen met water en zeep. In ieder geval voordat u gaat koken, na het aanraken van rauw vlees of rauwe kip en als u naar het toilet bent geweest; Gebruik steeds schone messen, lepels en snijplanken; Stel de temperatuur van de koelkast in op 4 C. Problemen waarmee u te maken kunt krijgen Vervelende bijwerkingen van de medicijnen Het gebruik van anti-hiv-medicijnen is van levensbelang. Helaas hebben veel middelen nogal nare bijwerkingen zoals misselijkheid, overgeven, diarree, lipodystrofie en een nare smaak in de mond. Er zijn middelen tegen misselijkheid en braken, maar die gaan alleen het braken tegen; het misselijke gevoel blijft. Diarree komt veel voor. Vooral tijdens de eerste weken van de behandeling. Meestal gaat de diarree daarna vanzelf over. Zo niet, dan kan uw arts u antidiarreemiddelen voorschrijven. Als u diarree hebt, drink dan geen koffie en eet geen rauwkost en sterk gekruid eten, aangezien deze producten de klachten verergeren. Eet vezelrijke voeding, omdat voedingsvezels vocht aan zich binden en op die manier de ontlasting dikker maken. Ook bananen, aardappelen, kip en vis zijn goed, want ze vullen het mineraal kalium weer aan dat het lichaam door de diarree was kwijtgeraakt. Drink oplossingen van O.R.S., een poeder met hoge concentraties suikers en zouten om uw lichaam weer op peil te brengen. Drink veel om het verloren vocht weer aan te vullen. Doe dit ook als u denkt dat het weinig zin heeft, omdat u steeds naar het toilet moet. Er wordt toch steeds een beetje vocht in het lichaam opgenomen. Ga bij hevige aanhoudende diarree altijd naar uw dokter, want u kunt ook een darminfectie hebben. Hebt u last van een nare smaak in uw mond, poets dan eens wat vaker uw tanden of zuig op een snoepje of pepermuntje. Sommige medicijnen veranderen uw smaak waardoor u uw lievelingseten opeens niet meer lekker vindt. Soms gaat die nare smaak vanzelf weer over, soms niet. 10

11 Een andere, vrij ernstige bijwerking van sommige medicijnen is lipodystrofie. Dit betekent dat het lichaam anders omgaat met vetten. Uw lichaamsvorm kan hierdoor veranderen en vaak is het cholesterolgehalte van uw bloed veel te hoog, met als gevolg een verhoogde kans op hart- en vaatziekten. Om dit zoveel mogelijk tegen te gaan, kunt u het beste onverzadigde vetten eten, stoppen met roken en regelmatig bewegen. Eet ook wat vaker vis in plaats van vlees. Vis bevat omega- 3-vetzuren die het cholesterolgehalte helpen verlagen. Meer informatie? Stichting Voedingscentrum Nederland Informatielijn ; (op werkdagen van tot uur.) Internet: HIV-vereniging Infolijn: Internet: Patiëntenvoorlichting over HIV Gezonde voeding bij HIV-infectie 11

12