Educatief Pakket. 1ste graad Secundair Onderwijs Bijlage: Invul- en Doe-kaarten voor de leerlingen. e s an de Vl. t ond

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Educatief Pakket. 1ste graad Secundair Onderwijs Bijlage: Invul- en Doe-kaarten voor de leerlingen. e s an de Vl. t ond"

Transcriptie

1 Educatief Pakket 1ste graad Secundair Onderwijs Bijlage: Invul- en Doe-kaarten voor de leerlingen Dit 1 pro ject word t ond ersteu nd id verhe O e s aam an de Vl binnen h v f e i t a ti i n et actieplan wetenschapscommunicatie, een i

2 1.1 Invulkaart A Wat is volgens jou het effect dat een verblijf in het ISS heeft op je hoofd? Kleur het bolletje bij het antwoord van jouw keuze. Het wordt dikker Het wordt dunner Het blijft hetzelfde En op je benen? Ze worden dikker Ze worden dunner Ze blijven hetzelfde Waarom denk je dat dat gebeurt? Overleg met je klasgenoten. 2

3 B Luister naar de instructies van je leraar en voer het experiment Steek je hand in de lucht! uit. Kijk na het experiment naar je handen en vul volgende tabel in: Kleur Dikte Linkerhand (langs je lichaam) Rechterhand (in de lucht) Wat is je besluit? (Schrap wat niet past) Het bloed in ons lichaam stroomt gemakkelijker/moeilijker naar beneden dan naar boven. C Voer samen met een klasgenoot het experiment Steek je benen in de lucht uit volgens de instructies op de Doe-kaart. Vul volgende tabel in: Kleur Dikte Benen omhoog (liggend) Benen omlaag (rechtopstaand) Wat is je besluit? (Schrap wat niet past) Het bloed en de andere vloeistoffen in ons lichaam stromen gemakkelijker/moeilijker naar boven dan naar beneden. 3

4 D Bekijk het filmpje: Zweven of vallen? Wat gebeurt er met de voorwerpen die Frank loslaat in het internationaal ruimtestation? Zet voor elk voorwerp een kruisje in de juiste rij. Valt naar beneden Blijft zweven Stijgt naar het plafond Wat is je besluit? (Vul in) Tang Klasfoto Geluksbrenger Voorwerpen in de ruimte... E Bekijk nu twee filmpjes van Frank De Winne ( Zweven in de ruimte en Tijdens de training ): één filmpje is gemaakt tijdens zijn training op aarde, in het andere filmpje verblijft hij in het ISS. Vul als conclusie volgende tekst aan met woorden uit volgend lijstje: stijgen, gemakkelijker, dikker, hetzelfde, vallen, zweven, dunner, moeilijker. Opgelet: je moet niet elk woord gebruiken. Op aarde voorwerpen wanneer je ze loslaat. Daarom stroomt bloed op aarde naar beneden dan naar boven. In de ruimte zullen voorwerpen. Dat effect merk je ook aan het bloed en de andere vloeistoffen in het lichaam van een astronaut. Het hoofd van Frank De Winne is in de ruimte dan op aarde. Wat je niet zag in het filmpje, is dat zijn benen in het ISS zijn. F Nadenkertje: Wanneer astronauten terugkeren naar de aarde, vallen ze makkelijk flauw. Waarom hebben ze last van flauwtes? Overleg met je klas en denk aan wat je tijdens deze les geleerd hebt. Formuleer samen een antwoord. 4

5 1.2 Doe-kaart: Steek je benen in de lucht! Wat heb je nodig? - Stopwatch - Lintmeter - Wasbare stiften of stukjes tape - Jezelf en een klasgenoot (een proefleider en een proefpersoon) Aan de slag! De proefpersoon staat, op een ontspannen manier, gedurende 10 minuten rechtop (de proefleider houdt de tijd in de gaten). De proefleider markeert drie meetplaatsen op het been van de proefpersoon (met een wasbare stift of met stukjes tape): - A: Net boven de knie - B: Het dikste punt van de kuit - C: Net boven de enkel De proefleider meet nu met een lintmeter de omtrek van het been op de plaatsen A, B en C. Opgelet: meet nauwkeurig! De lintmeter moet goed tegen de huid aangedrukt zijn, maar mag het been niet samendrukken. 5

6 De proefleider noteert de resultaten in de tabel. De proefpersoon gaat nu liggen met de benen in een rechte hoek naar omhoog. Gebruik daarvoor een muur. Na 10 minuten meet de proefleider opnieuw de omtrek van het been op de drie plaatsen en noteert de resultaten. Let op: tijdens het meten blijft de proefpersoon met de benen omhoog liggen! Wat gebeurt er? Vul volgende tabel in: Plaats van de meting Beenomtrek (rechtopstaand) Beenomtrek (liggend met de benen omhoog) A... cm... cm B... cm... cm C... cm... cm 6

7 2.1 Invulkaart A Welk schrijfmiddel is volgens jou geschikt om te gebruiken in het ISS? Kleur het bolletje bij het antwoord van jouw keuze. potlood balpen vulpen Waarom denk je dat jouw antwoord juist is? Overleg met je klasgenoten. B Bekijk het filmpje: Bolvormig water. Wat gebeurt er met druppels water in het internationaal ruimtestation? Kleur het bolletje bij het antwoord van jouw keuze. Ze vallen op de grond Ze blijven zweven Ze stijgen naar het plafond C Op aarde vallen druppels water gewoon op de grond. Ook de inkt in onze pennen, valt in de richting van de grond, de tafel of het blad papier waarop je wil schrijven. Geloof je het niet? Plak eens een blad papier onder je tafel, ga op de grond zitten en probeer op het blad te schrijven. Eerst met een balpen, dan met een vulpen en tenslotte met een potlood. Wat gebeurt er? Zet een X in de juiste kolom. Balpen Vulpen Potlood Kan ondersteboven schrijven Kan niet ondersteboven schrijven Wat is je besluit? Schrap wat niet past. Schrijfmiddelen die gevuld zijn met inkt, kan je gebruiken met de punt naar beneden/naar boven/in alle richtingen. Dat komt omdat de vloeistof in de pennen naar beneden moet vallen/ naar boven moet stijgen/ter plaatse moet blijven. Schrijfmiddelen zonder inkt, zoals een potlood, kan je gebruiken met de punt naar beneden/naar boven/in alle richtingen. In een potlood zit geen vloeistof, maar een vaste stof/gas. Daarvan blijven telkens kleine stukjes achter op je blad, wanneer je met de punt van je potlood op een blad papier drukt. In de ruimte vallen/zweven/stijgen alle voorwerpen, zelfs druppels water. Daarom kan je er niet schrijven met een balpen/potlood. Wel kan je er een balpen/potlood gebruiken. 7

8 D Voer samen met drie klasgenoten het experiment Vloeistofdruk uit. Wat is je besluit? Vul aan. Het water spuit het verst uit het... gaatje. Dat komt omdat de vloeistofdruk... de fles het grootst is. E Denk nu aan de situatie in de ruimte, waar voorwerpen zweven. Omcirkel het juiste antwoord. Bestaat er in de ruimte ook zoiets als vloeistofdruk? JA NEE Waarom wel/niet? F Extra: de Fisher Space Pen Ook de inkt in pennen is onderhevig aan vloeistofdruk op aarde, waardoor de inkt bij het schrijven naar beneden drukt. Zo kan de inkt van een vulpen uit de pen vloeien en die van een balpen naar de kogel vloeien. In de ruimte kunnen pennen niet op die manier werken. Ruimtevaarders gebruiken een speciale pen: de Fisher Space Pen. Het inktpatroon van zulke pennen staat onder druk, zodat de vloeistofdruk op aarde wordt nagebootst. Je kan de pennen ondersteboven gebruiken en dus ook in de ruimte. De pennen schrijven zelfs bij vrieskou en onder water. 8

9 2.2 Doe-kaart: Vloeistofdruk Wat heb je nodig? - Plastic fles van 1,5 of 2 liter - Dikke, scherpe naald - Plakband - Water - Meetlat - Opvangbak voor water - Jezelf en twee klasgenoten Voorbereiding Prik voorzichtig drie gaatjes in de fles op verschillende hoogte. Eén gaatje op een hoogte van 3 cm; één gaatje in het midden van de fles en één gaatje op 5 cm onder de top van de fles. Plak een stukje plakband over de gaatjes. Vul de fles met water tot aan de top. Zet de fles op een verhoogje in een opvangbak voor water, maar zorg ervoor dat er genoeg plaats is voor het water om zonder obstakels uit de fles te spuiten. Wat is jouw hypothese? Een hypothese is een antwoord op de vraag die een experiment behandelt, zonder dat je de proef reeds uitgevoerd hebt. Het geeft aan wat volgens jou de uitkomst van het experiment zal zijn. Welk gaatje zal volgens jou de sterkste waterstraal produceren? het bovenste het middelste het onderste er is geen verschil Aan de slag! Eén teamlid maakt met een snelle beweging het bovenste stukje plakband los. Een ander teamlid meet hoever de straal uit de fles spuit. Opgelet: meet op de bodem van de opvangbak. De maximumlengte is van belang. Het derde teamlid noteert de gegevens in onderstaande tabel. Herhaal de proef driemaal voor het bovenste gaatje. Geef ieder teamlid een andere taak en doe hetzelfde voor het middelste gaatje. Schuif een laatste keer door en herhaal het experiment voor het onderste gaatje. 9

10 Lengte waterstraal (eerste keer) Lengte waterstraal (tweede keer) Lengte waterstraal (derde keer) Bovenste gaatje... cm... cm... cm Middelste gaatje... cm... cm... cm Onderste gaatje... cm... cm... cm Bekijk de tabel en teken de lengte van de drie waterstralen op de tekening hieronder. Zorg ervoor dat duidelijk is welke straal het verst en welke straal het minst ver spuit. Wat gebeurt er? Water in een waterkolom oefent een druk uit op de ondergrond. Dat komt door het gewicht van het water. Net zoals ons eigen gewicht druk uitoefent op de aarde (kijk maar eens naar je voetafdrukken in een zanderige ondergrond), oefent het gewicht van water druk uit op de ondergrond. Die druk stijgt met de diepte. Hij hangt enkel af van de hoogte van de waterzuil erboven. Hoe hoger de waterkolom, hoe groter de druk. Dat voel je in het zwembad: hoe dieper je duikt, hoe groter de druk van het water boven je. 10

11 3.1 Invulkaart A Hoe groot is een astronaut volgens jou tijdens zijn verblijf in de ruimte? Kleur het bolletje bij het antwoord van jouw keuze. Kleiner dan op aarde Even groot als op aarde Groter dan op aarde Waarom denk je dat jouw antwoord juist is? Overleg met je klasgenoten. B Bekijk het filmpje: Zweven in de ruimte. Schrap wat niet past. Opgelet: begrijp je een woord niet? Zoek het dan op in een woordenboek of op internet. Frank De Winne toont hier een belangrijke eigenschap van het reizen in de ruimte: in plaats van te vallen/zweven zoals op aarde, blijft het mensenlichaam in het ISS vallen/zweven. Dat komt door het gebrek aan zwaartekracht/luchtledigheid in de ruimte. Op de aarde is er wel zwaartekracht/luchtledigheid. Dat wil zeggen dat de aarde aan/tegen alle voorwerpen in haar buurt trekt/ duwt, waardoor voorwerpen vallen/zweven. Een ander woord voor zwaartekracht/luchtledigheid is aantrekkingskracht. 11

12 C Neem je resultaten van het experiment Groeien en krimpen erbij. Je hebt op vijf verschillende dagen je lengte gemeten, s morgens bij het opstaan en s avonds voor het slapengaan. Bekijk je resultaten en beantwoord volgende vraag. Wanneer ben je het grootst? Kleur het bolletje bij het antwoord van jouw keuze. s morgens s avonds ik ben altijd even groot D Kijk nu naar het model van de wervelkolom en schrap wat niet past. De menselijke wervelkolom bestaat uit 33 ruggenwervels (de conservenblikken), die van elkaar gescheiden worden door tussenwervelschijven (de sponzen). Wanneer we rechtop staan, worden de ruggenwervels naar de aarde toegetrokken, waardoor de tussenwervelschijven samengedrukt/ uitgerekt worden. Daardoor wordt de lengte van de wervelkolom langer/korter. Wanneer we liggen, trekt de aarde de ruggenwervels nog steeds naar zich toe (de aarde trekt immers altijd, daarom vallen voorwerpen), maar nu in een richting loodrecht op de wervelkolom. De tussenwervelschijven worden nu niet meer samengedrukt/uitgerekt maar worden terug dunner/dikker. Dat komt doordat de tussenwervelschijven elastisch/beenhard zijn. De totale lengte van de wervelkolom is nu langer/korter. E Denk nu opnieuw na over de openingsvraag. Kleur het bolletje bij het antwoord van jouw keuze. Met welke situatie op aarde kan je een astronaut in de ruimte het best vergelijken? Iemand die voetbalt op het speelplein Iemand die midden in de nacht aan het slapen is Waarom? Wat is je besluit? Vul aan. Tijdens een ruimtereis z... astronauten in hun ruimtetuig of in het ruimtestation. De aarde t... het lichaam en de wervelkolom van de astronauten wel/niet naar beneden. Hun t... worden gedurende lange tijd niet meer samengedrukt. Ruimtereizigers zijn in het ISS dan ook enkele centimeters g... dan op aarde. Wanneer ze terugkeren naar de aarde, worden ze terug k

13 F Extra: Het fenomeen dat je in deze les geleerd hebt, zorgt voor heel wat ongemak bij astronauten. Vaak klagen ze over rugpijn. Bekijk de filmpjes Sporten in de ruimte en Terug op aarde om te leren over de andere lichamelijke veranderingen waarmee astronauten te maken krijgen. Duid aan met een X met welke problemen astronauten wel of niet te maken krijgen. Desoriëntatie Evenwichtsproblemen Afname van het spierweefsel Toename van de hoeveelheid puistjes Problemen bij het plassen Afname van het botweefsel Duizeligheid Probleem Astronautenkwaal Geen astronautenkwaal Bij terugkeer naar aarde: moeilijkheden met rechtop staan Bij terugkeer naar aarde: moeilijkheden met het herkennen van alledaagse voorwerpen Bij terugkeer naar aarde: moeilijkheden met het verschil tussen boven en onder 13

14 3.2 Doe-kaart: Groeien en krimpen Wanneer ben je het grootst; s morgens of s avonds? Ontdek het zelf met dit experiment. Wat heb je nodig? - Een lintmeter - Een boek met harde kaft (of een ander plat en stevig voorwerp) - Een ouder, broer of zus die bereid is te assisteren Aan de slag! Meet op vier verschillende dagen, je lengte vlak na het opstaan en vlak voor het slapengaan. Doe dat heel nauwkeurig: - Ga met je rug tegen de muur staan. Zet je voeten plat op de grond (draag geen schoenen of pantoffels!) en zorg ervoor dat ook de achterkant van je voeten de muur raakt. Hou je hoofd rechtop. - Vraag aan je vader of moeder, broer of zus om het boek op je hoofd te leggen en laat hem/haar aanduiden waar de onderkant van het boek tegen de muur aan komt. - Meet nu met een lintmeter de afstand van het streepje naar de grond. Vul je resultaten in in volgende kolom. Dag 1, dag 2, dag 3, dag 4 en dag 5 hoeven niet noodzakelijk vlak achter elkaar te liggen. Dag 1 Dag 2 Dag 4 Dag 4 Dag 5 Lengte s morgens Lengte s avonds Zie je een verschil tussen je lengte s morgens en je lengte s avonds? Omcirkel het antwoord van jouw keuze. JA NEE Wat is je besluit? (Schrap wat niet past) s Morgens ben ik groter/kleiner/hetzelfde dan s avonds. Dat komt doordat mijn wervelkolom overdag, wanneer ik veel rechtop zit en loop, wordt samengedrukt/uitgerekt. 14

15 4.1 Invulkaart A Hoe drinken astronauten in de ruimte, volgens jou? Kleur het bolletje bij het antwoord van jouw keuze. Gewoon uit een glas Uit een glas met een rietje Uit een zakje met een rietje Astronauten drinken niet, ze eten limonade in poedervorm Waarom denk je dat jouw antwoord juist is? Overleg met je klasgenoten. B Bekijk het filmpje: Bolvormig water Wat gebeurt er met druppels water in het internationaal ruimtestation? Kleur het bolletje bij het antwoord van jouw keuze. Ze vallen op de grond Ze blijven zweven Ze stijgen naar het plafond C Nadenkertje: Hoe geraakt, volgens jou, het water dat wij drinken van onze mond tot in onze maag? Op een passieve manier: het valt van de mond, doorheen de slokdarm, tot in de maag Op een actieve manier: spieren in de slokdarm duwen het water naar de maag. D Voer samen met een klasgenoot het experiment Kun je ondersteboven drinken? uit. E Bekijk het filmpje: Thee zetten in het ISS Beantwoord opnieuw de vraag uit A. Hoe drinken astronauten in de ruimte? Kleur het bolletje bij het antwoord van jouw keuze. Gewoon uit een glas Uit een glas met een rietje Uit een zakje met een rietje Astronauten drinken niet, ze eten limonade in poedervorm 15

16 Waarom drinken astronauten op deze manier? Vul de tekst aan met woorden uit volgend lijstje: borden, zweeft, stijgt, schaar, niet, valt, glazen, rietje, zweven, wel, zakjes, vallen, glas, zakje, stijgen. Opgelet: je moet niet elk woord gebruiken. Op aarde... voorwerpen. Ook wanneer je water in een glas giet, kan je zeggen dat het water in het glas... In de ruimte... voorwerpen. Ook water en andere vloeistoffen. Je kan er vloeistoffen dus... zomaar in een glas gieten. Daarom gebruiken astronauten... om uit te drinken. Zo raken ze ook geen drankjes kwijt. Om zijn thee uit het... in zijn mond te krijgen, gebruikt Frank De Winne een... F Nadenkertje: Geen vieze tubes en poedertjes, maar heerlijke menu s voor de astronauten van vandaag. Het meeste voedsel dat astronauten mee naar het ISS nemen is gevriesdroogd. Daarbij wordt al het water uit de eetwaren verwijderd, zonder dat de smaak verdwijnt. Waarom wordt deze techniek zoveel toegepast voor ruimtevoedsel, denk je? Overleg met je klasgenoten en formuleer samen een antwoord. 16

17 4.2 Doe-kaart: Kun je ondersteboven drinken? Vooraleer je aan dit experiment begint, formuleer je een hypothese. Een hypothese is een antwoord op de vraag die een experiment behandelt, zonder dat je de proef reeds uitgevoerd hebt. Het geeft aan wat volgens jou de uitkomst van het experiment zal zijn. Wat is jouw hypothese? Tip: Wat heb je geantwoord op de vraag in C? als je passief antwoordde, kunnen mensen volgens jou niet ondersteboven drinken. Water kan immers niet omhoog vallen! als je actief antwoordde, kunnen mensen volgens jou wel ondersteboven drinken. Spieren in je slokdarm duwen het water omhoog naar je maag. Kunnen mensen ondersteboven drinken, volgens jou? Ja Nee Wat heb je nodig? - Een kussen of een valmat - Een glas water met een rietje - Jezelf en een klasgenoot (een proefleider en een proefpersoon) Aan de slag! Plaats het kussen of de valmat tegen een muur. De proefpersoon gaat tegen de muur op zijn hoofd staan, eventueel met de hulp van de proefleider. De proefleider brengt het rietje aan de mond van de proefpersoon. De proefpersoon probeert nu te drinken door aan het rietje te zuigen. Was je hypothese juist fout Wat is je besluit? (Schrap wat niet past) Mensen kunnen wel/niet ondersteboven drinken. Water en andere vloeistoffen worden actief/passief van onze mond naar onze maag getransporteerd. Dit proces heet peristaltiek. Zoek een definitie voor dit begrip. Gebruik daarvoor een woordenboek, (medische) encyclopedie of het internet. Peristaltiek:

18 5.1 Invulkaart A Wat doen astronauten in het ISS volgens jou met hun urine? Kleur het bolletje bij het antwoord van jouw keuze. Ze vangen hun urine op, verzamelen het in containers en sturen het terug naar de aarde Ze lozen hun urine in de ruimte Ze filteren hun urine en gebruiken het filtraat om te drinken en om eten te bereiden Waarom denk je dat astronauten dat doen? Overleg met je klasgenoten. B Hoeveel denk je dat het kost om één liter water naar het ISS te brengen? Overleg met je klasgenoten. Bekijk dan het filmpje: Gewicht naar de ruimte en vul volgende tekst aan: Eén liter water naar het ISS brengen, kost... Daarom wordt de urine van de astronauten... Met... en het vocht van... gebeurt hetzelfde. Astronauten hebben... liter water per dag nodig. Zoek eens op hoeveel leidingwater de gemiddelde Vlaming verbruikt per dag. Antwoord:... C Nochtans is leidingwater drinkbaar water dat streng en veelvuldig gecontroleerd wordt, vooraleer het uit jouw kraan verschijnt. Voor welke toepassingen is het noodzakelijk om drinkbaar water te gebruiken? Zet een X in de juiste kolom. Planten water geven Koffie of thee zetten WC doorspoelen Wasmachine Spaghetti koken Auto wassen Centrale verwarming Drinkbaar Niet drinkbaar 18

19 D Voer het experiment Water zuiveren uit en ontdek hoe je zelf onzuiverheden uit water kan verwijderen. Drinkwaterbedrijven gebruiken dezelfde principes om water te zuiveren: ze laten het water, dat ze uit de bodem of uit spaarbekkens halen, door zandbedden sijpelen. En ook in de natuur gebeurt hetzelfde: het pure water uit een bronnetje is zo zuiver omdat het eerst door allerlei aardlagen is gesijpeld, soms eeuwenlang. Opgelet! Het water dat je bekomt met deze proef, is niet drinkbaar! De astronauten in het ISS hebben een beter systeem, dat ook bacteriën en virussen uit water kan verwijderen. E Hoe verzamelen astronauten hun urine? Bekijk het filmpje Ruimtetoilet. Welke weg legt de urine af, na het verlaten van een astronautenlichaam? Zet volgende woorden in de juiste volgorde: opvangbak - buis - kraan met drinkbaar water - ventilator - trechter - recyclagesysteem - klep F Extra: Denk ook eens na over het afval dat astronauten dagelijks produceren: verpakkingen van voedsel, haartjes bij het scheren of haar knippen,... Bekijk het filmpje Afval in de ruimte en beschrijf wat de bewoners van het ISS met hun afval doen. 19

20 5.2 Doe-kaart: Water zuiveren Wat heb je nodig? - Schaal - Fijn grind - Koffiefilter - Zeef - Houtskool of houtskoolpoeder - Emmer - Zand Aan de slag! Doe de koffiefilter in een bloempot en zet hem in de schaal. Vul de filter voor een derde met fijngemaakt houtskool of houtskoolpoeder. Was het zand en het grind apart onder de kraan, in een zeef. Doe een derde zand op de houtskool. Vul aan met grind. Schep een emmertje vuil vijver- of beekwater. Hou de zeef boven de bloempot en giet er het onzuivere water in. Wat gebeurt er? De zeef houdt grotere brokken vuil tegen. In de lagen grind, zand, kool, papier en bloempot, raken onreinheden vast in de steeds kleiner wordende porieën, of hechten zich aan de filterstoffen. Het water is nu - gedeeltelijk - gezuiverd. Toch maar niet van drinken, want er kunnen nog onzichtbaar vuil en bacteriën in zitten. 20

21 6.1 Invulkaart A Waarvoor gebruiken astronauten een robotarm, volgens jou? Kleur het bolletje bij het antwoord van jouw keuze. om koffie te zetten om werken aan het ruimtestation uit te voeren om aan hun rug te krabben B Zoek op het internet informatie over de Canadarm2, de langste robotarm van het ISS. - Wat is de lengte van de Canadarm2? - De plaatsen waar een robotarm kan plooien, noemt men gewrichten. Hoeveel gewrichten heeft de Canadarm2? - Vind je ook nog andere robotarmen die gebruikt worden in de ruimtevaart? Zoek op het internet en bekijk het filmpje Training in Japan

22 C Een robotarm moet niet enkel vrij kunnen bewegen in de ruimte, hij moet ook voorwerpen kunnen vastnemen. Daarom plaatsen ingenieurs ingewikkelde eindeffectors op het uiteinde van een robotarm. De Canadarm2 is uitgerust met een cilindervormige eindeffector, die met behulp van drie kabels een voorwerp kan vastgrijpen. Ontdek hoe de eindeffector van de Canadarm2 werkt, in het experiment Zonder handen. Niet alleen in de ruimtevaart worden robotarmen gebruikt. Vind je nog andere toepassingen? D Wat zijn de voordelen of nadelen van een robotarm? Schrap wat niet past. Een robotarm kan snel/traag werken. Wanneer ze aan een lopende band geplaatst worden, behandelen ze elk product op dezelfde/een andere manier. Robotarmen kunnen moeilijk/alleen makkelijk bereikbare plaatsen behandelen. Op plaatsen die gevaarlijk zijn voor mensen, zoals diep in de zee of hoog in de ruimte, zijn robotarmen een goede/slechte manier om taken van de mens over te nemen. E Er bestaan verschillende soorten eindeffectors. Voor iedere toepassing, bestaat een beste keuze. Sommige robotarmen tillen voorwerpen op door middel van een zuiger. Robotarmen die chirurgen gebruiken om op afstand te opereren, hebben bijvoorbeeld een scalpel als eindeffector. En er bestaan zelfs robots die een echte hand gebruiken om voorwerpen te manipuleren. Maak je eigen robothand in het experiment Robothand. 22

23 6.2 Doe-kaart: Zonder handen Wat heb je nodig? - 2 kartonnen (of plastieken) drinkbekers - Dun touw - Plakband - Schaar Aan de slag! Zet de drinkbekers in elkaar en knip de bekers ongeveer halfweg in twee. Doe dit voorzichtig en nauwkeurig, probeer zo weinig mogelijk oneffenheden in de randen te knippen. Het deel met de bodem van de beker, mag je weggooien. Knip drie stukjes touw af, van elke ongeveer 12 cm. Neem één touwtje en plak het uiteinde vast aan de binnenkant van de binnenste beker. Doe dat vlak onder de afgesneden rand. Plak het andere uiteinde aan de buitenkant van de buitenste beker, ongeveer op dezelfde plaats. Opgelet, druk het stukje tape aan de buitenkant nog niet aan. Doe nu hetzelfde met de twee andere touwtjes. Zorg ervoor dat je de beker met de touwtjes netjes in drie verdeelt. Hou de rand van de onderste beker vast, en draai de bovenste beker rond tot de drie touwtjes elkaar kruisen. Herbevestig het buitenste eind van de touwtjes, zodat ze strak komen te staan. 23

24 Gebruik dit gereedschap nu om voorwerpen op te tillen. Zet bijvoorbeeld een potlood rechtop (in een bekertje), ontspan de touwtjes, plaats de eindeffector omheen het potlood en draai aan het buitenste bekertje. Wanneer de touwtjes strak staan, kan je het potlood optillen. Probeer ook enkele andere voorwerpen op te tillen. Welke kan je makkelijk verplaatsen? Vul de tweede kolom van de tabel aan met ja of nee. Zoek zelf nog twee voorwerpen om te testen. Voorwerp Potlood Pen Gom Markeerstift Schaar Kan je dit voorwerp optillen? Wat is je besluit? Kan je alle voorwerpen optillen met je eindeffector? Wat zijn de voorwaarden opdat een voorwerp opgetild kan worden? Kan je een manier bedenken om dingen makkelijker omhoog te tillen met de effector?

25 6.3 Doe-kaart: Robothand Wat heb je nodig? - Dunne elastiekjes - Twee rietjes - Karton - Plakband - Schaar - Visdraad - Lat - Potlood Aan de slag! Knip vier stukken karton uit: een vierkant van 10 cm x 10 cm en drie rechthoeken van 2 cm x 9 cm. Leg het vierkant, dat de handpalm van je robotarm zal worden, even aan de kant. Neem een van de vingers (de rechthoeken) en knip die in 3 gelijke stukken, van elk 3cm lang. Leg de vingerkootjes terug tegen elkaar en maak ze aan elkaar vast met een lange strook plakband. Knip drie stukjes van 5cm van een elastiekje. Draai de vinger om (met de plakband naar beneden) en leg het stukje elastiek over een van de gewrichten. Plak de elastiek vast aan twee zijden van het gewricht, maar laat de eindjes vrij. Plooi de eindjes van de elastiek terug, en plak ze vast. Zo kunnen de elastieken bij het plooien niet doorslippen. Opgelet: plak de elastieken stevig vast, anders zal de robothand zijn werk niet naar behoren doen! 25

26 Doe hetzelfde voor het tweede gewricht. Bevestig op dezelfde manier de vinger aan de bovenzijde van de handpalm. Alle elastiekjes moeten aan dezelfde kant bevestigd worden. Draai de hand om, met de elastiekjes naar beneden. Knip een stukje visdraad af van 35 cm. Plooi het uiteinde van de draad over het topje van de vinger en plak het daar vast. Knip van het rietje vier stukken van 2 cm. Plak een rietstukje in het midden van elk vingerkootje. Plak het laatste stukje op de handpalm, in het verlengde van de vinger. Maak op dezelfde manier nog twee vingers, en bevestig die in het midden en onderaan de handpalm. Je kan de hand besturen met behulp van de touwtjes. Door aan de touwtjes te trekken, maakt de hand een grijpbeweging. Je kan er lichte voorwerpen mee optillen, bijvoorbeeld een leeg colablikje of een papieren drinkbeker. Als je de touwtjes viert, zorgen de stukjes elastiek ervoor dat de hand terug gestrekt wordt. Wat is je besluit? - Welke voorwerpen kan je optillen met de robothand?... - Wat zou er gebeuren als je meer vingers aan de hand toevoegt?... - Wat zou er gebeuren als je de hand uitrust met een duim?... 26

27 7.1 Invulkaart A Bekijk het filmpje Kwetsbare aarde. Een van de favoriete bezigheden van de bewoners van het internationaal ruimtestation, is kijken naar de aarde. Kan je, volgens jou, van op de aarde het ISS zien? Kleur het bolletje bij het antwoord naar jouw keuze. ja nee Waarom denk jij dat je het ISS van op de aarde wel/niet kan zien? Overleg met je klasgenoten. B Het ISS vliegt in een baan omheen de aarde. Die baan heeft een aantal eigenschappen. Zoek op het internet de antwoorden op volgende vragen. Verbind de vragen met het juiste antwoord. Hoe hoog vliegt het ISS ongeveer boven het aardoppervlak (in km)? 1,5 Hoe snel vliegt het ISS ongeveer (in km/u)? 16 In hoeveel tijd legt het ISS één rondje omheen de aarde af (in uur)? Hoe vaak zien astronauten in het ISS elke dag de zon op- en ondergaan? 400 C Als je weet dat de straal van de aarde gelijk is aan km, hoe lang is dan de baan van het ISS? - Bereken eerst de straal van de cirkel die het ISS omheen de aarde beschrijft Geef de formule voor de omtrek van een cirkel Hoe lang is dan de baan die het ISS omheen de aarde maakt?... 27

28 - Controleer of je het juist hebt. Deel de lengte van ISS-baan door de tijd dat het ISS nodig heeft voor één rondje omheen de aarde. Je bekomt nu de snelheid van het ISS. Wat is die snelheid?... Komt die overeen met wat je in B opzocht?... D Voer het experiment Dag en nacht in het ISS uit. Teken ook de baan van het ISS, zoals aangegeven op de Doe-kaart. E Terwijl het ISS een baan omheen de aarde beschrijft, draait de aarde verder om haar as. Telkens wanneer het ISS één omwenteling gemaakt heeft, is de aarde alweer een klein stukje verder gedraaid. Daarom vliegt het ISS nooit tweemaal achter elkaar over dezelfde plaats op aarde. Je kan het ISS alleen zien als het dichtbij jouw plaats op aarde overvliegt. Als het ISS achter de horizon verdwijnt, kan je het onmogelijk waarnemen. Maar er zijn nog voorwaarden. Surf naar de website Waar bevindt het ISS zich nu (de wereldkaart op de site toont de huidige positie van het ISS)?... Druk nu op de link select from map. Zoom in en navigeer naar jouw woonplaats. Duid je woonplaats aan en klik onderaan op submit om je keuze te bevestigen. Klik nu onder de titel Satellites op ISS. Je krijgt een tabel te zien met de tijdstippen waarop het ISS boven jouw woonplaats te zien zal zijn. Wat valt op? Kleur het bolletje bij het juiste antwoord. het ISS is alleen midden in de nacht te zien het ISS is alleen overdag te zien het ISS is alleen s morgens vroeg of s avonds laat te zien F Besluit: Wanneer kan je het ISS zien? Denk logisch na over de voorwaarden waaraan het ISS moet voldoen, opdat je het van op de aarde zou kunnen zien. Schrap wat niet past: Door zijn grote afmetingen reflecteert het ISS geen/wel licht van de zon, dat hier op aarde zichtbaar is. Daarom ziet het ruimtestation eruit als een heldere ster/donkere vogel. Je kan het ISS dan ook alleen zien wanneer het donker/licht is. Bovendien moet er op dat moment wel/geen zonlicht vallen op het ISS. Dat kan alleen wanneer het dag/nacht is voor de bewoners van het ISS en het tegelijkertijd dag/nacht is in jouw woonplaats. Je kan het ISS dus enkel overdag/bij het vallen van de avond en voor het opkomen van de zon /midden in de nacht zien. 28

29 7.2 Doe-kaart: Dag en nacht in het ISS Wat heb je nodig? - Jezelf en twee klasgenoten Aan de slag! 1 Wanneer is het op de aarde dag? Wanneer is het nacht? Eén leerling speelt de aarde, de andere speelt de zon. De leerlingen gaan op 4 meter afstand van elkaar staan, met het gezicht naar elkaar toe. Beantwoord volgende vragen: Aan welke kant van de aarde is het dag?... Aan welke kant van de aarde is het nacht?... De zon blijft stilstaan, de aarde draait om haar eigen as. De leerling die de aarde speelt, draait een kwartslag naar links. Waar is het nu dag?... En waar is het nacht?... 2 Wanneer is het in het ISS dag? Wanneer is het nacht? Nu komt de derde leerling meedoen. Hij/zij speelt het ISS. Het ISS draait omheen de aarde, op ongeveer een halve meter afstand. Wanneer is het dag in het ISS?... Wanneer is het nacht in het ISS?... Besluit Vul volgende woorden in op de tekening (in de kadertjes): dag, nacht. De satelliet die je op verschillende plaatsen omheen de aarde ziet, stelt het ISS voor. Links zie je de zon schijnen. 29

VRAGEN AAN EEN ASTRONAUT

VRAGEN AAN EEN ASTRONAUT Educatief pakket VRAGEN AAN EEN ASTRONAUT Leerlingenfiches Experimenten over leven en werken in de ruimte, met filmpjes uit het ISS! 1.1 Invulkaart A Wat is volgens jou het effect dat een verblijf in het

Nadere informatie

Educatief Pakket. 1ste graad Secundair Onderwijs. e s m. t ond. an de Vl

Educatief Pakket. 1ste graad Secundair Onderwijs. e s m. t ond. an de Vl Educatief Pakket 1ste graad Secundair Onderwijs Dit 1 pro ject word t ond ersteu nd id verhe O e s m aa an de Vl binnen h et actieplan wetenschapscommunicatie, een initiatief v Het educatief pakket is

Nadere informatie

BOUW JE EIGEN WEERSTATION

BOUW JE EIGEN WEERSTATION BOUW JE EIGEN WEERSTATION Als je wilt weten wat voor weer het is, dan moet je de verschillende weerselementen kunnen meten. Met enkele heel gewone dingen kan je jouw eigen weerstation bouwen. De thermometer

Nadere informatie

Wheels at work Katrol Stel je eens voor dat je een zware piano een verdieping omhoog moet tillen. Hoe zou het zijn om deze piano de trap op de tillen? Als je de piano met een paar katrollen omhoog hijst,

Nadere informatie

lesbrieven De ontdekking avonturenpakket de uitvinders en het zonnewiel leerlingenbestand Lesbrief 3: Verhaal deel 1: De laatste ansichtkaart

lesbrieven De ontdekking avonturenpakket de uitvinders en het zonnewiel leerlingenbestand Lesbrief 3: Verhaal deel 1: De laatste ansichtkaart lesbrieven leerlingenbestand Lesbrief 3: De ontdekking Verhaal deel 1: De laatste ansichtkaart Opdracht 1: Horizonverfraaiing Verhaal deel 2: De ontdekking Opdracht 2: Laat maar draaien Opdracht 3: Steentjes

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS LESBRIEVEN LEERLINGENBESTAND LESBRIEF 1: WATER VERZAMELEN Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Opdracht 4: Brainstorm over water Bouw een water-takel-kraan

Nadere informatie

K 1 Symmetrische figuren

K 1 Symmetrische figuren K Symmetrische figuren * Spiegel Plaats de spiegel zó, dat je twee gelijke figuren ziet. Plaats de spiegel nu zó op het plaatje, dat je dezelfde figuur precies éénmaal ziet. Lukt dat bij alle plaatjes?

Nadere informatie

Werk niet te snel, een fout is snel gemaakt. Lees de tekst heel goed. Als je iets niet begrijpt vraag je eerst je leerkracht om hulp.

Werk niet te snel, een fout is snel gemaakt. Lees de tekst heel goed. Als je iets niet begrijpt vraag je eerst je leerkracht om hulp. Werk niet te snel, een fout is snel gemaakt. Lees de tekst heel goed. Als je iets niet begrijpt vraag je eerst je leerkracht om hulp. Vraag eerst aan de leerkracht om het stukjesblad en het schietroosblad

Nadere informatie

lesbrieven water verzamelen avonturenpakket de uitvinders en de verdronken rivier leerlingen werkblad Lesbrief 1:

lesbrieven water verzamelen avonturenpakket de uitvinders en de verdronken rivier leerlingen werkblad Lesbrief 1: lesbrieven leerlingen werkblad Lesbrief 1: water verzamelen Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Opdracht 4: Brainstorm over water Bouw een water-takel-kraan

Nadere informatie

Telefoonhoesje. Patroon 1 Patroon 2 Patroon voor zelfhechtende voering

Telefoonhoesje. Patroon 1 Patroon 2 Patroon voor zelfhechtende voering Instructies Dit heb je nodig: Totally Me!- naaimachine 2 stukjes stof (11,4 cm x 33 cm) 1 stukje zelfhechtende voering 6,4 cm dun elastiek 1 gekleurde knoop Schaar Spelden De patronen staan op de laatste

Nadere informatie

S C I E N C E C E N T E R

S C I E N C E C E N T E R HIER EN DAAR EEN BUI Soms klopt de voorspelling van de weerman. Maar vaak ook helemaal niet. Donkere wolken in plaats van de hele dag zon. Kunnen jullie dat beter? Jullie gaan een eigen weerstation bouwen

Nadere informatie

Hier en daar een bui

Hier en daar een bui Hier en daar een bui Soms klopt de voorspelling van de weerman. Maar vaak ook helemaal niet. Donkere wolken in plaats van de hele dag zon. Kunnen jullie dat beter? Jullie gaan een eigen weerstation bouwen

Nadere informatie

lesbrieven avonturenpakket de uitvinders en het zonnewiel leerlingenbestand Lesbrief 1: Opdracht 1: Maak een energieweb

lesbrieven avonturenpakket de uitvinders en het zonnewiel leerlingenbestand Lesbrief 1: Opdracht 1: Maak een energieweb lesbrieven leerlingenbestand Lesbrief 1: Sunny Opdracht 1: Maak een energieweb Opdracht 2: Teken Sunny de elektrische auto Opdracht 3: De zonnetoren avonturenpakket de uitvinders en het zonnewiel Opdracht

Nadere informatie

Hoofdstuk 4 Wonen in de ruimte

Hoofdstuk 4 Wonen in de ruimte Hoofdstuk 4 Wonen in de ruimte In de ruimte wonen is heel vreemd, totdat je eraan gewend bent. Het ruimtestation draait in anderhalf uur één keer rond de aarde. De bemanning ziet dus zestien keer per dag

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS LESBRIEVEN LEERLINGEN WERKBLAD LESBRIEF 3: VLIEGEN Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier (deel 3) Vliegen Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Ontwerp een vliegmachine Proefvliegen: drijven op

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN HET ZONNEWIEL

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN HET ZONNEWIEL LESBRIEVEN LEERLINGENBESTAND LESBRIEF 1: SUNNY Opdracht 1: Maak een energieweb Opdracht 2: Teken Sunny de elektrische auto Opdracht 3: De zonnetoren AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS EN HET ZONNEWIEL Copyright

Nadere informatie

DAT VERDIENT EEN BLOEMETJE!

DAT VERDIENT EEN BLOEMETJE! 1B DAT VERDIENT EEN BLOEMETJE! - Tuinbouw - "ik hoor en ik vergeet, ik zie en ik onthoud, maar ik doe en ik begrijp" Naam:... Klas:... 1 Probleem Binnen enkele weken is het weer infodag en de directie

Nadere informatie

BOUW JE EIGEN WEERSTATION MET METEOZ

BOUW JE EIGEN WEERSTATION MET METEOZ BOUW JE EIGEN WEERSTATION MET METEOZ Vandaag is het beslist: je wordt leerling meteoroloog dankzij Meteoz! Het is mooi weer, ideaal om je eigen weerstation te bouwen en echte metingen te doen, net zoals

Nadere informatie

Deel 5: Druk. 5.1 Het begrip druk. 5.1.1 Druk in het dagelijks leven. We kennen druk uit het dagelijks leven:... ... ...

Deel 5: Druk. 5.1 Het begrip druk. 5.1.1 Druk in het dagelijks leven. We kennen druk uit het dagelijks leven:... ... ... Deel 5: Druk 5.1 Het begrip druk 5.1.1 Druk in het dagelijks leven We kennen druk uit het dagelijks leven:............................................................. Deel 5: Druk 5-1 5.1.2 Proef a) Werkwijze:

Nadere informatie

Bekers vastzuigen met koffiefilter

Bekers vastzuigen met koffiefilter A1 1 Bekers vastzuigen met koffiefilter 2 bekers 1 koffiefilter 1 schaar 1 waxinekaarsje Lucifers Waarom gaat het kaarsje uit? Hoe kan het dat je de onderste beker op kunt tillen zonder deze aan te raken

Nadere informatie

Beste leerkracht, leerling,

Beste leerkracht, leerling, Voortraject Beste leerkracht, leerling, Binnenkort staat de Techno Trailer bij jullie voor de schoolpoort. Wij kijken er alvast naar uit om jullie te mogen ontmoeten. Graag willen we jullie die dag volledig

Nadere informatie

S C I E N C E C E N T E R

S C I E N C E C E N T E R DE WILLIE WORTEL QUIZZZ Gaat er bij jou ook een lampje branden? Dan heb je het goede antwoord op de vraag gegeven. Maak een knotsgekke elektroquiz. Daarvoor gaan jullie zelf de quizvragen en antwoorden

Nadere informatie

Ik plaats mijn boog in de wolken; die zal het teken zijn van het verbond tussen mij en de aarde.

Ik plaats mijn boog in de wolken; die zal het teken zijn van het verbond tussen mij en de aarde. De regenboog God heeft een boog in de wolken geplaatst om ons aan het verbond te laten herinneren. Er zal nooit meer zo n grote zondvloed komen, dat heel de aarde onder water staat. Laten we een regenboog

Nadere informatie

AAN DE SLAG Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1)

AAN DE SLAG Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1) Arbeid verricht door de wrijvingskracht (thema 1) Is de arbeid die moet verricht worden op een voorwerp om dat voorwerp over een afstand h omhoog te brengen, afhankelijk van de gevolgde weg? Kies een van

Nadere informatie

Hoe TechCard te gebruiken:

Hoe TechCard te gebruiken: 204.769 TechBot 3 TechBot 3 is niet te stoppen! Wanneer hij in contact komt met een verticaal oppervlak wat hem de doorgang belemmert, dan stuurt hij er slim omheen! Hoe TechCard te gebruiken: Stuklijst:

Nadere informatie

Papier recyclen. Inlage

Papier recyclen. Inlage Inlage A1 Papier maken Voor deze opdracht heb je de volgende materialen nodig: A - 1 Drielenzige loep B - 3 Bladen viltpapier C - 1 Reinigingsdoek D - 1 Zeef E - 1 Scheprand F - Stapel oude kranten G -

Nadere informatie

Een regenmeter of pluviometer maken

Een regenmeter of pluviometer maken Een regenmeter of pluviometer maken Wil je weten hoeveel regen er valt? Volg dan de stappen van dit stappenplan om zelf een pluviometer te maken. Materiaal: plastic fles van 0,5 liter kiezelstenen (tegen

Nadere informatie

luchtdruk opdrachtkaart Onderdeel A - Rond de aanwezigheid van de lucht les 6.6 Opdracht 1 - Slaan op de liniaal Opdracht 2 - Stromend water?

luchtdruk opdrachtkaart Onderdeel A - Rond de aanwezigheid van de lucht les 6.6 Opdracht 1 - Slaan op de liniaal Opdracht 2 - Stromend water? Onderdeel A - Rond de aanwezigheid van de lucht Opdracht 1 - Slaan op de liniaal -- liniaal/latje -- krant -- tafel Leg een liniaal of een lat op de tafel. Zorg dat de liniaal of de lat iets over de tafel

Nadere informatie

Het kleine proefjesboek. Ik ben weerman/weervrouw

Het kleine proefjesboek. Ik ben weerman/weervrouw Het kleine proefjesboek Ik ben weerman/weervrouw Ik ben weerman/ weervrouw pasfoto Deze week help ik de meteorologen van het KNMI in De Bilt. Een meteoroloog is een wetenschapper die het weer bestudeert.

Nadere informatie

WOW-NL in de klas. Les 1 Het weerstation. Primair Onderwijs. bovenbouw. WOW-NL Les 1 1

WOW-NL in de klas. Les 1 Het weerstation. Primair Onderwijs. bovenbouw. WOW-NL Les 1 1 WOW-NL in de klas Les 1 Het weerstation Primair Onderwijs bovenbouw WOW-NL Les 1 1 Colofon Het lespakket WOW-NL is ontwikkeld door De Praktijk in opdracht van het KNMI, op basis van lesmaterialen van Science

Nadere informatie

WATER EN VUUR, EEN POP-POP-BOOTJE

WATER EN VUUR, EEN POP-POP-BOOTJE WATER EN VUUR, EEN POP-POP-BOOTJE Vooraf Het onderstaande is een bewerking van een artikel dat verschenen is in De Modelbouwer nr.1, 2013. In de beschrijving hebben we de jonge bouwer voor ogen gehad.

Nadere informatie

LESMODULE OVER WINDENERGIE

LESMODULE OVER WINDENERGIE YOUNG ENERGY PROJECT - STUDENTEN LESMODULE OVER WINDENERGIE Inhoudsopgave Instructiebladen Les 1 Module windenergie, Instructieblad 1.1 4 Les 1 Ontdek, Instructieblad 1.2 5 Les 2 Onderzoek, Instructieblad

Nadere informatie

Tijd. 10 min. 55 minuten

Tijd. 10 min. 55 minuten Tijd GROEP 5-6 50 55 minuten 1, 23, 32, 44, 45 en 51 De leerling: weet hoe dag en nacht ontstaan weet dat de tijd niet overal op de wereld hetzelfde is weet met welke instrumenten je tijd kunt meten kent

Nadere informatie

Benodigd gereedschap: potlood en liniaal papierlijm of alleslijm schaar of hobbymes. Hoe TechCard te gebruiken:

Benodigd gereedschap: potlood en liniaal papierlijm of alleslijm schaar of hobbymes. Hoe TechCard te gebruiken: 204.758 Tech Card - TechBot 2 De TechBot 2 is ontworpen om door het ruwste terrein te gaan. Kijk of hij over je hand kan rijden, maar pas op: hij kietelt! Stuklijst: 3 x U-strip 2 x wiel, ø 30 mm 2 x excentrisch

Nadere informatie

Vollenhove Wonen op een havezate

Vollenhove Wonen op een havezate D S T R K C N T Opdracht 1 Nodig: foto van jezelf als klein kind, fotoblad opdracht 1 In Vollenhove staat de havezate Oldruitenborgh. De havezate is al heel oud. Bijna 250 jaar geleden, rond 1770, woonden

Nadere informatie

Deze les bestaat uit twee delen. Het eerste deel kunnen de leerlingen zelfstandig in groepjes uitvoeren en het tweede gedeelte doe je klassikaal.

Deze les bestaat uit twee delen. Het eerste deel kunnen de leerlingen zelfstandig in groepjes uitvoeren en het tweede gedeelte doe je klassikaal. LESBRIEF 1 KM HOOP Handleiding leerkracht In de Week van de Hoop staat Team Hoop centraal, een groep superhelden die samen bijzondere avonturen beleven. De leerlingen ontdekken dat ze allemaal superhelden

Nadere informatie

Het maken van een Buzzer Game

Het maken van een Buzzer Game Het maken van een Buzzer Game Stap 1: Het benodigde materiaal 1) De Buzzer Game Houten plankje Messingdraad dik Messingdraad dun Lampenhouder Lampje 2) Constructiemateriaal Batterij 9V Contactstuk batterij

Nadere informatie

Tech Card - TechBot 4 TechBot 4 is een waar genie! Zet een parcours uit en kijk of je hem kunt programmeren om de obstakels te vermijden.

Tech Card - TechBot 4 TechBot 4 is een waar genie! Zet een parcours uit en kijk of je hem kunt programmeren om de obstakels te vermijden. 204.770 Tech Card - TechBot 4 TechBot 4 is een waar genie! Zet een parcours uit en kijk of je hem kunt programmeren om de obstakels te vermijden. Stuklijst: 1 x basis 3 x wiel, ø 50 mm 3 x wiel, ø 30 mm

Nadere informatie

S C I E N C E C E N T E R

S C I E N C E C E N T E R LEKKER BAKKEN IN DE ZON! Nee niet zonnebaden, maar barbecuen zonder hout of kolen! Dat kan ook met zonlicht. Het lijkt een beetje op een oude truc met een sterk vergrootglas. Als de zon goed schijnt, en

Nadere informatie

Vlinder maken met een koffiefilter

Vlinder maken met een koffiefilter Kinderactiemodel klimaatcampagne 2011 Knutseltips vlinders maken Maak een vlinder-knutselhoek waar kinderen allerlei vlinders kunnen knutselen. Hierna geven we een overzicht van enkele concrete voorbeelden

Nadere informatie

Hoe werkt een balpen?

Hoe werkt een balpen? Hoe werkt een balpen? Balpennen zijn er in allerlei kleuren, vormen en modellen. Het is een voorwerp dat de leerlingen dagelijks gebruiken. Ze zullen het zeker leuk vinden eens in een balpen te mogen kijken.

Nadere informatie

Laat de kinderen ook opzoeken in een woordenboek en/of spreekwoorden boek

Laat de kinderen ook opzoeken in een woordenboek en/of spreekwoorden boek Voorbereiding: Materialen verzamelen Voor de les alles al klaarzetten. De tafels in groepjes van vier zetten zodat je elk proefje eventueel twee keer kan klaar leggen. De werkbladen kopiëren De opdrachtvellen

Nadere informatie

een eigen lamp op veel manieren*

een eigen lamp op veel manieren* let op: al het klooien is op eigen risico! ;) Lekker samen klooien! Klooikoffer voor ouders & kinderen die samen aan de slag willen een eigen lamp op veel manieren* klooikoffer #1: de striptang! * bijvoorbeeld

Nadere informatie

Handleiding bij de constructie van de Hydraulische machines uitgereikt ter gelegenheid van techniek toernooi 2009

Handleiding bij de constructie van de Hydraulische machines uitgereikt ter gelegenheid van techniek toernooi 2009 Handleiding bij de constructie van de Hydraulische machines uitgereikt ter gelegenheid van techniek toernooi 2009 Vertaling en bewerking Ad van den Brand, Veghel Weet je wat hydraulisch betekent? Dat betekent

Nadere informatie

S C I E N C E C E N T E R

S C I E N C E C E N T E R HET DUIZELT VOOR JE OGEN Maar je hersenen maken er een mooie film van. Met een speciale ronddraaiende trommel met spleetjes: een zoötroop, kunnen jullie je eigen bioscoop maken. Maak allebei een aantal

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS LESBRIEVEN LEERLINGENBESTAND LESBRIEF 2: RAVIJN OVERSTEKEN Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier (deel 2) Het ravijn Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Brainstorm ravijn oversteken Bruggen bouwen

Nadere informatie

lesbrieven vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het werkbladen Lesbrief 2:

lesbrieven vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het werkbladen Lesbrief 2: lesbrieven werkbladen Lesbrief 2: vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het VERBORGEN OOG Copyright De Uitvinders Uitgave 2014 Versie 3.0 vervuild water WAter zuiveren Proef 1 Bezinken Materialen

Nadere informatie

1.Inleiding De beheerder van een productiebos wil voordat de bomen gekapt worden

1.Inleiding De beheerder van een productiebos wil voordat de bomen gekapt worden BO 6 Tijdsinvestering: Bomen meten Tijdstip: lente, zomer of herfst 1.Inleiding De beheerder van een productiebos wil voordat de bomen gekapt worden Nodig: Materiaal hoogtemeter Meetlint werkbladen potloden

Nadere informatie

onderzoek water opdrachtkaart Onderdeel A les 5-6.6

onderzoek water opdrachtkaart Onderdeel A les 5-6.6 Onderdeel A 1. 2. 3. 4. 5. Lees de opdracht. Noteer de verwachting. Voer het onderzoek uit. Noteer het resultaat. Noteer de verklaring. - twee glazen - bol dikke wol - schaar - liniaal - viltstift, donkere

Nadere informatie

De kracht van Archimedes

De kracht van Archimedes 1 Studie dag en KVCV De kracht van Archimedes DEEL 1 Korte omschrijving van het lesonderwerp Door een paar originele experimenten, de kracht van Archimedes ontdekken en de gegevens waarnemen die de grootte

Nadere informatie

1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje.

1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje. Opdracht 1 Ongeveer 150 jaar geleden stonden er veel steenfabrieken langs de IJssel. De stenen werden van klei gemaakt. Dat kon je langs de IJssel vinden. Als de rivier overstroomde, bleef er een laagje

Nadere informatie

Hallo ik ben TECH. Wij gaan samen in het technieklokaal een mobieltjeshouder maken. We moeten ons eerst goed voorbereiden op school.

Hallo ik ben TECH. Wij gaan samen in het technieklokaal een mobieltjeshouder maken. We moeten ons eerst goed voorbereiden op school. Hallo ik ben TECH. Wij gaan samen in het technieklokaal een mobieltjeshouder maken. We moeten ons eerst goed voorbereiden op school. Daar ga ik jou bij helpen. Als je klaar bent kun je hierdoor in het

Nadere informatie

Thema 1 Concentratie. Waarom? Wanneer? Hoe? Kringgesprek

Thema 1 Concentratie. Waarom? Wanneer? Hoe? Kringgesprek Thema 1 Concentratie Waarom? Concentratieoefeningen helpen leerlingen om zich beter te focussen zodat ze hun aandacht beter bij hun werk kunnen houden. Wanneer? Hoe? Als de leerlingen snel worden afgeleid

Nadere informatie

Energie in je lichaam

Energie in je lichaam Les in het kort De leerlingen maken kennis met energiezaken in relatie tot hun eigen lichaam. Ze leren voedsel te zien als brandstof. Ze leren de relatie tussen ademhaling en inspanning kennen. Ze meten

Nadere informatie

Krachtpatsers. Primair Onderwijs. Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam tel 0900 91 91 200 ( 0,10 p/min.) info www.e-nemo.nl e-mail info@e-nemo.

Krachtpatsers. Primair Onderwijs. Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam tel 0900 91 91 200 ( 0,10 p/min.) info www.e-nemo.nl e-mail info@e-nemo. Krachtpatsers Primair Onderwijs ontdekkingsreis tussen fantasie en werkelijkheid Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam tel 0900 91 91 200 ( 0,10 p/min.) info www.e-nemo.nl e-mail info@e-nemo.nl LESMATERIAAL KRACHTPATSERS

Nadere informatie

Er zijn 3 soorten hefbomen. Alles hangt af van de positie van het steunpunt, de last en de inspanning ten opzichte van elkaar.

Er zijn 3 soorten hefbomen. Alles hangt af van de positie van het steunpunt, de last en de inspanning ten opzichte van elkaar. Lesbrief 1 Hefbomen Theorie even denken Intro Overal om ons heen zijn hefbomen. Meer dan je beseft. Met een hefboom kan je eenvoudig krachten vermenigvuldigen. Hefbomen worden gebruikt om iets in beweging

Nadere informatie

Huppel de pup. Zaag 40 cm rondhout af. Gebruik een verstekbak en een toffelzaag.

Huppel de pup. Zaag 40 cm rondhout af. Gebruik een verstekbak en een toffelzaag. Dit heb je nodig: rondhout 6mm, handboor + 6mm boortje, plankje 10x10 cm, ijzerdraad 1,2 mm, houtlijm, kniptang, kurk, chenilledraad, push-pins, stiften, materialen om de kruk te versieren Beweging/Mechanica

Nadere informatie

* Raketten lanceren *

* Raketten lanceren * Benodigdheden * Raketten lanceren * Luchtraket (1 exemplaar): Anderhalf blad A4 papier Plakband Een stukje aluminiumfolie Een schaar Een meetlat Een potlood Een lanceersysteem (PVC buis + flexibele darm)

Nadere informatie

Technologische opvoeding

Technologische opvoeding fotoalbum fotokader fotokader digitale sleutelhanger digitaal fotokader fotobos Naam: Technologische opvoeding 1 Werkvolgorde Start Uitleg 1. We hebben een probleem! Ik heb enkele mooie foto s van de vakantie

Nadere informatie

STERREN DANSEN OP DE MUUR WAT HEB JE NODIG? BOUWTEKENING

STERREN DANSEN OP DE MUUR WAT HEB JE NODIG? BOUWTEKENING STERREN DANSEN OP DE MUUR Als je op een onbewolkte avond naar de hemel kijkt zie je overal sterren. Net zoals je soms in wolken gekke figuren kunt ontdekken, kun je dat in sterren ook. Door lijnen te trekken

Nadere informatie

Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit

Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit Energie 5 en 6 2 Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit Doelen Begrippen Materialen De leerlingen: begrijpen hoe elektriciteit en stroom ontstaan, als een brandstof wordt

Nadere informatie

Opdrachtenfiche mijn orkest

Opdrachtenfiche mijn orkest Opdrachtenfiche mijn orkest PER TWEE/IN GROEP In een orkest spelen instrumenten samen. Elk instrument werkt op een andere manier en geeft een ander soort geluid. Hier kan je vijf leuke instrumenten in

Nadere informatie

G 1 Tangram: figuren leggen

G 1 Tangram: figuren leggen G Tangram: figuren leggen * Schaar, kopieerbladen 8 en 9 Knip de zeven tangramdelen (kopieerblad 8) uit. Let erop dat de grenslijnen van ieder deel wel heel blijven. Leg met de zeven delen de dieren op

Nadere informatie

BELANGRIJK! BEWAREN TER REFERENTIE IN DE TOEKOMST

BELANGRIJK! BEWAREN TER REFERENTIE IN DE TOEKOMST A B D C E F NL BELANGRIJK! BEWAREN TER REFERENTIE IN DE TOEKOMST Veilig gebruik van de Caboo... Lees alle instructies aandachtig door voordat u de Caboo in gebruik neemt. Let vooral goed op de onderstaande

Nadere informatie

Bouw zelf een windmolen

Bouw zelf een windmolen Bouw zelf een windmolen Met dit bouwplan is een windmolen maken niet moeilijk! Bouw thuis of op school een echte windmolen die een klein lampje (LED) laat branden. Aan het einde van de beschrijving vind

Nadere informatie

De bliksem. Doel. In deze hoek leer je hoe de bliksem ontstaat. Materiaal. Opdracht. Stap 2: Zet het vergiet boven op het glas.

De bliksem. Doel. In deze hoek leer je hoe de bliksem ontstaat. Materiaal. Opdracht. Stap 2: Zet het vergiet boven op het glas. De bliksem Doel In deze hoek leer je hoe de bliksem ontstaat. Een vergiet Een ballon Een droog glas Een wollen trui Materiaal Opdracht Stap 1: Ga met je begeleider en met de rest van je groep naar buiten.

Nadere informatie

Plakrand. Plakrand. Plakrand. Plakrand. Plakrand. Plakrand

Plakrand. Plakrand. Plakrand. Plakrand. Plakrand. Plakrand zgt.nl Wat heb je nodig? - De 2 bouwplaten - Schoenendoos (niet te klein) - Stiften of kleurkrijtjes - Schaar of prikpen - Lijm - Eventueel gekleurde vouwblaadjes De doos Knip de twee hoeken van de lange

Nadere informatie

Storm in het nieuws!

Storm in het nieuws! Kopieerblad 1 Storm in het nieuws! Storm in het nieuws! Wat weet je over de storm die heeft plaatsgevonden? Waar heeft de storm plaatsgevonden? Duid dit aan op de wereldkaart. Voeg hier eventueel een artikel

Nadere informatie

Voorbeelden van eenvoudige realisaties (toepassingsgebied energie)

Voorbeelden van eenvoudige realisaties (toepassingsgebied energie) Voorbeelden van eenvoudige realisaties (toepassingsgebied energie) -1/ waterkracht (constructie watermolen) -2/ waterenergie of hydraulische energie (waterkracht) -3/ zonne-energie (zonneboiler maken)

Nadere informatie

De leerlingen die al vertrouwd zijn met het bouwen van een elektrische stroomkring. die het verschil tussen een geleider en een isolator kennen.

De leerlingen die al vertrouwd zijn met het bouwen van een elektrische stroomkring. die het verschil tussen een geleider en een isolator kennen. Doelgroep De leerlingen die al vertrouwd zijn met het bouwen van een elektrische stroomkring. die het verschil tussen een geleider en een isolator kennen. Lesdoelen De leerlingen kunnen geleiders en isolatoren

Nadere informatie

Instructies voor de overgang naar tubeless

Instructies voor de overgang naar tubeless Instructies voor de overgang naar tubeless Wat u nodig heeft, voordat u begint: Een fietswiel (van een mountainbike, cyclocross) met band Een conversieset - "Stan's NoTubes Conversion Kit Een veiligheidsbril

Nadere informatie

Werkbeschrijvingen. Vakantiebijbelweek 2011. Dag 1: Kleuters: Deurhanger Middengroep: Dakpan

Werkbeschrijvingen. Vakantiebijbelweek 2011. Dag 1: Kleuters: Deurhanger Middengroep: Dakpan Werkbeschrijvingen Vakantiebijbelweek 2011 Dag 1: Kleuters: Deurhanger Middengroep: Dakpan Dag 2: Kleuters: gezichtspel boterbakje Middengroep: gezichtspel melkfles Dag 3: Kleuters: Zacheus spaarpot Middengroep:

Nadere informatie

Sterke staaltjes. Proef 1. 4. Laat het kleine flesje voorzichtig in de grote pot vol koud water zakken.

Sterke staaltjes. Proef 1. 4. Laat het kleine flesje voorzichtig in de grote pot vol koud water zakken. Proef 1 1. Vul de glazen pot met koud water tot aan de vullijn. 2. Vul het kleine flesje met warm water. 3. Doe de inkt bij in het kleine flesje. 4. Laat het kleine flesje voorzichtig in de grote pot vol

Nadere informatie

Techniek? Electrospel. Voorbereidende doe-les groep 8. [Geef tekst op]

Techniek? Electrospel. Voorbereidende doe-les groep 8. [Geef tekst op] Techniek? Electrospel Voorbereidende doe-les groep 8 [Geef tekst op] Inhoud van de Doe-les Elektriciteit In deze doe-les ga je aan de gang met techniek om je heen. We gaan daarbij vooral kijken naar elektriciteit

Nadere informatie

Afstanden in het zonnestelsel Reis door het zonnestelsel

Afstanden in het zonnestelsel Reis door het zonnestelsel Afstanden in het zonnestelsel Reis door het zonnestelsel Cgroep 7-8 61 tijdsduur 70 minuten kerndoelen 1, 23, 32 en 46 lesdoelen De leerling: weet dat de afstanden tussen de planeten heel groot zijn kan

Nadere informatie

Proeven AC7: Afvalwaterzuivering

Proeven AC7: Afvalwaterzuivering Proeven AC7: Afvalwaterzuivering 1 De vetvang Kernwoorden: waterzuivering-vetvang Glazen bokaal met deksel water olijfolie rietje Vul de bokaal met water. Giet olijfolie op het water. De olijfolie drijft

Nadere informatie

Windturbine. Bouwplan

Windturbine. Bouwplan Windturbine Bouwplan Bouwplan Om onderstaande windturbine te maken kun je de aanwijzingen volgen die op deze pagina s staan. Deze turbine wordt een Savonius windturbine genoemd. Natuurlijk kan je bij elke

Nadere informatie

Vertaling Uitgave maart 2014 Bonsaiblad Satsuki Kenkyu

Vertaling Uitgave maart 2014 Bonsaiblad Satsuki Kenkyu Vertaling Uitgave maart 2014 Bonsaiblad Satsuki Kenkyu Les 3: De basis methodes om jonge planten te vormen door bedrading(deel 2) Door Isamu Enomoto (officieel lector van de Japanse Satsuki Vereniging)

Nadere informatie

Een dromenvanger maken

Een dromenvanger maken Een dromenvanger maken Wat is een dromenvanger? Dit wordt uitgelegd in De legende van de dromenvanger. Een echte dromenvanger wordt gemaakt van wilgenhout, leerband en runderpees, of namaak pees (sinew).

Nadere informatie

KRUPS F380. Gebruiksaanwijzing

KRUPS F380. Gebruiksaanwijzing KRUPS F380 Gebruiksaanwijzing 1 2 3 4 5 6 max. 30 cm 7 8 9 max. 3 /4 10 11 12 13 14 15 Nederland Veiligheidsvoorschriften Dit apparaat dient aangesloten te worden op een geaard stopcontact. Het voltage

Nadere informatie

OPDRACHTKAART. Thema: Drukken. Offsetdrukken 3 Printmaster. Papier in-, door- en uitvoer DR-05-03-01

OPDRACHTKAART. Thema: Drukken. Offsetdrukken 3 Printmaster. Papier in-, door- en uitvoer DR-05-03-01 OPDRACHTKAART DR-05-03-01 Papier in-, door- en uitvoer De Printmaster moet eerst op het papier worden afgesteld. Pas dan kun je gaan drukken. Om de vellen papier goed in te kunnen voeren moet je de inleg

Nadere informatie

Technologische Opvoeding Electro Junior Pagina 1

Technologische Opvoeding Electro Junior Pagina 1 Kenneth Van Minsel 3SL1 Technologische opvoeding 2008 2009 Zelfwerkzaamheidstaak Technologische Opvoeding Electro Junior Pagina 1 Voorwoord Beste leerlingen Om producten te maken, volg je best steeds het

Nadere informatie

Opvouwbare kubus (180 o )

Opvouwbare kubus (180 o ) Workshop Verpakkingen NWD 18 februari 2012 hm / rvo Opvouwbare kubus (180 o ) - Een bouwplaat van de kubus en een voorbeeldfoto - Als je een mooi wilt maken: een A4-tje 160 g wit papier en een schutblad,

Nadere informatie

Competentie: Leergebied: Zuid Nederland. Toepassen

Competentie: Leergebied: Zuid Nederland. Toepassen Techniekkit: Domein: Competentie: Leergebied: Zuid Nederland Constructies Toepassen Aardrijkskunde Nederland is vol met rivieren. Om de rivier te kunnen oversteken bouwt men bruggen. Dan hoef je niet op

Nadere informatie

De leerlingen: leren en ervaren dat mensen niet zonder water kunnen leven. zien waar water voor wordt gebruikt.

De leerlingen: leren en ervaren dat mensen niet zonder water kunnen leven. zien waar water voor wordt gebruikt. Water 2 Speuren naar water Doelen Begrippen De leerlingen: leren en ervaren dat mensen niet zonder water kunnen leven. zien waar water voor wordt gebruikt. de druppel, stromend water Materialen Tip Lamineer

Nadere informatie

S C I E N C E C E N T E R

S C I E N C E C E N T E R WELKOM! Een bezoeker die een science center binnenkomt, moet gelijk in de stemming komen om van alles te ontdekken. Dat kan doordat er iets verrassends gebeurt. Daar gaan jullie op een heel speciale manier

Nadere informatie

en zelfbeeld Lichamelijke ontwikkeling Lesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Kinderboeken: Les 1: Wie ben ik Lesoverzicht

en zelfbeeld Lichamelijke ontwikkeling Lesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Kinderboeken: Les 1: Wie ben ik Lesoverzicht I Lichamelijke ontwikkeling en zelfbeeld Les 1: Wie ben ik Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen worden zich meer bewust van eigen talenten en eigenschappen en ontwikkelen een positief zelfbeeld. Kinderen kunnen

Nadere informatie

Wat heb je nodig? De doos

Wat heb je nodig? De doos zgt.nl Wat heb je nodig? - De 2 bouwplaten - Schoenendoos (niet te klein) - Stiften of kleurkrijtjes - Schaar of prikpen - Lijm - Eventueel gekleurde vouwblaadjes De doos Knip de twee hoeken van de lange

Nadere informatie

Opdracht 1. Zoek in reclameblaadjes foto s van zaklampen en plak ze hier onder.

Opdracht 1. Zoek in reclameblaadjes foto s van zaklampen en plak ze hier onder. Opdracht 1. Zoek in reclameblaadjes foto s van zaklampen en plak ze hier onder. Materiaal: Een led is een speciaal soort lampje. Een lampje dat zeer weinig energie verbruikt. Hierdoor is het een milieuvriendelijke

Nadere informatie

Handgemaakte spectroscoop

Handgemaakte spectroscoop 59 Doel We gaan onderzoeken waaruit wit licht is opgebouwd. Benodigdheden Doos Cd Mes Plakband Wc rolletje 2 scheermesjes of 2 lange stukken van een breekmes potlood aluminiumplakband of aluminiumfolie

Nadere informatie

Bij wind: Wanneer waait het t hardst? Najaarsstorm, koel zomerbriesje. Wat wil zeggen: windkracht 4? Wanneer spreekt men van een orkaan?

Bij wind: Wanneer waait het t hardst? Najaarsstorm, koel zomerbriesje. Wat wil zeggen: windkracht 4? Wanneer spreekt men van een orkaan? Zelf het weer meten In de lente verandert erg veel. De natuur ontwaakt. Blaadjes verschijnen weer aan de takken, de bloembollen komen boven de grond en ook dieren worden weer actief. En natuurlijk verandert

Nadere informatie

hart longen Werkboekje van...

hart longen Werkboekje van... & hart longen Werkboekje van... Woordveld woordveld Hart & Longen adem in, adem uit adem in, adem uit Om goed te kunnen werken heeft het lichaam zuurstof nodig. De ademhaling zorgt dat je lichaam zuurstof

Nadere informatie

Pasen. Vrolijke paaskaart Leuke kaart om te kleuren die je met Pasen aan iemand kan geven. Bijvoorbeeld je vader, moeder, opa of oma.

Pasen. Vrolijke paaskaart Leuke kaart om te kleuren die je met Pasen aan iemand kan geven. Bijvoorbeeld je vader, moeder, opa of oma. Pasen Hallo, Ik heb me alweer bezig gehouden met pasen en ben voor jullie op zoek gegaan naar leuke knutselwerkjes om thuis te gaan maken.ik hoop dat jullie er veel plezier mee zullen hebben. Zo vind je

Nadere informatie

Leskist groene energie Pagina 11

Leskist groene energie Pagina 11 Leskist groene energie Pagina 11 Bouw een windmolen; en die moet zo hard mogelijk draaien. Omdat de ene plek op aarde warmer is dan de andere waait het altijd wel. Die wind kan een molen doen draaien.

Nadere informatie

lesbrieven werkbladen Lesbrief 3: avonturenpakket de uitvinders en het

lesbrieven werkbladen Lesbrief 3: avonturenpakket de uitvinders en het lesbrieven werkbladen Lesbrief 3: GELUIDSGOLVEN avonturenpakket de uitvinders en het VERBORGEN OOG Copyright De Uitvinders Uitgave 2014 Versie 3.0 geluidsgolven Geluid Proef 1 Geluid door je vingers en

Nadere informatie

Rekentijger - Groep 7 Tips bij werkboekje A

Rekentijger - Groep 7 Tips bij werkboekje A Rekentijger - Groep 7 Tips bij werkboekje A Omtrek en oppervlakte (1) Werkblad 1 Van een rechthoek die mooi in het rooster past zijn lengte en breedte hele getallen. Lengte en breedte zijn samen gelijk

Nadere informatie